SUBKULTUROWE UZURPATORSKIE ZAWŁASZCZANIE PRZESTRZENI.

SUBKULTUROWE WSPÓLNOTY UZURPATORSKIE.

Uzurpatorskie zawłaszczanie przestrzeni osiedli przez subkultury młodzieżowe blokersów i pseudokibiców.

Na wielkich osiedlach procesy pozytywnej identyfikacji ustępują miejsca procesom identyfikacji fałszywej, uzurpatorskiej. Pustkę po nieistniejących „jednostkach sąsiedzkich” wypełniają grupy subkultur młodzieżowych. Ich identyfikacja konstytuuje się na zasadzie negacji i krytyki zastanej rzeczywistości społecznej i przestrzennej. Negacja ta posuwa się od krytyki werbalnej do graffiti i wandalizmu, a nawet w skrajnych wypadkach do przestępstw i terroryzowania osiedli. Najbardziej znaną subkulturą, która za swoją genezę uznaje negację rzeczywistości przestrzennej osiedli są blokersi. Na subkulturę osiedlowych blokersów nakłada się subkultura kibiców – szalikowców drużyn piłkarskich (Ostatnio przyjęła się nazwa „pseudokibice”). W Krakowie fani dwóch najstarszych klubów „Wisły” i „Cracovii” grupują się i wyznaczają strefy wpływów w sąsiadujących osiedlach.

Obszary identyfikacji i zawłaszczenia uzurpatorskiego zwolenników klubów piłkarskich „Wisły” i „Cracovii” w Krakowie. (oprac. autora).

Obszar identyfikacji i zawłaszczenia uzurpatorskiego zwolenników „Wisły”	Obszar identyfikacji i zawłaszczenia uzurpatorskiego zwolenników „Cracovii”
Bieżanów Nowy, część południowa; Ruczaj Lotnisko Strusia Kalinowe Skawina	Bieżanów Nowy, cz. północna Prokocim Dąbie Podwawelskie Oświecenia Piastów Bohaterów Września

Obszary identyfikacji i zawłaszczenia uzurpatorskiego zwolenników klubów piłkarskich „Stali” Rzeszów i „Resovii” w Rzeszowie. (oprac. autora).

Obszar identyfikacji i zawłaszczenia uzurpatorskiego zwolenników „Stali” Rzeszów	Obszar identyfikacji i zawłaszczenia uzurpatorskiego zwolenników „Resovii”
Nowe Miasto Baranówka 4 Zalesie	Krakowska – Południe Baranówka 1, 2, 3 Śródmieście Pobitno

Subkultura kibiców, szalikowców, kiboli, pseudokibiców przeszła w ostatnich latach ewolucję w kierunku najbardziej agresywnej i brutalnej grupy młodzieżowej.¹ Narastanie agresji rozpoczęło się od „zadym” i bójek na stadionach. Skuteczne zwalczanie tych ekscesów na zamkniętych terenach obiektów sportowych przez władze klubów i policję spowodowało przenoszenie się walk na tereny miast.

Zawłaszczanie przestrzeni poszczególnych osiedli przez zwolenników klubów i wymuszanie identyfikacji mieszkańców z jednym klubem wywołało swego rodzaju polaryzację terytorialną i „wojny” pomiędzy poszczególnymi osiedlami. Podczas „wjazdów” na osiedla dokonywanych przez grupy z antagonistycznych osiedli atakowani są nie tylko pseudokibice, ale również ludzie nie związani w jakikolwiek sposób z kibicowaniem, czy grupami subkulturowymi. Stosowana jest zasada odpowiedzialności zbiorowej. W ostatnich kilku latach doszło do szczególnie brutalnych incydentów zakończonych wypadkami ciężkich zranień i wypadkami śmiertelnymi. Wśród ofiar znalazły się również przypadkowe osoby nie związane z subkulturami pseudokibiców – wyłącznie dlatego, że mieszkały na terenie osiedla „zawłaszczonego” przez zwolenników wrogiego klubu. Nieco inną formą walk są tzw. „ustawki” – mające charakter zbiorowych pojedynków pomiędzy grupami

Biorąc pod uwagę kryterium sposobu zawłaszczenia przestrzeni osiedli proponujemy wyróżnienie czterech typów „zawłaszczenia przestrzeni” przez młodzież i subkultury młodzieżowe:

1. Zawłaszczenie przestrzeni kompensacyjne – zachowania będące wynikiem braku/niedostatku przestrzeni potrzebnej do zaistnienia jako grupa (w pewnym sensie brak przestrzeni publicznej dla młodzieży). Przejawia się jako wspólne przesiadywanie na klatkach schodowych, hałasowanie, palenie papierosów, bez wyraźnych oznak agresji skierowanej w kierunku lokatorów. Działania indywidualne i subkultur blokersów.

2. Zawłaszczenie przestrzeni ewoluujące w kierunku przestępczości. Przejawia się podobnie jak uprzednio, połączone jest z objawami agresji: zaczepek, wyzwisk, wandalizmem, próbami rozbojów i terroryzowania mieszkańców. Działania indywidualne, subkultur blokersów i dresiarzy.

3. Zawłaszczenie przestrzeni jako podział na strefy wpływów kibiców/pseudokibiców klubów sportowych. Daleko zaawansowana identyfikacja poszczególnych osiedli z klubami sportowymi. Subkultury pseudokibiców wymuszają identyfikację z klubem na młodzieży danego osiedla. Taka wymuszona identyfikacja jest zarazem przyczyną walk z młodzieżą osiedli „reprezentującą” konkurencyjny klub sportowy. Działania subkultury pseudokibiców.

4. Zawłaszczenie przestrzeni typowo przestępcze. Podział przestrzeni osiedli i miasta np. na strefy sprzedaży narkotyków pomiędzy poszczególne subkultury/gangi przestępcze. Działania dresiarzy i regularnych przestępców.

Uzurpatorskie zawłaszczanie przestrzeni opuszczonych – squaty.

Squaty (spolszczone „skłoty”) są niezamieszkałymi, opuszczonymi budynkami zajętymi przez subkulturę squatersów. Squatersi utożsamiają się na ogół z anarchistami. Ruch rozwija się w Stanach Zjednoczonych, w Niemczech, w Holandii. W Polsce najbardziej znanymi squatami są: „Fabryka” w Warszawie, „Rozbrat” w Poznaniu, „De Centrum” w Białymstoku, „Elektromadonna” w Częstochowie, „” w Sosnowcu, „Krzyk” i „Hawira” w Gliwicach, „Rejon i „Kromera” we Wrocławiu.

Jednym z bardziej znanym jest squat „Rozbrat” w Poznaniu. Powstał (a właściwie został zajęty) w roku 1994. Jest nim barak na terenie dużego obszaru o charakterze przemysłowo – magazynowym. Niewyjaśniona sytuacja prawna obiektu, przewlekłe postępowania sądowe sprzyjają Kolektywowi Rozbratu (tak nazywają sami siebie ludzie związani z tym miejscem) i umożliwiają funkcjonowanie squatu. W ciągu szesnastu lat działalności zaadaptowano kolejne budynki. Obecnie w siedmiu budynkach – barakach mieszczą się m.in. biblioteka, dwie sale koncertowe, dwa bary, ciemnia fotograficzna i klub z biurem Federacji Anarchistycznej – Sekcja Poznań. Squatersi starają się działać legalnie – płacą za media, zajmują budynki rzeczywiście w jakimś sensie opuszczone. Tworzą autentyczne, blisko ze sobą związane wspólnoty.

Squat „Rozbrat”, podobnie jak inne squaty prowadzi bogatą działalność prospołeczną. Przeprowadzane są cykliczne akcje „Jedzenie zamiast bomb” polegające na rozdawaniu darmowych posiłków, przy jednocześnie prowadzonych protestach antywojennych. Organizowane są wigilie dla bezdomnych na dworcu. Podejmuje się także próby pomocy ludziom oszukiwanym przez pracodawców – powołano Pogotowie Pracownicze. W szerszym wymiarze działalność społeczną próbuje prowadzić porozumienie społeczne „Poznań dla ludzi”. Zasięg działalności subkultury squatersów i liczba squatów są ograniczone. Zjawisko ma marginalne znaczenie.

Christiania.

Christiania jest autonomiczną wspólnotą społeczną powstałą w 1971 roku w wyniku zajęcia opuszczonych budynków byłych koszar wojskowych przez hippisów – squatersów. Zajęcie zostało usankcjonowane przez władze duńskie. Enklawa jest swego rodzaju jedynym na świecie fenomenem – olbrzymim squatem, rządzącym się w pewnej mierze własnymi prawami. Prawa te zostały skodyfikowane w roku 1994 w postaci nieoficjalnego kodeksu. Christiania liczy obecnie około 900 mieszkańców, w szczytowym okresie rozwoju ludność dochodziła do kilku tysięcy osób.

Początkowo uważano, że Wolne Miasto Christiania spełni dwie role:

1. Centrum kultury alternatywnej

2. Laboratorium nowych form kształtowania wspólnot społecznych.

Niestety po pierwszym okresie działalności wspólnoty zaczęła ona ulegać procesom kryminalizacji. Na terenie enklawy znalazło się wielu narkomanów, handlarzy narkotykami i drobnych przestępców. Mieszkańcom udało się w pewnej mierze ograniczyć przestępczość, m.in. ustawiając blokady nie dopuszczające na teren miasta twardych narkotyków (akceptując jednak miękkie).

Christiania przyjęła dwie nowe role:

1. Zaczęła być uważana za przestrzeń w pewnym sensie społecznego „wentyla bezpieczeństwa”.

2. Ugruntowała swoją pozycję jako swego rodzaju atrakcji turystycznej.

W 2004 roku pojawiły się propozycje likwidacji Christianii jako autonomicznej wspólnoty. Wystąpił z nimi prawicowy rząd premiera Rasmussena. Proponowano m.in. rozbiórkę części domów. W marcu 2004 rzeczywiście rozebrano niewielką liczbę domów na Pusher Street (ulica Handlarzy – główna arteria enklawy). Obecnie toczy się kampania w obronie zagrożonej wspólnoty. Zaskakujący był fakt, że wśród jej zwolenników znaleźli się mieszkańcy okolicznych dzielnic Kopenhagi, którzy przychodzili na jej teren na spacery. Ankiety socjologiczne wykazały również, że pełni rolę swego rodzaju przestrzeni terapeutycznej dla ludzi chorych psychicznie, którzy znajdują tu coś w rodzaju azylu.

W poszukiwaniu głębszego uzasadnienia racji istnienia Christianii jej mieszkańcy podejmują szereg akcji prospołecznych jak np. zbiórka pieniędzy na rzecz mieszkańców Tybetu.

UZURPATORSKIE ZAWŁASZCZENIE PRZESTRZENI PRZEZ STRUKTURY PRZESTĘPCZE.

Jednym z aspektów globalizacji jest globalizacja przestępczości. Przestępczość podlega prawom społeczeństwa sieciowego – network society wg Manuela Castellsa. Znany socjolog twierdzi, że przestępczość zorganizowana jest integralnym elementem współczesnego świata. Uważa, że zjawiskiem tym dotknięte są nie tylko kraje powszechnie uważane za objęte szeroką działalnością mafii jak Rosja, Kolumbia, Brazylia czy w mniejszym stopniu Włochy, Meksyk, Japonia, ale wręcz cały świat. Jak pisze Castells w rozdziale Globalna gospodarka przestępcza swojej trylogii The Information Age, Economy, Society and Culture: Sycylijska „cosa nostra” (i związane z nią „la camorra”, „n’drangheta” i „sacra corona unita”), mafia amerykańska, kartele kolumbijskie i meksykańskie, nigeryjskie sieci przestępcze ,japońska „yakuza”, chińskie „triady”, konstelacja rosyjskich mafii, tureccy handlarze heroiną, ”posses” z Jamajki i niezliczona liczba regionalnych i lokalnych grup przestępczych we wszystkich państwach, stworzyły razem szeroką globalną sieć, która przenika granice i związana jest z wieloma rodzajami przedsięwzięć.²

Najbardziej ekstremalnym przykładem uzurpatorskiego zawłaszczenia przestrzeni przez struktury przestępcze są obszary faweli w krajach Ameryki Południowej, głównie w Brazylii. Fawele (favelas) są obszarami slumsów wznoszonymi bez planów. Gangi zajmujące się głównie handlem narkotykami utworzyły własne ośrodki władzy, zwane „władzą równoległą”.

Na obszarze faweli Rocinha w Rio de Janeiro mieszka ponad 250 tys. ludzi. „Władzę równoległą” sprawuje nad fawelą gang narkotykowy Czerwone Dowództwo. Gang, prócz normalnej działalności przestępczej, objął miejscową społeczność swego rodzaju działalnością „socjalną”. Przekazuje pieniądze na ośrodki opieki nad dziećmi i osobami starszymi, finansuje koncerty i musicale, utrzymuje boisko sportowe piłki nożnej, zorganizował własną komunikację publiczną minibusami.

WNIOSKI

Nieobecność wspólnot i więzi społecznych w zespołach mieszkaniowych może skutkować powstaniem „próżni społecznej” – używając słów socjologa Stefana Nowaka.

Owa próżnia może stać się przestrzenią, w której zaczną narastać struktury społeczne, które pozwoliłem sobie nazwać „uzurpatorskimi”. Struktury te dążą do zawłaszczenia przestrzeni. Dlatego imperatywem nas wszystkich powinno być dążenie do nawiązywania więzi społecznych i kreowania wspólnot terytorialnych.

Natomiast wyzwaniem dla architektów jest kreacja przestrzeni stymulującej krystalizowanie owych więzi.

---

1. Należy tu dokonać wyraźnego rozróżnienia pomiędzy autentycznymi kibicami a pseudokibicami. Jak określa to J. Dudała w swojej książce Fani – chuligani.Rzecz o polskich kinolach. Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2004, s. 30 : kibic – to osoba interesująca się sportem, uczestnicząca w kulturalny sposób w widowiskach sportowych i często sympatyzująca z dana drużyną; - pseudokibic – to osoba agresywna, wywołująca awantury przy okazji widowiska sportowego i uczestnicząca w tychże awanturach z pogwałceniem przyjętych norm społecznych i prawnych. ↩

2. Cytuję za M. Castells, Globalna gospodarka przestępcza, tłum. K. Pietrowicz w Odra miesięcznik, nr 11/2002, s.19.↩