ZA ZGODÑ SEQUOIA VOTING SYSTEMS

E

LEKTRONICZNA

DEMOKRACJA

Nowoczesne maszyny do g∏osowania pozwolà zwi´kszyç
rzetelnoÊç wyborów, ale dopiero wtedy, gdy rozwiàzane
zostanà wszystkie problemy proceduralne i techniczne

TED SELKER

76

ÂWIAT NAUKI LISTOPAD 2004

MASZYNA DO G¸OSOWANIA. Model AVC Edge
produkcji Sequoia Voting Systems to jedno z doÊç
typowych dost´pnych na rynku urzàdzeƒ opartych
na zasadzie bezpoÊredniej rejestracji g∏osów.
Wyborca g∏osuje, wskazujàc odpowiednie miejsca
na ekranie dotykowym.

ybory wydajà si´ czymÊ banalnie prostym – naj-
pierw oddaje si´ g∏osy, a nast´pnie liczy. Trud-
noÊç polega jednak na tym, ˝e g∏osujàcych trze-
ba zarejestrowaç, a g∏osy muszà byç oddane w
sposób tajny, zostaç odpowiednio zabezpieczo-
ne i rzetelnie policzone. G∏osowania odbywajà

si´ zbyt rzadko, by sta∏y si´ rutynowà praktykà. Przeprowa-
dzenie jednych wyborów, gdy rywalizuje dwóch kandydatów,
jest stosunkowo ∏atwe; sprawa si´ komplikuje, gdy mamy kil-
ka g∏osowaƒ z udzia∏em paru kandydatów, a do tego jeszcze
referendum. Ten z∏o˝ony proces wyborczy odgrywa tak istot-
nà rol´ w demokracji, ˝e jego wadliwoÊç mo˝e mieç równie
powa˝ne konsekwencje, jak pomy∏ki in˝ynierskie w projekcie
elektrowni atomowej.

Jednym z takich skutków mo˝e byç ubytek g∏osów, który

zdarza si´ na ka˝dym etapie procesu wyborczego. Perturba-
cje z wyborami prezydenckimi w USA w 2000 roku unaocz-
ni∏y wiele podstawowych wad, i to natury systemowej, zwià-
zanych z tym, kto g∏osowa∏ i jak liczono g∏osy. Szacuje si´, ˝e
od 4 do 6 mln g∏osów nie zosta∏o policzonych lub nie zosta-
∏o w ogóle oddanych, co daje ponad 2% ze 150 mln uprawnio-
nych do g∏osowania. Jest to szokujàco wielka liczba, zwa˝yw-
szy, ˝e o tym, który z kandydatów obejmie urzàd przywódcy
najpot´˝niejszego paƒstwa na Êwiecie, zadecydowa∏o osta-
tecznie 537 g∏osów z Florydy.

Ów ubytek g∏osów mia∏ trzy proste przyczyny. Pierwszà, naj-

powa˝niejszà, by∏y b∏´dy w spisie uprawnionych do g∏osowa-
nia, które uniemo˝liwi∏y od 1.5 do 3 mln wyborców oddanie
g∏osów; przyk∏adem mo˝e byç 80 tys. nazwisk usuni´tych z list
na Florydzie przez b∏´dnie zaprogramowany komputer. Po dru-
gie, kolejne od 1.5 do 2 mln g∏osów okaza∏o si´ niewa˝nych
wskutek uchybieƒ technicznych, g∏ównie êle zaprojektowanych
kart wyborczych. Na przyk∏ad u˝yte w okr´gu Palm Beach karty
z nazwiskami kandydatów u∏o˝onymi w dwie kolumny nie tyl-
ko zmyli∏y wielu wyborców, doprowadzajàc do oddania g∏osu na
innego kandydata, ni˝ chcieli, ale mia∏y te˝ inny fatalny skutek
– 19 235 g∏osujàcych, czyli 4% uprawnionych, wskaza∏o wi´-
cej ni˝ jednego kandydata. Problemy z aparaturà, na przyk∏ad
zatykanie si´ otworów dziurkarek, sprawi∏y, ˝e kolejnych 682 kart
nie mo˝na by∏o uznaç za wa˝ne, gdy˝ nie zosta∏y do koƒca prze-
dziurkowane. I wreszcie, wed∏ug danych amerykaƒskiego Biura
Statystycznego, oko∏o 1 mln uprawnionych do g∏osowania oby-
wateli, poskar˝y∏o si´, ˝e jakieÊ problemy w lokalu wyborczym,
na przyk∏ad d∏ugie kolejki, uniemo˝liwi∏y im oddanie g∏osu.

A zatem b∏´dy w spisach wyborców i z∏a organizacja w

lokalach wyborczych by∏y przyczynà mniej wi´cej dwóch na
trzy udokumentowanych nieoddanych g∏osów w wyborach
z 2000 roku. Pozosta∏a jedna trzecia mia∏a pod∏o˝e natury
technicznej, g∏ównie chodzi∏o o niew∏aÊciwie zaprojektowa-
ne karty wyborcze i awarie aparatury do g∏osowania. Dlate-
go teraz odpowiedzialni za organizacj´ kolejnej elekcji urz´d-
nicy w ca∏ych Stanach Zjednoczonych, zarówno na szczeblu
federalnym, jak i lokalnym, dok∏adajà wszelkich staraƒ, aby
odejÊç od starych metod takich jak g∏osowanie przez naci-
Êni´cie dêwigni lub perforacja karty na rzecz bardziej no-
woczesnych. W wielu przypadkach przechodzi si´ na elek-
troniczne maszyny do g∏osowania. Niewàtpliwie majà one
wiele zalet, chocia˝ nale˝a∏oby zyskaç absolutnà pewnoÊç, ˝e
takie unowoczeÊnienie faktycznie prowadzi do uproszczenia
wyborów, zmniejsza liczb´ b∏´dów i eliminuje oszustwa.

Elektroniczne systemy wyborcze stosuje si´ ju˝ z powodze-

niem w wielu paƒstwach. Brazylia zacz´∏a testowaç takie
urzàdzenia w po∏owie lat dziewi´çdziesiàtych, a od 2000 ro-
ku 106 mln brazylijskich wyborców g∏osuje za pomocà apa-
ratury jednego typu. Prawid∏owoÊç g∏osowania ma zapewniç
podzia∏ odpowiedzialnoÊci za funkcjonowanie i rozwój za-
stosowanych urzàdzeƒ technicznych mi´dzy ró˝ne instytu-
cje. Samo wprowadzanie systemu elektronicznego odbywa∏o
si´ etapami – w 1996 roku dla 40 tys. wyborców (z których 7%
nie uda∏o si´ oddaç wa˝nego g∏osu nowà metodà) i w 1998 ro-
ku dla 150 tys. (2% nieudanych prób g∏osowania). Wprowadzo-
ne dzi´ki temu udoskonalenia pozwoli∏y zmniejszyç odsetek
nieprawid∏owoÊci do zaledwie 0.2% w 2000 roku.

Technika a wybory

SPOSOBY G

¸OSOWANIA

od dawna doskonalono w miar´ post´-

pu techniki. W staro˝ytnej Grecji pisano imi´ kandydata na
skorupach rozbitych glinianych naczyƒ, zwanych ostrakona-
mi. Z czasem skorupy zastàpi∏y liczone r´cznie papierowe kar-
ty, których wcià˝ u˝ywa 1.3% amerykaƒskich wyborców.
Bardziej nowoczesne rozwiàzania umo˝liwiajà g∏osowanie z
u˝yciem dêwigni, kart dziurkowanych i kart z zaznaczanymi
polami (przy ka˝dym nazwisku znajduje si´ pole, w którym
zaznaczajàc wybranego kandydata, stawia si´ krzy˝yk; karty
te sà nast´pnie odczytywane automatycznie przez urzàdzenie
skanujàce). W tabelce na stronach 80–81 zestawione sà zalety
i wady ka˝dej z tych metod oraz proponowane sposoby ich
poprawienia. Obszerniejsze omówienie nieelektronicznych
systemów obs∏ugi wyborów znaleêç mo˝na pod adresem:
http://www.sciam.com/ontheweb.

Maszyny do g∏osowania znane sà od 135 lat – Thomas Edi-

son opatentowa∏ takie urzàdzenie ju˝ w 1869 roku. Pierwsze
próby zastosowania elektronicznych systemów przy przeprowa-
dzaniu wyborów podj´to w latach siedemdziesiàtych XX wie-
ku, kiedy to wyÊwietlanie i zapisywanie wyników bezpoÊrednio
w postaci pliku komputerowego zyska∏o uzasadnienie ekono-
miczne. Poczàtkowo urzàdzenia te mia∏y charakter hybrydowy
– kandydaci wypisani byli na karcie, natomiast rejestracja g∏o-
su odbywa∏a si´ przez naciÊni´cie guzika. Cz∏onkowie komisji
wyborczej musieli starannie pozycjonowaç kart´ wzgl´dem
guzików i wskaêników Êwietlnych. Elektroniczne maszyny do
g∏osowania dzia∏ajàce na takiej zasadzie wcià˝ sà u˝ywane. W
bardziej nowoczesnych urzàdzeniach do bezpoÊredniej reje-
stracji g∏osów zarówno prezentacja listy kandydatów, jak i sa-
mo g∏osowanie odbywa si´ na ekranie monitora, w razie potrze-
by sprz´˝onego z systemem audio.

Urzàdzenia tego typu majà wiele zalet – nie dopuszczajà

do oddania przez wyborc´ g∏osu na zbyt wielu kandydatów
bàdê te˝ sygnalizujà mu, ˝e nie wybra∏ ˝adnego kandydata. Na
przyk∏ad gdy Georgia przesz∏a w 2002 roku na bezpoÊrednià
rejestracj´ g∏osów, odsetek g∏osów niewa˝nych (oddanych na
zbyt wielu kandydatów lub ˝adnego), który w wyÊcigu pre-
zydenckim w 2000 roku by∏ jednym z najwi´kszych w kraju
(3.2%), zmala∏ do 0.9%. Tzw. bezurnowe urzàdzenia do g∏o-
sowania uniemo˝liwiajà jakàkolwiek manipulacj´ g∏osami po
ich oddaniu i podczas zliczania (znane od 1892 roku dêwi-
gniowe urzàdzenia do g∏osowania majà do pewnego stopnia
podobne zalety).

Jednak przechodzenie na metod´ bezpoÊredniej rejestracji

g∏osów w Stanach Zjednoczonych nie odbywa si´ bezproble-

LISTOPAD 2004 ÂWIAT NAUKI

77

W

mowo. Produkcja urzàdzeƒ do obs∏ugi wyborów jest rozpro-
szona, a produkty poszczególnych firm nie sà ze sobà kompa-
tybilne, gdy˝ nie ma nadrz´dnego organu, który wymóg∏by ich
normalizacj´. Wcià˝ trwa dyskusja, które z urzàdzeƒ jest najlep-
sze, prowadzona przez ró˝ne organizacje i grupy obywatelskie,
na przyk∏ad IEEE Project 1583, zajmujàcà si´ kwestiami nor-
malizacji urzàdzeƒ do g∏osowania. Cz´sto wysuwane sà oskar-
˝enia pod adresem ró˝nych firm, ˝e usi∏ujà przekupstwem wp∏y-
waç na proces testowania i zakupu tych urzàdzeƒ.

Sprawy jeszcze bardziej komplikuje fakt, ˝e na szczeblu lo-

kalnym stosuje si´ zró˝nicowane procedury testowania oraz
u˝ytkowania urzàdzeƒ do g∏osowania. W∏adze niektórych
okr´gów, na przyk∏ad Los Angeles, majà tak dobre rozezna-
nie, ˝e okreÊlajà szczegó∏owà specyfikacj´ technicznà zama-
wianych urzàdzeƒ. W innych okr´gach procesowi wybor-
czemu poÊwi´ca si´ znacznie mniej uwagi, powierzajàc
przeprowadzanie wyborów i obliczanie ich wyników wyspe-
cjalizowanym firmom.

Praktyki w lokalach wyborczych stwarzajà kolejne zagro-

˝enia dla prawid∏owoÊci przebiegu procesu wyborczego
i sà okazjà do nadu˝yç. Przypominam sobie, jak w grudniu
2002 roku wszed∏em do centrum wyborczego (gdzie przecho-
wywano urzàdzenia do g∏osowania i zliczano g∏osy z ca∏ego
okr´gu) w okr´gu Broward na Florydzie, kiedy prowadzono
tam ponowne przeliczanie g∏osów. Brama przed rampà za∏a-
dunkowà z ty∏u budynku by∏a otwarta na oÊcie˝, aby prze-
wiew by∏ lepszy. Tak˝e drzwi do pokoiku komputerowego,
gdzie sp∏ywa∏y wszystkie g∏osy, sta∏y przez ca∏y czas otworem
i nie by∏o tam ˝adnej kontroli wejÊç i wyjÊç pracowników.

Wprowadzanie urzàdzeƒ do bezpoÊredniej rejestracji g∏o-

sów opóênia∏o si´ nie tylko w wyniku problemów zewn´trz-
nych, ale te˝ z powodu usterek konstrukcyjnych. Wielu wybor-
ców uwa˝a∏o, ˝e ekrany wprowadzajà w b∏àd i w ogóle trudno
si´ na nich po∏apaç. Zdarza∏y si´ tak˝e b∏´dy w oprogramo-
waniu i trudnoÊci w monta˝u. Podczas ponownego przelicza-
nia g∏osów w 2002 roku w okr´gu Broward pozwolono mi
przetestowaç maszyny firmy Electronic System and Services
(ESS), jednego z najwi´kszych amerykaƒskich producentów
urzàdzeƒ do g∏osowania, które dawa∏y wyjàtkowo wysoki od-
setek g∏osów nieoddanych na ˝adnego kandydata. Okaza∏o

si´, ˝e przycisk „Przejdê do nast´pnego g∏osowania” umiesz-
czony by∏ w nich zbyt blisko przycisku „Zarejestruj mój g∏os”,
natomiast metoda g∏osowania na podstawie prezentacji s∏u-
chowej by∏a pomyÊlana tak niefortunnie, ˝e oddanie jednego
g∏osu zajmowa∏o oko∏o 45 min.

W przypadku maszyn wyprodukowanych przez firm´ Se-

quoia ludzie, którzy zag∏osowali na list´ partyjnà, a nast´pnie
chcieli wskazaç kandydata tej partii na prezydenta, nie zda-
wali sobie sprawy, ˝e w ten sposób anulujà dokonany wybór.
W jednym z okr´gów w stanie Nowy Meksyk, gdzie korzysta-
no z tego w∏aÊnie urzàdzenia, stwierdzono horrendalny odse-
tek 10% g∏osów nieoddanych na nikogo!

JeÊli zajrzymy do wn´trza urzàdzeƒ do g∏osowania nowe-

go typu, dostrze˝emy wiele szczegó∏ów mogàcych byç êró-
d∏em nieprawid∏owoÊci wyborczych. Na przyk∏ad niektóre
maszyny wyposa˝one sà w elektroniczny licznik, który ma
rejestrowaç ka˝dy akt g∏osowania dokonany za ich pomocà w
ca∏ym okresie u˝ytkowania. Jednak licznik ten pod∏àczony
jest za pomocà kabla, który nieuczciwy cz∏onek komisji wy-
borczej mo˝e po prostu od∏àczyç, nie naruszajàc piecz´ci.

Kody êród∏owe do urzàdzeƒ do g∏osowania produkowanych

przez ró˝ne firmy, podobnie jak wi´kszoÊç oprogramowania
komercyjnego, sà tajemnicà handlowà. Producenci pozwalajà
nabywcom na ich skontrolowanie przez ekspertów na zasa-
dzie pe∏nej poufnoÊci. Niestety, lokalne komisje wyborcze nie
zawsze majà dostateczne rozeznanie, aby znaleêç kompetent-
nego fachowca. A jeÊli ju˝ go znajdà, to nie sà w stanie zmusiç
producentów, by zastosowali si´ do jego zaleceƒ. Na przyk∏ad
stan Iowa testowa∏ urzàdzenia do g∏osowania firmy Global
Election Systems, wykupionej póêniej przez Diebolda. Douglas
W. Jones, informatyk z University of Iowa, wykaza∏ wiele s∏a-
bych punktów ich rozwiàzaƒ i ostatecznie administracja stano-
wa zakupi∏a maszyny firmy Sequoia. W lutym 2003 roku Die-
bold pozostawi∏ swoje programy na niezabezpieczonych
serwerach i przeciwnicy bezpoÊredniej rejestracji g∏osów umie-
Êcili ich kody êród∏owe w Internecie, gdzie ka˝dy móg∏ si´ z
nimi zapoznaç. ˚aden z b∏´dów wytkni´tych przez Jonesa szeÊç
lat wczeÊniej nie zosta∏ naprawiony. Ka˝dy, kto mia∏ fizyczny do-
st´p do urzàdzeƒ do g∏osowania i odrobin´ wiedzy komputero-
wej, by∏ w stanie si´ do nich w∏amaç i zmieniç rezultaty wy-
borów w dowolny sposób.

Wysoki poziom zabezpieczeƒ w systemach komputerowych

zapewnia si´ za pomocà wyrafinowanych mechanizmów szy-
frowania i starannie opracowanych protoko∏ów. Jednak to,
czy system faktycznie nie ma ˝adnych luk, mo˝na stwierdziç
jedynie, d∏ugotrwale go testujàc. Nie przeprowadzono jed-
nak nale˝ycie prób urzàdzeƒ do bezpoÊredniej rejestracji g∏o-
sów. Zabezpieczenie stosowanych obecnie maszyn do g∏oso-
wania zale˝y wy∏àcznie od cz∏onków komisji wyborczych i
przestrzegania procedur.

Poniewa˝ obecnie we wszystkich praktycznie przypadkach

zestawienia oddanych g∏osów, niezale˝nie od metody g∏oso-
wania, sà przechowywane i przesy∏ane w formie elektronicz-
nej, manipulacje komputerowe mogà byç zagro˝eniem dla
prawid∏owoÊci ka˝dych wyborów. Co wi´cej, wprowadzenie
urzàdzeƒ do bezpoÊredniej rejestracji g∏osów pozwala, by
oszustwo pozosta∏o niezauwa˝one na wszystkich etapach, ju˝
od momentu aktu wyborczego. Prób fa∏szowania wyników
wyborów dopuszczano si´ w przesz∏oÊci niejednokrotnie, nie-
mniej manipulacja komputerowa mia∏aby szczególnie rozle-

78

ÂWIAT NAUKI LISTOPAD 2004

n

Po perturbacjach podczas wyborów prezydenckich w 2000 roku

komisje wyborcze w ca∏ych Stanach Zjednoczonych rzuci∏y si´
do zast´powania dotychczasowych rozwiàzaƒ technicznych
nowszymi systemami, na przyk∏ad urzàdzeniami
do bezpoÊredniej rejestracji g∏osów.

n

Ka˝dy okr´g, który rozwa˝a zakup urzàdzeƒ do bezpoÊredniej

rejestracji g∏osów, powinien zatrudniç specjalistów,
którzy przetestowaliby je najpierw pod kàtem usterek
oprogramowania, obecnoÊci podst´pnych programów i luk
w zabezpieczeniach, a tak˝e ocenili funkcjonalnoÊç interfejsu
u˝ytkownika.

n

Cz∏onkowie komisji wyborczych i pracownicy instytucji

organizujàcych wybory powinni dok∏adnie zapoznaç si´
z dzia∏aniem wykorzystywanych przez nich urzàdzeƒ i przestrzegaç
procedur zapewniajàcych rzetelnoÊç procesu wyborczego.

n

Niezale˝nie od kwestii natury technicznej nale˝y zmodyfikowaç

rejestracj´ wyborców i praktyki stosowane w ogóle w lokalach
wyborczych, aby nie dopuÊciç do utraty znacznej liczby g∏osów.

Przeglàd /

Wybory i elektronika

g∏e skutki, gdyby podj´to jà w du˝ej jednostce administracyj-
nej stosujàcej urzàdzenia jednego typu i jednakowe oprogra-
mowanie. JednolitoÊç systemu obs∏ugi wyborów w du˝ej ska-
li mo˝e zapewniç lepszà ich organizacj´ i wi´kszà rzetelnoÊç
wyników, pod warunkiem jednak zastosowania Êcis∏ych me-
chanizmów kontrolnych.

Wspomniane wczeÊniej znaczne zmniejszenie liczby g∏o-

sów niewa˝nych w ca∏ej Georgii potwierdza nasze wnioski.
Podczas skrupulatnych testów aparatury do bezpoÊredniej
rejestracji g∏osów przeprowadzonych w Kenisaw State Uni-
versity wykazano wiele jej s∏abych punktów, które zosta∏y na-
st´pnie usuni´te. Rygorystyczne testowanie i stopniowe wpro-
wadzanie urzàdzeƒ do u˝ytku przesàdzi∏o o sukcesie komisji
wyborczej stanu Georgia.

Elektroniczne machlojki

CZY DA SI

¢ WYKRYå

wszystkie zagro˝enia wynikajàce z b∏´dów

oprogramowania i zapobiec im bàdê skorygowaç same b∏´dy, za-
nim wypaczà wynik wyborów? Przestudiowanie kodu êród∏owe-
go pozwala oceniç jakoÊç programu i u˝yte w nim zabezpie-
czenia oraz ujawniç ewentualne usterki. Tak naprawd´ jedynym

w pe∏ni skutecznym sposobem sprawdzenia oprogramowania
jest przetestowanie go we wszelkich mo˝liwych sytuacjach.

Ken Thompson, odbierajàc w 1983 roku Nagrod´ Turinga

przyznawanà przez Association for Computing Machinery
(najbardziej presti˝owe wyró˝nienie w informatyce), wyg∏o-
si∏ wyk∏ad zatytu∏owany „Refleksje o zaufaniu na kredyt”, w
którym wskaza∏ na mo˝liwoÊç takich zagro˝eƒ, jak „jajka
wielkanocne” – zakamuflowane fragmenty programu, któ-
rych nie sposób zauwa˝yç podczas normalnego jego prze-
glàdania. Taki podprogram pozostawa∏by nieaktywny i zaczy-
na∏ dzia∏aç dopiero w dniu wyborów, zmieniajàc wyniki
podliczania g∏osów. Móg∏by on zostaç przemycony do apa-
ratury do g∏osowania na przyk∏ad w oprogramowaniu w∏a-
Êciwym, w programach, które s∏u˝à do jego kompilacji bàdê
w takich, które z nim wspó∏pracujà, zarzàdzajàc bazà da-
nych, pami´cià, zadaniami systemu operacyjnego lub gra-
ficznym interfejsem u˝ytkownika.

Nale˝y zatem przeprowadziç testy pod kàtem wychwycenia

„jajek wielkanocnych” i usterek, które mogà ujawniç si´ do-
piero w dniu wyborów. Wiele urzàdzeƒ do rejestracji g∏osów
ma wewn´trzny zegar, który podczas testowania mo˝na usta-

LISTOPAD 2004 ÂWIAT NAUKI

79

DON FOLEY (

rysunek

); ZA ZGODÑ SEQUOIA VOTING SYSTEMS (

zdj´cie

)

ÂLAD G¸OSOWANIA

POTWIERDZENIA oddania g∏osu, wy-
drukowane jako kwit albo zapisane na
taÊmie magnetycznej lub p∏ycie CD,
pozwalajà na niezale˝ne przeliczenie
g∏osów oddanych za pomocà elektro-
nicznego urzàdzenia do g∏osowania.

1

Wyborca zaznacza
swój wybór

na ekranie dotykowym

2

W s∏uchawkach s∏ychaç
potwierdzenie ka˝dego

dokonanego wyboru

3

Magnetofon rejestruje
potwierdzenia dêwi´kowe,

które sà trwa∏ym Êladem
oddanego g∏osu, mo˝liwym
do odczytania zarówno przez
cz∏owieka, jak i maszyn´

PRZYSTAWKA DRUKUJÑCA Verivote do urzà-
dzenia AVC Edge produkcji Sequoia Voting Sys-
tems drukuje na papierze pokwitowania odda-
nych g∏osów i pokazuje je przez szybk´. Jeszcze
przed wyjÊciem z kabiny mo˝na sprawdziç prawi-
d∏owoÊç oddanego przez siebie g∏osu, oglàda-
jàc wydrukowane potwierdzenie, które pozostaje
wewnàtrz urzàdzenia na wypadek koniecznoÊci
ponownego przeliczenia g∏osów.

wiç na dzieƒ wyborów. Niemniej mo˝liwe jest wówczas jego
przestawienie przez nieuczciwych cz∏onków komisji wybor-
czej i symulacja prawdziwego g∏osowania z za∏o˝onymi wy-
nikami. Dlatego bezpieczniej jest, jeÊli zegar nie daje si´ prze-
stawiç przez u˝ytkownika. Wówczas „jajek wielkanocnych”
mo˝na szukaç w urzàdzeniach jedynie w dniu wyborów. W li-
stopadzie 2003 roku w Kalifornii wybierano losowo urzàdze-
nia, które mia∏y wejÊç w sk∏ad systemu elektronicznej reje-
stracji g∏osów i symulowano równolegle przebieg wyborów,
aby si´ przekonaç, ˝e g∏osy rejestrowane sà bez najmniej-
szych uchybieƒ. Wszystkie te testy potwierdzi∏y, ˝e urzàdze-
nia dzia∏ajà prawid∏owo.

Chcàc wykluczyç oszustwo wyborcze, nale˝y do∏o˝yç wszel-

kich staraƒ, aby oprogramowanie stosowane w urzàdzeniach
do rejestracji g∏osów nie zawiera∏o ˝adnych niepo˝àdanych
„dodatków”. Informatycy ca∏y czas spierajà si´, jak stworzyç
oprogramowanie, które dawa∏oby gwarancj´ bezpieczeƒstwa.
SpecjaliÊci od zabezpieczeƒ znaleêli ju˝ wiele sposobów na za-
pewnienie rzetelnoÊci systemów komputerowych, wymaga-
nej do innych celów ni˝ dokonywanie operacji finansowych.
Oprogramowanie stosowane w bankach, obs∏ugujàce codzien-
nie transfery miliardów dolarów, poddawane jest szcze-
gó∏owym testom, które wykazujà, ˝e jest ono niezawodne
nawet pomimo skomasowanych ataków. Te same Êrodki bez-
pieczeƒstwa mo˝na zastosowaç w systemach elektronicznej
rejestracji g∏osów. Niektórzy specjaliÊci sà zdania, ˝e u˝ywa-
nie „oprogramowania otwartego” (którego kod êród∏owy jest
publicznie dost´pny) oraz zaawansowanych metod szyfrowa-
nia mo˝e si´ przyczyniç (choç nie do koƒca) do wyelimino-
wania zagro˝enia „jajkami wielkanocnymi”.

Zabezpieczenie prawid∏owoÊci procesu wyborczego pole-

ga∏o do tej pory zwykle na uczestnictwie wielu ludzi wzajem-

nie si´ kontrolujàcych pod kàtem pomy∏ek i celowych nad-
u˝yç. Byç mo˝e w przysz∏oÊci systemy wyborcze b´dà si´ opie-
raç na zespole wyspecjalizowanych programów agentów wza-
jemnie si´ sprawdzajàcych i przeprowadzajàcych wewn´trznà
rewizj´ procesu wyborczego na ka˝dym jego etapie. Zada-
niem programu badawczego Secure Architecture for Voting
Electronically (SAVE) w Massachusetts Institute of Technolo-
gy jest w∏aÊnie zademonstrowanie mo˝liwoÊci wdro˝enia te-
go pomys∏u w praktyce. Koncepcja SAVE polega na u˝yciu
kilku programów wykonujàcych to samo zadanie ró˝nymi me-
todami, tak wi´c zafa∏szowanie wyniku wymaga∏oby majstro-
wania przy ka˝dym module z osobna. OczywiÊcie, ca∏y sys-
tem jest tak ustawiony, ˝e wszczyna alarm, gdy wyniki z
poszczególnych modu∏ów nie sà ze sobà zgodne.

Âlad po g∏osowaniu

NIEKTÓRZY KRYTYCY

twierdzà, ˝e najlepszym sposobem zapobie-

gania oszustwom wyborczym jest prowadzenie równolegle za-
pisu oddanych g∏osów na papierze w postaci zrozumia∏ej dla
cz∏owieka. Na tej zasadzie oparty jest szeroko reklamowany
projekt zak∏adajàcy kontrol´ oddanego g∏osu przez samego wy-
borc´, zaproponowany przez Rebecc´ Mercuri, reprezentujà-
cà wówczas Bryn Mawr College. Urzàdzenie do g∏osowania
drukowa∏oby na papierze potwierdzenie oddanego g∏osu, na
który wyborca móg∏by spojrzeç, aby si´ przekonaç, ˝e zosta∏
zarejestrowany zgodnie z jego intencjà. Kwit ten widoczny by∏-
by jedynie za przezroczystà szybkà, by uniemo˝liwiç ewentu-
alne machinacje, i pozostawa∏by wewnàtrz maszyny. Gdyby
pojawi∏y si´ jakiekolwiek wàtpliwoÊci co do prawid∏owoÊci
elektronicznego podliczenia g∏osów, mo˝liwe by∏oby zarzàdze-
nie powtórnego przeliczenia na podstawie wydrukowanych
kwitów (dawanie wyborcom do r´ki kopii kwitu nie jest do-

80

ÂWIAT NAUKI LISTOPAD 2004

ELIZA JEWETT

Zmodernizowanie bàdê optymalizacja istniejàcych rozwiàzaƒ technicznych mo˝e przynieÊç w wielu przypadkach lepsze
efekty ni˝ pochopne wprowadzanie nowych systemów, powodujàce wzrost liczby b∏´dów

NAZWA METODY

UWAGI

ZALETY

WADY

MO˚LIWOÂCI

USPRAWNIENIA

R´cznie liczone
karty papierowe

n

U˝ywane przez 1.3% wyborców w USA

n

Prostota u˝ywania

n

Najni˝szy odsetek g∏osów niewa˝nych

n

Ró˝nice przy powtórnym przeliczaniu

sà dwa razy wi´ksze ni˝ w przypadku
g∏osów zliczanych maszynowo

n

Nara˝enie na zarzuty podmieniania,

dodawania, utraty g∏osów i innych
manipulacji

n

Przeliczanie za pomocà czytników

mechanicznych

n

Poddawanie papieru dzia∏aniu Êwiat∏a,

wysokiej temperatury bàdê te˝
powlekanie go w celu uniemo˝liwienia
zmiany lub usuni´cia zaznaczonego
na nim wyboru

Urzàdzenia
dêwigniowe

n

Po raz pierwszy u˝yte w Lockport

w stanie Nowy Jork w 1892 roku

n

Uniemo˝liwiajà oddanie g∏osu

na wi´cej ni˝ jednego kandydata

n

Zapewniajà tajnoÊç g∏osowania

n

Niezgrabne, ci´˝kie urzàdzenia

n

Nagminne awarie liczników

n

B∏´dy przy odczytywaniu liczników

n

S∏absza frekwencja w wyborach ni˝szej

rangi ni˝ prezydenckie (np. do Senatu
lub do urz´dów stanowych)

n

Dok∏adne sprawdzenie i przeglàd

techniczny przed ka˝dymi wyborami

n

Liczniki ekranowe po∏àczone z kamerà wideo

n

Lepsze oznakowanie grup dêwigni

tworzàcych jedno g∏osowanie

n

Regulowana wysokoÊç urzàdzeƒ

Karty perforowane

n

Po raz pierwszy u˝yte w okr´gach

Fulton i De Kalb w Georgii w 1964 roku

n

Eliminujà b∏´dy cz∏owieka przy zliczaniu

n

Ma∏e rozmiary urzàdzeƒ

n

TrudnoÊci z prawid∏owym

przedziurkowaniem karty

n

Cz´ste pomy∏ki przy dziurkowaniu

n

Problemy z zaprojektowaniem kart do g∏osowania

n

Cz´ste zatykanie si´ czytników kart

n

¸atwoÊç uszkodzenia karty

n

Po˝àdana by∏aby mo˝liwoÊç optycznej kontroli

prawid∏owoÊci przedziurkowania karty
przez wyborc´ przed wyjÊciem z kabiny

DOST¢PNE OBECNIE URZÑDZENIA DO G¸OSOWANIA

brym pomys∏em, gdy˝ u∏atwia∏oby sprzedawanie g∏osów). Cho-
cia˝ na pozór ca∏a rzecz wyglàda nieêle, ma jednak powa˝ne
wady. Po pierwsze, jest zbyt skomplikowana dla wyborców.

Wybory w USA cz´sto obejmujà wi´cej ni˝ jedno g∏osowa-

nie. Pokwitowanie ka˝dego wyboru z osobna na papierze po
oddaniu takiego wielokrotnego g∏osu nie jest wcale ∏atwe. Do-
Êwiadczenie uczy, ˝e nawet gdy wyborcom poka˝e si´ na wy-
druku, w którym g∏osowaniu pope∏nili b∏àd, na ogó∏ nie wra-
cajà, ˝eby go poprawiç. Cokolwiek odciàga uwag´ wyborcy
od samego aktu g∏osowania, pomniejsza szanse prawid∏owe-
go oddania g∏osu. Ka˝dy dodatkowy przycisk, ka˝da dodat-
kowa czynnoÊç powodujà wzrost liczby niewa˝nych g∏osów.

System stwarza∏by tak˝e problemy komisjom wyborczym. Je-

Êli wyborca zg∏asza, ˝e jego g∏os nie zosta∏ prawid∏owo zare-
jestrowany, co w∏aÊciwie komisja mia∏aby zrobiç? Kobieta
utrzymuje, ˝e g∏osowa∏a na Jane, a zarówno na ekranie, jak i
na kwicie widnieje John. Czy nale˝a∏oby przerwaç g∏osowanie
w tym lokalu? Ponadto prawo zabrania cz∏onkom komisji wy-
borczych wglàdu w to, jak g∏osowali poszczególni wyborcy.

A zatem metoda drukowania kwitów rozwiàzywa∏aby zale-

dwie u∏amek problemów zwiàzanych z prawid∏owoÊcià wy-
borów. Zresztà same kwity te˝ mogà pos∏u˝yç do fa∏szowa-
nia wyników, jeÊli jakiÊ haker zmieni oprogramowanie
drukarki. Papierowe potwierdzenia mogà byç te˝ fa∏szowane
po wyborach w tradycyjny sposób.

Lepszym wyjÊciem by∏oby pozwoliç ludziom kontrolowaç,

czy g∏osowali prawid∏owo, z wykorzystaniem interaktywnej
funkcji dêwi´kowej. Nagranie audio na taÊmie lub p∏ycie CD
znacznie trudniej zmanipulowaç ni˝ zbiór papierowych kwi-
tów. Wi´kszoÊç wspó∏czesnych elektronicznych urzàdzeƒ do
g∏osowania mo˝na uzupe∏niç o przystawk´ odczytujàcà na g∏os
listy kandydatów, którà wyborca widzi na ekranie. Zapis na ta-

Êmie mo˝e byç zarówno sprawdzany komputerowo, jak i ods∏u-
chiwany przez cz∏owieka. Poniewa˝ niew∏aÊciwe odczytanie
danych w postaci papierowej jest êród∏em b∏´dów we wszyst-
kich stosowanych obecnie urzàdzeniach do obs∏ugi wyborów,
taÊma gwarantowa∏aby wi´kszà rzetelnoÊç wyborów ni˝ papie-
rowe kwity. Rejestracja na taÊmie jest lepsza od papierowej tak-
˝e dlatego, ˝e nagrania dêwi´kowego nie da si´ zmieniç ani
wymazaç bez pozostawienia Êladów (wystarczy przypomnieç
18-minutowà przerw´ na taÊmach Watergate). Ponadto znacz-
nie ∏atwiej przechowywaç i transportowaç kasety magnetofono-
we lub p∏yty CD ni˝ tysiàce papierowych kwitów.

Inne propozycje weryfikacji g∏osowania obejmujà rejestra-

cj´ wideo oraz pokazywanie, w jakiej postaci g∏os zosta∏ zare-
jestrowany w bazie centrum elekcyjnego, zanim jeszcze wybor-
ca wyjdzie z kabiny. Ich zaletà jest pasywnoÊç – nie wymagajà
wykonania ˝adnej dodatkowej czynnoÊci przez wyborc´.

Oto jak mog∏oby wyglàdaç g∏osowanie przy u˝yciu w∏aÊci-

wie zaprojektowanego systemu opartego na zapisie dêwi´ko-

LISTOPAD 2004 ÂWIAT NAUKI

81

TED SELKER jest dyrektorem ze strony Massachusetts Institute
of Technology wspólnego zespo∏u badawczego California Insti-
tute of Technology i MIT, do którego zadaƒ nale˝à analizy wp∏ywu
post´pu technicznego na proces wyborczy. Znaczna cz´Êç prowa-
dzonych przez ten zespó∏ badaƒ dotyczy opracowywania i testowa-
nia nowatorskich rozwiàzaƒ technicznych mo˝liwych do zastoso-
wania przy przeprowadzaniu wyborów, w tym nowych metod
projektowania interfejsu u˝ytkownika i zabezpieczeƒ sprz´towych.
Szczytnym celem prowadzonej przez Selkera grupy Context Aware
Computing w MIT Media Lab jest stworzenie Êwiata, w którym kom-
putery b´dà pomaga∏y w urzeczywistnianiu dà˝eƒ i pragnieƒ ludzi.
Chodzi o mo˝liwoÊç bezpoÊredniego porozumiewania si´ cz∏owieka
z komputerem, bez poÊrednictwa klawiatury, dzi´ki zastosowaniu sys-
temów czujników i modu∏ów sztucznej inteligencji.

O

AUTORZE

G∏osowanie przez Internet,
SMS-y, telewizj´ interaktywnà

n

G∏osowanie przez Internet zastosowano po raz pierwszy

w wyborach w Phoenix w 2000 roku

n

Oddawanie g∏osu bez wychodzenia z domu

n

Ludzie niepe∏nosprawni u˝ywajà w∏asnego,

dostosowanego do ich mo˝liwoÊci komputera

n

Wyeliminowanie pomy∏ek cz∏owieka przy zliczaniu g∏osów

n

Zagro˝enie ze strony zamaskowanych programów,

niewydolnoÊci sieci i hakerów

n

Stosowanie specjalnej przeglàdarki

n

Uruchamianie systemu z p∏yty CD

n

Potrzebne nowe rozwiàzania w zakresie

zabezpieczeƒ, na przyk∏ad zastosowanie
dzia∏ajàcych równolegle i wzajemnie si´
kontrolujàcych programów agentów

Karty do g∏osowania
z polami wyboru

n

Zastosowane po raz pierwszy w Kalifornii w 1962 roku

n

Najmniejsza liczba g∏osów niewa˝nych ze wszystkich

metod mechanicznych pod warunkiem
natychmiastowego skanowania w lokalu wyborczym

n

Zaczernianie pól ∏atwiejsze ni˝ dziurkowanie kart

n

Nazwiska kandydatów wypisane

bezpoÊrednio na karcie

n

Czytniki kart bardziej podatne na zatykanie

ni˝ czytniki kart perforowanych

n

Niepor´czna karta do g∏osowania

n

¸atwoÊç uszkodzenia karty

n

Natychmiastowe skanowanie kart wyborczych,

aby wyborca móg∏ ewentualnie poprawiç b∏àd
i oddaç prawid∏owy g∏os

n

Zaznaczanie karty przy u˝yciu elektronicznych

urzàdzeƒ do rejestracji g∏osów

n

Stosowanie wersji „Zaczernij pole” zamiast „Po∏àcz obie

cz´Êci strza∏ki” przy nazwisku wybranego kandydata

Elektroniczne
urzàdzenia do g∏osowania

n

Zastosowane po raz pierwszy w 1976 roku

n

Niemo˝liwe oddanie g∏osu na zbyt du˝à liczb´ kandydatów

n

Eliminacja pomy∏ek cz∏owieka przy zliczaniu g∏osów

n

¸atwoÊç u˝ycia przez osoby niepe∏nosprawne

n

Wysoki poziom interaktywnoÊci

n

Cz´sto fatalnie zaprojektowany interfejs u˝ytkownika

n

Obawy przed manipulacjami w kodzie

oprogramowania

n

Problemy ze starzeniem si´ sprz´tu

komputerowego

n

Przeprowadzanie g∏osowaƒ próbnych

n

Zastosowanie zamkni´tych systemów komputerowych

n

Testowanie systemu w dniu g∏osowania

82

ÂWIAT NAUKI LISTOPAD 2004

W sàdach i na pierwszych stronach gazet

W CIÑGU OSTATNICH MIESI¢CY elektronicznym maszynom do g∏osowania poÊwi´cono wiele miejsca w doniesieniach agencyjnych,
gdy˝ ró˝ne grupy ludzi wszczynajà post´powanie sàdowe zarówno za, jak i przeciw ich stosowaniu, co sprawia, ˝e rozpoznawane sà
kolejne problemy dotyczàce przeprowadzania wyborów.

Marzec

W sprawie wytoczonej przez American Association of Disabled

Persons s´dzia federalny wyda∏ wyrok zobowiàzujàcy okr´g Duval do
zapewnienia co najmniej jednego urzàdzenia umo˝liwiajàcego oso-
bom z upoÊledzeniem wzroku samodzielne oddanie g∏osu w 20% lo-
kali wyborczych. W∏adze okr´gu Duval z∏o˝y∏y apelacj´ i w kwietniu
s´dzia zawiesi∏ wykonanie w∏asnej decyzji.

Kwiecieƒ

W stanie Maryland lokalni politycy i dzia∏acze Kampanii na

rzecz Prawid∏owych Wyborów ˝àdajà na drodze sàdowej od stanowej
Komisji Wyborczej zaprzestania stosowania podlegajàcych jej 16 tys.
urzàdzeƒ do bezpoÊredniej rejestracji g∏osów, które nie sà wyposa˝o-
ne w drukarki do drukowania wymaganych przez prawo stanowe kwi-
tów potwierdzajàcych oddanie g∏osu. Jest to nast´pstwo doniesieƒ o
nieprawid∏owoÊciach w wyborach wst´pnych z 2 marca; niektórzy
wyborcy, którzy za˝àdali papierowych kart do g∏osowania, otrzymali
je, lecz póêniej dowiedzieli si´, ˝e ich g∏osy zosta∏y uniewa˝nione.

Kwiecieƒ

Powo∏ujàc si´ na wzgl´dy bezpieczeƒstwa i rzetelnoÊci wy-

borów oraz z powodu problemów, jakie wystàpi∏y podczas wyborów
wst´pnych 2 marca, sekretarz Kalifornii wydaje zakaz u˝ycia w wy-
borach prezydenckich w listopadzie 2004 roku ponad 14 tys. urzà-
dzeƒ do bezpoÊredniej rejestracji g∏osów produkcji firmy Diebold, Inc.
Odbiera jednoczeÊnie certyfikat ponad 28 tys. innych urzàdzeƒ tego
rodzaju, uzale˝niajàc mo˝liwoÊç ich dalszego stosowania od wpro-
wadzenia w nich dodatkowych zabezpieczeƒ (w niektórych okr´gach
certyfikat zostaje przywrócony w czerwcu). Trzy okr´gi usi∏ujà na dro-
dze sàdowej zablokowaç to zarzàdzenie. Grupa niepe∏nosprawnych
wyborców równie˝ stara si´ w sàdzie o jego anulowanie. Ponadto se-
kretarz Kalifornii poleca stanowemu prokuratorowi generalnemu, aby
rozpatrzy∏ mo˝liwoÊç wytoczenia sprawy cywilnej i karnej przeciwko
firmie Diebold ze wzgl´du na stosowane przez nià, jak to okreÊli∏,
„oszukaƒcze praktyki”. W jednym z raportów firma zostaje oskar˝o-

na o z∏amanie stanowej ordynacji wyborczej przez zainstalowanie w
czterech okr´gach w urzàdzeniach do bezpoÊredniej rejestracji g∏o-
sów oprogramowania niemajàcego certyfikatów, a nast´pnie ukrywa-
nie tego faktu.

Maj

Na Florydzie cz∏onek Izby Reprezentantów Robert Wexler stara si´

na drodze sàdowej o zakaz u˝ytkowania urzàdzeƒ do g∏osowania firmy
Election Systems and Services w okr´gach Broward i Miami-Dade.

Czerwiec

Liga Kobiet Wyborców, która w 2003 roku opowiada∏a si´ za

g∏osowaniem ca∏kowicie elektronicznym, zmienia zdanie, udzielajàc po-
parcia systemom „bezpiecznym, rzetelnym, zapewniajàcym mo˝liwoÊç
ponownego przeliczenia g∏osów i dost´pnym dla wszystkich”, jak urzà-
dzenia drukujàce papierowe kwity z potwierdzeniem oddanego g∏osu.

Czerwiec

Przewodniczàcy Komitetu Wspierania Wyborów wzywa do

wprowadzenia bardziej rygorystycznych zabezpieczeƒ podczas g∏o-
sowania elektronicznego w listopadowych wyborach prezydenckich.

Lipiec

Grupy obrony obywatelskiej na Florydzie proszà s´dziego z Tal-

lahassee o interwencj´ przed wyborami wst´pnymi majàcymi si´ od-
byç 31 sierpnia i uchylenie decyzji gubernatora Jeba Busha, by nie ze-
zwalaç na r´czne przeliczanie g∏osów w 15 okr´gach, w których
stosuje si´ urzàdzenia z ekranami dotykowymi. Równie˝ z Florydy
docierajà informacje, ˝e dane kontrolne wst´pnych i w∏aÊciwych wy-
borów gubernatorskich w 2002 roku zosta∏y bezpowrotnie utracone
ze wzgl´du na awari´ sprz´tu komputerowego. Po kilku dniach jednak
dane te odnajdujà si´ na dysku w sàsiednim pokoju.

Wrzesieƒ

Stan Nevada podczas wyborów wst´pnych jako pierwszy

stosuje urzàdzenia do bezpoÊredniej rejestracji g∏osów wyposa˝one
w drukarki kwitów potwierdzajàcych oddanie g∏osu.

wym. Wyobraêmy sobie, ˝e g∏osujemy za pomocà komputera.
Zamierzamy poprzeç Abby’ego Roosevelta, kandydata nieza-
le˝nego. W tym celu dotykamy palcem ekranu przy wybra-
nym nazwisku, które zostaje podÊwietlone, i przycisk wybo-
ru kandydata po jednej stronie zostaje zastàpiony przyciskiem
kasowania wyboru po drugiej. Na ekranie pojawia si´ napis,
˝e w tym g∏osowaniu akt wyborczy zosta∏ dokonany, a w s∏u-
chawkach, które mamy na uszach, s∏yszymy, ˝e w∏aÊnie g∏o-
sowaliÊmy na Bena Jeffersona.

Chwileczk´! Na Bena Jeffersona!? UÊwiadamiamy sobie, ˝e

chyba przez pomy∏k´ nacisn´liÊmy niew∏aÊciwy guzik. Przy-
glàdamy si´ ekranowi i odnajdujemy na nim wyraêny przycisk
„Anuluj g∏os”. Naciskamy go. „G∏os na Bena Jeffersona zosta∏
anulowany”, s∏yszymy w s∏uchawkach g∏os, który zostaje rów-
nie˝ zapisany na taÊmie. Ekran wraca do poprzedniego stanu.
Tym razem jesteÊmy bardziej uwa˝ni, co zostaje nagrodzone
przez komputer stwierdzeniem: „Odda∏eÊ swój g∏os na Abby’ego
Roosevelta, kandydata niezale˝nego na prezydenta”. Przecho-
dzimy do g∏osowania na kandydatów do Senatu.

W opisanym powy˝ej przyk∏adzie mamy do czynienia z in-

teraktywnoÊcià aktu wyborczego w mo˝liwie najlepiej dosto-
sowany do naszych zdolnoÊci percepcyjnych sposób. Naszà
uwag´ zwracajà przesuwajàce si´ etykiety, wyskakujàce napi-

sy oraz zmiany barw i faktury obrazu na ekranie. Przy takim
interaktywnym wspomaganiu jesteÊmy znacznie dok∏adniej-
si w tym, co robimy. Potwierdzenie dêwi´kowe nast´puje za-
raz po akcie wyboru. BezpoÊrednie akty percepcyjne (Êledze-
nie zmian na ekranie i s∏uchanie g∏osu komputera) sprawiajà
nam mniej trudnoÊci ni˝ te, które anga˝ujà wy˝sze funkcje
poznawcze (odczytywanie kwitu i pami´tanie wszystkich kan-
dydatów, na których chcemy g∏osowaç). Nagranie na taÊmie
magnetycznej lub p∏ycie CD stanowi trwa∏e, niezale˝ne po-
twierdzenie, na kogo oddaliÊmy g∏os.

Wszystkie te funkcje dajà si´ wprowadziç w ramach mo-

dernizacji stosowanych obecnie urzàdzeƒ do g∏osowania. Tro-
ch´ wi´cej zachodu b´dzie wymaga∏o jednak umo˝liwienie
weryfikacji g∏osowania tak˝e osobom niedowidzàcym i niedo-
s∏yszàcym.

Niektórzy badacze zastanawiajà si´, czy rozwiàzaniem al-

ternatywnym wobec bezpoÊredniej rejestracji g∏osów nie mo-
g∏oby byç g∏osowanie internetowe, bàdê na przyk∏ad przez
telefon. Od maja 2002 roku w Wielkiej Brytanii prowadzone
sà próby z ró˝nymi systemami, które mog∏yby zwi´kszyç
frekwencj´ wyborczà. W gr´ wchodzi automatyczne skanowa-
nie g∏osów oddanych na kartach wyborczych przesy∏anych
pocztà, g∏osowanie za pomocà klawiatury zwyk∏ego telefo-

nu, g∏osowanie SMS-owe oraz g∏osowanie z wykorzystaniem
telewizji interaktywnej, dost´pnej w wielu angielskich do-
mach. Na przyk∏ad w okr´gu Swindon przeprowadzono eks-
perymentalne g∏osowanie poprzez Internet i telefon z udzia-
∏em ponad 100 tys. wyborców. Ka˝demu dor´czono kurierem
do domu dziesi´ciocyfrowy PIN, który razem z przes∏anym
osobno has∏em s∏u˝y∏ do autoryzacji oddanego g∏osu. Nie wy-
kryto ani nie zg∏oszono ˝adnych nieprawid∏owoÊci wybor-
czych. Jednak ca∏y w∏o˝ony w zorganizowanie g∏osowania
wysi∏ek zaowocowa∏ zwi´kszeniem frekwencji jedynie o trzy
punkty procentowe (z 28 do 31%).

Natomiast wprowadzenie mo˝liwoÊci g∏osowania pocztà

zwi´kszy∏o frekwencj´ wyborczà o 15 punktów procentowych,
ale wystàpi∏y te˝ skutki negatywne – w Manchesterze i Brad-
ford odnotowano przypadki handlu g∏osami na du˝à skal´
(mo˝liwoÊç udowodnienia, na kogo oddaje si´ g∏os, na przy-
k∏ad przez okazanie kartki wyborczej, którà zamierza si´ wy-
s∏aç pocztà, u∏atwia proceder kupowania g∏osów).

Co nale˝y zrobiç

ABSOLUTNIE DOSKONA

¸E URZÑDZENIA

do g∏osowania to wcià˝

odleg∏a przysz∏oÊç. Niezale˝nie jednak od wprowadzania no-
wych rozwiàzaƒ technicznych w Stanach Zjednoczonych mo˝-
na i nale˝y wiele zrobiç, by zapewniç prawid∏owe oddawa-
nie i zliczanie g∏osów. Musimy stanowczo obstawaç przy
wprowadzeniu nast´pujàcych zmian:

1. Nale˝y uproÊciç system rejestracji wyborców. Najwi´cej g∏osów

w 2000 roku utraconych zosta∏o z winy b∏´dów w wykazach wy-
borców. Bazy danych z nazwiskami wyborców muszà byç podda-
ne skrupulatnym procedurom sprawdzajàcym, aby uzyskaç pew-
noÊç, ˝e uwzgl´dniajà wszystkich uprawnionych do g∏osowania,
którzy chcà si´ w nich znaleêç. Konieczne jest opracowanie ogól-
nokrajowych norm oraz rozwiàzaƒ technicznych, które umo˝li-
wiajà ka˝demu zarejestrowanie si´, a jednoczeÊnie nie dopusz-
czajà do rejestrowania si´ i g∏osowania w wielu miejscach.

2. Komisje wyborcze na szczeblu lokalnym muszà rozumieç, jak

dzia∏ajà stosowane przez nie urzàdzenia, i umieç je starannie
przetestowaç bezpoÊrednio po dostarczeniu przez producenta
i przed ka˝dymi wyborami. Urzàdzenia do bezpoÊredniej reje-

stracji g∏osów powinny byç testowane w dniu wyborów przy u˝y-
ciu danych kontrolnych.

3. Lokalne komisje wyborcze powinny zadbaç, za pomocà prostych

procedur, o przeszkolenie wszystkich swoich cz∏onków w zakresie
obs∏ugi urzàdzeƒ do g∏osowania i innych elementów procesu wy-
borczego. Uk∏ad kart wyborczych, sposób zaznaczania wybranego
kandydata, zbieranie i przeliczanie g∏osów muszà byç starannie
przemyÊlane, aby uniknàç b∏´dów i nadu˝yç. Praktyki w wielu ko-
misjach wyborczych sà powa˝nym zagro˝eniem dla rzetelnoÊci
procesu wyborczego oraz bezpieczeƒstwa i dok∏adnoÊci wyników;
zdarzajà si´ na przyk∏ad przypadki wy∏àczania w lokalach wybor-
czych skanerów, które wykrywajà g∏osy nieoddane na ˝adnego kan-
dydata, bàdê te˝ g∏osy sà przeglàdane i „poprawiane”.

4. Proces wyborczy nie mo˝e dawaç okazji do manipulacji na ˝ad-

nym etapie. Nale˝y skrupulatnie dokumentowaç, kto mia∏ do
czego dost´p podczas gromadzenia, zliczania i przechowywania
g∏osów. Powinny byç wypracowane jasne procedury jednoznacz-
nie okreÊlajàce, jakie czynnoÊci wykonywane sà na ka˝dym eta-
pie. Wszystkie krytyczne elementy muszà podlegaç wieloosobo-
wemu nadzorowi.

5. Ka˝da czynnoÊç podczas g∏osowania musi byç jasno okreÊlona i

mo˝liwa do wykonania przez ka˝dego; nale˝y zapewniç interak-
cyjnoÊç i mo˝liwoÊç zatwierdzenia lub odwo∏ania wyboru. Podczas
projektowania urzàdzeƒ do g∏osowania i sposobu prezentacji list
kandydatów nale˝y braç pod uwag´ percepcyjne, poznawcze, mo-
toryczne i spo∏eczne uwarunkowania wyborców. Sposób oddawa-
nia g∏osów i listy kandydatów powinny przejÊç testy praktyczne
przed przedstawieniem ich do zatwierdzenia stronom uczestniczà-
cym w wyborach. Wyborcy muszà dok∏adnie pojàç, w jaki sposób
dokonujà wyboru kandydata, a liczenie du˝ej liczby g∏osów nie po-
winno nastr´czaç wi´kszych trudnoÊci.

6. Rzàd powinien inwestowaç w badania majàce na celu opraco-

wanie i przetestowanie rozwiàzaƒ technicznych zapewniajàcych
prawid∏owoÊç wyborów, w tym bezpoÊredniej rejestracji g∏osów
i g∏osowania przez Internet. Pochopne zastosowanie dost´pnych
obecnie urzàdzeƒ do g∏osowania nie jest najlepszym sposobem wy-
korzystania Êrodków finansowych.

7. Nale˝y sformu∏owaç i wpoiç normy etyczne obowiàzujàce nie

tylko wszystkich cz∏onków komisji wyborczych, lecz i firmy zaj-
mujàce si´ organizowaniem wyborów; chodzi przede wszystkim
o kwestie inwestowania w te firmy oraz przep∏yw dotacji.

Dopiero po spe∏nieniu tych wszystkich wymogów wybory

b´dà naprawd´ rzetelne i wolne od nadu˝yç, niezale˝nie od
zastosowanych Êrodków technicznych.

n

LISTOPAD 2004 ÂWIAT NAUKI

83

ZA ZGODÑ DIEBOLD ELECTION SYSTEMS

KOLEJNY PRZYK¸AD wspó∏czesnego elektronicznego urzàdzenia do g∏o-
sowania, AccuVote TSX firmy Diebold Elections Systems, zosta∏ pozba-
wiony certyfikatu w stanie Kalifornia.

Security Vulnerabilities and Problems with VVPT. Ted Selker i Jon Goler.

IV/2004. Dost´pne pod adresem:

http://www.vote.caltech.edu/Reports/vtp_wp13.pdf

Misvotes, Undervotes and Overvotes: The 2000 Presidential Election

in Florida. Alan Agresti i Bret Presnell; Statistical Science, tom 17,
nr 4, s. 436-440; 2002. Dost´pne pod adresem:

http://web.stat.ufl.edu/~presnell/Tech-Reps/election2000.pdf

A Better Ballot Box? Rebecca Mercuri; IEEE Spectrum, tom 39, nr 10,

s. 46-50; X/2002. Dost´pne pod adresem:
http://www.spectrum.ieee.org/WEBONLY/publicfeature/oct02/evot.html

Strona Caltech/MIT Voting Technology Project znajduje si´ pod adresem:

http://www.vote.caltech.edu; raport tego zespo∏u z lipca 2004 zawie-
rajàcy zalecenia dla wyborów prezydenckich w 2004 roku znaleêç mo˝-
na pod adresem: http://www.vote.caltech.edu/Reports/EAC.pdf

Strona US Election Assistance Commission znajduje si´ pod adresem:

http://www.eac.gov

JEÂLI CHCESZ WIEDZIEå WI¢CEJ