STRUKTURA GRUPY SPOŁECZNEJ.

Ustalenia terminologiczne.

I. ZBIOROWOŚCI NIE BĘDĄCE GRUPAMI SPOŁECZNYMI

Zbiór, zbiorowość – pewna statystycznie wyodrębniona liczba ludzi. (Paweł Rybicki w Struktura społecznego świata).

Kategoria społeczna – zbiorowość wyróżniona ze względu na społecznie ważną cechę, mogącą stać się podstawą kreującą powstanie grupy społecznej (np. kobiety, mężczyźni, młodzież, ludzie starzy itp.). Podstawą wyróżnienia mogą być np. zawód, płeć, wiek. Cecha nie stwarza bezpośrednio z tego zbioru ludzi społecznej całości, ale może być podstawą uświadomienia sobie wspólnych spraw, kreujących powstanie określonych grup społecznych, związku zawodowego, związku młodzieży, związku emerytów itp.

Zbiorowości społeczne – zbiorowości, w których członkowie danego zbioru pozostają w stosunkach społecznych, wiążących ich. […] jest to najszerszy termin, określający tworzenie przez pewną liczbę jednostek transindywidualnej całości społecznej, jako odrębnego od tych jednostek podmiotu życia społecznego.

Zbiorowość społeczna a grupa społeczna.

W starej tradycji socjologicznej pojęcie grupy społecznej było stosowane w najszerszym znaczeniu dla wszystkich przedmiotów zbiorowych - jako równoznaczne z pojęciem zbiorowości społecznej.

Współcześnie pojęcie grupy społecznej stosowane tylko do zbiorowości społecznych, które wytworzyły wewnętrzną organizację i których członkowie pozostają w interakcji społecznej (Robert Merton).

II. GRUPY SPOŁECZNE

Grupami społecznymi określamy zbiory ludzi, którzy w dążeniu do wspólnych wartości związani są więzią społeczną i wytworzyli wewnętrzną organizację.

Elementy konstytuujące grupę społeczną:

1. zbiór osób

2. wartości wspólnogrupowe

3. więź społeczna

4. wewnętrzna organizacja grupy

1. Zbiór osób jako element konstytutywny grupy społecznej

1. zagadnienie minimum osób, aby grupa społeczna mogła zaistnieć

2. zagadnienie wpływu liczebności członków na pozostałe elementy konstytutywne grupy

3. zagadnienie wpływu wartości wspólnych czy organizacji wewnętrznej grupy na liczebność grupy.

Dolna granica liczby osób tworzących grupę społeczną – spór czy minimum tworzą:

3 osoby – wówczas w grupie występują wielość stosunków interpersonalnych, a nie tylko jeden jak w grupie 2 – osobowej,

czy 2 osoby – jak grupach małżeńskich, przyjacielskich, czy dwuosobowych grupach pracy. Diada jest najprostszym, podstawowym składnikiem życia społecznego (stwierdził to m.in. Georg Simmel). Piotr Sztompka pisze: „to, co się dzieje pomiędzy dwoma osobami, to najprostszy, podstawowy przejaw „przestrzeni międzyludzkiej”, która jest właściwym przedmiotem badań socjologicznych”.

Liczba stosunków interpersonalnych w grupie wzrasta wg wzoru n (n – 1) / 2; gdzie n oznacza liczbę członków w grupie.

Zwiększenie liczby członków zwiększa możliwość osiągnięcia celów w grupach zadaniowych (np. w partii politycznej czy grupie pracy), ale jeśli zadania są podzielne.

Jednak zwiększenie liczby członków w grupie zmniejsza jednolitość grupy, powoduje różnice w poglądach, zmniejsza zgodność w ujmowaniu celów grupy i zgodność działań.

Im większa liczebność grupy, tym mniejsza tendencja do aktywnego uczestnictwa członków grupy w jej działaniu, pasywność większości członków – prawo Olsona.

Częstotliwość i poziom komunikacji w grupie. Czynniki te przyczyniają się do wzrostu lojalności i zaangażowania się w działalność danej grupy. W grupach większych częstotliwość i poziom komunikacji niższe niż w grupach mniejszych. Małe grupy funkcjonują na zasadzie uwzględniania i wpływu przekonań i potrzeb konkretnych jednostek; natomiast w grupach większych jedność i funkcjonowanie możliwe są dzięki oderwaniu się od konkretnych spraw jednostki na rzecz ujęcia abstrakcyjnego.

Cele grupy, wewnętrzna organizacja a liczebność. W wielu rodzajach grup zadania grupy, sposób działania, organizacja grupy wyznaczają liczbę członków grupy. Istnieją pewne rodzaje grup, jak na przykład grupy nieformalne (przyjacielskie, koleżeńskie, rówieśnicze), w których liczba osób jest ograniczona. Jak wykazały badania Jenninges (1950), mogą one wynosić maksymalnie około 5-6 osób i obejmować 12 stosunków interpersonalnych. Występują bowiem ograniczone możliwości utrzymywania stosunków osobowych tego rodzaju i jeśli grupa nieformalna wzrasta liczebnie, wówczas rozdziela się na mniejsze zespoły. (s.81-82).

2. Wartości wspólnogrupowe – funkcje grupy.

W socjologii empirycznej współcześnie stosowane są obydwa określenia: określenie „funkcje grupy” czy „funkcje społeczne” dla grup społecznych o ogólnej orientacji ich działalności, zaś określenie „wartości”, „cele”, „zadania” itp. dla grup społecznych o działaniach szczegółowo i operacyjnie określonych

Dwie wersje określania „ośrodka grupowego” – wspólnych wartości, jakie ludzie, członkowie zbiorowości, przez swe współdziałanie osiągają lub zamierzają osiągnąć:

1. Grupa społeczna polega na skupianiu się wokół wspólnych wartości. Grupa społeczna jest skupieniem jednostek wokół zadań, jakie członkowie danego zbioru osób stawiają przed sobą. Zadania są pożądanymi stanami rzeczy, czyli wartościami, jakie zamierzają osiągnąć. Bywają też określane jako „dobro wspólne”, wspólne potrzeby”.

2. Najważniejsza jest funkcja – co dana grupa wnosi, jaki jest jej wkład i znaczenie dla innych systemów społecznych, jakie są rezultaty, skutki jej działania. Robert Merton stwierdza, że pojęcie „funkcja grupy” jest bardziej odpowiednie ponieważ odnosi się do stwierdzenia obserwowalnych konsekwencji, rezultatów, skutków działania grupy, a nie do poszukiwania subiektywnych dyspozycji jednostek działających w grupie, czy też zadań, celów, motywów.

Określenie „funkcja grupy” jest bardziej neutralne niż pojęcie „wartość’, „cele”, „zadania” i w związku z tym może być bardziej adekwatne do odkrywania owych wartości, celów niezamierzonych, ubocznych. (s.85).

3. Więź społeczna w grupie.

Więź społeczna lub więź grupowa oznacza fakt uzależnienia się, bądź zjednoczenia członków danego zbioru ludzi wokół określonych wartości czy pełnionych funkcji społecznych.

Więź społeczna pojmowana szeroko w piśmiennictwie socjologicznym.

1. jako pojęcie tożsame z organizacja grupy

2. jako pojęcie cząstkowe, określające odrębny czynnik konstytutywny grupy

Definicja więzi społecznej wg Jana Szczepańskiego w Elementarne pojęcia socjologii :

Możemy więc określić więź społeczną jako zorganizowany system stosunków, instytucji, środków kontroli społecznej, skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe zbiorowości w całość zdolną do trwania i rozwoju.

Organizacja grupy została określona podobnie:

[…] organizacja społeczna dowolnej zbiorowości to taki układ wzorów zachowań, instytucji, ról społecznych, środków kontroli społecznej, który zapewnia współżycie członków zbiorowości, przystosowując ich dążenia i działania w procesie zaspokajania potrzeb i rozwiązuje problemy i konflikty wynikające w toku współżycia. (s.86).

Wg Szczepańskiego więź społeczna i organizacja grupy społecznej są pojęciami tożsamymi – integracyjna koncepcja więzi społecznej. Więź społeczna jako zorganizowany system elementów składowych grupy ma zapewnić trwanie i rozwój grupy, natomiast organizacja grupy jako układ elementów składowych grupy zapewnia współżycie członków grupy.

Poglądy utożsamiające więź społeczną z organizacją grupy nie są szerzej podzielane przez współczesnych socjologów.

W socjologii konwencjonalnej dominuje traktowanie więzi społecznej jako czynnika konstytutywnego, w trojakim rozumieniu:

1. psychospołecznym – jako tzw. świadomość grupowa, świadomość zbiorowa, poczucie łączności, solidarności, identyfikacja (ang. identification) czyli utożsamianie się jednostki z daną grupą (wsią, miastem, rodziną, grupą religijną etc.). Genezę tej orientacji można utożsamić m.in. z Auguste’m Comte, który więź społ. określał jako naturalne dążenie do współdziałania. Emile Durkheim określał jako tzw. przedstawienia zbiorowe (świadomość zbiorowa, zespół wierzeń, uczuć, idei, które trwają mimo wymiany pokoleń). W polskiej literaturze socjolog. ujęcie rozwinął Stanisław Ossowski: Składa się na to aprobująca świadomość przynależności do grupy, tendencja do zachowania najważniejszych konformizmów grupowych, kult wspólnych wartości, świadomość wspólnych interesów, ale i gotowość do przedkładania interesów grupy ponad interesy osobiste, jeżeli taki konflikt zajdzie, albo przynajmniej przekonanie, że się powinno interesy grupy przedkładać nad swoje. (s.88).

2. strukturalnym – wg W. F. Ogburna i M. F. Nimkoffa – grupa społeczna w porównaniu ze statystycznymi zbiorem ludzi czy kategorią społeczną charakteryzuje się powiązaniem zbioru jednostek uwzorowanych wzajemnymi interakcjami, a więc stosunkami społecznymi, choć uznawali rolę wspólnie uznawanych wierzeń, wartości i świadomości grupowej. Wg Jana Szczepańskiego – Stosunki społeczne są podstawowym elementem więzi społecznej.

Strukturalne ujęcie więzi społecznej ujmuje ją jako ogół stosunków społecznych wiążących jednostki w grupie z jednym stosunkiem czy stosunkami dominującymi, przy czym przez pojecie stosunku społecznego rozumie się – w analizie socjologicznej - system unormowanych czynności czy też świadczeń, wykonywanych przez partnerów stosunku (jednostki, grupy) na podstawie wzajemnych uprawnień i obowiązków, wynikających z określonej podstawy zależności.

1. dwuaspektowym – wg Pawła Rybickiego:

W rzeczywistości ludzkiej więź społeczna objawia się w dwóch płaszczyznach:

• Jedną stanowią dające się rzeczowo określić wspólności i związki między ludźmi: wspólności i związki krwi, pochodzenia i terytorium, języka, kultury w różnych jej dziedzinach, i także organizacji zbiorowego życia.

• Drugą płaszczyznę przedstawiają swoiste stany i akty świadomości: poczucie szczególnej łączności z drugimi ludźmi czy wzajemnej z nimi zależności, i manifestacje tego poczucia w postawach, zachowaniach, działaniach czy to indywidualnych, czy zbiorowych

• Dwupłaszczyznowe ujmowanie więzi społecznej jest najbardziej właściwe, odzwierciedla ono bowiem dwoisty, obiektywno – subiektywny charakter rzeczywistości społecznej.

Przez więź społeczną (grupową) rozumieć należy więc ogół stosunków społecznych wiążących członków w danym zbiorze ludzi oraz postaw członków tego zbioru do grupy jako całości.

Typologia więzi społecznej wg P. Rybickiego:

1. więź naturalna – występuje w grupach społecznych, w których pochodzenie i pokrewieństwo tworzą podstawy społecznego powiązania ludzi i ich wzajemnej przynależności.

2. więź zrzeszeniowa – powstaje na zasadzie dobrowolnych związków kreowanych przez ludzi, którzy przystępując do danego zrzeszenia uzależniają się wzajemnie od siebie i zobowiązują do odpowiednich działań.

3. więź stanowiona – przeciwieństwo więzi zrzeszeniowej – podziały członków i systemy styczności oraz stosunków zostają narzucone z góry, bądź ustalone poprzez prawo lub siłą.