TYPOLOGIE GRUP SPOŁECZNYCH

Typologia F. Tönniesa

Ferdinand Tönnies 1887 – 2 heurystyczne modele:

Modele wspólnot wg F. Tönniesa
Wspólnota
Gemeinschaft
Grupy wspólnotowe

Założenie: źródłem powstawania wspólnot jest wola jednostek. Grupy społeczne istnieją, ponieważ ludzie chcą łączyć się z innymi.

Tönnies wyróżnia 2 rodzaje woli:

Wola jednostek jako źródło powstawania wspólnot
Wola organiczna
Wesenwille
spontaniczna, irracjonalna, kierująca się motywami emocjonalnymi

Obydwa rodzaje woli przyczyniają się do tworzenia dwóch rodzajów więzi: dzięki woli organicznej powstają wspólnoty (Gemeinschaft), dzięki woli racjonalnej powstają społeczeństwa (zrzeszenia) (Gesellschaft).

Pisze Tonnies: Zatem wszystkie rodzaje więzi, w których przeważa wola organiczna, nazywane są wspólnotami, wszystkie te, które są kształtowane lub istotnie uwarunkowane przez wolę refleksyjną – społeczeństwami, przy czym oba te pojęcia oznaczają sposoby występowania więzi stosownie do ich istoty i tendencji.

Woli organicznej odpowiadają stosunki naturalne. Woli racjonalnej odpowiadają stosunki umowne, kontraktowe

Typy stosunków
Stosunki naturalne
1. stosunki pokrewieństwa (Verwandschaft – rodzina, rody, klany) 2. stosunki przyjaźni (Freundschaft) – grupy przyjacielskie, towarzyskie, rówieśnicze, koleżeńskie), grupy sąsiedzkie 3. grupy sąsiedzkie (Nachbarschaft)– wieś tradycyjna, gmina wiejska), w których ziemia i wspólne zamieszkanie rodziły wspólnotę gospodarowania i codziennego obcowania.

wola organiczna -------------------stosunki naturalne----------------------------wspólnoty

(Wesenwille) (Gemeinschaft)

wola racjonalna --------------------stosunki umowne---------------------stowarzyszenia

(Kürwille) (kontraktowe) (Gesellschaft)

Dygresja:

Można się tu dopatrzeć pewnej analogii między typologią Gemeinschaft i Gesselschaft a zaproponowaną przez Juliusza Żórawskiego również dychotomiczną typologią form: formy spoiste i formy swobodne.

Juliusz Żórawski w swoim traktacie „O budowie formy architektonicznej” dzieli formy na dwie podstawowe kategorie: formy spoiste i formy swobodne.

Formami spoistymi są formy, których części (elementy) składowe są silnie powiązane między sobą i z całością formy.

Spójnia łącząca wszystkie elementy jest bardzo silna.

Usunięcie, dodanie lub przesunięcie jakiejkolwiek części składowej powoduje całkowitą zmianę właściwości całości formy.

Ingerencja powoduje destrukcję formy.

W pewnym sensie istnieje analogia między formami spoistymi a wspólnotami typu Gemeinschaft.

Formami swobodnymi są formy, których części (elementy) składowe są lekko powiązane ze sobą i z całością formy.

Spójnia łącząca wszystkie elementy jest słaba.

Ujęcie, dodanie lub przesunięcie jakiejkolwiek części składowej wpływa na całość w nieznacznym stopniu – nie powodując istotnej zmiany w odbiorze formy.

Ingerencja nie powoduje destrukcji formy.

W pewnym sensie istnieje analogia między formami spoistymi a wspólnotami typu Gesellschaft.

Typologia Ch. H. Cooleya

Ch. H. Cooley 1909 (w książce Social Organisation)

Rodzaje grup wg Ch. H. Cooleya
Grupy pierwotne (pierwsze)
Primary groups
grupy oparte na stosunkach pokrewieństwa (rodziny), na stosunkach przyjaźni (towarzyskie, rówieśnicze), na stosunkach sąsiedzkich (społeczności lokalne).

Cechy odróżniające grupy pierwotne od grup wtórnych:

1. Współdziałanie oparte na stycznościach bezpośrednich;

2. Więź społeczna oparta na stosunkach społecznych osobowych a nie instytucjonalnych. Jednostka w grupie pierwotnej występuje w całej swej osobowości, płaszczyzny obcowania wielorakie w przeciwieństwie do grup wtórnych obcowanie najczęściej w płaszczyźnie pełnionej funkcji (cząstkowe osobowości – segmental personalities);

3. Szczególna intensywność postawy – cechująca aspekt psychospołeczny więzi. Wysoki poziom identyfikacji z grupą. […] wielkie znaczenie grup pierwotnych socjologowie upatrują w tym, że w nich wytwarzają się ujednolicone cechy osobowościowe człowieka, zwłaszcza w okresie formatywnym wczesnego dzieciństwa.

4. Pewnego rodzaju homogeniczność członków w tych grupach – grupy pierwotne to grupy, które obejmują i kształtują całość osobowości swych członków.

Znaczenie grup pierwotnych wg Antoniny Kłoskowskiej:

Są one źródłem elementarnych związków społecznych i ideałów moralnych, źródłem wszystkich decydujących o społecznym współżyciu pozytywnych uczuć, które zgodnie z optymistycznym poglądem Cooleya górują nad negatywnymi.

Grupy małe i grupy duże.

Grupy małe

Grupy duże

Grupy społeczne, w których wszyscy członkowie są w stanie wchodzić w osobiste, bezpośrednie styczności i stosunki społeczne (face-to-face relations). Ta zasada określa jednocześnie, że są to grupy nieliczne, choć liczba członków jest tu cechą wtórną.

Wielkie struktury społeczne, obejmują tak wielkie liczby członków, iż nie są oni w stanie wchodzić w styczności i stosunki osobiste, ale porozumiewają się i utrzymują łączność za pomocą środków przekazu jak: prasa, okólniki, pisma obiegowe, masowe zebrania, radio itd. Wielkie struktury społeczne oparte są na hierarchicznej strukturze organizacyjnej i uregulowanym przepisami systemie łączności i komunikacji. W przeciwieństwie do małych grup – cechuje wielkie grupy społeczne „samoistność”

Grupy małe bowiem stanowią – jak piszą MacIver i Page – jądro wszelkich organizacji i w jakiejś formie istnieją w najbardziej złożonych systemach, są najbardziej elementarnymi komórkami struktury społecznej. Pełnią rolę instytucji grupowych wielkich struktur społecznych.

Grupy formalne i nieformalne

Różnica między grupami formalnymi i nieformalnymi.

Grupy formalne różnią się od nieformalnych genezą, więzią grupową, sposobem unormowania struktury grupy oraz zasadami rekrutacji członków. Grupy formalne są powoływane przez szersze grupy społeczne, grupy nieformalne powstają samorzutnie, a ich działania nie są unormowane przepisami grupy zwierzchniej czy też własnego ustanowienia, jak ma to miejsce w grupach formalnych. Przynależność do grupy nieformalnej jest sprawą dobrowolnych decyzji jednostek, podczas gdy przynależność do grup formalnych ma charakter przymusowy.

Grupy nieformalne mogą istnieć w obrębie grup formalnych. Grupy nieformalne uzupełniają grupy formalne.

Grupy nieformalne działające w ramach struktur formalnych mogą stać się instrumentem kontroli społecznej – wypływającej z osobistego poczucia odpowiedzialności moralnej i poczucia solidarności np. ze swymi współtowarzyszami pracy.

7 rodzajów grup społecznych wg Floriana Znanieckiego:

1. stycznościowe;

2. genetyczne;

3. terytorialne;

4. klasowe;

5. kulturalne;

6. kościelne;

7. celowe

5 klas grup społecznych wg MacIvera (później MacIvera i C.H. Page’a):

1. grupy pierwotne (primary groups)

2. społeczności lokalne (communities)

3. zrzeszenia i stowarzyszenia (associations)

4. społeczeństwa (societies)

5. grupy efemeryczne (ephemeral groups) – krótkotrwałe, przelotne, obejmujące publiczności, tłumy, zbiegowiska.