pano

rama

RICKARD L

U

NDIN

Swedish Institute of Space Physics

(na gór

ze

); C. BL

ANP

AIN I WSP

Cell 2004

(na dole

)

Wiatr s∏oneczny to wyp∏ywajàcy ze S∏oƒca strumieƒ szybkich czàstek elementarnych, któ-
re rozprzestrzeniajà si´ po ca∏ym uk∏adzie planetarnym. Ziemskie pole magnetyczne os∏a-
nia nas przed nimi na tyle skutecznie, ˝e wi´kszoÊç z nich omija naszà planet´ w odleg∏o-

Êci co najmniej kilkudziesi´ciu tysi´cy kilometrów [patrz:
„Dziurawa tarcza Ziemi”

PANORAMA

; Âwiat Nauki, paêdziernik

2004]. Mars, który praktycznie nie ma pola magnetycznego,
jest pozbawiony takiej os∏ony, przez co wiatr s∏oneczny mo˝e
wdzieraç si´ w jego atmosfer´ a˝ do wysokoÊci oko∏o 250 km
nad powierzchnià planety.

Wdar∏szy si´ do atmosfery, czàstki wiatru s∏onecznego powo-

dujà dysocjacj´ znajdujàcych si´ w niej czàsteczek zwiàzków
chemicznych. Produkty dysocjacji uzyskujà pr´dkoÊci wystar-
czajàce do wydostania si´ z pola grawitacyjnego Marsa i uk∏a-
dajà si´ po ods∏onecznej stronie planety w d∏ugi „ogon”, w któ-
rym Mars Express wykry∏ znaczne iloÊci jonów wodoru i tlenu.
Tym samym sonda zaobserwowa∏a proces prowadzàcy do utra-
ty pary wodnej z atmosfery Czerwonej Planety. Wst´pne osza-
cowania jego tempa, przeprowadzone przez Rickarda Lundi-

na i Stasha Barabasha ze Szwedzkiego Instytutu Fizyki Przestrzeni Kosmicznej w Kirunie,
wskazujà, ˝e mo˝e on byç g∏ównym czynnikiem odpowiedzialnym za „odwodnienie” Mar-
sa. Wywiewanie pary wodnej z Marsa rozpocz´∏o si´ prawdopodobnie oko∏o 3.5 mld lat
temu, gdy stygnàce jàdro planety przesta∏o generowaç pole magnetyczne. Przez ten czas w
przestrzeƒ mi´dzyplanetarnà mog∏o ulecieç nawet 10

15

ton wody. Taka iloÊç wystarczy∏a-

by do pokrycia ca∏ej planety oceanem g∏´bokoÊci oko∏o 30 m.

M.R.

PLANETOLOGIA

Mars wysech∏ na wietrze

BIOMEDYCYNA

Nowe w∏osy, skóra lub... mózg

Coraz szybciej zbli˝amy si´ do praktycznych zastosowaƒ tkankowych komórek macierzystych,
co cieszy tym bardziej, ˝e badania zarodkowych komórek macierzystych posuwajà si´ bar-
dzo powoli ze wzgl´du na powa˝ne kontrowersje etyczne.

Zespo∏owi Elaine Fuchs z Howard Hughes Medical Institute w Rockefeller University, któ-

ry wczeÊniej zas∏ynà∏ badaniami nad warunkami ˝ycia i rozwoju komórek macierzystych
skóry, uda∏o si´ wyizolowaç takie komórki z cebulki mysiego w∏osa, rozmno˝yç je w pro-
bówce, a potem przeszczepiç bezw∏osym myszom, tak by wytworzy∏y nowà skór´ z prawi-
d∏owymi gruczo∏ami ∏ojowymi i w∏osami. Naukowcy ocenili tak˝e profil aktywnoÊci ge-
nów w tych komórkach, co ∏àcznie z zebranymi ju˝ danymi o innych komórkach
macierzystych pozwoli ustaliç, które geny umo˝liwiajà takim komórkom dzielenie si´ bez

ograniczeƒ i ró˝nicowanie w najrozmaitsze tkanki.

Wynik ten, opublikowany we wrzeÊniowym numerze Cell,

toruje drog´ do badaƒ nad zastosowaniem przeszczepów
w∏asnych komórek macierzystych skóry u ludzi – nie tylko
do leczenia banalnej ∏ysiny, ale tak˝e w przypadkach groê-
nych owrzodzeƒ lub poparzeƒ. Ma to ogromne zalety: prze-
szczepy w∏asnych komórek nie sà odrzucane przez uk∏ad
odpornoÊciowy, poÊredni etap hodowli poza ustrojem zaÊ
umo˝liwia ich namno˝enie w dowolnej iloÊci, a tak˝e
przeprowadzenie genetycznych modyfikacji, jeÊli by∏oby to
konieczne.

Ale to nie wszystko – w lipcowym wydaniu Lancet zespó∏

Siddharthana Chandrana z Cambridge Centre For Brain Re-
pair opisa∏, jak zmusiç ludzkie komórki macierzyste skóry
do ró˝nicowania w komórki nerwowe. Czy oznacza to prze-
∏om w leczeniu chorób neurodegeneracyjnych?

L.T.

KOMÓRKI MACIERZYSTE

skóry po przeszczepie

wytwarzajà prawid∏owe

w∏osy z cebulkami,

w których odtworzony zosta∏

prawid∏owy uk∏ad strefy

wzrostu, zawierajàcej

w pe∏ni sprawne komórki
macierzyste. Dowodzi to,

˝e podczas przeszczepiania

nie tracà one nic

ze swoich w∏aÊciwoÊci.

WIATR S¸ONECZNY

wywiewa

z atmosfery Marsa oko∏o 100 ton

gazu w ciàgu ziemskiej doby.

Stwierdzi∏a to europejska sonda

Mars Express. Znacznà cz´Êç tej

materii stanowi para wodna.

18

ÂWIAT NAUKI LISTOPAD 2004