Pragmatyka językowa, 06.10.2010

1. Język jako system – fonetyka, morfologia (składa się z fleksji i słowotwórstwa), składnia (syntaktyka).

2. Język jako działanie – pragmatyka językowa. Skuteczność mówienia/ języka w różnych sytuacjach. Kompetencja językowa (dotyczy języka na poziomie podstawowym) – znajomość systemu językowego, umiejętność składania całości z części. Kompetencja komunikacyjna – umiejętność zastosowania języka w określonej sytuacji, w sposób skuteczny komunikacyjnie.

3. Znak językowy – forma+znaczenie

4. Ferdinand de Saussure – I strukturalista. Określił język jako system (strukturę), a nie zbiór znaków językowych. Połączone są one relacjami. Semiotyka (nauka o znakach). Podzielił język na langue (sama gramatyka) i parole (użycie języka).

5. Ch. Morris (1938 r.) – istnieją relacje między znakami.

• Pragmatyka językowa (bada język w działaniu, sposoby użycia, odpowiednie odmiany stylistyczne, etc. Bada też intencje)

• Semantyka - nauka o znaczeniu

• Pragmatyczny – praktyczny

  • intencja nadana powinna się równać intencji odebranej

  • skuteczność – konieczna jest współpraca komunikacyjna

1. H.P. Grice – uznał, że rozmowa to forma wolnej współpracy. Sformułował zasady posługiwania się językiem. Należy wnosić swój wkład do konwersacji taki, jakiego oczekuje partner, jaki powinien być, itd. Sprawność komunikacyjna (systemowa, społeczna, sytuacyjna)

2. Funkcje języka i wypowiedzi R. Jakobsona (twórca czeskiej szkoły strukturalistycznej):

3. Funkcje języka są według niego przyporządkowane elementom sytuacji komunikacyjnej, a przede wszystkim są przyporządkowane różnym orientacjom na różne elementy tej sytuacji. Możliwa jest przy tym orientacja na:

   1. nadawcę – funkcja ekspresywna, w której celem komunikatu jest nadawca;

   2. odbiorcę – funkcja konatywna, impresywna, której istotą jest wpływ na partnera;

   3. kontekst – funkcja przedstawieniowa (referencyjna, symboliczna), czyli reprezentacja przedmiotów i faktów;

   4. kod – funkcja metajęzykowa, która koncentruje się na samym kodzie (opisuje język);

   5. kontakt – funkcja fatyczna, czyli nawiązanie i podtrzymywanie kontaktów w społeczeństwie;

   6. komunikat – funkcja poetycka, czyli operacje ze znakami, z formą językową tekstu, koncentracja uwagi na sposobie mówienia.

Pragmatyka aktów mowy – sensy nadane 13.10.2010

1. John L. Austin – twórca teorii aktów mowy (za pomocą słów możemy nie tylko coś sobie przekazywać, ale również coś tworzyć). Uznał za nieprawdę, że każde zdanie jest prawdziwe, albo fałszywe.

2. TEORIA AKTÓW MOWY – PO CO MÓWIMY?

   1. Zdania konstatujące (konstatywy) – stwierdzenia

   2. Wypowiedzi performatywne/spełniające – zdania ani prawdziwe, ani fałszywe. Ich funkcją jest spełnienie pewnej czynności. Tworzą rzeczywistość, a nie opisują ją (np. Nadaję Ci imię), a ich wypowiedzenie, albo zapisanie jest spełnieniem pewnej czynności, dokonaniem jakiegoś aktu. 1 osoba, l. poj., czas teraźniejszy, tryb oznajmujący.

3. fortunność i niefortunność zamiast prawdziwości i nieprawdziwości

   1. Niefortunne: gdy wygłoszeniu jakiegoś wyrażenia nie towarzyszy spełnienie czynu, o którym mowa

   2. Pusty performatyw – forma jest ok., ale dotyczy rzeczywistości, która nie istnieje (niefortunny).

   3. Wypowiedzi performatywne powinny być szczere – Austin. Fortunne: nie są puste.

4. Formy performatywów:

   1. podstawowe – performatywność wynika z sytuacji użycia i kontekstu (np. będę punktualnie, przyjdź na moje imieniny)

   2. otwarte – cel jest zwerbalizowany (np. obiecuję, że będę tam punktualnie, zapraszam Cię na imieniny

5. Podobieństwa konstatywów do performatywów:

   1. Konstatywy spełniają rozmaite akty konstatacji, ale mają też jakąś funkcję per formatywną (np. ostrzegają: za zakrętem czają się zbójcy!)

   2. Samo konstatowanie może być również fortunne lub niefortunne (król Francji jest łysy)

6. W miejsce teorii aktów mowy Austin stworzył teorię illokucji – powiedzenie czegoś to zawsze zrobienie czegoś. Nie ma „czystych” konstatywów, ani „czystych” performatywów.

7. CO I JAK CZYNIĄ WYPOWIEDZI JĘZYKOWE? (TI) 3 poziomy:

   1. lokucja – w jakiś sposób wypowiedziana, poprawna, ma jakąś treść+wymowa

   2. illokucja (często perswazja) – cel wypowiedzi

   3. perlokucja – osiągnięcie czegoś poprzez spełnienie celu

Sensy ukryte – bezpośrednie i pośrednie akty mowy oraz implikatury konwersacyjne Grice’a, 20.10.2010

1. J. R. Searle – twórca koncepcji bezpośrednich i pośrednich aktów mowy. Według niego akty mowy dzielą się na bezpośrednie (jawne) i pośrednie (ukryte). Zaprzeczenie teorii Austina.

   1. Bezpośrednie – intencja (cel illokucyjny jest wyrażony bezpośrednio, na ogół jakiś czasownik, np. zapraszam, proszę). Np. Proszę Panią o podanie mi soli.

   2. Pośrednie – Czy może mi Pani podać sól?

2. Informacja tła – sytuacja mówienia

3. Funkcja pragmatyczna – cel komunikacyjny danego aktu mowy nie równa się funkcji znaczeniowej. Często realizowanie sensu ukrytego/oddanego w stosunku do sensu semantycznego.

4. J.R. Searle: funkcja pragmatyczna może być przypisana zdaniom w trybie oznajmującym.

5. Ukrywamy sensy, bo:

   1. względy etyczne

   2. społeczne

   3. propagandowe (działania manipulacyjne)

   4. wychowawcze

6. Sposoby dekodowania sensów ukrytych – teorie implikatur i Grice’a

   1. Implikatura – ukryty sens wypowiedzi, który z niej wynika. Np. Podoba mi się ten obraz = kup mi go, nie wyrzucaj go.

   2. Grice – sposoby oczytywania intencji niewyrażonych wprost (zapewne wynikają z naruszenia jakiejś zasady komunikacyjnej)

7. zasada kooperacji w rozmowie – wnoś wkład do konwersacji tak, jak tego w danym jej stadium wymaga przyjęty cel wymiany słów. Jeżeli godzisz się na rozmowę ze mną tzn. że będziemy ze sobą współpracować.

8. Maksymy konwersacyjne Grice’a:

   1. zasada ilości – niech wkład w konwersację zawiera tyle informacji, ile potrzeba

   2. zasada jakości – nie mów tego, o czym nie jesteś przekonany, że jest prawdą; nie mów tego, do stwierdzenia czego nie masz dostatecznych podstaw

   3. zasada istotności – niech to co mówisz będzie istotne; mów rzeczowo

   4. zasada sposobu – wyrażaj się przejrzyście, unikaj niejasnych sformułowań, wieloznaczności. Bądź zwięzły, mów w sposób uporządkowany.

   5. Bądź uprzejmy – pozwól partnerowi mówić, umiej słuchać, nie narzucaj poglądów.

naruszenie którejś z tych zasad świadczy o tym, że ktoś miał coś na myśli, narusza je celowo. np. Jan wyjechał z kraju – wyjechał to wyjechał (z. ilości – odbiorca dystansuje się), Teheran jest w Turcji – A Londyn w Armenii (z. jakości)

27.10.2010 i 03.11.2010

Klasyfikacja aktów mowy

1. J. K. Searle (następca Austina) – 5 rodzajów aktów mowy:

   1. asercje – celem jest przedstawienie sądów mówiącego o stanach rzeczy, np. wątpienie, przysięganie „Wątpię, żeby góra przyszła do Mahometa”

   2. dyrektywy – celem jest wywarcie wpływu na odbiorcę, skłonienie go do jakiegoś działania. Służy zmianie stanów rzeczy przy użyciu kogoś. Rozkazy, zakazy, groźby. Narzędzie sprawowania władzy.

   3. ekspresywy – celem jest wyrażenie stanów psychicznych i emocjonalnych, np. gratulacje, współczucie. (gratulacje i kondolencje nie muszą nieść ze sobą emocji - konwenanse)

   4. komisywy – celem jest poinformowanie odbiorcy, że podejmujemy wobec niego jakieś działania, np. „obiecuję, że się nie spóźnię”.

   5. deklaratywy – celem jest wywołanie za pomocą słów pewnych nowych stanów rzeczy. „odwołuję Pana ze stanowiska”

2. Awdiejew (twórca gramatyki komunikacyjnej = gramatyka+pragmatyka) – Klasyfikacje funkcji pragmatycznych (cel komunikacyjny/illokucyjny aktów mowy)

   1. funkcje modalne (modalność – stosunek mówiącego do omawianej rzeczywistości) – wskazanie stosunku nadawcy do sposobu istnienia omawianego stanu rzeczy.

      1. funkcja pewności – przekonanie nadawcy o konieczności, albo prawdziwości zajścia jakiegoś stanu rzeczy. Nadawca jest pewien, że coś nastąpi, następuje, bądź nastąpiło. Np. Nie ma wątpliwości, że koncert się odbędzie. Ona na pewno tam siedzi i czeka. To subiektywne informowanie o rzeczywistości!

      2. funkcja przypuszczenia – sąd nadawcy. Mówi o możliwości, albo prawdopodobieństwie stanu rzeczy, o którym jest mowa, w warunkach sprzyjających. Np. Jestem prawie pewna, że Anna zda egzamin.

      3. funkcja nieokreśloności modalnej – nadawca dopuszcza istnienie, jak i nieistnienie jakiegoś stanu rzeczy. Np. Nie wiem czy on tam pójdzie czy nie. Kto wie czy on tam pracuje czy nie.

      4. funkcja wątpliwości – nadawca nie wyklucza możliwości zaistnienia czegoś, ale podkreśla, małe prawdopodobieństwo tego zdarzenia. Dopuszcza, ale jako mało prawdopodobne. „Jest mała szansa, że utrzyma mocz”

      5. funkcja wykluczenia – sąd nadawcy o niemożliwości zaistnienia czegoś w jakichkolwiek warunkach. Nadawca wyklucza możliwość. Np. Jest niemożliwe, żeby Janek dostał się na studia. Wykluczam, że on to zrobił. Nikt mi nie udowodni, że ta książka tyle kosztowała.

• warunkiem wystąpienia tych funkcji jest rozbieżność sądów nadawcy i odbiorcy. Ich celem jest przeważnie zabieg perswazyjny.

  1. funkcje wyrażania emocji – dokonywana przez nadawcę ocena intelektualna omawianych zjawisk oraz jego stosunek uczuciowy/emocjonalny do wypowiadanych treści. Nawiązanie do ekspresywów Searle’a, które stanowią akty wartościowania rzeczywistości. Awdiejew: emotywność to odrębna funkcja, ale wyraża ocenę intelektualną rzeczywistości i stosunek uczuciowy nadawcy do rzeczywistości. Nadawca najpierw ocenia stan rzeczy jako pozytywny lub negatywny, a potem wyraża swój emotywny stosunek do tej rzeczywistości.

     1. Relacje symetryczne

        1. Ocena intelektualnie i emocjonalnie pozytywna, zadowolenie

        2. Ocena intelektualnie i emocjonalnie negatywna, niechęć, żal

     2. Relacje asymetryczne

        1. Ocena intelektualnie pozytywna i emocjonalnie negatywna, np. zazdrość, zawiść

        2. Ocena intelektualnie negatywna i emocjonalnie negatywna, np. usprawiedliwianie, pocieszanie

Uczucia są stopniowalne, mają różną jakość i przemiot

1. Ocena samego siebie

   1. Zadowolenie z siebie, przechwałki – wysoka samoocena

   2. Żal do samego siebie, niechęć, niezadowolenie – niska samoocena

   3. Tłumaczenie się

2. Ocena odbiorcy

   1. Zaszczyt, zadowolenie z kontaktu z odbiorcą – PIE

   2. Potępienie odbiorcy, żal, krytyka – NIE

   3. Zazdrość, IP, EN

   4. Zrozumienie, usprawiedliwianie odbiorcy – IN, EP

3. Ocena osoby trzeciej

   1. Ocena zwykle negatywna, narzekamy na innych, ocena negatywna, styl konwersacyjny

   2. Cel konwersacyjny, zaproszenie rozmówcy do wspólnej radości z cudzego nieszczęścia

   3. Dokuczanie i pastwienie się nad osobą trzecią, ważne piwosze wrażenie (jeśli po pierwszym spotkaniu czegoś o osobie nie wiemy, to sobie to dopowiadamy)

1. funkcje działania – zawierają w sobie model przyszłościowego działania.

   1. f. zobowiązania - wyrażające przyjęcie lub wyrażenie zobowiązania w stosunku do określonego działania

      1. f. gotowości – mówimy o pewnym zobowiązaniu, które przyjęliśmy wobec siebie, korzyść nadawcy; „jutro pójdę do lekarza”

      2. f. obietnicy – wyraża zobowiązanie wobec kogoś, kto jest zainteresowany wynikiem tego działania. Korzyść odbiorcy; „jutro zetnę ci włosy”

   2. f. pobudzające do określonego działania

      1. f. proponowania (coś wspólnego, tylko nadawcy, albo tylko odbiorcy, np. Chodź pójdziemy do Basi, Czy mogę Pani pomóc?)

      2. f. prośby – zachęcenie odbiorcy do określonego działania. Charakteryzuje ją możliwość odmowy. Interes nadawcy. Np. Czy mógłbyś zamknąć drzwi?

      3. f. rozkazu – nadawca ma prawo rozkazywać, ale jeśli odbiorca czegoś nie wykona to zdaje sobie sprawę z sankcji

   3. f. rozstrzygnięcia - zawierające rozstrzygnięcie wyboru przyszłościowego działania

      1. funkcja rady – niezdecydowanie odbiorcy, ma wolny wybór działania, ma prawo decydować o sobie

      2. funkcja zgody – przyzwolenie na działanie odbiorcy. Akceptacja przez nadawcę to warunek wykonania działania

      3. funkcja odmowy

      4. funkcja wyrażenia niezdecydowania – proces wyboru działania przez nadawcę nie został jeszcze zakończony

2. f. modalno-syntaktyczna - f. pytania,

3. f. akceptacji (np. też tak myślę)

4. f. przeczenia (np. Ależ skąd, nie masz racji, nieprawda)

1. Klasyfikacja D. Buli i J. Nowackiej: Wypowiedzi „dla kogoś” i „do kogoś”.

   1. Akty orzekające – stwierdzenia. W tym wypadku istotne są te „dla kogoś” – stwierdzanie, przekazywanie pewnej wiedzy. Stwierdzenia właściwe.

   2. Imperatywy - Imperatywy dzielą się na normy i dyrektywy:

      1. NORMY – oznaczają, że zachowanie odbiorcy musi być jakieś – zakazy, rozkazy, etc. Oficjalność mówienia. Związane z sankcjami typu służbowego.

      2. DYREKTYWY – zachowanie odbiorcy, które powinno być jakieś. Dyrektywa obyczajowa – nie wypada nie powiedzieć „dzień dobry”. Charakteryzuje je nieoficjalność i fakultatywność wyboru

   3. Wypowiedzi „do kogoś” – rozkaźniki. Aktywny stosunek nadawcy do odbiorcy

      1. Skłonienie odbiorcy, aby coś zrobił (propozycja, polecenie prośba, rada) - można odmówić, albo nie

      2. skłonienie, aby odbiorca zaniechał robinia czegoś (upomnienie, nagana, protest)

      3. skłonienie odbiorcy, aby udzielił pewnej informacji (pytanie)

   4. Konwencjonalia

      1. formuły grzecznościowe

      2. Grupa przejściowa między stwierdzeniami i imperatywami. Między aktami mowy do kogoś i dla kogoś.

Odmowa jako reakcja na prośby/propozycje. Zachowania asertywne, agresywne i nieasertywne. 10.11.2010

1. Odmowa: akt reaktywny, reakcja na inny akt mowy (są akty inicjatywne i reaktywne).

   1. Odmowa – wiem, że chcesz żebym zrobił X (ponieważ tak powiedziałeś). Myślę, że sądzisz iż to zrobię. Mówię: nie chcę tego zrobić i nie zrobię tego. Sądzę, że nie muszę tego robić, jeżeli nie chcę. Mówię to, ponieważ chcę, abyś to wiedział. Sądzę, że rozumiesz, że z tego powodu X nie może się zdarzyć.

   2. Odmowa jest zawsze wyrazem woli mówiącego.

   3. Można odmówić:

      1. wykonania czegoś (M. odmówiła mu pożyczenia samochodu)

      2. wyrażenie zgody, aby coś wykonał Y lub osoba trzecia (np. Dyrekcja odmówiła Pawłowi zgody na wyjazd)

2. Akt prośby (makro akt, akt wyższego rzędu)

   1. Cel – skłonienie odbiorcy, aby coś zrobił

   2. Sposoby – proszenie, dopominanie się, namawianie, skłanianie

   3. Akty prośby – są tzw. „akcją”.

3. Typy reakcji (odmowy) na akty prośby:

   1. „nie” – odmowa bardzo niemiła, może wystąpić w bliskich relacjach, zdarza się w sytuacji konfliktu.

   2. akty odmowy wraz z uzasadnieniem: „nie mogę Ci kupić, bo nie mam pieniędzy”.

   3. akt przeproszenia – przykro mi, żałuję, wybacz mam tylko drobne, itd.

   4. odmowa i akt propozycji/obietnicy wykonania czegoś w późniejszym terminie: „wiesz, może innym razem”

   5. akt propozycji zrobienia czegoś innego: „nie poproszę go do telefonu, mogę mu coś przekazać w czasie przerwy”.

      1. Na prośbę można zawsze odmówić

4. Makroakty propozycji - oferta, propozycja, rada, zalecenie, zaproszenie. Granica między prośbą, a propozycją jest niejasna.

5. Reakcje na akty propozycji:

   1. „nie” – częściej stosowane niż w przypadku prośby, np. Pozmywać za Ciebie? -Nie.

   2. akt odmowy (fakultatywny), akt uzasadnienia (obligatoryjny): Może byś poszła do kina? Nie, nie, nie mogę. Zrobię Ci kawę. Nie, nie, dziękuję. Lekarz mi zabronił. -> akt uzasadnienia niczego nie wnosi, ale musi być.

   3. akt odmowy (fakultatywny), akt podziękowania (obligatoryjny) „Kawy? – Nie, dziękuję”

   4. akt odmowy, akt podziękowania, akt uzasadnienia (fakultatywne) – „Dziękuję, ale nie mogę. Obiecałem, że zostanę z młodszym bratem”.

   5. akt przeproszenia, akt uzasadnienia – „Bardzo mi przykro, ale muszę już iść”.

6. Asertywność – nabyta umiejętność nawiązywania kontaktów i współżycia z ludźmi. Coś, czego można się nauczyć.

7. 3 rodzaje reakcji:

   1. Asertywne - B. Hare – to umiejętność dochodzenia swoich praw oraz zdolność do wyrażania swoich myśli i poglądów w sposób otwarty i szczery, ale nie naruszający praw innych ludzi. Gdy zachowujemy się asertywnie, odkrywamy swoje „ja”. Pozytywne sądy trzeba wypowiadać bez zahamowań, szczerze. Należy pamiętać o grzeczności. Wzajemna relacja w asertywności opiera się na równości – nie dążę do tego, aby kogoś poniżyć, upokorzyć. Mamy się szanować. Przekazuję komunikaty i jestem gotowa do wysłuchania komunikatów drugiej strony.

   2. Agresywne - Dochodzenie swoich praw oraz wyrażanie własnych myśli, uczuć, etc. W sposób , który nie jest uczciwy, narusza prawa innych. Niestosowne. Odmowa „nie”, „nie mogę” oznacza, że nie jestem w stanie.

   3. Nieasertywne - Naruszanie swoich praw poprzez nieumiejętność wyrażania swoich uczuć, poglądów i myśli. Pozwalanie na to, aby inni naruszali moje prawa. Każdy człowiek ma prawo do wyrażania siebie, swoich myśli, itd. Jeżeli ktoś z tego dobrowolnie rezygnuje to zarazem zrzeka się praw do własnej godności. Człowiek postępujący nieasertywnie sam ponosi za to odpowiedzialność. Wystarczy przejąć odpowiedzialność za własne uczucia – to jest mój GNIEW. Jeżeli nie zechcę, gniew będzie mi towarzyszył na co dzień. Trzeba szanować siebie. Jeżeli ktoś widzi, że jestem słaba – przegrywam. Przyczyny bycia nieasertywnym: niskie poczucie własnej wartości. Jeżeli mam o sobie wysokie mniemanie to zainteresuje mnie to, jaka jestem naprawdę, a nie to, jak mnie odbierają inni.

Presupozycje i implikatury – wydobywanie sensów naddanych z aktów mowy, 17.11.2010

1. Informacje przekazywane przez wypowiedź mogą być konwencjonalne lub niekonwencjonalne.

2. Konwencjonalne:

   1. pod asercją – wbudowane przekonanie, prawda. Np. Warszawa jest stolicą Polski; Chcę żebyś…

   2. poza asercją

   3. przekazywane za pomocą odrębnych wykładników – np. Chyba przyjechał; Czy przyjechał?

   4. bez wykładników – wyrazy, które same w sobie zawierają wartościowanie, np. bachor.

3. Niekonwencjonalne:

   1. Na zasadzie reguł konwersacyjnych

      1. zależne od sytuacji mówienia – np. i kto to zjadł? (sytuacja uzupełnia sens)

      2. niezależne od sytuacji mówienia (np. metafory)

   2. Nie na zasadzie reguł konwersacyjnych

      1. odczytywanie okazjonalizmów

      2. rozumienie zależne od wiedzy i doświadczenia mówiących

4. Sensy naddane -> znaczenia realizujące się w konkretnej sytuacji mówienia, obejmujące nadwyżki, modyfikacje i przesunięcia w stosunku do znaczeń słownikowych.

5. Znaczenie pragmatyczne jest w opozycji do znaczenia systemowego.

6. Presupozycja INFERENCJE Implikatura

7. INFERENCJE – poszerzają znaczenie wypowiedzi, obszary interpretacyjne. Łac. Intro – wnoszę, wnioskuję.

   1. wnioskowane na temat tego, co jest założone dla danej wypowiedzi – presupozycja. wydobywa sensy należące do informacji założonej. Stoi przed wypowiedzią. Wydobywa sensy naddane, należące do założenia danej wypowiedzi. Relacje między znaczeniami dwóch zdań, z których jedno obowiązkowo wynika z drugiego. Takie same dla zdań twierdzących, jak i przeczących, np. Dzieci Kowalskiego są chore – K. ma dzieci. Nie są chore – to samo.

      1. presupozycje znaczeniowe (semantyczne) – wynikają ze znaczenia

         1. Wśród nich mogą być: presupozycje egzystencjalne – zakładają istnienie czegoś, kogoś, np. Kowalski kupuje samochód – K. istnieje, samochód też. Kowalski zwiedził Kraków – był w Krakowie, oglądał go.

         2. Presupozycje pragmatyczne – użyte zgodnie ze stosownością sytuacyjną. Np. Wiesz Sam, Chiny szybko się rozwijają (rozmówca ma na imię Sam, dlatego taka forma jest stosowna). Proszę natychmiast to zrobić (nadawca rozkazuje coś odbiorcy i ma prawo to robić). Kowalski niestety tego nie zrobił (nadawca wyraża niezadowolenie). wynikają z kontekstu (a nie znaczenia!) użycia danego zdania

   2. implikatura - wnioskowanie na temat tego, co wynika z danej wypowiedzi –. wydobywa sensy naddane należące do informacji nowej. Ma charakter twórczy.

8. Predykat – wyraz, który orzeka coś o rzeczywistości.

   1. Predykaty faktywne – zakładają ten fakt, który jest presupozycją, np. Kowalski dowiedział się, że jego sąsiad się ożenił. Występują w zdaniach złożonych.

   2. Predykaty (czasowniki) w zdaniach złożonych. „Kowalski nie powiedział, ze jedzie na urlop” i „Kowalski powiedział, że idzie na urlop” – Kowalski idzie na urlop

   3. Predykaty rezultatywne – np. Kowalskiemu udało się kupić bilety – K. kupił bilety

9. Zdania rozszczepione -> To właśnie Kowalski, który spóźnił się na koncert – K. spóźnił się na koncert

Implikatury. Sensy naddane. Presupozycje. 24.11.2010

1. IMPLIKATUR

   1. treści, które nie wynikają bezpośrednio lecz są wydobywane jako wnioski z aktów mowy.

   2. mogą być różne w zależności od interpretacji zdania

   3. wynikają z formy danego aktu

   4. proces wydobywania sensów jest zawsze twórczy, jest to rodzaj gry słowem, który indywidualnie wyciąga wnioski

   5. implikatura nie jest częścią znaczenia wypowiedzi. Jest zależna od kontekstu, sytuacji, tego co otacza dane zdanie

2. Implikatury semantyczne

   1. zastosowanie wspólnej wiedzy interlokutorów

   2. proces implikowania ma różny stopień złożoności – np. Kowalski ratował się ucieczką – ratuje się ucieczką ktoś, kto jest w niebezpieczeństwie; Nawet dyrektor lubi Kowalskiego – K. jest powszechnie lubiany

   3. Pytania o czas (ludzie lubią wiedzieć która godzina): W zależności od przesłanek możliwe są różne implikatury: ktoś nie miał zegarka, ktoś zapomniał, ktoś ma źle nastawiony.

   4. Zależność implikatury od kontekstu:

      1. Implikatury semantyczne – wynikają z kontekstu ogólnego

      2. Implikatury partykularne – nie mają związku z ogólnym kontekstem

      3. Np. Kowalski często zaprasza do siebie Malinowską – nadawca zakłada pewną wiedzę odbiorcy – K. jest czymś wspólnym dla nadawcy i odbiorcy, znają go

   5. każdy akt mowy może mieć nieograniczoną liczbę implikatur

Inferencja (wnioskowanie w sensie właściwym) a wiedza o świecie.

1. 3 podstawowe płaszczyzny wiedzy o świecie:

   1. Wiedza ogólna – wspólna płaszczyzna (informacja dla wszystkich, nie wnosi nic nowego, ale czemuś służy) np. „Każdy wie, że…” +

      1. ogólne definicje. Odbiorca już o tym wie, np.: „Wilk jest ssakiem”

      2. znane fakty i wydarzenia, np. „Kolumb odkrył Amerykę”.

      3. ogólnie przyjęte formuły aksjologiczne (np. Mickiewicz był dobrym poetą, człowiek to najmądrzejsza z istot)

      4. Wiedza ogólna jak podstawa do datum. (przeciwieństwo: novum)

   2. Wiedza operacyjna – info dotyczące praktycznej działalności jednostki w jej świecie. Nie jest informacją trwałą – zmienia się wraz ze zmianami otoczenia. „Przynajmniej jeden z partnerów komunikacji wie, że…”. Dysproporcja wiedzy nadawcy i odbiorcy. Nadawca mówiąc coś zakłada, że odbiorca tego nie wie.

      1. definicje cząstkowe: Ten stół jest okrągły; Jutro będzie dzień wolny od pracy. W niektórych sytuacjach służą informacji.

      2. predykaty – wyrazy orzekające o czymś, zawierają subiektywną ocenę zjawisk, sytuacji, np. Kowalski jest dobrym nauczycielem, Dziś miałem udany dzień. Ocena przefiltrowana przez moje ja.

      3. predykaty zawierające indywidualne sądy moralne i oceny społeczne, np. Kowalski powinien dbać o swoich podwładnych, lato powinno być słoneczne.

      4. predykaty opisujące dynamiczne zmiany otoczenia. Widzimy co dzieje się na zewnątrz, np. „Zobacz, już pada”- zdarzenie, które następuje na punkcie na osi czasu.

   3. Wiedza indeksowa – info bezpośrednio obserwowane przez rozmówców w trakcie mówienia. Widzą coś, co dzieje się wokół. Np. Kaloryfery są zimne, zobacz jaki pies.- wiedza subiektywna. Info ma na celu podtrzymanie kontaktu, a nawet jego ocieplenie. Treść informacji zmienia się w zależności od tego, do jakiego poziomu wiedzy jest zaliczona treść wyrażona w danym akcie mowy.

Prośba jako gatunek mowy (analiza konkretnego aktu mowy) 01.12.2010

1. prośba należy do dyrektywnych aktów mowy (jej celem jest spowodowanie czegoś)

2. Eksplikacja prośby wg Wierzbickiej: chcę, żebyś zrobił dla mnie coś dobrego. Mówię to, bo chcę żebyś to zrobił. Nie wiem czy to zrobisz, bo wiem, że nie musisz robić tego, co ja chcę żebyś zrobił.

3. Składniki semantyczne aktu prośby: założenie nadawcy, że odbiorca jest w stanie wykonać to, co stanowi przedmiot prośby. Wykonanie tego jest dobre dla nadawcy. Obaj uczestnicy kontaktu wiedzą, że odbiorca nie musi spełnić prośby.

4. Czasowniki intencjonalne: umożliwiają szybkie odczytanie intencji wypowiedzi – np. prosić, dziękować. Tak samo jak wskaźniki illokucyjne i wzorce mowy.

5. Gatunek mowy: pewien typ mówienia, coś szerszego niż akt mowy. M. Bachtin: „Wszyscy mówimy pewnymi gatunkami. Dane są nam one tak, jak język ojczysty.”

6. Tło aktu mowy – też wpływa na odczytywanie intencji. Czynniki pragmatyczne: cechy partnerów interakcji, typ relacji między nimi, wzajemna wiedza partnerów o sobie, dodatkowe źródła informacji (pochodzące głównie z mowy niewerbalnej), miejsce interakcji.

7. Formy próśb: pytania (czy mógłbyś…?), tryb przypuszczający, rozkazujący (zrób mi), oznajmujący (herbatki…).

8. Prośby są zróżnicowane pod względem formalno-językowym. Groźby z kolei nie są skonwencjonalizowane. Ich cel może być odczytywany tylko sytuacyjnie. „Poszłabyś ze mną…?” – forma modalna. Czasami formy są mylące, np. „Proszę podejść do tablicy” – to nie prośba tylko polecenie.

9. Pragmatyka może modyfikować intencje językowe słów ze względu na czynniki pozajęzykowe.

10. Akty wspierające prośbę:

    1. opis stanu rzeczy, który jest powodem prośby „Skseruj mi proszę tę książkę, masz dobre kontakty z panią sekretarkę, ja nie mogę bo nie mam kończyn…”

    2. formy adresatywne „słuchaj Wacek, weź ogarnij mi trochę kiełbasy na grilla” – skuteczne.

    3. pytanie o możliwość spełnienia prośby. „Będziesz dziś przechodził obok ubojni drobiu?”

    4. akty mówiące o tym, że wykonanie prośby nie będzie dla odbiorcy kłopotliwe „Niech cię o to głowa nie boli. Ja wezmę na siebie ewentualną rozmowę z policją…”

    5. przeproszenia (Przepraszam bardzo, mogłaby mi Pani pomóc?)

    6. nazwanie aktu prośby (mam do Ciebie sprawę…), za chwilę będzie jej uszczegółowienie

    7. akty mowy o funkcji skupienia uwagi na komunikacie („Będę do Ciebie teraz mówił” „słuchaj no Mariusz…”)

    8. wykrzyknienia (acha, dałabyś mi ten nr…)

    9. przedwczesne podziękowanie, na wyrost (…Z góry dziękuję za odpowiedź !)

11. Akt wprowadzający prośbę (f. wspierająca) + prośba właściwa + akt wspierający prośbę (zabezpieczenie przed ewentualna odmową)

12. Akt wprowadzający prośbę: naprowadza odbiorcę na funkcję prośby (Rodzice wracają – prośba do gości o wyjście)

13. świadomość gatunkowa (gatunków mowy)

14. Formułowanie próśb to rytuał. Ułatwia porozumiewanie, zapewnia komfort psychiczny, eliminuje stres związany z komunikacją, itd.

Kontekst kulturowy działań językowych, 08.12.2010

1. Działania językowe wynikają z tego kręgu, z którego pochodzą użytkownicy.

2. Edward Hall – „Poza kulturą”, „Bezgłośny język”. Kultura jest komunikacją. Kultura to przekazywanie pewnych treści tekstem. Komunikacja jest kulturą. Komunikacja i kultura są w stałym, bezpośrednim związku. Człowiek nie mówi własnym językiem – jest mówiony przez bezgłośny język kultury. Człowiek podlega mówieniu kulturowemu. „Przekazami” kulturowymi są zachowania ludzi. Szczególnie widoczne przy zderzeniu kultur.

3. Rozmowa Polaka z Amerykaninem to rozmowa kultury z kulturą

   1. etnocentryzm

   2. ignorancja

4. Gdy poznajemy inną kulturę musimy zapoznać się z jej językiem niewerbalnym.

5. Mowa czasu – „czas mówi”. Często wyraźniej niż słowa. Przekazuje szczegółowe informacje. Przekazuje prawdę tam, gdzie kłamią słowa. Czas rzeczywiście coś mówi. Za pomocą czasu można przekazać coś, co jest nie do przekazania za pomocą słów.

   1. godziny telefonowania: do kogoś, kogo nie znamy 9-20/21. Inaczej może być to źle postrzegane

   2. nie zapraszać na ważne uroczystości w ostatniej chwili, bo to źle o nas świadczy

   3. na Bliskim Wschodzie umawianie się tydzień przed to już przyszłość, a ją zna tylko Bóg

   4. nie wypada przychodzić wcześniej na imieniny/urodziny, bo ostatnie 15 minut jest dla Pani domu

   5. czas ludzi Zachodu i Ameryki jest inny

   6. o czasie myślimy, jak o czymś co nas otacza, nie możemy od niego uciec. W czasie zawsze kroczy się w przód. Czas podzielony jest na segmenty, np. dzieciństwo, szkoła. Wiemy, co jeszcze przed nami. Ktoś, kto umie gospodarować czasem jest dobrze postrzegany

   7. czas dla ludzi nowego pokolenia jest czymś, co dostarcza wrażeń, nowości. Wizja przyszłości jest nieograniczona

   8. w płd-wsch. Azji przyszłość może obejmować wieki. My tak daleko nie sięgamy – najdalej sięgamy do momentu śmierci rodziców, etc. Tam rozpisuje się projekty na 160 lat. W Ameryce i Europie projekt długofalowy to 10 lat.

   9. Inny stosunek do tradycji: Ametykański biznes = doświadczenie, know-how

   10. Punktualność – różna dla różnych nacji:

   11. USA – czas to pieniądz

   12. Niemcy – Ordung must sein

   13. Latynosi, Włosi – punktualność nie jest wartością.

   14. Koncepcje czasu na przykładzie plemion indiańskich (Mogą się wiązać z gramatyka) – czas to także kategoria gramatyczna.

       1. Navayo – nie mają czasu przyszłego: „Dostaniesz konia za 3 miesiące, we wrześniu”. Navayo nie wiedzą co to znaczy. Przyszłość przekracza ich możliwości umysłowe. Jeżeli nie ma jakiegoś pojęcia to myślenie jest inne. (Teza Sapira-Whorfa – język wpływa na poznawanie rzeczywistości. Nie ma czasu przyszłego – inaczej postrzegają rzeczywistość.)

       2. Sioxsu – nie wiedzą co to znaczy czekać i spóźniać się. Czas nie jest związany z naturą – to wymysł cywilizacji.

       3. Mieszkańcy Atolu Truk – przeszłość stanowi jednorodną masę. Przeszłość to masa homogeniczna. Wydarzenia z przeszłości rzutowane na teraźniejszość bez refleksji czy to było dawno czy nie dawno. Dla nich wszystko jest jak teraźniejszość.

       4. Thonga – plemię nie ma systemu nazywania jednostek czasu. Czarownik jest najważniejszą osobę we wsi. Lata, które czarownik pamiętał (70) nazywano erą. Jakieś nazwy były, ale nie było relacji między erą, rokiem, a miesiącem.

   15. Irak, Afganistan: jakaś przyczyna (np. deszcz) nie wpływa na działanie osób w czasie. Pretekstowa przyczyna jest do przyjęcia. Przyszłość nie jest czymś realnym, bo przyszłość to Bóg.

6. Mowa przestrzeni:

   1. przestrzeń mówi. Każda osoba odczuwa swoje fizyczne granice. Poza konturem ciało jest już przestrzeni. Każdy ma swoje ograniczone terytorium. Terytorium czyli akt roszczenia sobie prawa poza terytorium ograniczonym i prawo do jego zajmowania, obrony – mamy prawo do innych terytoriów.

   2. własne terytorium maja i bronią go zarówno zwierzęta, jak i ludzie – terytorializm dotyczący własnego domu.

   3. W każdej kulturze przestrzeń jest inaczej zorganizowana.

      1. Arabowie mają bardzo dużą potrzebę bliskiego obcowania z ludźmi

      2. w kinach ludzie zwykle siadają w dużej odległości od siebie. Arabowie blisko

      3. Drogi – jeżeli ulica „biegnie sobie” to może mieć różne nazwy na swojej długości (np. Nowy Świat, a tam -> Ordynacka, Foksal). Dla Europejczyków ważne są punkty orientacyjne.

      4. Mieszkańcy Atolu Truk – drzewa traktują jako swoją własność, ale ziemia, w której rosną może należeć do kogoś innego.

      5. Indianie Hopi – prawo do własności może się rozciągać przez pokolenia

      6. Dom romański – zbudowany wokół patio, wysoki mur – nie można zajrzeć, a w USA bliskość sąsiedztwa – kontakty przyjacielskie.

      7. Kierunek – święte rzeki w Indiach płyną na południe.

      8. Dystans przestrzenny między rozmówcami inny w każdej kulturze – Japonia 1m, Włochy 40 cm – Strefy prywatności.

7. Komunikacja niewerbalna:,37%,58% - gestykulacja, etc.

   1. Gesty komunikacyjne o charakterze neutralnym – np. podniesienie ręki. Różne dla innych kultur. Np. podniesiony kciuk w Australii to coś obraźliwego, w Arabii Saudyjskiej stopy maja być na podłodze.

Style konwersacyjne kobiet i mężczyzn, 15.12.2010

1. Deborah Tannen: „Ty nic nie rozumiesz…” (uczennica Robin Lakoff)

2. Kobiety mówią metatekstami (tekstami o tekście). Ukrywają w tekście tekst właściwy, którego mężczyzna ma się domyślić. K. nie mają problemów z ich rozszyfrowywaniem, ale mężczyźni owszem.

3. Robin Lakoff – prekursorka badań nad różnicami genderowymi w komunikacji.

4. Różnice w odniesieniu do 4 poziomów języka:

   1. leksyka (słownictwo) –

      1. K – subtelniejsze określenia kolorów, szersza gama kolorów, porównania np. do owoców. Dla M te problemy są zbyt błahe.

      2. K – przymiotniki wartościujące, np. coś jest boskie, słodkie, czarujące, śliczny, ciacho, ciasteczko. M powie raczej: piękny.

      3. K – wykrzyknienia: o Jezu, och, ach, ojej.

      4. M – przekleństwa, wulgaryzmy. W okresie zakochania komunikują się bardziej jak kobiety, np. „pa”.

      5. Różnice wynikają z wychowania! Chłopcy w dzieciństwie przeżywają fascynację wulgaryzmami. Istnieje społeczne przyzwolenie na wulgaryzmy u M, a u K nie.

   2. Słowotwórstwo

      1. K – utki, uśki, -uteńki. Zdrobnienia, spieszczenia – maluteńki, kawusia.

   3. składnia

      1. K – liczne wykładniki funkcji fatycznej (kontakt). „Dzisiaj jest środa, nie/co nie?”

      2. M nie zrozumie tego właściwie tylko dosłownie

      3. K nawiązują kontakt

      4. M bardziej rzeczowo używają języka. Traktują pytania na końcu jako przejaw braku zdania, itd.

   4. Intonacja

      1. K – zróżnicowana sinusoida. Zniżają głos, podnoszą go, etc.

      2. M – mają ten wzorzec bardziej spłaszczony. Ale jest to kwestia jednostkowa.

5. Różnice w komunikacji mają podłoże biologiczne. Organizacja mózgu – 4 funkcje:

   1. Mechanizmy języka mowy

      1. K – na przedzie lewej półkuli

      2. M – z przodu i z tyłu

      3. = kobiety szybciej uczą się języka, szybciej wyzbywają się gwary

   2. Słownictwo, definiowanie słów

      1. K – z przodu i z tyłu obu półkul

      2. M – z przodu i z tylu lewej półkuli

   3. Postrzeganie wzrokowo-przestrzenne

      1. K – obie półkule (lepiej)

      2. M – tylko w prawej

   4. Emocje

      1. K – obie półkule

      2. M – tylko prawa

      3. Ciało modzelowate – łączy lewą i prawą półkulę mózgu. U kobiet występuje większa liczba połączeń, szybsza wymiana informacji, dlatego są sprawniejsze werbalnie.

      4. K – skłonne do romantycznych wyznań

      5. M – język miłości nie przychodzi im z łatwością

      6. K – wrażliwsze na dźwięk, smak, zapach, dotyk. Łatwiej rozszyfrowują podteksty i kłamstwa. Szybciej nabywają sprawność językową, pamięć, płynność językową

      7. M – później zaczynają mówić.

      8. K – wrażliwsze na kontekst społeczny i osobisty. W mniejszym stopniu związane z regułami, łatwiej wycofują się z umów.

      9. M – sprawność w dziedzinach bardziej ścisłych. Są bardziej agresywni, pewni siebie. Chętnie współzawodniczą.

      10. K – na ogół nie lubią współzawodnictwa. Uważają, że są wartością samą w sobie.

      11. M – lepiej się sprawdza jako polityk, przedsiębiorca, bo wtedy wie, że jest na szczycie hierarchii.

   5. Płeć mózgu zaczyna być zdeterminowana w okresie płodowym. Różnice ujawniają się szczególnie w okresie dorastania. Zaczynają zanikać w starszym wieku.

      1. W młodości:

         1. K – są bardziej skłonne do negocjacji

         2. M – „daj mi to”, „wyłaź”

         3. -> brak porozumienia w życiu dorosłym

6. ROZMOWA kobiety i mężczyzny to rozmowa dwóch kultur.

   1. D.T. – „Każda z płci gra w inną grę. M – czy mnie szanujesz? (niezależność) K – czy mnie lubisz? (zażyłość).

   2. M – pyta tylko w ostateczności.

   3. K – chętnie prosi o pomoc.

Goffmann – człowiek jako aktor społecznego dialogu, 05.01/12.01.2010

1. Kiedy jednostka staje wśród innych osób to stara się wywrzeć na nich jakieś wrażenie. Osoby te z kolei dokładnie ją lustrują. Wygląd służy do wyciągania dalej idących wniosków -> pozycja społeczno-ekonomiczna, koncepcje własnej osoby tego kogoś (co on myśli o sobie, jako o aktorze), jego postawa wobec publiczności, czy jest godna zaufania, czy zna się na tym co robi – te informacje są nam potrzebne do zidentyfikowania sytuacji. Pozwalają poznać oczekiwania osoby wobec nas i czego możemy od niej oczekiwać.

2. Dzięki temu, jak zachowuje się ktoś z danej instytucji, inni wiedzą jak się zachowywać. Osoba zachowuje się jakoś, żeby wywołać określoną reakcję u odbiorców. Informacje można czerpać z zachowania jednostki, ale też z jej powierzchowności. Czerpiemy informacje też na podstawie własnego doświadczenia, przez analogię. Też na podstawie tego, co ludzie mówią o sobie.

3. Na wyrazistość jednostki składają się dwa elementy o charakterze symbolicznym:

   1. wrażenia, które przekazuje

   2. wrażenia, które wywołuje (komunikowanie bardziej teatralne, kontekstowe. Często pozbawione intencji przekazywania informacji, niewerbalne)

4. Można nimi sterować. Mogą być mylne – fałsz, albo symulacja. Jako jednostka społeczna zawsze stwarzamy hipotetyczny obraz partnera. Zwłaszcza w komunikacji językowej.

5. William Thomas (socjolog) – „żyjemy korzystając z hipotez”.

   1. Chcemy wywrzeć dobre wrażenie także na ludziach, którzy nas nie znają.

   2. Kontrolujemy role, które odgrywamy, ale bywa, że coś wymyka się spod kontroli.

   3. Interakcyjny modus vivendi: sposób ułożenia sobie stosunków między ludźmi o różnych poglądach, stylach życia, etc. Pokazuje wzajemne przywiązanie to, że wiele ich łączy, etc.

   4. Pierwsze wrażenie: nie należy go bagatelizować. Ważne jest przejęcie i utrzymanie inicjatywy. Często wymaga pewnej agresywności.

6. WYSTĘPY. Zaufanie do roli: jednostka występuje i organizuje widowisko dla innych ludzi. Czy ma zaufanie do roli?

   1. jednostki przejęte rolą

   2. odnoszące się do niej cynicznie

7. fasada: niezmienna część występu jednostki. Dostarcza odbiorcom informacji o sytuacji. Np. dekoracja – duży pokój w domu ma informować o prestiżu gospodarzy. Kondukt, defilada, orszak – dekoracja przemieszcza się z występującym.

   1. FASADA OSOBISTA. Np. insygnia władzy – sędzie, rektor, etc. Służy jej też strój. Może informować o prestiżu. Wiek, wygląd, sposób mówienia, mimika, gesty. Powierzchowność. Informacje dotyczące statusu występującego. Też sposób bycia. Jaką rolę w interakcji chce odgrywać osoba występująca.

   2. Są też sposoby bycia służące poinformowaniu odbiorcy kim my jesteśmy, albo kim chcielibyśmy być. Oczekuje się zgodności pomiędzy powierzchownością, a sposobem bycia. Też między dekoracją, powierzchownością, a sposobem bycia. Taka spójność tworzy typ idealny, od którego wyjątki są interesujące. Jest typ idealny w odniesieniu do każdej z ról społecznych.

8. DRAMATYZACJA ROLI - W obecności innych osób jednostka dodatkowo dramatyzuje swoje zachowanie. Ale np. bokser nie musi, bo to co robi i tak jest dramatyczne. Analogicznie skrzypek czy policjant.

9. IDEALIZACJA WYSTĘPU - Dążenie do doskonałości. Symbole statusu wyrażającego zamożność (inne w zależności od kraju).

10. NEGATYWNA IDEALIZACJA – np. osoba, która stara się o środki z pomocy społecznej stara się obniżać swój status. Występuje też w komunikacji damsko-męskiej.

11. KONROLOWANIE EKSPRESJI - Kontrola informowania o własnym ja. Potknięcia: utrata kontroli nad ciałem, np. prezydent, który się potknie; niekontrolowanie roli, wykonawca zapomina roli (zaczyna mówić i nie wie co dalej), okazuje zdenerwowanie, zaczyna nagle się śmiać, ulega atakowi gniewu; dekoracja – może ulec gwałtownemu zniszczeniu.

12. FAŁSZYWA PREZENTACJA - Podszywanie się pod inne role niż te, które komuś przysługują. Np. kobieta obniżająca sobie wiek w towarzystwie; reklama. Może spowodować kompromitację – np. afery finansowe, polityczne.

13. MISTYFIKACJA - Dotyczy szczególnie władzy. Sposób na utrzymanie publiczności w stanie mistyfikacji to stwarzanie barier. Np. poufałość monarchy wobec poddanych może budzić pogardę, bo władza musi być odseparowana od społeczeństwa. Pokazywanie dystansu jest całkowicie akceptowane.

14. RZECZYWISTOŚĆ I GRA Występ nie zakłada szczerości.

15. ZESPOŁY - Ludzie, którzy tworzą przedstawienie – aktorzy, reżyserzy, etc. Występ to praca zespołu na korzyść jednostki. Obraz, który tworzy jednostka występując, powinien być akceptowany przez cały zespół.

Jednostka może być widownią dla samej siebie – oceniać się, patrzeć na siebie z boku. Poufałość – bliskość na pokaz. Taka, którą się demonstruje. Zespół charakteryzuje jednomyślność. Jeżeli członek zespołu popełnia przed publicznością jakiś błąd to inni członkowie zespołu będą się z nim solidaryzować. Każdy zespół jest solidarny.

Kontrola nad miejscem akcji - daje przewagę, np. człowiek za ladą

1. SCENA I KULISY - Występ jednostki na scenie to próba stworzenia wrażenia.

2 typy wzorów postępowania:

1. nie wchodzenie ze sobą w kontakt – np. ekspedientka, która czeka w pogotowiu, aż klient będzie jej potrzebował

2. interakcja

1. Kulisy – publiczność nie ma wstępu. Miejsce, które przeczy wrażeniom, jakie są wywoływane w trakcie przedstawienia. W sklepach: miejsce za ladą, magazyn. W domu: sypialnia.