Grażyna Habrajska PTJ Wrocław 2010

DYSKURS - PTJ

1. Pod względem metodologicznym

Dyskurs to przestrzeń konfiguracji sensu, którą odtwarzamy w procesie interpretacji tekstu.

Tekst to wszystko, do czego przypisujemy znaczącość, posiada ostensję, którą możemy spostrzec. To fenomen fizyczny, bodziec do interpretacji, która tworzy dyskurs.

W przestrzeni dyskursu dokonujemy podstawowych operacji interpretacyjnych, a tekst tylko wskazuje na dyskurs (dyskursy) w zależności od gatunku dyskursu i od aksjologicznej postawy odbiorcy (w przypadku dyskursu aksjologicznego).

Dyskurs jest fenomenem ukrytym, nieobserwowanym bezpośrednio. Jest to wyobrażeniowa przestrzeń mentalna w której, w wyniku interpretacji tekstu, powstaje zrozumiana przez odbiorcę konfiguracja sensu.

Dyskurs zamknięty, to jest dyskurs zrozumiany, w którym wszystkie komponenty sensu znajdują się w niesprzecznych relacjach ze sobą.

Dyskurs otwarty (niedointerpretowany), to jest przestrzeń sensu zawierająca luki informacyjne, których interpretator z braku niezbędnych informacji nie jest w stanie wypełnić.

Można mówić o syndromie zamkniętego dyskursu: interpretator, korzystając z wiedzy systemowej i encyklopedycznej, stara się ze wszech miar zamknąć zorganizowaną przestrzeń sensu.

Po zamknięciu dyskursu interpretator już nie musi (nie jest w stanie) odtworzyć formalnej postaci tekstu, który wskazywał na ten dyskurs.

Z tego powodu

tekst jest zjawiskiem niezbędnym, ale tylko pomocniczym - główne operacje interpretacyjne następują w przestrzeni sensu (a nie w tekście), na którą ten tekst wskazuje.

Różne teksty mogą wskazywać na ten sam dyskurs i ten sam tekst, w zależności od relewancji i postawy aksjologicznej odbiorcy, może wskazywać na różne dyskursy.

Dyskurs zawsze ma charakter interpersonalny.

Uczestnicy komunikacji, poruszając się w tym samym dyskursie doskonalą swoje możliwości interpretacyjne i poszerzają wiedzę systemową, niezbędną do interpretacji tego dyskursu. Tym samym poszerzają przestrzeń interpretacyjną (poszerzają relewancję).

2. Problemy metodologiczne

Jak przedstawić niejawną, złożoną konfigurację sensu, która powstaje w wyobraźni odbiorcy, w wyniku interpretacji dyskursu?

W gramatyce komunikacyjnej wyodrębniamy różne jednostki sensu. Podstawową jednostką jest schemat odpowiadający układowi predykatowo-argumentowemu, który występuje jako model sytuacji przedstawionej, w której występuje określona ilość argumentów oraz predykat, określający relację między tymi argumentami.

Ten schemat podstawowy ulega elaboracji, w zależności od złożoności przekazywanego sensu.

Zakładamy, że każdy tekst ma charakter niepełny informacyjnie, a jego interpretacja polega na uzyskaniu dopełnienia sensu, pozwalającego otrzymać zamkniętą konfigurację dyskursywną.

Mechanizmy uzyskiwania dopełnienia sensu są złożone i wymagają szczegółowych badań.

Informację uzupełniającą interpretator czerpie z 3 rodzajów wiedzy (schematy mentalne, wykorzystywane w procesie interpretacji dyskursu):

(a) wiedza systemowa (tożsama z kompetencją ?językową / ?komunikacyjną mówiących), obszar uporządkowanych schematów, odpowiadających typowym sytuacjom rzeczywistości - wiedza ta została przyswojona w wyniku ustawicznych komunikacji międzyludzkiej w określonym obszarze kulturowym (schematy, standardy semantyczne, stereotypy);

(b) wiedza encyklopedyczna, informacja o realnych (historycznych) obiektach rzeczywistości - faktach i zdarzeniach;

(c) wiedza aksjologiczna (ideologiczna) - wyobrażenia o istniejących normach społecznych i wartościowaniu rzeczywistości.

Te 3 rodzaje wiedzy współdziałają ze sobą w złożonej przestrzeni dyskursu, tworząc rozmaite ciągi argumentacyjne, w których schematy bazowe „reguły heurystyczne” pozwalają na wyciąganie wniosków z przedstawionych sytuacji, czyli pozwalają na przewidywanie konsekwencji zdarzeń (dopełnienie sensu dotyczące przyszłości).

Wiedza systemowa i encyklopedyczna ma charakter zobiektywizowany, występuje w postaci zbliżonej, unifikowanej, w pamięci operacyjnej interlokutorów.

Wiedza aksjologiczna ma charakter subiektywny (różni się w zależności od postaw poszczególnych osób lub grup społecznych). Świadomość postaw aksjologicznych nadawców pozwala na przewidywanie konfiguracji dyskursów, na które wskazują ich wypowiedzi, niezależnie od postawy samego interpretatora. Daje to możliwość w naszym przypadku zobiektywizowanej analizy dyskursów aksjologicznych.

3. Problemy analityczne

Określenie reguł, sposobów, zabiegów operacyjnych, pozwalających na rekonstrukcję przestrzeni dyskursu, na którą ten tekst wskazuje.

Jednym z podstawowych założeń gramatyki komunikacyjnej jest przyjęcie nieizomorficzności konfiguracji jednostek tekstu w stosunku do konfiguracji przedstawionego sensu.

Operacje dotyczą standaryzacji tekstu, by uzyskać konfigurację izomorficzną do struktury sensu.

4. Zaproponowana definicja i sposoby analizy dyskursu pozwolą na pogłębienie naszej wiedzy na temat procesów interpretacyjnych w komunikacji werbalnej i problemów rozumienia i tworzenia dyskursu przez uczestników komunikacji.

1. tło ogólne - tematyczna przestrzeń dyskursu

2. bodziec dyskursu - sytuacja konkretna

3. postawy ideologiczne uczestników (informacje z samego tekstu - sądy kwalifikujące lub ogólne, wnioski + informacja z tła ogólnego - wiedza encyklopedyczna)

4. intuicyjne określenie intencji uczestników

5. analiza sekwencyjna kroków strategicznych (szczegółowe odtworzenia argumentacji, hasłowanie i ustalenie relacji danego kroku strategicznego do ogólnej intencji interlokutorów)

6. odtworzenie przestrzeni ideologicznej uogólnionych sądów aksjologicznych

7. odtworzenie przestrzeni celowej i intencjonalnej (ustalenie właściwego celu perswazyjnego)

1

---