OSOBOWOŚĆ A ROLA SPOŁECZNA
W mojej pracy postaram się w sposób wyczerpujący opisać dwa podstawowe pojęcia Socjologii mianowicie pojecie osobowości i roli społecznej. „ Terminem osobowość określa się zorganizowaną strukturę cech indywidualnych i sposobów zachowania, które decydują o sposobach przystosowania się jednostki do środowiska ” według teorii Allporta „osobowość to dynamiczna organizacja wewnątrz jednostki, obejmująca te układy psychofizyczne, które decydują o specyficznych dla niej sposobach przystosowania się do środowiska”
Podstawowe znaczenie w procesie kształtowania osobowości mają doświadczenia nabyte w dzieciństwie. Osobowość nie jest człowiekowi dana, lecz kształtuje się z czasem. Pojęcie osobowości zawiera w sobie różne wymiary ( potrzeby, motywacje, reakcje emocjonalne i odporność na stres). Wielu socjologów zajmuje się w sposób pogłębiony właśnie wymienionymi już prze ze mnie wymiarami osobowości. Na podstawie przeprowadzanych przez nich badań ustala się tzw. Typy osobowości. Kolejnym ważnym pojęciem, jakie łączy się z kwestią osobowości jest pojęcie roli społecznej powiązane z pojęciem pozycji społecznej. Pozycja społeczna to sposób umiejscowienia człowieka w społeczeństwie. Każdy z nas jest członkiem wielu zbiorowości, i w każdej z nich zajmuje jakąś pozycję. W rodzinie, w szkole, na uniwersytecie. Każdy człowiek w całym swoim życiu zajmuje wiele pozycji. Kulturowy ideał osobowości, ideał wychowawczy służący jako wzór do naśladowania, jest narzucany przez społeczeństwo w toku socjalizacji a zwłaszcza w toku wychowania. Role społeczne, które są spełniane przez człowieka w grupie społecznej i które polegają na wykonywaniu pewnych układów czynności w sposób formalnie lub nieformalnie ustalony przez te grupy; jest to stały i wewnętrznie spójny system będących reakcjami na zachowania innych osób.
Z każdą pełnioną przez nas rolą społeczną wiążą się prawa (polegają na tym, że człowiek grający daną rolę może oczekiwać od innych okazywania wobec niego ustalonych sposobów postępowania) obowiązki są zespołem zachowań oczekiwanych od niego.
Przyjmując na siebie nowe role, człowiek dopasowuje je zarówno do swoich wcześniejszych ról, ale także do samego siebie (do swojej osobowości). Rolę społeczne wybieramy w znacznej mierze w oparciu o zainteresowania oraz pewne wrodzone predyspozycje. Jak wskazuje Barbara Szacka, rolę chirurga wybiera ten, u kogo myśl o wzięciu skalpela do ręki i cięcia ludzkiego ciała nie budzi odrazy a widok krwi nie pozbawia przytomności. Rolę muzyka ten, kto ma słuch, odpowiednie przygotowanie i chęć występowania na scenie. „Osobowość człowieka ma także wpływ na sposób odgrywania roli”. Rola pracownika w urzędzie inaczej wygląda w wykonaniu człowieka nieśmiałego, a inaczej pewnego siebie. Wpływ osobowości na role jest łatwo dostrzegalny i oczywisty. Osoby pewne siebie, odważne, pozytywnie nastawione do życia i innych członków społeczeństwa są lepiej przygotowane do pełnienia większej ilości ról i znacznie lepiej sobie radzą z ich wypełnianiem. Osoby nieśmiałe, unikają przejmowania odpowiedzialności, a ich jaźń odzwierciedlona jest wypaczona przez trudne przeżycia. Osoby takie nie nadają się do pełnienia kierowniczych funkcji, gdyż nie są w stanie zapewnić podejmowanym przez siebie decyzjom posłuchu podwładnych. Takie jednostki częściej niż inne cechuje także postawa konformistyczna ( wolą przerzucić odpowiedzialność na kogoś innego.
W ciekawy sposób oddziaływanie roli społecznej na osobowość ukazał Philip Zimbardo. Podzielił on grupę studentów w sposób przypadkowy ( część odgrywała rolę więźniów a druga rolę strażników więziennych) a następnie umieścił ich w podziemiach Uniwersytetu w, Stanford, które na czas eksperymentu pełniły rolę więzienia. Zaledwie po upływie sześciu dni trzeba było zakończyć eksperyment. Studenci tak dalece weszli w rolę, jakie im wyznaczono, że zatracili poczucie rzeczywistości nie rozróżniali, co jest ich prawdziwym ja a co rolą, jaką odgrywali, w ich psychice wystąpiły zmiany a wartości przez nich wyznawane uległy zawieszeniu. Studenci wcielający się w strażników zaczęli prześladować „ więźniów” a więźniowie stali się służalczy, odczłowieczeni a ich myśli krążyły wokół ucieczki czy indywidualnym przetrwaniu. Na tym przykładzie w jaskrawy sposób udaje nam się zaobserwować jak łatwo wchodzimy w nowe role i w jak prosty sposób stają się one elementem naszej osobowości. Wpływ odgrywanych ról zauważyli także i lekarze. Podczas różnego rodzaju terapii nakłania się pacjentów do odgrywania określonych ról. Odgrywanie ról jest także wykorzystywane w celach czysto pedagogicznych. Gdy nieodpowiednio zachowującemu się uczniowi powierza się zadanie pilnowania porządku, ten tak silnie utożsamia się z rolą,że staje się wzorem spokoju i dobrego wychowania.
Odgrywane role, wpływając na osobowość człowieka i zmieniając ją, powodują zmiany w postrzeganiu samego siebie. Bywa, że odgrywanie pewnych ról pozwala człowiekowi lepiej poznać własne słabości, pragnienia oraz silne strony. Im silniej człowiek utożsamia się z odgrywana rola tym większy wywiera ona na niego wpływ. Role społeczne odzwierciedlają pozycje danej jednostki w społeczeństwie, są demonstracją znaczenia i siły tej jednostki oraz pozwala sklasyfikować także i innych ludzi.
Każdy aktor społeczny we współczesnym społeczeństwie odgrywa, co najmniej kilka ról społecznych. W niektórych sytuacjach role te mogą wchodzić ze sobą w konflikty. Konflikty mogą być minimalizowane poprzez odpowiedni dobór ról. Rola społeczna lekarza nie jest w pełni spójna z rolą np. matki (jest to związane z różnicą czasu pracy). Rola wojskowego nie jest w pełni spójna z rolą katolika ( przykazanie „ nie zabijaj” zwracające uwagę na świętość życia ludzkiego stoi w sprzeczności z obowiązkiem obrony ojczyzny np. w czasie wojny. Każda rola społeczna determinuje inne, jednakże role społeczne uporządkowane są w stosunku do roli kluczowej. Jeżeli w społeczeństwie ktoś zacznie sprawować rolę ucznia, to od kogoś innego społeczność zacznie oczekiwać roli nauczyciela. Rola może wchodzić w konflikt z osobowością człowieka, który ją sprawuje. Może być traktowana jako tymczasowa osobowość wyobrażenie jednostki o sobie na użytek określonego kontekstu społecznego. Tak jak już pisałam, każdy z nas pełni wiele ról społecznych a pełnienie ich jest dla nas ważnym obowiązkiem społecznym, które kształtuje nasze zachowanie i przyjmowane przez nas postawy.
Podsumowując możemy z całą stanowczością stwierdzić, że pojęcia osobowości oraz roli społecznej są ze sobą powiązane. W zależności od posiadanego przez jednostkę typu osobowości i związanych z tym cech charakteru powiązany jest też poniekąd rodzaj ról społecznych jakie ta jednostka pełni . Jednostka obdarzona charyzmą i silną osobowością, która jest w stanie „ porwać tłum ” jest predestynowana do przewodzenia innym słabszym jednostkom. Osobowość nie jest nam dana „ od razu, „lecz kształtuje się powoli wraz z dorastaniem i zdobywaniem doświadczeń życiowych.
Bibliografia
I. Literatura
1.Szacka B., Wstęp do Socjologii,
3 Sztompka P.,Socjologia.Analiza społeczeństw,Kraków 2003.
4. Mead G. H. ,Umysł, osobowość i społeczeństwo, Warszawa 1975.
5. Berger P. L., Zaproszenie do socjologii, Warszawa 2002.
6. Szacki J., Tradycja i nowoczesność, Warszawa 1984.
II. Strony internetowe:
1 http://www.socjologia.xmc.pl/tag/role-spoleczne/.
2. http://pl.shvoong.com/humanities/485840-rola-spo%C5%82eczna-opis/.
3. http://www.scribd.com/doc/9086201/Socjologia.
4. http://pl.wikipedia.org/wiki/Eksperyment_wi%C4%99zienny.
Barbara Szacka , Wstęp do socjologii, s. 108
Gordon Allport jako jeden z pierwszych uczonych zajmował się badaniem osobowości
Wyodrębniono wiele typów osobowości
Barbara Szacka Wstęp do socjologii, s. 117
Wyobrażenie o sobie wytworzone pod wpływem innych
http://www.prisonexp.org/polish/indexp.htm ( dostęp z dnia 14.01.09)
4