SOCJOLOGIA temat I
1. Więź - podstawowy wyznacznik wszelkich form życia społecznego.
Składnikami więzi są czynniki:
Formalno- obiektywne (organizacyjne)
spontaniczno- subiektywne-
Czynnikami formalno- obiektywnymi więzi społecznej, nazywane też organizacyjnymi, zajmują się głównie teoretycy organizacji i socjolodzy. Czynnikami spontaniczno- subiektywnymi więzi zajmują się głównie psychologowie społeczni badający zjawisko identyfikacji jednostki z grupą lub inną zbiorowością. Wszyscy badacze więzi społecznej analizują obie strony, różnie je natomiast akcentują.
Dawne teorie wg których zbiorowości ludzkie są spójne i trwałe to dwa typy organizacji:
Państwowa (polityczna)
Kościelna (religijna)
Stanowiło to podstawę tezy o istnieniu tylko dwóch form społeczeństwa, które może być zorganizowane albo politycznie albo religijnie. Dopiero na przełomie XVIII w. akceptowano poglądy o istnieniu doniosłości procesów spontanicznych- było to ważne dla rozwoju teorii więzi społecznej jak i narodzin socjologii.
Dzieje wielu zbiorowości etnicznych potwierdziły, że mimo zmiany lub rozwiązania struktur polityczno- religijnych nadal dostrzegano przejawy istnienia narodu i innych grup etnicznych. Spostrzeżenie to uzmysłowiło myślicielom, że niezależnie od występujących struktur występują taki spoiwa łączące ludzi, jak:
Normy społeczne
Wzory zachowań
Wartości kulturowe
Tradycja itp.
Stanowią one fundament więzi wzmacnianej lub osłabianej czynnikami organizacyjno-prawnymi.
Więź społeczna- ogół stosunków, połączeń i zależności skupiających jednostki w zbiorowości ludzkie. Jest zjawiskiem ulegającym częstym i znacznym modyfikacjom w krótkim niekiedy okresie czasu. Cechuje ją zróżnicowana trwałość i intensywność, ale zawsze posiada co najmniej jeden, a najczęściej większość lub wszystkie komponenty:
Styczność przestrzenna
Styczność i łączność psychiczna
Styczność społeczną
Wzajemne oddziaływanie
Wzory działań społecznych
Stosunki społeczne
Zależności społeczne
Instytucje społeczne
Kontrolę społeczną
Organizację społeczną
2. STYCZNOŚCI wstępnymi etapami kształtowania się więzi.
Więź międzyludzką w większości przypadków rozpoczynają bezpośrednie spotkania, socjologowie w swoim słowniku nazywają je stycznościami (przestrzenną, psychiczną wraz z łącznością psychiczną oraz społeczną).
Styczność przestrzenna- najwcześniejszy etap kształtowania się więzi społecznej. Pojawia się wówczas, gdy jednostki spostrzegają innych ludzi, lokalizują ich w przestrzeni i uświadamiają sobie ich obecność. Spoiwem jest wspólnie użytkowana przestrzeń, która zbliża obcych sobie ludzi. Przestrzenią tą bywa: sala wykładowa, stołówka studencka, OLIPM :D, plac zabaw, hala fabryczna itp. We wszystkich tych okolicznościach bliskość przestrzenna wywołuje pewne reakcje psychiczne u studentów, dzieci i robotników. Z reguły te styczności zapoczątkowują narodziny więzi z innymi użytkownikami tejże przestrzeni (np. przelotne spostrzeżenia).
Styczność psychiczna- powstała na gruncie styczności przestrzennej, może przekształcić się w styczność psychiczną. Ze stycznością psychiczną mamy do czynienia, gdy pomiędzy jednostkami dojdzie do ukształtowania się wzajemnych postaw, sympatii, przyjaźni itp.
Łączność psychiczna- jest istotnym elementem więzi społecznej- ale jej brak, a nawet pojawienie się nienawiści nie musi oznaczać rozpadu więzi.
Styczność społeczna- może, ale nie musi być konsekwencją styczności psychicznej i łączności społecznej. Jeżeli osoby pozostające ze sobą w styczności przestrzennej, dostrzegają wzajemnie u siebie interesujące cechy czy rzeczy, wówczas starają się dokładniej ich poznać- w tym celu dokonują odpowiednich czynności, którymi mogą być: wypożyczenie książki, gazety, przekazanie pozdrowień itp. Styczności społeczne to układy składające się z przynajmniej dwóch osób oraz wartości materialnej lub duchowej. Psychologowie wyróżniają cztery kryteria styczności społecznej, w tym osiem rodzajów:
Czas i częstotliwość- styczności trwałe lub przelotne
Potrzeby- prywatne lub publiczne
Przedmioty- osobowe lub rzeczowe
Formy przestrzenne- bezpośrednie i pośrednie
Przykład:
Odwiedziny bliskiej osoby w szpitalu- styczność przelotna, prywatna, osobowa i bezpośrednia
Rozmowa telefoniczna konsultanta z klientem- przelotna, publiczna, rzeczowa i pośrednia
Przykłady te ukazują, że styczności przestrzenne, psychiczne z towarzyszącą jej łączności psychiczną prowadzą do powstania więzi społecznej, jaką jest styczność społeczna- która łączy ludzi w układy mniej lub bardziej trwałe.
Istotne są układy o charakterze osobowym, której brak powoduje osamotnienie, mogące prowadzić do zachwiania równowagi psychicznej.
Styczności rzeczowe i pośrednie stanowi osobliwość tzw. „społeczeństwa masowego”
3. WZAJEMNE ODDZIAŁYWANIE I WZORY DZIAŁAŃ SPOŁECZNYCH
Styczności społeczne zwłaszcza trwałe przechodzą w dalszy etap powstawania więzi jakimi są wzajemne wpływy uczestników na aspiracje, poglądy, postawy czy opinie. Jest to kolejny etap powstawania więzi zwany- wzajemnym odziaływaniem. Przejawem może być dyskusja, sprzeczka itp.
Wzajemne oddziaływanie- ma na celu wywarcie wpływu, którego efektem jest modyfikacja zachowania.
We wzajemnym oddziaływaniu wyróżniamy:
Podmiot działania- działająca jednostka lub zbiorowość
Przedmiot działania- jednostka lub zbiorowość na którym ukierunkowano dane działanie
Narzędzia działania- słowa, gesty, mimika czy postawa ciała
Metody działania- sposoby zastosowania tych narzędzi, np. prośba, żądanie, groźba itp.
Wynik działania- reakcja przedmiotu działania
Każde działanie społeczne składa się z tych 5 elementów, występują w nim dwie kategorie osób- pełniących rolę podmiotu lub przedmiotu działania.
Ad 3) ad 4) W działaniu społecznym oprócz podmiotu i przedmiotu działania ważne są narzędzia i metody, które mogą zależeć nie tyle od osobowości, ale od rodzaju wartości danej jednostki. Metody działań społecznych są pochodną dwóch metod: pozytywnego nakłonienia- perswazji lub negatywnego- przymusu. Wpływ wywrzemy działając w sposób zrozumiały dla tej osoby- akceptowany przez nią i nie naruszający obyczaju.
Wzory działań społecznych które są odmianą wzajemnych oddziaływań i stanowią element dziedzictwa kulturowego.
4. STOSUNKI I ZALEŻNOŚCI SPOŁECZNE
Wzajemne oddziaływanie sprzyja powstawaniu następnego komponentu- stosunków i zależności społecznych.
Stosunek społeczny sygnalizuje istnienie układu składającego się z :
Przynajmniej dwóch partnerów, którymi są jednostki lub zbiorowości
Łącznika- czyli przedmiotu materialnego lub duchowego
Sytuacji stanowiącej „platformę” danego stosunku
Układu powinności i obowiązków- które partnerzy powinni wobec siebie wypełniać
Stosunki społeczne między partnerami zachodzą na pewnej płaszczyźnie, którą może być sytuacja studencka, rodzinna czy pracownicza. Partnerzy świadomie wchodzą ze sobą w określone stosunki, które mogą być stosunkami koleżeńskimi lub stosunkami produkcji.
Stosunki powinny być symetryczne- czyli bez dominacji jednego z partnerów na drugim, siły nie powinny być zróżnicowane (wtedy mówimy o asymetrii)
W każdym stosunku społecznym mamy do czynienia z zależnością wynikająca ze świadomych oddziaływań ludzi na siebie. Przykład: Osoba A zależy od osoby B ze względu na np. możliwości działania, które są ważne dla B, ale znajdują się w mocy A. Moc- czyli dysponowanie pewnymi środkami- które zapewniają dominację, nakłaniają do podporządkowania się. Moc nie zawsze musi się wiązać z przemocą- może mieć charakter religijny czy emocjonalny- przykład: osoba która jest zakochana pozostaje w mocy osoby, którą kocha i dlatego z reguły się jej podporządkowuje.
Układ złożony z partnerów, łącznika, sytuacji i powinności, który nazywamy stosunkiem społecznym zawiera różne zależności- przyczynowe, strukturalne i funkcjonalne. Zależności społeczne wiążą się z koniecznością przewidywania skutków spowodowanych używaniem określonych środków w celu nakłonienia do określonych zachowań- np. przez wpływ na motywy, aspiracje i postawy.
Stosunków społecznych nie można utożsamiać z zależnościami społecznymi, ponieważ każdy stosunek społeczny zawiera wiele różnorodnych zależności społecznych.