oprac. dr Róża Bazińska, SWPS, 2007

1

SOCJOLOGICZNE TYPOLOGIE GRUP SPOŁECZNYCH

Typologia Ferdynanda TONNIESA (1887)

Dwa rodzaje woli (motywacji) stanowiące źródło

powstawania grup społecznych

WOLA ORGANICZNA

(spontaniczna, irracjonalna, motywy emocjonalne)

STOSUNKI NATURALNE

WOLA REFLEKSYJNA

(

świadoma, refleksyjna, opiera się na

sformułowanym celu i środkach działania)

STOSUNKI UMOWNE, KONTRAKTOWE

Grupy społeczne oparte na porozumieniach

między jednostkami dla osiągnięcia

określonych

celów.

Społeczeństwa – państwa,

Zrzeszenia, związki, towarzystwa handlowe

Grupy społeczne oparte na stosunkach

Pokrewieństwa: rodziny, rody, klany,

Przyjaźni: grupy przyjacielskie, towarzyskie,

rówieśnicze, koleżeńskie

Sąsiedztwa: wieś tradycyjna, gmina wiejska

oprac. dr Róża Bazińska, SWPS, 2007

2

Typologia Ch.H. Cooleya (1909)

GRUPY SPOŁECZNE

PIERWOTNE

(primary groups)

Oparte na stosunkach:

Pokrewieństwa: rodziny

Przyjażni: rówiesnicze, koleżeńskie

Sąsiedztwa: społeczności lokalne

WTÓRNE,in.UMOWNE

(secodnary groups)

Grupy celowe powstałe

na podstawie umownych porozumień

miedzy ludźmi

Właściwości różniące grupy pierwotne od wtórnych

:

1. System współdziałania społecznego
oparty na styczności bezpośredniej (interakcje)
2. Więź społeczna oparta na relacjach

osobowych

3. Wysoki poziom identyfikacji z grupą
4. Homogeniczność – wartości, wzorów,
5.. Kształtują osobowości swoich członków

1. System wspóldziałania oparty głównie

na stycznościach pośrednich

2. Współdziałanie oparte o płaszczyzny
pełnionych funkcji: konduktor-pasażer,

lekarz-pacjent, urzędnik - interesant

oprac. dr Róża Bazińska, SWPS, 2007

3

INNE TYPOLOGIE SOCJOLOGICZNE GRUP

Grupy duże (makrostruktury) i małe (mikrostruktury

)

„

Duże grupy

np.grupa etniczna, narodowościowa, klasa społeczna, grupa

zawodowa, grupa religijna

,”wykształciuchy, moherowe berety”

¾

obejmują wielkie liczby członków, którzy porozumiewają się

pośrednio – prasa, pisma obiegowe,

¾

Spotkania - masowe zebrania,

¾

Przywódcy nie mają bezpośredniego kontaktu ze

wszystkimi członkami, wytwarza się system barier miedzy

przywódcami a masami.

¾

Oparte są na hierarchicznej strukturze organizacyjnej, mają

uregulowane przepisami systemy łączności i komunikacji.

¾

W swoim funkcjonowaniu są zależne od małych grup

wchodzących w ich skład, które traktowane są jako jądro

wszelkich organizacji, są najbardziej elementarnymi

komórkami wielkich struktur społecznych.

DUŻE GRUPY A STRATYFIKACJA SPOŁECZNA

oprac. dr Róża Bazińska, SWPS, 2007

4

„

Małe grupy

¾

Członkowie grupy mogą wchodzić w bezpośrednie,
osobiste wzajemne interakcje społeczne (face-to-face).

¾

Mogą to być grupy zarówno pierwotne (rodzina, grupa
rówieśnicza) jak również wtórne, umowne.

¾

Mogą być one nieformalne jak i sformalizowane
(komórka partii politycznej, oddział komandosów

oprac. dr Róża Bazińska, SWPS, 2007

5

Grupy formalne i nieformalne

GRUPY FORMALNE różnią się od NIEFORMALNYCH :

1.

Genezą

2.

Więzią grupową

3.

Sposobem unormowania struktury grupy

4.

Zasadami rekrutowania członków

Grupy formalne

¾

Są powoływane przez szersze grupy społeczne, ich działania

unormowane są przepisami grupy zwierzchniej,

¾

Przynależność członków ma często charakter przymusowy

.

¾

Członkowie grup formalnych działają jako funkcjonariusze

wykonujący określone role (członek rządu, szef zarządu firmy,

wojewoda).

¾

Do najbardziej sformalizowanych grup należą wszystkie

organizacje militarne, zachowania, które w innych kontekstach

społecznych byłyby traktowane jako obraźliwe, niemoralne,

niedopuszczalne, są w wojsku często nie tylko sankcjonowane

lecz i bezwzględnie wymagane

oprac. dr Róża Bazińska, SWPS, 2007

6

Grupy nieformalne

Zwykle istnieją w obrębie grup formalnych.

Członkowie grup formalnych łączą się w grupy nieformalne,

co wynika z podobieństwa wykonywanej pracy,

pochodzenia, uznawanych wartości, bliskości stanowisk

pracy.

Grupy nieformalne wynikają ze współżycia, współpracy i

współdziałania członków grup formalnych, ale jako osób,

a nie ról społecznych. Nawet najbardziej racjonalny

schemat organizacji (np. firmy) nie jest w stanie

przewidzieć wszystkich faktycznych dróg i sposobów

współdziałania osób

oprac. dr Róża Bazińska, SWPS, 2007

7

Grupy nieformalne c.d.

Dlatego tworzą się grupy nieformalne, które uzupełniają każdą
strukturę formalną Przyczyniają się one do redukowania
formalnych, biurokratycznych procedur przeciwdziałając im. W
grupach nieformalnych tworzą się wzory postępowania, kształtują
się wartości, poczucie odpowiedzialności moralnej i poczucie
solidarności, co pełni funkcję kontroli społecznej (poza formalną
kontrolą).

Prestiż osób w grupach nieformalnych nie zawsze zależy od

pełnionych funkcji i ról w strukturach formalnych. Daje to
zadowolenie z przynależności do grupy, gwarantuje uzyskiwanie
pomocy, często wsparcia. Np. pracownicy firm często wyżej
cenią sobie dobry klimat i dobre stosunki w pracy niż korzyści
materialne (?)

oprac. dr Róża Bazińska, SWPS, 2007

8

Grupy nieformalne c.d.

„

Negatywny stosunek grup nieformalnych do

celów i zadań organizacji formalnej - może

wynikać z samej organizacji formalnej, grupy

nieformalne mogą przybierać charakter grup

patologicznych – sitw, klik. Jest to sygnał

istnienia negatywnych zjawisk i dezorganizacji

struktury formalnej.

oprac. dr Róża Bazińska, SWPS, 2007

9

Tłum – zachowania zbiorowe

„

Le Bon (1896) – tłum jako umysł grupowy, jednostki

ulegają w tłumie regresji do prymitywnych i

instynktownych form zachowania. Zbiorowa mentalność

prowadzi do spadku zahamowań społecznych, destrukcji

w zachowaniu oraz przemocy i irracjonalności

„

Teoria deindywiduacji Zimbardo

jako konsekwencji

zespołu czynników: anonimowości, rozproszenia

odpowiedzialności i wielkości grupy - psychiczny stan

deindywiduacji – utraty tożsamości

„

Anonimowość a agresja

oprac. dr Róża Bazińska, SWPS, 2007

10

WARUNKI PROWADZĄCE DO STANU DEINDYWIDUACJI – cechy
sytuacji (Zimbardo):

1.

Sytuacje anonimowości – jednostka jako element większej

całości, a nie jako konkretna osoba

2.

Sytuacje dzielenia odpowiedzialności – podobna

odpowiedzialność obciąża wszystkie osoby

3.

Sytuacje pozbawiania odpowiedzialności – jednostka

pozbawiona odpowiedzialności za własne działania

4.

Intensywna stymulacja sensoryczna wywołująca silny stopień

pobudzenia niemożliwy do opanowania przez procesy

samokontroli

5.

Sytuacje nowe i nieustrukturowane, nieznane podmiotowi z

wcześniejszych doświadczeń, brak sprawdzonych schematów

reagowania

6.

Sytuacje przebywania w dużej grupie podejmującej silnie

angażujące emocjonalnie działania, powodujące wzajemne

zarażanie się emocjami

7.

Inne stany wywołane brakiem snu, lekami, narkotykami,

alkoholem obniżające możliwości samokontroli

oprac. dr Róża Bazińska, SWPS, 2007

11

Sytuacje społeczne jako warunki DEINDYWIDUACJI (Ziller) – cechy
organizacji społecznych:

1.

Zalecenia lub wymogi uniformizacji wyglądu

zewnętrznego (np. mundur)

2.

Uniformizacja wyposażenia i narzędzi pracy

3.

Komunikacja przy użyciu bezosobowych etykiet, a nie

imion własnych (bracie, szeregowy)

4.

Minimalizacja kontaktów interpersonalnych poza

organizacją

5.

Podział zadań ze względu na zajmowane stanowisko, a

nie kompetencje i indywidualne talenty

6.

Ocena jednostki ze względu na zajmowaną przez nią

pozycję społeczną, a nie właściwości osobowości

7.

Określone kryteria definiujące sukces