Stanisław Ossowski

„STRUKTURA KLASOWA W SPOŁECZNEJ ŚWIADOMOŚCI”

• Rozdział IV

SCHEMAT FUNKCJONALNY

• Trzeci obok schematu dychotomicznego i schematu gradacji

• Społeczeństwo podzielone jest na pewną liczbę klas różniących się funkcjami, jakie pełnią w życiu społecznym.

Odrębność funkcji pociąga za sobą określone stosunki między klasami (mogą być sobie potrzebne, mogą żyć w niezgodzie), np.:

Arystoteles:

1. wojownicy i mężowie- obradują nad sprawami państwa

2. ludność pracująca- uprawa roli, rzemiosło

3. niewolnicy

Piotr Skarga:

1. modlący się (ksieża)

2. broniący się (rycerstwo)

3. robiący (lub pracujący)

Adam Smith:

1. posiadacze ziemscy- dochód z renty gruntowej

2. właściciele kapitału- dochód z nagromadzonego kapitału

3. robotnicy- wynagrodzenie za pracę

• system klas społecznych wyróżnionych na podstawie kryteriów funkcjonalnych może się układać w hierarchię klas, gdyż pewne kategorie ról społecznych są pod różnymi względami uprzywilejowane w stosunku do innych (nie jest to jednolita gradacja- nie możemy uznawać, że szlachta ma się tak do mieszczan, jak mieszczaństwo do chłopów)

• hierarchie klasowych ról społecznych, związaną z odrębnymi funkcjami w życiu zbiorowości, a nie wyznaczoną bezpośrednio przez wysokość dochodu lub wielkość majątku spotykamy tam, gdzie przywileje mają jeszcze inną bazę niż bogactwo, gdzie pieniądz nie jest czynnikiem otwierającym drogę do wszelkich funkcji

• w systemie klas zamkniętych- w ustroju stanowym lub kastowym mamy do czynienia nie tylko z instytucjonalizacją przynależności do grupy, ale także cała hierarchia warstw jest oparta na sankcjach prawnych lub religijnych: miejsce w strukturze społecznej jest poszczególnym warstwom przyporządkowane bezpośrednio w oficjalnych lub sakralnych dekretach, umocnione tradycją, a często także specjalnym rytuałem prestiżu (niższa kasta jest niższą, bo składa się z ludzi o niższym pochodzeniu i dlatego członkowie tej kasty pełnią niższe funkcje)

• ponieważ stany i kasty są grupami w zasadzie zamkniętymi, a przynależność do nich zdeterminowana przez pochodzenie albo przez czynności magiczne o niezniszczalnych skutkach społecznych, więc bogacenie się i ubożenie poszczególnych jednostek dokonuje się bez naruszenia barier stanowych (jeśli nie bierzemy pod uwagę kupowania godności, np. szlacheckiej)

• w społeczeństwach o strukturze złożonej, tam gdzie hierarchia stanów lub kast nie pokrywa się z gradacją ekonomiczną, na najwyższych piętrach ekonomicznej gradacji istnieje skłonność skrzyżowania systemów kast i stanów z gradacją klas ekonomicznych (nierzadkie objawy solidarności klasowej ponadstanowej pomiędzy najbogatszymi przedstawicielami mieszczaństwa i ekonomiczną elitą arystokracji- Francja, Polska). Wśród najniższych warstw- tendencja przeciwna.

• Rozdział VI

• W krajach nowoczesnej cywilizacji klasom lub grupom panującym właściwa jest tendencja do zacierania klasowego charakteru istniejącego ustroju. Przyczyny:

• Ideologia rewolucji mieszczańskich XVIII wieku

• Lęk przed wrogością upośledzonych mas

Owa tendencja może się objawiać w różny sposób:

• Kwestionowanie przeciwieństwa interesów i znaczenia przywilejów klasowych

• Kwestionowanie istnienia wyraźnych granic klasowych w strukturze społecznej albo kwestionowanie obiektywnych podstaw dla rozgraniczeń klasowych w ogóle.

• Wszędzie tam, gdzie istnieje dążność do zacierania obrazu nierówności społecznych, spotykamy się ze skłonnością do wysuwania się na pierwszy plan wzajemnych zależności w stosunkach między klasami (schemat funkcjonalny)

• Znaczeniem granic klasowych można się zajmować ze względu an:

• Międzyklasową przynależność (granica jako zapora w stosunkach między członkami różnych klas)

• Przynależność klasową jednostek (zapory w przesuwaniu się jednostek na skali pozycji społecznych-sens dynamiczny. Ze względu na owo dynamiczne kryterium podział klasowy traci na znaczeniu, gdy się uwydatnia szerokie możliwości przesuwania się jednostek z jednej klasy do drugiej, zwłaszcza możliwości awansu społecznego.

Wyrazistość linii podziału- sens statyczny

• Stratyfikacja klasowa występuje tym ostrzej:

1. Im szersza jest ogólna rozpiętość nierówności społecznych

2. Im mniejsza jest liczba klas podporządkowanych tej skali (zwiększenie liczby klas osłabia ostrość klasowych podziałów)

3. Im węższa jest rozpiętość nierówności społecznych w granicach każdej klasy

4. Im większy jest dystans między górnymi pozycjami niższej klasy, i dolnymi pozycjami wyższej klasy

5. Im większa jest polaryzacja pozycji społecznych na ogólnej skali tzn. im większa jest proporcja pozycji skrajnych w stosunku do średnich

DWIE KONCEPCJE BEZKLASOWOŚCI:

• Ważne jest dążenie do zrównania ludzi pod względem warunków życiowych, praw i dochodów

• To przeciwieństwo marksowskiego obrazu struktury społecznej w ustrojach klasowych

• Takim społeczeństwem będzie (1) społeczeństwo komunistyczne, do którego miał doprowadzić rozwój kapitalizmu poprzez ostatnią fazę, kiedy zasadnicze cechy społeczeństwa klasowego zostaną spotęgowane do najwyższego stopnia

• Likwidacja systemu klas może być rozumiana jako usunięcie tych tylko nierówności, które się formułuje w kategoriach klasowych(2). W tym sensie zniesienia klas społecznych nie musi znaczyć zniesienia hierarchii pozycji społecznych ani nierówności ekonomicznych, np. nowoczesna demokracja (na gruncie wolnej konkurencji)

• Równość wśród nierównych w ustrojach stanowych, np. ideologia szlachecka przedstawia ogół szlachty (osiadłej) jako społeczność bezklasową, choć nieegalitarną pod względem ekonomicznym i pod względem wpływów (taki sens miała formuła: „szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie).

---