Ćwiczenia kształtujące wolę i uczucia
W prawidłowo pojmowanym chrześcijaństwie następstwem oświecenia intelektu powinna być pozytywna reakcja woli. Aby reakcja ta była prawidłowa należy ją kształtować przez ćwiczenia orientujące wolę, takie jak:
wprowadzenie regulaminu życia, weryfikowanego rachunkiem sumienia,
umartwienia,
dni skupienia,
rekolekcje oraz udział w misjach ludowych.
Regulamin życia
Def: Jest to planowe rozłożenie wszystkich zajęć i czynności w perspektywie dnia, tygodnia, miesiąca, a nawet roku.
Wielu pisarzy ludowych oraz święci dostrzegali wielką użyteczność regulaminu życia.
Skutki regulaminu życia:
pomaga zachować równowagę psychiczną, stabilność zachowania i działania,
wzmacnia pamięć, zwracając jednocześnie myśl ku samemu Bogu,
broni przed lenistwem i zaniedbaniami,
dynamizuje wieloaspektową aktywność zewnętrzną i zarazem życie duchowe, co wiąże się z oszczędzaniem czasu i siły,
pomaga w skupieniu i kierowaniu się dobrą intencją
Regulamin życia może przybierać dwie postacie:
- indywidualny
wspólnotowy
Aby regulamin życia spełniał swoją funkcję , powinien być:
całościowy- powinien brać pod uwagę wszystkie zajęcia i czynności dnia przy czym szczególne miejsce należy się czynnościom duchowo-kultowym. Powinien zawierać także sposoby realizacji zamierzonych zadań, zwłaszcza kluczowych. Należy również pamiętać, aby urozmaicać treść poszczególnych zadań, np. przez różne tematy „medytacji” na każdy dzień, różne intencje „różańca” itd.
Zhierarchizowany - oznacza to dopasowanie obowiązków do podmiotu, aby nie przekraczały jego możliwości. Równocześnie obowiązkowość poszczególnych zadań powinna być wyznaczona przez określoną hierarchię wartości np.:
miłość Boga, bliźniego, siebie samego;
najpierw to, co obowiązkowe, potem pożyteczne, a wreszcie przyjemne;
pozostałe obowiązki (zawodowe, domowe, towarzyskie);
zaaprobowany przez kierownika duchowego - Konsultacja ze spowiednikiem lub kierownikiem duchowym ma na celu weryfikację, a ponadto skutecznie broni od tzw. Pychy duchowej, z motywu której mogą być podejmowane w ramach regulaminu życia niekiedy bardzo surowe praktyki ascetyczne.
Jak realizować regulamin życia?
Należy stosować go systematycznie i względnie stale, czyli przez dłuższy okres czasu, ponieważ chodzi o wyrobienie cnoty, tzn. stałej dyspozycji.
Przestrzeganie regulaminu musi cechować elastyczność tzn. pragnienie doskonałości nie może szkodzić zdrowiu psychicznemu i fizycznemu oraz prowadzić do bezduszności wobec wymagań miłości bliźniego.
Rachunek sumienia
Def: Jest to dokonywanie refleksji nad własnym postępowaniem oraz moralną jego wartością. Jest praktyką stosowaną od dawna w kulturze ludzkiej.
Jak dobrze wykonać rachunek sumienia?
1.Modlitwa do Ducha Świętego.
2.Dziękczynienie za odebrane łaski (Ps. 100)
3.Dokonanie oceny swojego postępowania w oparciu o:
X Przykazań Bożych,
Pięć Przykazań Kościelnych,
7 Grzechów Głównych.
Można również brać pod uwagę „Osiem błogosławieństw” czy „Hymn do miłości” św. Pawła.
4.Szczery żal za grzechy.
5.Mocne postanowienie poprawy.
6.Modlitwa o pomoc Bożą.
Rodzaje rachunków sumienia:
szczegółowy- kilka razy dziennie, systematyczne ocenianie swojego postępowania, który kształtuje coraz głębiej nasz stosunek do Pana Boga, do nas samych i do bliźnich;
ogólny- wykonywany zazwyczaj przed spowiedzią, będący podsumowaniem dłuższego okresu czasu (począwszy od ostatniej WAŻNEJ spowiedzi.
Umartwianie
Def: Jest to wysiłek duchowy, przy pomocy którego hamujemy naturalne pragnienia w celu osiągnięcia całkowitej dominacji nad tendencjami, które z nich wypływają, a które mogłyby stać się grzechem lub niedoskonałością, jeżeli nie zostałyby wyhamowane.
Na umartwienie składają się 2 elementy:
1.przykrość, nieprzyjemność zadana naturze:
wewnętrzne (umartwianie rozumu, woli, pamięci, wyobraźni, uczuć, itd.);
zewnętrzne (dotyczące poruszeń ciała i zmysłów).
2.wola, która to powoduje:
czynna (zadawana samemu sobie);
bierna (pokornie przyjmowana z przyczyn niezależnych od podmiotu).
Motywy umartwiania:
1.motyw naturalny- możliwość oraz konieczność umartwiania dla postępu duchowego (praktykowanie cnoty):
umartwienie pozytywne- wysiłek nabywania cnoty;
umartwianie negatywne- wysiłek pokonywania wady.
2.motyw nadprzyrodzony (teologiczny)- zamanifestowanie Bogu pierwszeństwa miłości względem Niego;
3.motyw apostolski- umartwianie jest jednym z trzech (obok modlitwy i apostolatu) środków bycia dyspozycyjnym do współpracy zbawczej z Chrystusem.
Funkcje umartwiania:
edukacyjno-formacyjna - zwłaszcza w dziedzinie formacji moralnej, przez uzdolnienie woli do pokonywania popędów. Umartwienie służy więc formacji charakteru i uczy kontroli instynktów;
oczyszczający - zwłaszcza umartwienie bierne; wymaga zawierzenia Bogu i wyzbycia się przekonania o samowystarczalności;
apostolsko-ekspijacyjna - chrześcijańska asceza, której istotnym elementem jest umartwianie; ma przede wszystkim charakter pokutny.
Dni skupienia
Dni skupienia to typ rekolekcji, trwających od kilku godzin do kilku dni, odprawianych systematycznie (co miesiąc, co kwartał, co rok) lub okazyjnie (okresy liturgiczne, święta kościelne, kluczowe przeżycia duchowe), indywidualnie i grupowo, samodzielnie lub pod kierownictwem. Wybiera się w tym celu zwykle dzień wolniejszy od zajęć zewnętrznych (np. niedzielę), aby móc tym lepiej skupić się na sprawach istotnych. Już wieczorem dnia poprzedniego warto przewidzieć pewien tryb zajęć i zasnąć z podjętym postanowieniem, aby wypełnić go jak najlepiej. Takie postanowienie wypada ponowić jeszcze rano. Podczas dnia oddaje się więcej czasu niż zwykle przeprowadzeniu modlitwy myślnej, uczestniczeniu we Mszy św., przeprowadzeniu drogi krzyżowej, odmówieniu różańca itd.
Wszystkie swoje inne zajęcia dzienne należy podjąć i realizować w duchu skupienia. Czas, jakim się dysponuje, wypada też wykorzystać na uzupełnienie tego, co zostało zaniedbane, np. naprawienie pewnych błędów z przeszłości, pojednanie się z obrażonymi ludźmi itd. Z tej odnowy wewnętrznej powinni korzystać zwłaszcza najbliżsi i nie można tego robić na ich rachunek.
W dniu skupienia ważne jest zwłaszcza przeprowadzenie rachunku sumienia w sposób dokładniejszy niż zwykle się to czyni. Z tym się łączy podjęcie odpowiednich postanowień długoterminowych, a jeżeli to jest możliwe, również przystąpienie do sakramentu pojednania. Jest to bowiem dzień rozliczenia się ze sobą w obliczu Boga. Przystanek, jaki tu czynimy, pozwala nam lepiej zorientować się w drodze do życia. Dobrą praktyką jest wtedy „przygotowanie się do śmierci”. Chodzi o pomyślenie wieczorem o kresie własnego życia, a więc o momencie, gdy trzeba będzie „zdać sprawę z włodarstwa swego” przed Panem w nadchodzącym dniu sądu szczegółowego. Duchowe nastawienie się na wielką chwilę spotkania z Bogiem „po drugiej stronie” działa bardzo orzeźwiająco i ukazuje prawdziwą perspektywę istnienia. Jeżeli życie ucznia w tym dniu będzie- ujawniającym postawę eschatyczną - i w każdym innym dniu kończyć się wezwaniem: „Przyjdź Panie Jezu”, będzie to gwarancja, że duchowość jest autentyczna i nie wikła się w złudzeniach.
Dni skupienia mają na celu formację duchową, pogłębienie lub odnowę życia duchowego, przygotowanie do apostolstwa, wymianę doświadczeń i ustalenie programu działania we wspólnotach apostolskich.
Przyjaźń duchowa
Przyjaciel to ktoś, kto został zaproszony do mojego życia. W człowieku jest pragnienie, aby mieć dwóch, maksymalnie trzech przyjaciół. To są wtedy moi przyjaciele. Ja podzieliłam się z nim swoim życiem. Na ogół jest to człowiek, który zna moje losy, jest blisko mnie, wie co przeżywam. Poza tym, jest to człowiek, który ma prawo powiedzieć mi bardzo przykre rzeczy, możnaby powiedzieć, że ma obowiązek poinformowania mnie, że robię coś złego, jeśli tak jest. Od przyjaciela oczekujemy wielu informacji i mamy do niego całkowite zaufanie. Jest to oczywiście relacja obustronna: ja znam jego, a on zna mnie. Akceptujemy go takim, jaki jest, bez względu na to, co się dzieje. I to jest ważne. Nie oswajamy go na krótki czas. Każdy człowiek ma w sobie coś najbardziej chronionego. Otóż przyjaciel dopuszczany jest do istoty, do zagrody człowieka. Dlatego można powiedzieć, że przyjaciel jest wpuszczany za tę zagrodę. Pokazujemy siebie w swoich słabościach, w bolączkach i trudach. W przyjaźni bardzo ważne jest oddanie. Stąd bierze się wielka odpowiedzialność za to, że ktoś się odkrył. ` Człowiek ma naturalną skłonność do mówienia: "mój", "moja". Ludzie, którzy mają łaskę trwania w stanie przyjaźni, to ci, którzy są oddani w pełni. To są z pewnością osoby święte i każdy ma możliwość spotkania takich osób w swoim życiu. Oni wyzbyli się egocentryzmu i przeszli przez drogę oczyszczenia się z niego. Przyjaźń z jednej strony ma w sobie jakąś interesowność, a z drugiej strony jest absolutnie bezinteresowna, czysta. Bezinteresowność polega na tym, że niczego nie oczekujesz. W stosunku do przyjaciela nie masz żadnych roszczeń. Jednakże nie ma bezinteresowności bez wolności, bo wolność stwarza przestrzeń dla przyjaciela.
Def: Jest (jako przymierze dusz w czynieniu dobra) jednym z największych stymulatorów duchowego postępu i cnoty. Wypływa z niej potrójna korzyść:
- przyjaciel może być dyskretnym powiernikiem, przed którym można otworzyć serce, kiedy zaistnieją trudności,
przyjaciel może roztropnie i w sposób sympatyczny wykazywać błędy,
przyjaciel może doradzić i pocieszyć w chwilach bólu i potrafi znaleźć właściwe słowa i odpowiednie środki zaradcze.
Św. Franciszek Salezy tak charakteryzuje prawdziwą duchową przyjażń:
„...w przyjażni duchowej dwie, trzy lub więcej dusz przelewa wzajwmnie swą pobożność, swe nastroje duchowe i jednym przejmuje się duchem” (...) „Przyjaźń święta posługuje się językiem prostym i szczerym, chwali tylko cnotę i łaskę Bożą, jedyną podwalinę, na której się opiera jej trwałość (...) Przyjaźń święta ma oczy proste i wstydliwe, pieszczoty czyste i szczere, wzdycha jedynie do nieba, poufała jest tylko dla ducha, a żali się jedynie wtedy, gdy Bóg nie jest kochany, co wszystko jest cechą nieomylną cnotliwości...” (...) „Prawdziwa i żywa przyjaźń nie może trwać wśród grzechów”.
O ile cechą przyjaźni naturalnej, zmysłowej jest ekskluzywizm, zaborczość, to przyjaźń duchowa jest otwarta i tolerancyjna. Z drugiej jednak strony, tak jak przyjaźń duchowa niesie ze sobą wielki duchowy pożytek, tak zarazem - jeśli ulegnie wypaczeniu przynosi nieporównywalne szkody.