Rozdział I Zagadnienia Ogólne publicznej gospodarki Finansowej i prawa finansowego
1. PODZIAŁ POTRZEB LUDZKICH:
1) potrzeby zaspokajane indywidualnie(prywatnie)- wymagają starań osobistych jednostki związane z działalnością prywatnej gospodarki rynkowej, produkcją, popytem i podażą.
2) Potrzeby zaspokajane publicznie- wymagają aktywności państwa lub samorządu; są to m.in.
· obrona kraju
· bezpieczeństwo wewnętrzne obywateli
· zapobieganie powodziom
· zapobieganie katastrofom
· zapobieganie epidemiom
· zwalczanie epidemii
· wymiar sprawiedliwości
· pomoc społeczna
3) potrzeby zaspokajane w systemie publicznym i indywidualnym- np. edukacja, usługi zdrowotne.
Podział nie jest sztywny, ale ELASTYCZNY, sposób zaspokajania zależy od dominującej w
danym okresie koncepcji dotyczącej :
-roli państwa
-roli samorządu
-roli rynku
-roli jednostki
-znaczenia odpowiednich dóbr w życiu społecznym.
GOSPODARKA FINANSOWA PAŃSTWA- jest to czerpanie, uzyskiwanie środków pieniężnych oraz ich podział. Jest to działalność związana z gospodarką pieniężną.
PODZIAŁ ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH- jest to kierowanie środków pieniężnych na poszczególne cele i zadania.
FINANSE- są to stosunki społeczne powstające w związku z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych. Wyrażają: formy, treści, przejawy i rezultaty działalności finansowej, w ujęciu szerokim można mówić o finansach każdego podmiotu np. państwa, ludności, organizacji społecznych, korporacji)
DOCHODY + WYDATKI= FINANSE.
Art. 3.
Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności:
1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;
2) wydatkowanie środków publicznych;
3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;
4) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu jednostki samorządu terytorialnego;
5) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;
6) zarządzanie środkami publicznymi;
7) zarządzanie długiem publicznym;
8) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.
PRZEDMIOT PUBLICZNEJ GOSPODARKI FINANSOWEJ PAŃSTWA: = przymusowe(władcze) i nieodpłatne przejmowanie dochodów od obcych, prywatnych jednostek gospodarczych i dokonywanie wydatków, związane ze świadczeniem usług i dóbr zaspokajających potrzeby publiczne.
CECHY PUBLICZNEJ GOSPODARKI FINANSOWEJ PAŃSTWA:
1.państwowa, a nie prywatna własność zasobów finansowych;
2. kategoria zaspokajanych potrzeb- publiczne
3. przymus państwowy lub nadrzędność państwa, a nie stosunki oparte na umowach
4. ekonomiczne stosunki podziału- redystrybucja dochodu narodowego, a nie ekonomiczne stosunki wymiany;
5. administracyjny, polityczny im parlamentarny, a nie indywidualny proces podejmowania decyzji w sprawach finansowych.
6. metoda budżetowa, tzn. usługa świadczona przez podmioty sektora publicznego nie jest określona przez zysk, ale w trybie politycznej i administracyjnej procedury, która bazuje na wspólnych, społecznych celach.
METODA BUDŻETOWA= PRZECIWIEŃSTWO ZASADY RYNKOWEJ.
7. jest procesem ciągłym i stałym oraz niezbędnym elementem danej wspólnoty państwowej.
2. PODMIOTY PROWADZĄCE PUBLICZNĄ GOSPODARKĘ FINANSOWĄ:
· państwo tj. jego organy i instytucje
· wspólnoty terytorialne tj. w szczególności samorząd terytorialny
· inne podmioty publicznej działalności finansowej(sytuujące się pomiędzy strukturami sektora publicznego a jednostkami ze sfery gospodarki prywatnej Są to:
- instytucje ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych (zakłady ubezpieczeń społecznych, fundusze emerytalne, kasy chorych)
- samorządy zawodowe (np. izby lekarskie)
- związki zawodowe
- związki pracodawców
- niektóre przedsiębiorstwa publiczne
- fundacje
- stowarzyszenia
DECENTRALIZACJA- proces przekazywanie zadań i kompetencji w dół do wspólnot terytorialnych niższego rzędu, jego podstawowa forma to samorząd terytorialny
CENTRALIZACJA- proces przesuwania zadań i kompetencji w górę do wyższych szczebli samorządu i do sfery administracji rządowej.
KONCENTRACJA LUB DEKONCENTRACJA KOMPETENCJI- odnosi się do pozycji i znaczenia organów funkcjonujących w ramach danej jednej administracji np. W ramach administracji rządowej. Przykładowo: minister finansów(organ centralny) , izba skarbowa(organ rządowy pośredniego szczebla), urząd skarbowy (organ rządowy pierwszej instancji).
Decentralizacja w zakresie finansów jest możliwa dzięki decentralizacji administracji.
MAJĄTEK PUBLICZNY- środki jakimi dysponuje państwo w związku z:
1. gromadzeniem dochodów i dokonywaniem wydatków,
2. działalnością państwowych banków i przedsiębiorstw,
3. zaciąganiem i udzielaniem pożyczek
4. działalnością władz i urzędów
POSTAĆ MAJĄTKU PUBLICZNEGO –
a) środki pieniężne
b) akcje
c) udziały
d) wierzytelności
e) budynki
f) drogi publiczne
g) grunty
h) ruchomości(np.: wyposażenie, maszyny, pojazdy, księgozbiory)
Działając w płaszczyźnie majątkowej państwo działa jako SKARB PAŃSTWA.
Skarb państwa- jest osobą prawną reprezentującą państwo w stosunkach majątkowych z OF i
OP. Jest to złożona, szczególna osoba prawna, składająca się z wielu jednostek organizacyjnych, działających na różnych szczeblach zarządzania majątkiem państwowym.
Zgodnie z art. 218 Konstytucji organizację Skarbu Państwa oraz sposób zarządzania
majątkiem Skarbu Państwa określa ustawa. Skarb Państwa w głównej mierze jest
reprezentowany przez ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa i ministra właściwego
do spraw finansów publicznych.
Skarb państwa działa :
1. za pomocą metod władczych (np. pobiera podatki i cła)
2. wchodzi w stosunki prywatnoprawne (cywilnoprawne) np. zakładając spółki,
zawierając umowy
Skarb Państwa posiada :
1. uprawnienia władcze
2. uprawnienia właścicielskie
PROKURATORIA GENERALNA SKARBU PAŃSTWA- powołana na mocy ustawy z 8 VII 2005r w celu zapewnienia ochrony prawnej praw i interesów Skarbu Państwa. Zadania:
-zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przed SN, NSA, sądami powszechnymi i administracyjnymi, sądami orzekającymi w stosunkach międzynarodowych.
- wydawanie opinii prawnych
Zastępstwo procesowe Skarbu Państwa jest obowiązkowe jeżeli wartość przedmiotu sprawy
przewyższa kwotę 1 000 000 zł.
W sprawach dotyczących ważnych praw lub interesów Skarbu Państwa, Prokuratoria Generalna, na wniosek podmiotu reprezentującego Skarb Państwa wydaje opinie prawne, opiniuje projektu umów, których stroną jest lub ma być Skarb Państwa. Czynności sądami, trybunałami, i innymi organami wykonują r a d c o w i e Prokuratorii Generalnej.
BANK CENTRALNY- jest składnikiem finansowej działalności finansowej państwa.
Zgodnie z art.227 Konstytucji centralnym bankiem Polski jest Narodowy Bank Polski.
- Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza
- Ustalanie i realizacja polityki pieniężnej
- Odpowiada za wartość polskiego pieniądza
3. ROZŁOŻENIE ZADAŃ, WYDATKÓW I DOCHODÓW POMIĘDZY PAŃSTWO A SAMORZĄDY TERYTORIALNE
- jest następstwem podziału zadań (jest czynnikiem wtórnym)
- wynika z prawnego punktu widzenia - z ustaw i innych przepisów regulujących poszczególne dziedziny działalności społecznej lub gospodarczej
- konieczny jest ustawowo dokonany podział dochodów publicznych, który musi nawiązywać do zadań i ich kosztów
- obowiązuje tu zasada s u b s y d i a r n o ś c i (posiłkowości), która polega na tym, by zadania publiczne powierzyć wspólnocie terytorialnej niższego szczebla, której jednostki i przedsiębiorstwa powinny wykonać tyle zadań, ile są w stanie wykonać s k u t e c z n i e i e f e k t y w n i e. Takie rozwiązanie zbliża przy tym świadczenie usług publicznych do bezpośrednio zainteresowanych oraz wzmacnia odpowiedzialność polityczną danej wspólnoty terytorialnej za prowadzoną działalność.
Zasada subsydiarności ma ogólny charakter i może być jedynie generalną wskazówką co do rozkładu zadań między wspólnoty terytorialne.
4. POJĘCIE I PRZEDMIOT PRAWA FINANSOWEGO
Prawo finansowe to zespół norm prawnych regulujących funkcjonowanie finansów publicznych w danym państwie. Prawo finansowe to regulacje prawne odnoszące się do działalności finansowej organów państwa i samorządu oraz różnych publicznych instytucji, agend i jednostek organizacyjnych. Jest to prawo o kompetencjach Państwa i samorządu, państwowych i samorządowych organów i jednostek organizacyjnych w zakresie działalności finansowej.
- Prawo finansowe ma zapobiegać chaosowi, żywiołowości i niekontrolowanym działaniom w zakresie gospodarki finansowej sektora publicznego.
Systematyka prawa finansowego:
1) prawo budżetowe (ustrojowe, prawo o wydatkach budżetowych, prawo o
dochodach budżetowych, w tym prawo podatkowe, prawo o opłatach i
dopłatach oraz prawo celne)
2) prawo o pożyczkach publicznych
3) prawo finansowe samorządu terytorialnego
4) prawo dewizowe i walutowe
5) publiczne prawo bankowe
6) prawo o gospodarce finansowej podmiotów gospodarczych
W ramach prawa finansowego wyróżnić można płaszczyznę:
a) ustrojową- powołują organy finansowe państwa oraz specjalne urzędy zajmujące się gospodarką finansową
b) materialnoprawną- szczegółowe konstrukcje prawne poszczególnych instytucji i rozwiązań budżetowych, podatkowych, bankowych, dewizowych, z zakresu ubezpieczeń społecznych i gospodarki samorządu terytorialnego;
c) proceduralną – umożliwiają funkcjonowanie instytucji prawa materialnego.
Główne dziedziny prawa finansowego to:
1)prawo budżetowe- reguluje gospodarkę budżetową państwa i gospodarkę budżetową gmin.
Funkcję źródła prawa budżetowego pełni ustawa o finansach publicznych i coroczna ustawa budżetowa. PRAWO BUDŻETOWE NIE OKREŚLA W SPOSÓB BEZPOŚREDNI PRAW I OBOWIĄZKÓW OF I OP.
REGULUJE DZIAŁALNOŚĆ ORGANÓW I JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH ODNOSZĄC SIĘ DO ICH KOMPETENCJI, ZAKRESU I TRYBU WYDATKOWANIA ŚRODKÓW ORAZ SPOSOBU OSIĄGANIA DOCHODÓW.
Prawo to określa finansową działalność państwa i samorządu terytorialnego.
2) prawo podatkowe- to 2 grupy regulacji:
a) ogólne ustawy podatkowe-wprowadzają pojęcia i zasady dotyczące funkcjonowania podatków, są to: Ordynacja podatkowa z 29 sierpnia 1997r, ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji z 17 czerwca 1966r,ustawa o kontroli skarbowej, ustawa o zasadach ewidencji identyfikacji podatników i płatników.
b)szczególne ustawy podatkowe- wprowadzają do systemu prawnego różne podatki np.: ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawa o podatkach i opłatach lokalnych, ustawa o opłacie skarbowej.itp.
5. OGÓLNE ZAŁOŻENIA PRAWA FINANSOWEGO RP:
- zgodnie z art. 2 Konst. – RP jest demokratycznym państwem prawa urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej
- zgodnie z art. 20 Konst. – społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego RP
- zgodnie z art. 21 Konst. RP chroni prawo własności
· WŁASNOŚĆ PRYWATNA
· WOLNOŚĆ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
· GOSPODARKA RYNKOWA
-konsekwencją dualizmu w administracji jest dualizm w systemie finansowoprawnym RP
6. FORMY PRAWNE DZIAŁALNOŚCI FINANSOWEJ: (podział nie jest ścisły uzupełniają się i zazębiają)
· PRAWNE
· FAKTYCZNE
· PRYWATNE
· PUBLICZNE
A) stanowienie przepisów prawa
B) wydawanie aktów indywidualnych
C) wydawanie uchwał przez organy samorządowe
D) formy prawa prywatnego np. zawieranie umów cywilnoprawnych, zakładanie spółek prawa handlowego, emisja obligacji
E) zawieranie porozumień administracyjnych np. między organami samorządu a administracji rządowej np. dot. źródła finansowania zadań
F) czynności materialnotechniczne (faktyczne)
7. ŹRÓDŁA PRAWA FINANSOWEGO:
I źródła powszechnie obowiązujące:
1.) Konstytucja RP
2.) Ustawy: w szczególności:
-ustawa o finansach publicznych z 27 sierpnia 2009 r,
- ustawa o dochodach samorządu
-ustawy podatkowe
Ogólne : ustawa z 29 sierpnia 1997 Ordynacja podatkowa
Szczególne ustawy podatkowe : z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych
-ustawy dotyczące działalności banków i NBP
- ustawy o finansach ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych
3.) ratyfikowane umowy międzynarodowe np. z zakresu spraw celnych i podatkowych
4)rozporządzenia (głównie ministra właściwego ds. finansów publicznych)
5)akty prawa miejscowego np. uchwały rady gminy, rady powiatu II źródła wewnętrzne: - np. zarządzenia i inne przepisy wewnętrzne wydawane przez Ministra Finansów, Prezesa
NBP, lub inne organy do tego upoważnione.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA NARUSZENIE NORM PRAWA FINANSOWEGO
W oparciu głównie o 2 ustawy:
1) ustawa o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych z 17 grudnia 2004r
2) ustawa kodeks karny skarbowy z 10 września 1999r ( są też inne ustawy które zawierają sankcje za naruszenie regulacji prawno -finansowych 6p.; Prawo bankowe, ustawa o NBP, ustawa o RIO itp.)
1)ustawa o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych- tworzy zespół norm prawnych
wprowadzających zasady i zakres odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów
publicznych= naruszenie norm materialnego prawa finansowego zawartego w ustawach:
- o finansach publicznych
- prawo zamówień publicznych
- o rachunkowości;
ZAKRES PODMIOTOWY ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA NARUSZENIE DYSCYPLINY FINANSÓW PUBLICZNYCH:
Odpowiedzialności tej podlegają (7p7.4)
1)osoby wchodzące w skład organu wykonującego budżet lub plan finansowy jednostki sektora finansów publicznych
2)jednostki niezliczone do sektora finansów publicznych otrzymujące środki publiczne
3)zarządzający mieniem jednostek sektora finansów publicznych
4)kierownicy jednostek sektora finansów publicznych
5)pracownicy jednostek sektora finansów publicznych, którym powierzono określone obowiązki w zakresie gospodarki finansowej lub czynności przewidziane w ustawie o zamówieniach publicznych
6)osoby gospodarujące środkami publicznymi przekazanymi jednostkom niezaliczanym do sektora finansów publicznych.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ JEST PONOSZONA ZARÓWNO ZA UMYŚLNE I NIEUMYŚLNE NARUSZENIE DYSCYPLINY FINANSÓW PUBLICZNYCH
ODPOWIEDZIALNOŚĆ OSÓB WINNYCH POPEŁNIENIA CZYNÓW (NARUSZEŃ WYMIENIONYCH W ART. 5-18 USTAWY
KARY:
1)upomnienie
2)nagana
3)kara pieniężna (w wys. od 1-krotności do 3-krotności miesięcznego wynagrodzenia osoby)
4)zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi na okres od
roku do 5 lat
POSTĘPOWANIE W SPRAWIE O NARUSZENIE DYSCYPILNY FINANSÓW PUBLICZNYCH JEST DWUINSTANCYJNE
POSTĘPOWANIE WYJAŚNIAJĄCE- prowadzi RZECZNIK DYSCYPLINY
POSTĘPOWANIE PRZED KOMISJĄ ORZEKAJĄCĄ- I instancja , na rozprawie lub posiedzeniu w składzie 3 osób. Organami orzekającymi pierwszej instancji są:
1.) resortowe komisje orzekające przy ministrach kierujących działem lub działami administracji rządowej;
2.) komisja orzekająca przy Szefie Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
3.) wspólna komisja orzekająca ( dla organów państwa nie należących do administracji rządowej, np.: Kancelarii Sejmu, SN, NIK) regionalne komisje orzekające przy RIO (właściwe w sprawach budżetów jednostek samorządu terytorialnego, ich związków, stowarzyszeń, samorządowych jednostek
organizacyjnych, w sprawach realizacji budżetu wojewody, jednostek podległych i nadzorowanych przez wojewodę a także innych jednostek otrzymujących środki publiczne przekazane budżetów jednostek samorządu terytorialnego lub z budżetu wojewody)
POSTĘPOWANIE ODWOŁAWCZE- II instancja, przed GŁÓWNĄ KOMISJĄ ORZEKAJĄCĄ
*Przewodniczącego, zastępcę i członków wspólnej komisji orzekającej powołuje i odwołuje PREZYDENT RP;
*Przewodniczących i ich zastępców pozostałych komisji orzekających na wniosek ministra właściwego ds. finansów publicznych – PREZES RADY MINISTRÓW
STRONY POSTĘPOWANIA:
- OSKARŻYCIEL: rzecznik dyscypliny, który występuje z wnioskiem o ukaranie, a w II instancji Główny Rzecznik Dyscypliny Finansów Publicznych i jego zastępcy
- obwiniony o naruszenie dyscypliny finansów publicznych
PRZEBIEG POSTĘPOWANIA W SPRAWIE O NARUSZENIE DYSCYPLINY
FINANSÓW PUBLICZNYCH:
1. Kierownicy jednostek sektora finansów publicznych lub jednostek korzystających ze środków publicznych, a także organy kontroli zobowiązane są w razie ujawnienia naruszenia dyscypliny finansów publicznych niezwłocznie powiadomić o tym fakcie właściwego rzecznika dyscypliny finansów publicznych.
2. Rzecznik ustala, czy informacja ta odpowiada prawdzie i czy istnieją przesłanki do wystąpienia z wnioskiem o ukaranie, a także zebranie lub uzupełnienie materiałów służących do sporządzenia wniosku o ukaranie (postępowanie przygotowawcze wzywanie osób składania zeznań, wyjaśnień i opinii)
3. Gdy rzecznik stwierdzi zasadność złożenia wniosku o ukaranie – sporządza go i przekazuje do właściwej komisji orzekającej. Oprócz rzecznika wniosek o ukaranie mogą złożyć także: Minister Finansów, NIK, prezes RIO
4. Postępowanie wszczyna przewodniczący komisji orzekającej na wniosek.
5. Jeżeli po otrzymaniu wniosku stwierdzi on brak przesłanek do wszczęcia postępowania może wydać postanowienie o odmowie jego wszczęcia, na które przysługuje zażalenie stronom oraz składającemu wniosek.
6. O wszczęciu postępowania przewodniczący zawiadamia strony oraz podmiot, który złożył wniosek o wszczęcie postępowania, a także kierownika zakładu pracy obwinionego lub kierownika jednostki nadrzędnej.
7.Rozstrzygnięcie sprawy następuje po przeprowadzeniu rozprawy, która zasadniczo jest jawna. Ograniczenie jawności może następować wyłączenie ze względu na ochronę tajemnicy państwowej lub z uwagi na zagrożenie spokoju i porządku publicznego. Ogłoszenie orzeczenia o ukaraniu odbywa się zawsze jawnie. W przypadku przypisania odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych orzeczenie powinno zawierać określenie naruszenia przypisanego obwinionemu, z podaniem sposobu i czasu jego popełnienia, wskazaniem naruszonego przepisu prawa oraz przepisu ustawy, pod który naruszenie to podpada, rozstrzygnięcie co do kary albo o odstąpieniu od jej wymierzenia, z podaniem podstawy prawnej.
8. Ponieważ postępowanie jest dwuinstancyjne od orzeczenia komisji orzekającej przysługuje odwołanie do Głównej Komisji Orzekającej.
9. Na prawomocne orzeczenia i postanowienia Głównej Komisji Orzekającej kończącej postępowanie przysługuje skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego.
10. Na orzeczenie sadu wojewódzkiego może być wniesiona skarga kasacyjna do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Kary wymierzone przez komisje orzekające mają charakter kar administracyjnych.
2) ustawa kodeks karny skarbowy z dn. 10 września 1999r.- przewiduje sankcje za naruszenie
regulacji prawnych z zakresu:
- podatków
- opłat
-ceł
- spraw dewizowych
-spraw dotyczących gier losowych
- prywatyzacji Skarbu Państwa
-dotacji
-subwencji
Prawo karne skarbowe jest w stosunku do prawa finansów publicznych prawem wtórnym. K.k.s. składa się z 3 tytułów: Przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe, Postępowanie w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe, Postępowanie wykonawcze w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe.
Zakres podmiotowy postępowania - za przestępstwa lub za wykroczenia skarbowe odpowiedzialności karnej skarbowej podlega ten tylko, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe można popełnić umyślnie, a także nieumyślnie jeżeli ustawa tak stanowi.
Kary – kara grzywny w stawkach dziennych(za wykroczenia skarbowe kwotowo), kara ograniczenia wolności i kara pozbawienia wolności, poza tym stosowane są środki karne (np.: przepadek osiągniętych korzyści majątkowych, przepadek przedmiotów) i środki zabezpieczające.
W sprawach przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe orzekają sądy powszechne np. rejonowy albo sądy wojskowe.
Organami dochodzenia są:
a)urząd skarbowy
b)inspektor kontroli skarbowej
c)urząd celny
d)Straż Graniczna
e)Policja
f)Agencja Bezpieczeństwa Publicznego
g)Żandarmeria Wojskowa.
8 POLITYKA FINANSOWA I INSTRUMENTY FINANSOWE. WSPIERANIE ROZWOJU GOSPODARCZEGO.
POLITYKĄ FINANSOWĄ – jest dokonywanie wyborów celów i środków w sferze działalności finansowej. Polityka deklarowana i polityka rzeczywiście stosowana mogą być różne. Publiczną politykę finansową prowadzi: państwo, bank centralny, jednostki samorządu terytorialnego, inne zdecentralizowane jednostki sektora finansów publicznych. Z ekonomicznego punktu widzenia polityka finansowa realizowana jest w 3 sferach: stabilizacji gospodarki, alokacji czynników produkcji, redystrybucji dochodów pomiędzy poszczególnymi grupami społecznymi.
ŚRODKI POLITYKI FINANSOWEJ- to sposoby, przy pomocy których dany cel może być osiągnięty. W polityce finansowej są 3 podstawowe środki: stanowienie prawa, ustalanie planów, praktyczna realizacja prawa i planów. Mogą być one stosowane w różnych dziedzinach finansów publicznych, np. można mówić o polityce budżetowej, podatkowej itp.
CELE POLITYKI FINANSOWEJ-
1.FISKALNE(związane z uzyskaniem przez państwo odpowiedniej sumy środków pieniężnych) i POZAFISKALNE(dotyczące kształtowania życia społecznego i gospodarczego)
2. KRÓTKOOKRESOWE i DŁUGOOKRESOWE
3. OGÓLNE I LOKALNE
4.których TREŚCIĄ jest ZMIANA lub UTRZYMANIE istniejące stanu rzeczy
5. określone odpowiednio do funkcji państwa: GOSPODARCZE, SPOŁECZNE, KULTURALNE, OBRONNE.
6. GŁÓWNE i DRUGORZĘDNE.
PUNKTEM WYJŚCIA jest analiza rzeczywistości społecznej, ważne są: idee, pomysły, inteligencja, nowatorstwo itp.
INSTRUMENTY FINANSOWE: dualizm: 1. znajdujące się w rękach rządu 2. Znajdujące się w rękach samorządu są to np.: specjalne strefy ekonomiczne, partnerstwo publicznoprawne, zwolnienia, ulgi podatkowe itp.
9. NAUKI FINANSOWE
NAUKA- jest to system sądów o pewnej treści zbudowany logicznie. Każda nauka posiada przedmiot badań i metodę
NUKA FINANSÓW PUBLICZNYCH- przedmiotem nauki finansowej jest całokształt stosunków finansowych jako stosunków społecznych. Tłumaczy ich istotę, charakter poszczególnych elementów, wykrywa prawidłowości i powiązania, formułuje zasady funkcjonowania, bada przyczyny i skutki poszczególnych zjawisk finansowych. Jej metody są związane ze stosowaniem odpowiednich mierników np.: PKB, dochodu narodowego, poziomu cen, stopy procentowej itp. W ramach nauk finansowych wyróżniamy:
-nauki opisowe
-nauki historyczne
-teoretyczne nauki finansowe
-naukę o polityce finansowej
- naukę prawa finansowego – zawiera sądy (poglądy) dogmatyczne oparte na woli ustawodawcy. Jej zadaniem jest systematyczny wykład norm prawno finansowych obowiązujących w danym miejscu i czasie. W nauce prawa finansowego bada się jakie są normy regulujące finanse publiczne, JAK POWINNY FUNKCJONOWAĆ FINANSE PUBLICZNE.(przedmiot- NORMY) W nauce finansów publicznych natomiast bada się jak te FINANSE RZECZYWIŚCIE FUNKCJONUJĄ. (przedmiot- FAKTY).
Rozdział II PRAWO BUDŻETOWE PAŃSTWA
1. DEF. BUDŻETU:
1. Jako zespół norm prawnych – instytucja finansowo – prawna, służąca planowej organizacji zasobów pieniężnych podmiotu publiczno-prawnego ( np. państwa, samorządu),
2. Jako plan finansowy – to podstawowy plan finansów państwa lub jednostki samorządu terytorialnego mający charakter dyrektywny i obejmujący dochody oraz wydatki, uchwalane przez parlament, zwykle roczne.
DEF. USTAWOWA – zgodnie z ustawą z 30.06.2005 roku o finansach publicznych budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów uchwalanym w formie ustawy budżetowej, która stanowi podstawę gosp. finansowej państwa.
BUDŻET PAŃSTWOWY USTANAWIA: ( ZAKRES REGULACJI )
1.Rozmiary
2. Kierunki
3. Granice rocznych dochodów i wydatków rządu i innych władz publicznych
DOCHODY BUDZETOWE:
- podatki
- opłaty
- cła
- pożyczki
- dochody majątkowe
WYDATKI :
- ŚRODKI SKIEROWANE NA FINANSOWNIE:- administracji państwowej
- sądownictwa
- prokuratury
- obrony narodowej
- naukę
- kulturę
- szkolnictwo wyższe
- cele gospodarcze.
FUNKCJA BUDŻETU – REDYSRYBUCJA ( podział wydatków i dochodów).
ZASADY BUDŻETOWE –
1. zupełności – parlament uchwalając budżet powinien decydować o wszystkich dochodach i wydatkach państwowych. Główne naruszenie tej zasady to tzw. fundusze celowe.
2. równowagi – postulat zachowania odpowiedniego stosunku między dochodami a wydatkami budżetowymi( wydatki nie powinny przekraczać dochodów).
3. jedności – występuje jeden budżet, jedna całość organizacyjno- prawna, jeden akt prawny.
4. szczegółowości – budżet musi być szczegółowy, podzielony w uporządkowany sposób, związek ze strukturą budżetu, znaczenie ekonomiczne i polityczne.
5. przejrzystości / specjalizacji budżetu wydatki budżetowe powinny być przeznaczone na szczegółowo ustalone cele
6. jawności – gospodarka finansowa państwa jest jawna, wyraża ją: jawność debaty budżetowej, opublikowanie ustawy budżetowej oraz sprawozdań z opublikowania budżetu, przedstawienie wykazu kwot dotacji udzielanych z budżetu, ogłaszanie danych dotyczących długu publicznego
7. uprzedniości – budżet powinien być uchwalany do końca roku poprzedzającego rok
budżetowy, zasada nie wiąże bezwzględnie wyjątki:
8. rocznego okresu – budżet jest uchwalany na rok kalendarzowy tzn. nie zrealizowane kwoty wydatków budżetu państwa wygasają z upływem roku budżetowego, nie wiąże bezwzględnie wyjątki np. wieloletnie planowanie finansowe.
2. CHARAKTER PRAWNY USTAWY BUDŻETOWEJ
Podstawa prawna w konstytucji. Cechy podstawy prawnej:
1.- stanowiona w trybie właściwym dla stanowienia ustaw choć ma swe odmienności ( wyłączność inicjatywy ustawodawczej RM, specjalne terminy, specjalne uprawnienia prezydenta, specjalna procedura wykonania ustawy – absolutorium)
2.- ustawa budżetowa ma swoją odrębną materię regulacji,
3.- ustawa budżetowa nie wprowadza podatków, opłat i innych dochodów do obowiązującego porządku prawnego,
4.- nie określa szczegółowych konstrukcji prawnych w zakresie wynagrodzeń urzędników państwowych ani zasad ustalania zasiłków bądź stypendiów. Wpływa jednak na poszczególne ustawy kreując finansowe możliwości ich realizacji,
5.- wydatki budżetowe powinny mieć swą podstawę prawną, wyznaczoną w ustawie szczególnej. Ujęte w budżecie wydatki stanowią nie przekraczalny limit, którego przekroczenie jest oceniane jako naruszenie dyscypliny finansów publicznych skutkujące odpowiednimi karami,
6.- ujęte w ustawie budżetowej dochody stanowią prognozę ich wielkości, nie mają charakteru limitów nie przekraczalnych granic,
7.- ustalenia dochodowe ustawy budżetowej nie stanowią podstawy prawnej indywidualnych decyzji, stanowią dyrektywę polityczno- prawną dla wykonawców budżetu.
3. jednostki budżetowe
Są to np. sądy , jednostki wojskowe, urzędy państwowe, jednostki organizacyjne prokuratury, policji , ośrodki pomocy społecznej.
Mogą dokonywać wydatków do wysokości zakreślonej dla nich w obowiązującym budżecie i planie finansowym. Podstawą gospodarki finansowej jednostki budżetowej jest plan dochodów i wydatków , który musi być zbieżny z ustaleniami ustawy budżetowej.
Państwowe jednostki budżetowe tworzą, łączą , przekształcają i likwidują ministrowie, kierownicy urzędów centralnych i wojewodowie oraz inne organy.
Państwowe fundusze celowe
Mogą być powołane jedynie w drodze ustawy. Przychody funduszu pochodzą ze środków publicznych. Wydatki funduszu celowego przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań państwa. Jest wyodrębnienie zadań, wydzielenie dochodów i wydatków z budżetu ogólnego, zastosowanie funduszowego mechanizmu finansowania.
Nie posiada osobowości prawnej. Stanowi tylko wyodrębniony rachunek bankowy, który dysponuje organ. . niektóre fundusze mają osobowość prawną np. NFOŚiGW
Wydatki funduszu celowego mogą być dokonywane w ramach posiadanych środków finansowych obejmujących bieżące przychody funduszu, w tym dotacje z budżetu państwa i pozostałości środków z okresów poprzednich. Środki funduszu celowego przechodzą (jako pozostałości) na rok następny i mogą być wydatkowane w kolejnym roku.
Jest to jedna z wielu form budżetowych
Państwowe agencje wykonawcze, uczelnie publiczne, instytucje kultury , publiczne zakłady opieki zdrowotnej
Do sektora osób prawnych należy zaliczyć agencje wykonawcze – są państwowymi osobami prawnymi, powołanymi do życia na podstawie odrębnych ustaw, w celu realizacji zadań państwowych .
Kontrola parlamentu nad działalnością tych agencji jest ograniczona np. ARiMR, Agencja Mienia Wojskowego itp.
Uczelnie publiczne – finansowane z dotacji z budżetu państwa, z opłat za usługi edukacyjne, z opłat za usługi badawcze i specjalistyczne, z działalności gospodarczej , innych źródeł.
Instytucje kultury – przychodami są wpływy z działalności, dotacje z budżetu, darowizny, inne wpływy
Publiczne zakłady opieki zdrowotnej – może być prowadzona w formie samodzielnego zakładu, tworzonego przez państwo lub samorząd, posiadającego osobowość prawną. Przychodami samodzielnego zakładu opieki zdrowotnej są wpływy z kontraktów zawieranych z NFZ, dotacje budżetów, wpływy za odpłatne świadczenie usług medycznych, inne przychody
Fundacja – może być ustanowiona dla realizacji celów społecznie lub gospodarczo użytecznych – powinny być realizowane przez państwo , jednak może tworzyć fundacje na podstawie odrębnych ustaw
Instytucja gospodarki budżetowej – tworzona przez ministrów lub inne władze państwowe w celu realizacji zadań publicznych. Odpłatnie wykonuje zadania i pokrywa koszty swojego działania z uzyskiwanych przychodów własnych. Uzyskuje osobowość prawną dzięki wpisowi do KRS. Na niektóre działania otrzymuje dotacje z budżetu państwa.
Inne formy organizacyjne
Zakłady budżetowe – jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania i pokrywają koszty swojej działalności z przychodów własnych . Należą tu np. przedszkola. Mienie państwowych z.b. jest własnością Skarbu państwa. Powinny sprzedawać wytwarzane usługi tak, aby na podstawie uzyskiwanych wpływów pokryć koszty działalności zakładu. Mogą jednak dotowane z budżetu , zwłaszcza gdy odpłatność za świadczone usługi jest częściowa. Zakład budżetowy powiązany jest więc z budżetem wynikowo (metodą netto) – tj. wpłatami nadwyżek lub dotacjami pokrywającymi niedobory. Posiada odrębny rachunek bankowy, z którego można dokonywać wypłat do wysokości środków zgromadzonych na tym rachunku
Gospodarstwem pomocniczym – pokrywa koszty swej działalności uzyskiwanych przychodów własnych. Działalność gospodarstwa realizowania jest przez produkcję i sprzedaż towarów i usług. Powinny służyć realizacji zadań wykonywanych przez jednostkę budżetową, w ramach której zostało ono powołane. Zysk w połowie odprowadzany jest do budżetu, posiada odrębny rachunek bankowy.
4. KLASYFIKACJA BUDŻETOWA
Dochody i wydatki oraz przychody i rozchody klasyfikuje się według:
1. działów i rozdziałów określających rodzaj działalności
2. paragrafów określających rodzaj dochodu, przychodu lub wydatku oraz rodzaj środków
3. paragrafów określających źródło przychodu lub rodzaj rozchodu. Klasyfikację określa w drodze rozporządzenia minister finansów z uwzględnieniem Polskiej Klasyfikacji Działalności.
CZĘŚCI BUDŻETU
DEF. = nawiązują do organizacji administracji publicznej i struktury organizacyjnej państwa, części odpowiadają władzy państwowej organom kontroli, ochrony prawa, sądom i trybunałom oraz organom administracji rządowej. W częściach tych ustalone są dochody i wydatki tych organów. Da poszczególnych działów administracji rządowej oraz dla urzędów nadzorowanych przez Prezesa RM ustala się odrębne części budżetowe. Dział administracji rządowej = część budżetu państwa. W odrębnych częściach budżetu państwa ujmuje się:
1. rezerwę ogólną
2. rezerwy celowe
3. obsługę długu skarbu państwa
4. środki własne UE
5. przychody i rozchody związane z finansowaniem potrzeb pożyczkowych budżetu
państwa.
Z części budżetu państwa wynika jakie środki są w dyspozycji danego ministra, kierownika
Urzędu Centralnego, Wojewody.
DZIAŁY I ROZDZIAŁY BUDŻETOWE
Działy są to jednostki klasyfikacyjne zbudowane przedmiotowo ( rodzaje działalności obejmujące jedną lub kilka dziedzin) występujące w ramach części budżetowych np. „nauka”, „obrona narodowa”. Działy składają się z rozdziałów, czyli bardziej szczegółowych w stosunku do działu jednostek klasyfikacyjnych, zbudowanych według kryteriów podmiotowych lub przedmiotowych. Rozdziały nawiązują do szczegółowo określonych zadań i jednostek organizacyjnych, są następstwem wprowadzonych zadań i jednostek organizacyjnych, np. w dziale kultura i ochrona dziedzictwa narodowego są rozdziały np. muzea, biblioteki itd. W rozdziałach ustalone są kwoty dochodów budżetowych ( planowane i realizowane w zw. Z funkcjonowaniem odpowiedniego rozdziału budżetowego) i kwoty wydatków budżetowych skierowane na finansowanie danego rozdziału – zadania budżetowego.
PARAGRAFY
DEF.= najniższa jednostka klasyfikacji budżetowej występująca w ramach rozdziałów. Są to szczegółowo ujęte rodzaje dochodów, przychodów, wydatków i rozchodów wynikające z obowiązującego systemu podatków, opłat, dotacji, składek, systemu wynagrodzeń i świadczeń, wydatków bieżących i inwestycji, dodatkowo występuje klasyfikacja środków związanych z finansowaniem programów i projektów z budżetu UE i źródeł zagranicznych. Paragrafy szczegółowo wskazują wynikające z ustaw szczegółowych wydatki , dochody, przychody i rozchody np. zakupy leków, żywności, spłaty pożyczek.
5. PROCEDURA BUDŻETOWA ( ŚCIEŻKA LEGISLACYJNA)
1. Inicjatywa ustawodawcza – art. 118 Konstytucji ad. Ogólnej inicjatywy ustawodawczej nie obowiązuje, zgodnie z art.221 Konstytucji inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej przysługuje wyłącznie RM.
2. Projekt ustawy budżetowej –. W drodze rozporządzenia minister finansów określa szczegółowe zasady, tryb i terminy opracowania wspomnianych materiałów w tym wzory formularzy. Materiały do projektu ustawy budżetowej opracowują i przedkładają ministrowi finansów dysponenci części budżetowych( Ministrowie, wojewodowie). Minister finansów przedstawi RM założenia projektu budżetu państwa. RM uchwala projekt ustawy budżetowej lub ustawy o prowizorium
budżetowym ( budżet tymczasowy na krótki okres czasu np. na 3 miesiące ) i w raz z uzasadnieniem przedstawia go Sejmowi do dnia 30 września, zgodnie z art. 222 Konstytucji najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego projekt ustawy budżetowej na rok następny ( czyli najpóźniej do dnia 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy) w wyjątkowych przypadkach możliwy jest termin późniejszy.
Wieloletni plan finansowy - plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów budżetu państwa sporządzany na cztery lata budżetowe; uchwalany przez Radę Ministrów w formie uchwały, publikowanej w Dzienniku Urzędowym RP „Monitor Polski”; stanowi podstawę przygotowywania projektów ustaw budżetowych na kolejny rok budżetowy; jest corocznie aktualizowany przez Radę Ministrów w terminie dwóch miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej, i uwzględnia prognozę na kolejne trzy lata.
3. Budżetowe prace Sejmu – zgodnie z art. 119 Konstytucji ustęp 1 Sejm rozpatruje projekt ustawy w trzech czytaniach, prawo wnoszenia poprawek przysługuje posłom i RM, zaś sposób pracy w Sejmie, w tym w komisjach określa regulamin Sejmu.
Główną rolę ma tu KOMISJA FINANSÓW PUBLICZNYCH. Marszałek Sejmu może odmówić poddania pod głosowania poprawki, która uprzednio nie była przełożona komisji. Obowiązuje zwykła większość głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów ( 230 posłów). W trakcie prac Sejmu musi być respektowana zasada, że zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez RM nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej.
4. Budżetowe prace Senatu – ustawę uchwaloną przez Sejm Marszałek Sejmu przekazuje Senatowi, ten natomiast może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia jej otrzymania ( czyli termin w porównaniu do prac Senatu nad ustawa zwykłą – 30 dni jest o 10 dni krótszy). Senat może: przyjąć ją bez zmian, uchwalić poprawki albo w całości ją odrzucić. Uchwałę Senatu odrzucającą ustawę albo poprawkę zaproponowaną w uchwale Senatu uważa sięga przejętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględna większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Senat ma 20 dni na uchwalenie poprawek a 30 dni na podjęcie uchwały odrzucającej ustawę budżetową.
Uprawnienia budżetowe prezydenta – po zakończeniu postępowania w Sejmie i Senacie Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę budżetową Prezydentowi, który podpisuje ją w ciągu 7 dni. Przed podpisaniem Prezydent może wystąpić do TK z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją. Prezydent nie może odmówić podpisania ustawy, którą TK uznał za zgodną z Konstytucją. TK ma na sprawdzenie zgodności z Konstytucją 2 tygodnie. Prezydentowi nie przysługuje natomiast prawo przekazania ustawy budżetowej do ponownego rozpatrzenia przez Sejm, jak jest w przypadku ustaw zwykłych. Po jej podpisaniu zarządza jej ogłoszenie w DZ. U. RP. Istotne znaczeniem regulacja terminu uchwalenia ustawy budżetowej, która stanowi, że jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu nie zostanie przedstawiona Prezydentowi do podpisu, Prezydent może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu Projekt ustawy budżetowej do czasu ogłoszenia ustawy w dzienniku ustaw nie jest podstawą gospodarki finansowej, ale obowiązuje dopiero z dniem wejścia w życie. Ustawa budżetowa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia jednak z mocą od dnia 1 stycznia danego roku budżetowego.
Absolutorium dla RM –RM uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu i przedkłada w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego
Sejmowi wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa. Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się NIK`U podejmuje w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania, uchwałę o udzieleniu lub o odmowie udzielenia RM absolutorium. NIK jako naczelny organ kontroli państwowej kontroluje działalność:
- organów administracji rządowej
- NBP
- Państwowych OP
- innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia:
· Legalności
· Gospodarności
· Celowości
· Rzetelności wykonania
NIK przedkłada Sejmowi analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej oraz opinie w przedmiocie absolutorium dla RM. Udzielenie absolutorium = akceptacja wykonania budżetu, odmowa udzielenia absolutorium = ujemna ocena wykonania budżetu lub = wyraz ograniczonego zaufania do RM jako organu kierującego wykonaniem budżetu. Odpowiedzialność RM : polityczna, parlamentarna, konstytucyjna przed TS.
6. WYKONANIE I KONTROLA NAD BUDŻETEM PAŃSTWA
Wykonanie budżetu zapewnia RM, Minister Finansów dysponenci części budżetowych ( ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie), a także inne państwowe jednostki organizacyjne uwzględnione w ustawie budżetowej ( państwowe jednostki budżetowe).
Środki budżetowe przekazywane są od dysponentów głównych ( dysponenci części budżetowych) , otrzymujących środki z centralnego bieżącego rachunku budżetu państwa i przekazują je dysponentom wyższego stopnia a ci z kolei dysponentom niższego stopnia. Centralnym bieżącym rachunkiem budżetu państwa prowadzonym przez NBP zarządza Minister Finansów.
UKŁAD WYKONAWCZY = szczegółowy plan dochodów i wydatków danej części budżetu, sporządzany przez dysponentów części budżetowych Ministrowi Finansów.
ZASADY WYKONANIA BUDŻETU
1. terminy określone przepisami prawa i harmonogramem ich realizacji
2. w granicach kwot określonych w planie finansowym
3. zgodnie z planowanym przeznaczeniem
4. w sposób celowy i oszczędny
5. po podpisaniu umów finansowych z dawcą środków albo projektów od dnia otrzymania przez komisję europejską stosownego wniosku o dofinansowanie
6. wybór najkorzystniejszej oferty dla zadań zleconych
7. pierwszeństwo obsługi długu skarbu państwa przed innymi wydatkami
8. przeniesienie wydatków na zasadach i zakresie określonych przepisami ustawowymi
9. zwrot dotacji wykorzystanych niezgodnie z przeznaczeniem, pobranych nie należnie lub w nadmiernej wysokości wraz z odsetkami do budżetu państwa
WYGASANIE I BLOKOWANIE WYDATKÓW PAŃSTWOWYCH
Mechanizm funkcjonowania budżetu = nie zrealizowane kwoty wydatków budżetowych wygasają z upływem roku budżetowego, WYJĄTKI: wydatki, których źródłem finansowania są środki zagraniczne i UE, wykaz wydatków, które nie wygasają ustalonych w drodze rozporządzenia RM nie później niż do 15 grudnia.
Blokowanie planowanych wydatków budżetowych = okresowy lub obowiązujący do końca roku zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków albo wstrzymanie przekazywania środków na realizację zadań finansowanych z budżetu państwa w przypadku stwierdzenia niegospodarności opóźnień naruszenia zasad gospodarki finansowej przez określoną jednostkę. Podejmuje je MF, dysponenci części budżetowych i RM w drodze rozporządzenia w przypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej.
RACHUNKI BANKOWE BUDŻETU PAŃSTWA:
1. centralny rachunek bieżący budżet państwa ( w jego ramach rachunki dochodów, wydatków i środków do sfinansowania potrzeb pożyczkowych skarbu państwa)
2. rachunki bieżące państwowych jednostek budżetowych
3. rachunki bieżące urzędów obsługujących organy podatkowe np. urząd skarbowy
4. rachunki bieżące państwowych funduszy celowych
5. rachunki bieżące zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek pomocniczych
6. rachunki pomocnicze np. sumy na zlecenie, sumy depozytowe.
7. KONTROLA WYKONANIA BUDŻETU PAŃSTWA
KONTROLA CAŁOŚCIOWA -Wykonanie budżetu państwa podlega kontroli Sejmu. RM przedstawia Sejmowi i NIK w terminie do dnia 31 maja roku następującego po upływie roku budżetowego roczne sprawozdanie z wykonania budżetu, powinno ono prezentować dochody, wydatki oraz nadwyżkę lub deficyt sektora finansów publicznych, dochody i wydatki wynikające z zamknięć rachunków budżetu państwa sporządzone według szczegółowości i układu ustawy budżetowej. Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią NIK podejmuje uchwałę o udzieleniu lub o odmowie udzielenia RM absolutorium.
1. KONTROLA FINANSOWA – jest procesem, na który składają się:
A) Ustalenie stanu prawnego
B) Ustalenie stanu faktycznego ( wykonania)
C) Porównanie stanu faktycznego ze stanem wymaganym
D) Wyjaśnienie przyczyn stwierdzonej zgodności lub niezgodności między stanami
Przeprowadzana jest niezależnie od kontroli całościowej w poszczególnych jednostkach organizacyjnych sektora finansów publicznych. Jej podstawę stanowią dokumenty pisemne np. decyzje, wyciągi bankowe.
Funkcje kontroli :
- wykrywanie błędów gospodarki finansowej
- ustalanie odchylenia wykonania w stosunku do regulacji prawnych
- podstawa do wniosków na przyszłość
Kryteria klasyfikacji :
- wewnętrzna( dokonują jej organy znajdujące się wew. Struktury organizacyjnej kontrolowanej jednostki np. dział kontroli) i zewnętrzna( sprawowana przez odrębne i niezależne od kontrolowanej jednostki państwowe organy kontroli np. inspektorzy kontroli skarbowej, NIK, RIO, organy podatkowe)
- wstępna i następna
- kameralna i wykonywana na miejscu
- faktyczna i dokumentalna
- merytoryczna i formalna
- funkcjonalna i instytucjonalna
- planowa i pozaplanowa
- pełna, odcinkowa, wyrywkowa, ciągła i doraźna
2. AUDYT WEWNĘTRZNY
Instytucja utworzona w jednostkach sektora finansów publicznych w oparciu o ustawę o finansach publicznych, jest pojęciem zbliżonym do kontroli, jednak obecne są w nim także aspekty oceny całego systemu funkcjonowania jednostki ( elementy efektywności, gospodarności, analizy modelu działalności finansowej).
Zadania audytu wewnętrznego spoczywają na kierowniku jednostki sektora finansów publicznych i specjalnie powołanych wewnętrznych komórkach organizacyjnych.
Rozdział III
PRAWO BUDŻETOWE SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
1. HISTORIA - w okresie II RP prawo budżetowe samorządu terytorialnego było
unormowane odrębnie nie tworzyło wspólnej regulacji z przepisami dotyczącymi budżetu państwa. Jego źródłem były 2 rozporządzenia:
a) rozporządzenie prezydenta RP o obowiązku i sposobie pokrywania wydatków przez wiązki komunalne z 1924
b) rozporządzenie MSW w porozumieniu z MS o sporządzaniu i ustalaniu budżetów związków komunalnych. Z 1932
Budżet komunalny dzielił się na 2 część:
· administracyjny
· szpitali, zakładów opiekuńczych, teatrów i przedsiębiorstw komunalnych.
Dochody i wydatki tych budżetów dzieliły się na : na zwyczajne ( związane z normalnym funkcjonowaniem administracji lub z działalnością eksploatacyjną przedsiębiorstw) i nadzwyczajne ( o charakterze inwestycyjnym). Obecnie przepisy budżetowe dotyczące budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego zawarte są w jednej ustawie o finansach publicznych, wspólne też są rozporządzenia wykonawcze MF.
2. POJĘCIE BUDŻETU JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
Należy powiązać je z uchwałą budżetową. Budżet jednostki samorządu w płaszczyźnie prawnej zawarty jest w uchwale budżetowej.
TREŚĆ – stanowią ją ustalenia w zakresie budżetu tj. dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów. Obok postanowień budżetowych wyrażonych w głównym tekście uchwały budżetowej oraz w kilkunastu załącznikach występują także inne ustalenia uchwały związane z roczną gospodarką budżetową samorządu np. upoważnienia dla organu wykonawczego do dokonywania przeniesień wydatków.
ZAKRES PRZEDMIOTOWY REGULACJI- ( obligatoryjny)
1. Prognozowane dochody jednostki samorządu terytorialnego według źródeł i działów klasyfikacji
2. Wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego ( JST) w podziale na działy i rozdziały klasyfikacji wydatków z wyodrębnieniem wydatków bieżących ( wynagrodzenia, dotacje, wydatki na obsługę długu, wydatki tytułu poręczeń i gwarancji) i wydatków majątkowych
3. Źródła pokrycia deficytu lub przeznaczenie nadwyżki BJST
4. Przychody i rozchody BJST
5. Wydatki związane z wieloletnimi programami inwestycyjnymi, z wyodrębnieniem wydatków na finansowanie poszczególnych programów
6. Wydatki na programy i projekty realizowane ze środków budżetowych UE
7. Plany przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych JB i dochodów własnych JB
8. Plany przychodów i wydatków funduszy celowych
9. Limit zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów i pożyczek oraz emitowanych papierów wartościowych
10. Upoważnienia dla organu wykonawczego JST do zaciągania zobowiązań na finansowanie wydatków wieloletnich i realizację niezbędnych płatności w roku następnym
11. Zakres i kwoty dotacji przedmiotowych
12. Zakres i kwoty dotacji celowych a finansowanie i inwestycji zakładów budżetowych
13. Dochody i wydatki związane z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej i innych zadań zleconych JST ustawami
14. Inne dotacje związane z realizacją zadań samorządu
15. Dochody i wydatki związane z realizacją zadań wspólnych realizowanych w drodze umów między JST
Ponadto może zawierać:
1. Upoważnienie dla organu wykonawczego JST do zaciągania kredytów i pożyczek oraz emisji papierów wartościowych na pokrycie występującego w ciągu roku deficytu budżetowego
2. Upoważnienie dla organu wykonawczego JST do dokonywania zmian w budżecie w określonym zakresie
3. Inne postanowienia dotyczące wykonania BJST
4. Określać wydatki jednostek pomocniczych gminy i uprawnienia jednostki pomocniczej do prowadzenia gospodarki finansowej w ramach budżetu gminy
Budżet jest to akt zarządzania finansowego wydawanym przez organ stanowiący samorządu a wykonywanym przez organ wykonawczy i inne JS. BJST nie jest aktem administracyjnym, ma formę uchwały budżetowej jest więc specyficznym aktem normatywnym wiążącym głównie podmioty działające wewnątrz administracji samorządowej.
PRZESŁANKI:
- BJST jest uchwalany w formie właściwej dla stanowienia aktów prawa miejscowego ( forma uchwały organu stanowiącego)
- uchwała budżetowa wyznacza granice rocznej działalności budżetowej organów i JS gminnego, powiatowego czy wojewódzkiego
- uchwała budżetowa skierowane jest do wielu adresatów
- adresaci tej uchwały powinni prowadzić działalność wydatków i dochodów oraz przychodów i rozchodów by zrealizować ustalenia uchwały, czynności te muszą się mieścić w ogólnych normach ( granicach) budżetu. Za przekroczenie postanowień uchwały przewidziane są sankcje przewidziane w ustawie o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych oraz sankcje prawne polegające na nieudzielaniu absolutorium organowi wykonawczemu JST
Zamieszczenie w budżecie dochodów z określonych źródeł lub wydatków na określone cele nie stanowi podstawy roszczeń bądź zobowiązań JST wobec osób trzecich ani na odwrót.
3. ZASADY BUDŻETOWE
Są to postulaty nauki pod adresem budżetu, trwałe cechy, właściwości budżetu dzięki którym budżet jest aktem prawnym. Są to:
· Zasada równowagi budżetowej tj. wydatki są dostosowane do możliwości dochodów
· Zasada zupełności budżetu – obejmuje wszystkie dochody i wydatki JST
· Zasada jedności budżetu – jeden budżet, jedna całość organizacyjno-prawna, jeden akt prawny
· Zasada szczegółowości budżetu – szczegółowy podzielony w uporządkowany sposobów na szereg pozycji wydatkowych i dochodowych, co ma znaczenie ekonomiczne i polityczne
· Zasada specjalizacji budżetu – wydatki budżetowe przeznaczone na szczegółowo ustalone cele w sposób celowy i oszczędny
· Zasada jawności budżetu – określa ją art.61 ustawy o samorządzie gminnym gospodarka finansowa gminy jest jawna, a wójt lub burmistrz niezwłocznie ogłasza uchwałę budżetową i sprawozdanie z jej wykonania w trybie przewidzianym dla aktów prawa miejscowego
· Zasada uprzedniości – budżet jest uchwalany do końca roku poprzedzającego rok budżetowy, możliwe są wyjątki w odrębnych przepisach o terminach dotyczących uchwalania budżetu
· Zasada rocznego okresu budżetowego – budżet jest uchwalany na rok kalendarzowy, przewidziane wyjątki – elementy wieloletniego planowania finansowego ma szczeblu jednostek samorządu terytorialnego np. zadania inwestycyjne
5. KLASYFIKACJA BUDŻETOWA SAMORZĄDU
- to system jednostek klasyfikacyjnych ( podziałek budżetowych, w ramach których ujmowane są poszczególne rodzaje dochodów i wydatków budżetowych oraz przychodów i rozchodów)
Podziałki budżetowe = ( jednostki klasyfikacyjne) to dziedziny działalności publicznej np. oświata, grupy jednostek organizacyjnych np. biblioteki, źródła dochodów budżetu np. podatek dochodowy, rodzaje wydatków ( np. wynagrodzenia osobowe). Klasyfikacje tę stosuje się we wszystkich JST.
Podziałki budżetowe :
- działy budżetowe i rozdziały budżetowe – jednostki klasyfikacyjne zbudowane przedmiotowo, są to rodzaje działalności obejmujące jedną lub kilka dziadzin np. oświata i wychowanie, pomoc społeczna. Działy składają się z rozdziałów bardziej szczegółowych jednostek klasyfikacyjnych, zbudowanych według kryteriów podmiotowych lub przedmiotowych. Rozdziały nawiązują do szczegółowo określonych zadań i kompetencji samorządu wynikających z ustaw są następstwem wprowadzanych zadań i jednostek organizacyjnych np. w ramach działu „oświata i wychowanie „ występują rozdziały :” szkoły podstawowe”, „ gimnazja”, ”dowożenie do szkół”, „licea ogólnokształcące „ i „kuratoria oświaty”
- paragrafy – najniższa podziałka w ramach rozdziałów są to szczegółowo ujęte rodzaje dochodów, przychodów, wydatków i rozchodów, wynikające z obowiązującego systemu podatków, opłat, dotacji, składek, systemu wynagrodzeń i świadczeń, wydatków bieżących i inwestycyjnych, specjalny element tzw. klasyfikacja środków związana z finansowaniem programów i projektów z budżetu UE i źródeł zagranicznych
6. OPRACOWANIE PROJEKTU BUDŻETU JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
Projekt budżetu przygotowuje wójt( burmistrz , prezydent miasta) przedkłada go radzie gminy najpóźniej do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy, a ponadto przesyła projekt do RIO celem zaopiniowania. Bez zgody organu wykonawczego gminy organ stanowiący ( rada) nie może wprowadzić w projekcie uchwały budżetowej gminy zmian powodujących zwiększenie wydatków nie znajdujących pokrycia w planowanym dochodach lub zwiększenia planowanych dochodów bez jednoczesnego ustanowienia źródeł tych dochodów. Uchwałę budżetową organ stanowiący JST uchwala przed rozpoczęciem roku budżetowego, a szczególnie uzasadnionych przypadkach nie później niż di dnia 31 marca roku budżetowego do czasu uchwalenia uchwały budżetowej. Podstawą gospodarki finansowej jest projekt uchwały budżetowej przedstawiony organowi stanowiącemu JST. w przypadku nie uchwalenia uchwały budżetowej w powyższym terminie RIO w terminie do dnia 30 kwietnia roku budżetowego ustala budżet JST w zakresie zadań władnych i zleconych. Do czasu ustalenia budżetu przez RIO podstawa gospodarki finansowej jest projekt uchwały przygotowany przez wójta ( burmistrza , prezydenta miasta) , zarząd powiatu lub zarząd województwa. W ramach budżetu samorządowego opracowywany jest plan finansowy dla zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych samorządom ustawami.
Wieloletnia prognoza finansowe jednostki samorządu terytorialnego :
Dochody bieżące oraz wydatki , w tym wydatki na obsługę długu ,
Dochody majątkowe oraz wydatki majątkowe
Wynik budżetu
Przeznaczenie nadwyżki budżetowej albo sposób sfinansowania deficytu
Przychody i rozchodu budżetu samorządowego, z uwzględnieniem wielkości długu
Kwota długu danego samorządu , jego stosunek do dochodów i wydatków budżetu, sposób sfinansowania spłaty długu
Objaśnienia przyjętych wartości
7. WYKONYWANIE BJST
Wykonanie budżetu gminy – wykonawcą jest zarząd gminy, bankową obsługę budżetu gminy prowadzi bank wskazany przez radę, ale nie może to być NBP. Rada gminy może wskazać więcej niż jeden bank jako sprawujący bankową obsługę budżetu.
Jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze i środki specjalne może tworzyć bądź likwidować rada gminy.
8. KONTROLA WYKONANIA BUDŻETU GMINY
Wykonanie budżetu gminy podlega kontroli rady gminy. Zarząd gminy opracowuje i przedkłada radzie gminy roczne sprawozdanie z wykonania budżetu gminy w układzie według działów, rozdziałów i paragrafów. Rada gminy rozpatruje sprawozdanie w terminie do dnia 30 kwietnia po roku sprawozdawczym i podejmuje decyzję w sprawie udzielenia bądź odmowie udzielenia absolutorium zarządowi gminy. Uchwałę w sprawie absolutorium rada gminy podejmuje bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady gminy. Rada gminy rozpoznaje sprawę odwołania zarządu z przyczyny nie udzielenia absolutorium na sesji zwołanej nie wcześniej niż po upływie 14 dni od podjęcia uchwały w sprawie nie udzielenia zarządowi absolutorium. Po zapoznaniu się z opiniami gminnej komisji rewizyjnej oraz RIO
w sprawie uchwały rady gminy o nie udzieleniu absolutorium i po wysłuchaniu wyjaśnień zarządu rada gminy może odwołać zarząd większością co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu rady w głosowaniu tajnym.
ROLA SKARBNIKA GMINY
Jeżeli czynność prawna może spowodować powstanie zobowiązań pieniężnych, do jej skuteczności potrzebna jest kontrasygnata skarbnika gminy głównego księgowego budżetu lub osoby przez niego uprawnionej. Skarbnik gminy, który odmówił kontrasygnaty dokona jej jednak na pisemne polecenie zwierzchnika, powiadamiając o tym radę gminy oraz RIO.
9. POZYCJA, ZADANIA I ORDANY Regionalnych izb obrachunkowych
RIO są państwowymi organami nadzoru i kontroli gospodarki finansowej podmiotów należących do sfery samorządu terytorialnego. Izby sprawują nadzór nad działalnością JST w zakresie spraw finansowych oraz dokonują kontroli gospodarki finansowej i zamówień publicznych:
- jednostek samorządu terytorialnego
- związków międzygminnych
- samorządowych jednostek organizacyjnych w tym samorządowych OP
Izby prowadzą też działalność informacyjną, instruktażową i szkoleniową. Organem Izby jest KOLEGIUM IZBY, składa się ono z przewodniczącego ( prezes Izby) oraz członków powołanych przez Prezes RM w specjalnym trybie. Połowę składu kolegium izby stanowią członkowie powołani spośród kandydatów zgłoszonych przez organy stanowiące JST. Członkowie kolegium w zakresie realizacji zadań nadzorczych i funkcji kontrolnych są niezawiśli i podlegają jedynie ustawą . Prezesa izby powołuje po przeprowadzeniu konkursu Prezes RM na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Prezes izby kieruje jej pracami reprezentuje izbę na zewnątrz jest przełożonym pracowników izby, zwołuje posiedzenia kolegium, wyznacza składy orzekające.
10. WŁAŚCIWOŚCI KOLEGIUM IZBY
- W szczególności ustalanie BJST. W przypadku nie uchwalenia uchwały budżetowej do 31 marca roku budżetowego oraz orzekanie o nieważności uchwał i zarządzeń organów JST podejmowanych w sprawach finansowych. Uchwały kolegium izby zapadają bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej 1 liczby członków kolegium izby. W posiedzeniu kolegium izby ma prawo uczestniczyć przedstawiciel podmiotu, którego sprawa jest rozpatrywana. W izbie działają składy orzekające złożone z 3 członków kolegium do właściwości składów orzekających należy wydawanie opinii w sprawach finansowych:
- o możliwości spłaty kredytu, pożyczki lub wykupu papierów wartościowych
- o możliwości sfinansowania deficytu budżetowego oraz prognozy kształtowania się długu publicznego
- o przedkładanych projektach BJST wraz z informacjami o stanie mienia tych jednostek i objaśnieniami
- o przedkładanych przez zarządy powiatów i województw oraz przez wójtów ( burmistrzów, i prezydentów miast) sprawozdaniach z wykonania budżetu
- inne
Zadania kontrolne izby wykonują inspektorzy sporządzają protokoły, które przekazują prezesowi izby i podmiotom kontrolowanym. Członkowie kolegium oraz inspektorzy w zakresie wykonywanych czynności korzystają z ochrony prawnej przysługującej funkcjonariuszom publicznym.
Sprawowanie nadzoru ( kompetencja kolegium izby bada zgodność z prawem uchwał i zarządzeń organów samorządowych podejmowanych w sprawach finansowych) |
Wykonywanie kontroli wykonują zatrudnieni w izbie inspektorzy do spraw kontroli gospodarki finansowej |
Wydawanie opinii |
|---|
| Kontrola | nadzór | |
|---|---|---|
ZAKRES PRZEDMIOTOWYZGODNOŚĆ DOKUMENTACJI Z STANEM PRAWNYM I FAKTYCZNYM Uprawnienia inspektora |
wykonują ją inspektorzy ds. kontroli gospodarki finansowej w sprawach związanych z dokumentacją podatkową obowiązuje ich tajemnica skarbowa z przeprowadzonej kontroli sporządza protokół, który podpisują inspektor, kierownik kontrolowanej jednostki oraz skarbnik lub ich zastępcy na podstawie wyników kontroli izba kieruje do kontrolowanej jednostki wystąpienie po kontrolne, które zawiera : źródła i przyczyny nieprawidłowości ich rozmiary osoby odpowiedzialne , wnioski zmierzające do ich usunięcia usprawnienie badanej działalności 2. żądanie niezbędnych dokumentów, informacji, |
1.badaaniu nadzorczemu podlegają uchwały i zarządzenia dotyczące uchwały budżetowej, uchwały związanej z procedurą uchwalania i wykonywania budżetu oraz wydatkami budżetowymi, uchwały podatkowe dotyczące opłat i dotacji , uchwały związane z długiem publicznym i przychodami samorządu ( sprawy kredytów, pożyczek i obligacji oraz zarządzenia wójta burmistrza prezydenta miasta) w sprawach finansowych, czyli wójt lub burmistrz obowiązany jest do przedłożenia RIO uchwał rady gminy i zarządzeń wójta objętych zakresem nadzoru w ciągu 7 dni od dnia ich podjęcia izba bada te uchwały te niezgodne z prawem są nieważne RIO ma na to czas nie dłuższy niż 30 dni od dnia doręczenia. Rozstrzygnięcie nadzorcze powinno zawierać uzasadnienie faktyczne i prawne oraz pouczenie o dopuszczalności wniesienia skargi do SA. Orzeczenie o nieważności jest aktem deklaratoryjnym z mocą ex tunc. Odrębną formą rozstrzygnięcia RIO jest ustalenie przez izbę BJST , gdy organ stanowiący nie uchwali budżetu w przewidzianym w ustawie terminie albo gdy RIO stwierdziła nieważność ustawy budżetowej w całości bądź w części ( gdy do 31 marca brak budżetu – ustala go izba RIO do końca kwietnia) |
ROZDZIAŁ IV Prawo o wydatkach państwa i samorządu terytorialnego
WYDATKI
1. ZWIĄZEK MIĘDZY WYDATKAMI A ZADANIAMI PAŃSTWA
Zadania publiczne wywołują odpowiednie zobowiązania państwa a także będące następstwem tych zobowiązań wydatki. Zadania zobowiązania państwa nie są tożsame z zobowiązaniami w rozumieniu ze zobowiązani mi w rozumieniu prawa cywilnego, nie pociągają za sobą roszczeń ze strony uprawnionych, które mogły być dochodzone w drodze sądowej.
Zobowiązania państwa wobec osób trzecich lub roszczenia osób trzecich wobec państwa nie mają swojego źródła w ustawie budżetowej, wynikają z staw szczególnych. Wydatki nawiązują do przewidywanych dochodów i są implikowane z zadań i kompetencji państwa i zadań publicznych. Wydatki publiczne określone w odnoszącej się do jednego roku ustawie budżetowej są limitami i co do zasady nie mogą być przekraczane, mogą być ponoszone tylko na cele i w wysokości ustalonych w ustawie budżetowej i planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych. Dokonywanie wydatków następuje w granicach kwot określonych w planie finansowym tej jednostki zgodnie z planowanym przeznaczeniem w sposób celowy i oszczędny. Niektóre wydatki np. inwestycyjne powinny być dokonywane zgodnie z procedurami prawa o zamówieniach publicznych.
2. STRUKTURA PRAWNA WYDATKÓW
Ustawa o finansach publicznych( lex generalia w sferze wydatków) wprowadza OGÓLNE MECHANIZMY WYDATKOWANIA, dokonuje ogólnej klasyfikacji wydatków budżetowych wskazuje rodzaje, a także formy prawne.
WYDATKI BUDŻETOWE = FINANSOWO OPISANY KOSZT WYKONANIA ZADANIA PUBLICZNEGO OKREŚLONEGO W PRZEPISACH PRAWNYCH.
CELE WYDATKÓW – (art.97 ustawy)
1) utrzymanie i funkcjonowanie organów władzy publicznej, kontroli i ochrony prawa;
2) zadania wykonywane przez administrację rządową;
3) funkcjonowanie sądów i trybunałów;
4) subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego;
5) dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego;
6) środki wpłacane do budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej „środkami własnymi Unii Europejskiej”;
7) subwencje dla partii politycznych;
8) dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami;
9) obsługę długu publicznego;
10) finansowanie programów i projektów, na realizację których uzyskano środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej „współfinansowaniem”;
11) realizację Wspólnej Polityki Rolnej.
KLASYFIKACJA WYDATKÓW
| WYNAGRODZENIA PRACOWNIKÓW PAŃSTWOWEJ SFERY BUDŻETOWEJ | DOTACJE ZE SKARBU PAŃSTWA | WYDATKI NABYWCZE |
|---|
3. WYNAGRODZENIA PRACOWNIKÓWPAŃSTWOWEJ SFERY BUDŻETOWEJ
określane są przez ustawę o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej ( lex generalis) oraz w ustawach szczególnych np. o policji i rozporządzeniach. Ustawa wprowadza specyficzne instytucje :
- średnioroczny wskaźnik wzrostu wynagrodzeń ( są przedmiotem negocjacji w ramach TRÓJSTRONNEJ KOMISJI DS. SPOŁECZNO- GOSPODARCZYCH jest podstawą do określenia wynagrodzeń w roku budżetowym dla pracowników nieobjętych systemem mnożnikowym, ustalony jest w ustawie budżetowej)
- limity zatrudnienia
- kwoty bazowe ( to prognozowane przeciętne wynagrodzenie w państwowej sferze budżetowej)
Niektórzy pracownicy państwowej sfery budżetowej są objęci MNOŻNIKOWYMI SYSTEMAMI WYNAGRODZEŃ np. osoby zajmujące kierownicze stanowiska państwowe, członkowie korpusu służby cywilnej, prokuratorzy, sędziowie, żołnierze itp.
4 . DOTACJE ZE SKARBU PAŃSTWA
A) dotacje bieżące i inwestycyjne , dotacje przedmiotowe i podmiotowe
B) dotacje inwestycyjne
PRZEZNACZENIE DOTACJI
- dla samorządów
- dla przedsiębiorców
- dla szkół wyższych
- dla zakładów budżetowych
- dla funduszy celowych
- dla agencji rządowych
- dla organizacji pozarządowych ( stowarzyszeń fundacji)
FORMY PRAWNE PRZEKAZYWANIA DOTACJI
1. decyzja administracyjna ( służy skarga do WSA )
2. forma umowy ( możliwość powództwa do sądu cywilnego)
3. czynność materialno- techniczna ( możliwość skargi do WSA )
Dotacje celowe - m.in. środki przekazywane samorządom terytorialnym , agencjom wykonawczym, organizacjom pozarządowym, dotacje inwestycyjne
Dotacje przedmiotowe – środki przeznaczone na dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług ,. Określają rozporządzenia ministrów i MF
Dotacje podmiotowe – środki dla podmiotu wskazanego w odrębnej ustawie na dofinansowanie działalności bieżącej tego podmiotu
W jakiej formie są przekazywane dotacje ? Możliwe są trzy formy. Dominuje jednak umowa cywilnoprawna, a także czynności materialno – techniczne.
5. WYDATKI NABYWCZE
Dotyczą finansowania zadań publicznych w oparciu o środki publiczne. Podstawę prawną stanowi ustawa z dnia 29 stycznia 2004 prawo zamówień publicznych. Ustawa określa ( art.1):
· zasady i tryb udzielania zamówień publicznych
· środki ochrony prawnej
· kontrolę udzielania zamówień publicznych
· organy właściwe w sprawach uregulowanych w ustawie
Zamówienia publiczne to umowy odpłatne zawierane między zamawiającym ( OF, OP, JO nie posiadająca osobowości prawnej obowiązano do stosowania ustawy) a wykonawcą ( OF, OP, JO nie posiadająca osobowości prawnej, która ubiega się o udzielenia zamówienia publicznego, złożyła ofertę lub zawarła umowę w sprawie zamówienia publicznego) , których przedmiotem są :
· usługi
· dostawy
· roboty budowlane
ZASADY REALIZACJI ZAMÓWIENIA PUBLICZNEGO
- jawność - uczciwa konkurencja - równe traktowanie – pisemność
Tryby realizacji:
- przetarg nieograniczony - przetarg ograniczony - negocjacje z ogłoszeniem - negocjacje bez ogłoszenia - zapytanie o cenę - zamówienie z wolnej ręki - licytacja elektroniczna.
Efektem postępowania prowadzonego w określonym trybie jest ZAWARCIE UMOWY ( stosuje się K.C.)
KONTROLA UDZIELANIA ZAMÓWNIEŃ – PREZES URZĘDU ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH – jako centralny organ administracji rządowej właściwy w sprawach zamówień publicznych.
ŚRODKI OCHRONY PRAWNEJ
· protest –wnosi się w terminie 7 dni od dnia w którym wykonawca powziął lub mógł powziąć wiadomość o okolicznościach stanowiących podstawę jego wniesienia. Zamawiający rozstrzyga protest w terminie 10 dni od dnia jego wniesienia, w przypadku uwzględnienia protestu zamawiający powtarza oprotestowana czynność lub dokonuje czynności bezprawnie zaniechanej
· odwołanie -przysługuje od rozstrzygnięcia protestu wnosi się je do PREZESA URZĘDU ZAMÓWIEN PUBLICZNYCH w terminie 5 dni od dnia doręczenia rozstrzygnięcia protestu lub upływu terminu do rozstrzygnięcia protestu, do postępowania odwoławczego stosuje się przepisy K.P.C o sądzie polubownym, rozpatruje je zespół 3 arbitrów, którzy mogą nakazać dokonania lub powtórzenia czynności zamawiającego albo ją unieważnić
· skarga do sądu – przysługuje na wyrok zespołu arbitrów z postępowania odwoławczego, obowiązują przepisy K.P.C o apelacji, wnosi się ją do sądu okręgowego właściwego dla siedziby albo miejsca zamieszkania zamawiającego.
PROBLEM RACJONALIZACJI WYDATKÓW
- problem legalności, sensowności, trafności wydatków, ma wymiar etyczny
- istotne znaczenie, kwestia decentralizacji – przekazywanie pewnych wydatków i dotacji w ręce samorządów, dlatego kontrola nad nimi
- problem odpowiedniej legislacji – ustawodawca powinien jasno i klarownie określić zadania i kompetencje
- ważna jest przejrzystość, jawność wydatków
BUDŻET ZADANIOWY = podział budżetu na działy, które umożliwiają badanie efektywności wydatków ( do czego służy wskaźnik efektywności).
7. WYDATKI JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
- znaczenie lokalne
- w oparciu o ustawy o samorządzie gminnym, powiatowym, województwa
- ogólnie wskazane zadania, wynikające z ustaw regulujących różne dziedziny stosunków społecznych, ich podział, i finansowe odbicie ich realizacji- wydatki JST
PODZIAŁ WYDATKÓW :
· wydatki własne samorządu ( zadania własne- finansowane w oparciu o własne dochody oraz subwencje, obowiązkowe, wynikające z porozumienia np. z innymi JST)
· wydatki zlecone przez państwo ( finansowane w oparciu o dotacje celowe) NADZÓR NAD DZIAŁALNOŚCIĄ SAMORZĄDOWĄ W DZIEDZINIE WYDATKÓW PUBLICZYCH SPRAWOWANY JEST NA PODSTAWIE KRYTERIUM LEGALNOŚCI – ZGODNOŚCI Z PRAWEM. JST WYKONUJEZADANIA SAMODZIELNIEI WEDŁUG WŁASNEGO UZNANIA DONIEJ NALEŻY WYBÓR KIERUNKÓW INWESTOWANIA.
WYDATKI WŁASNE JST :
1. bieżące - dotacje z budżetu samorządowego przeznaczone na wynagrodzenia pracowników JST, składki, świadczenia na rzecz OF, zakupy towarów i usług
2. inwestycyjne
3. osobowe
4. dotacje – wydatki o celowym przeznaczeniu oparte na podstawie prawnej np. przeznaczone na finansowanie lub dofinansowanie zadań zleconych jednostkom nie zaliczanym do sektora finansów publicznych oraz fundacjom i stowarzyszeniom
5. wydatki na obsługę długu – obejmują wydatki budżetu samorządowego z tytułu oprocentowania i dyskonta od samorządowych papierów wartościowych ( obligacji ) , oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wypłat związanych z udzielonymi przez samorząd poręczeniami i gwarancjami
6. wydatki majątkowe – obejmują wydatki inwestycyjne SJB oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie inwestycji a także wydatki na zakup i objęcia akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego
7. wydatki rezerwy celowe – suma rezerw celowych nie może przekroczyć 5 % wydatków budżetu, są one tworzone na wydatki, których szczegółowy podział na podziałki budżetowe nie może być dokonany w okresie opracowywania budżetu
8. rezerwa ogólna – nie może być wyższa niż 1 % wydatków budżetu
Rozdział V DOCHODY PUBLICZNE I PRAWO PODATKOWE
DEF. DOCHODY = przez dochody publiczne należy rozumieć:
1. daniny publiczne , do których zalicza się podatki [obowiązkowe płatności na rzecz Skarbu Państwa lub na rzecz samorządu, będące wyrazem przymusowego przejmowania środków przez sektor publiczny na rzecz finansowania zadań publicznych, zaspokajających potrzeby, których obywatel , własnym działaniem, nie jest w stanie sam zaspokoić. ] , opłaty [przymusowa płatność , która ma charakter świadczenia odpłatnego], składki [charakter przymusowy – obowiązkowy, pobierane przez państwo. Są przychodami państwowych funduszy celowych np. NFZ], cła [przymusowe płatności przewidziane w ustawodawstwie celnym, pobierane przez organy celne od podmiotów przywożących towary z zagranicy na polski obszar celny. Cła pobierane przy wprowadzaniu towarów na obszar Unii są obliczane i przekazywane na rzecz budżetu wspólnotowego] , monopole fiskalne [państwo ma wyłączność w zakresie produkcji lub sprzedaży określonego towaru], wpłaty z zysku [wnoszone przez bank centralny. Zysk uzyskiwany jest w związku z lokatami bankowymi, czynnościami kredytowymi, depozytowymi i usługowymi oraz działalnością emisyjną tego banku], kredyty, pożyczki, wpływy ze sprzedaży bonów skarbowych i obligacji skarbowych to są tzw. dochody zwrotne; oraz inne świadczenia pieniężne np. dochody zmienia jednostek sektora finansów publicznych, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa JST oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw.
Środki publiczne art. 5 u. o f. p.!
3. pojęcie elementy konstrukcji i funkcje podatku – podatkiem ( art.6ordynacji
podatkowej)jest świadczenie:
· publicznoprawne
· nieodpłatne
· przymusowe
· bezzwrotne
· pieniężne
· na rzecz skarbu państwa, województwa, powiatu, gminy
· wynikające z ustawy podatkowej.
Wierzyciel i poborca = państwo lub samorząd
Elementy konstrukcji- są to:
· podmiot
· przedmiot- zdarzenie, sytuacja, działalność, okoliczność w związku z którymi ustawodawca nakłada obowiązek podatkowy np. otrzymanie darowizny
· podstawa opodatkowania- jest nią przedmiot podatku odpowiednio skonkretyzowany ujęty wartościowo ( w jednostkach pieniężnych) lub ilościowo ( w jednostkach naturalnych, np. w metrach kwadratowych, hektarach, sztukach) np. dochód danej osoby osiągnięty w roku podatkowym, obliczony na odstawie prowadzonej ewidencji rachunkowej
· stawki ( lub skale) podatkowe- mogą być procentowe lub kwotowe[podstawa opodatkowania wyrażona jest w jednostkach naturalnych]. Stawki procentowe odnoszą się do podstawy opodatkowania wyrażonej wartościowo ( w pieniądzu), stawki procentowe mogą być ukształtowane przez ustawodawcę jako stawki stałe (liniowe), które nie zmieniają się , są ciągle na tym samym poziomie np. 20% niezależnie od tego czy kwota stanowiąca podstawę opodatkowania rośnie, maleje czy pozostaje bez zmian. Stawki procentowe mogą być ukształtowane jako stawki zmienne i tworzą wówczas tzw. skalę podatkową.
Rodzaje skali podatkowych:
- progresywna – zbiór, zestawienie zmiennych stawek podatkowych ułożony w ten sposób, że w miarę powiększania się podstawy opodatkowania np. dochodu rośnie stawka podatkowa im wyższa podstawa opodatkowania, tym większe obciążenie podatkowe
- degresywna – im mniejsza podstawa tym niższe stawki
- regresywna – im mniejsza podstawa tym wyższe stawki
Stawki kwotowe występują wówczas gdy podstawa opodatkowania wyrażona jest w jednostkach aktualnych ( np. 0,20 zł od 1 metra kwadratowego powierzchni budynku w polskim podatku od nieruchomości
· zwolnienia – mają podmiotowy (np. zwolnienie od opodatkowania określonych kategorii podmiotów np. jednostki budżetowej) lub przedmiotowy ( zwolnienie od podatku określonej sytuacji np. stypendium naukowe) lub mieszany
· ulgi- konstrukcje zbliżone do zwolnień. Zmniejszenie wysokości podatku związane ze :
a) zmniejszeniem podstawy opodatkowania
b) obniżeniem stawek podatkowych
c) bezpośrednim obniżeniu kwoty podatku
· sposoby i terminy płatności- zależą od charakteru podatku np. podatki dochodowe mają roczny charakter i płacone są zaliczkowo w formie miesięcznych zaliczek z reguły do 20 dnia danego miesiąca za miesiąc poprzedni; płatność dokonywana gotówkowo, bezgotówkowo ( przelew w kasie), poprzez zakup znaku opłaty skarbowej lub urzędowego blankietu.
FUNKCJE PODATKÓW :
1. funkcja fiskalna – wyraża istotę ekonomiczną podatku w oparciu o gromadzone wpływy podatkowe państwo lub samorząd terytorialny mogą realizować określone zadania publiczne. Z funkcja ta wiąże się konstrukcja przedmiotu i podstawy opodatkowania.
2. funkcje pozafiskalne – funkcje oddziaływania i wpływania na zachowania przedsiębiorców i ludności. Np. ulgi mogą zachęcać ludność do budowy, remontów mieszkań.
KLASYFIKACJE PODATKOWE
· ze względu na zasięg :
1. podatki państwowe
2. podatki samorządowe
· ze względu na przedmiot opodatkowania :
1. przychodowe tj. od całości wpływów z prowadzonej działalności
2. dochodowe tj. od nadwyżki przychodów nad kosztami ich uzyskania
3. majątkowe tj. od przyrostu majątkowego mającego postać spadku lub darowizny
4. konsumpcyjne będące odpowiednio skonstruowaną podatkowa częścią ceny
· ze względu na podmiot obciążony :
1. podatki pośrednie – obciążają dochody osób fizycznych lub prawnych pośrednio, w wyniku dokonywania zakupów towarów i usług obciążonych podatkiem np. podatek akcyzowy.
2. podatki bezpośrednie – wprost obciążające dochód lub majątek podatnika np. podatki dochodowe , od spadków i darowizn.
· ze względu na elementy służące do obliczania podatku :
1. w nierozłączny sposób związane z prowadzeniem ksiąg rachunkowych lub podatkowych ksiąg przychodów i rozchodów
2. pozostałe podatki np. wartość rynkowa rzeczy
INNE RODZAJE PODATKÓW:
- podatki realne tj. podatki od obiektów np. gruntów i budynków, który pobierany jest niezależnie od tego kto jest aktualnym właścicielem obiektu
- podatki personalne – podatek dochodowy od osób fizycznych
DEF. OBOWIĄZEK PODATKOWY – zgodnie z ordynacją podatkową jest to wynikająca z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w zw. Z zaistnieniem zdarzenia określonego w ustawie np. otrzymanie spadku.
DEF. ZOBOWIĄZANIE PODATKOWE –wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz skarbu województwa, powiatu lub gminy podatku w wysokości w terminie oraz w miejscu określonym w przepisach prawa podatkowego. Obowiązek podatkowy + konkretyzacja = zobowiązanie podatnika.
DEF. PODATNIK – jest to: osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie
posiadająca OP, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu.
DEF. PŁATNIK PODATKU – instytucja występuje tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi, jest to podmiot obowiązany na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczenia i pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu np. płatnikiem podatku jest zakład pracy.
DEF. INKASENT PODATKU – może być wprowadzony w niektórych sytuacjach( np. w zakresie podatku rolnego) jest to podmiot obowiązany do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go do organu podatkowego. Inkasent nie oblicza podatku jedynie pobiera go i wpłaca do organu podatkowego.
5. POWSTANIE ZOBOWIĄZAŃ PODATKOWYCH
W dwojaki sposób:
1. z dniem zaistnienia zdarzenia
2. z dniem doręczenia decyzji organu podatkowego
Organ podatkowy może w drodze decyzji ze względu na ważny interes podatnika lub interes publiczny i na jego wniosek odroczyć termin płatności podatku lub rozłożyć na raty zapłatę podatku lub zaległości podatkowej. [może być też samo obliczenie podatkowe. Można też odroczyć termin płatności podatku lub rozłożyć na raty]
Odsetki za zwłokę wpłacane są bez wezwania organu podatkowego, a oblicza je podatnik, płatnik, inkasent lub czasem organ podatkowy. Obowiązującą stawkę odsetek ogłasza MF w Monitorze Polskim.
WYGASANIE ZOBOWIĄZAŃ PODATKOWYCH
Zobowiązania podatkowe wygasają w skutek:
- zapłaty podatku
- potrącenia podatku
- zaniechania poboru
- przeniesienia własności rzeczy
- umorzenie zaległości
- przedawnienie ( art. 59 ordynacji )
Zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Tego typu zobowiązania nie powstają , jeżeli decyzja ustalająca zobowiązanie została doręczona po upływie 3 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy
ODPOWIEDZIALNOŚĆ MAJĄTKOWA ZA ZOBOWIĄZANIA PODATKOWE
Za zobowiązania podatkowe odpowiada całym swoim majątkiem podatnik w określonych tylko przypadkach odpowiadać będzie: płatnik, inkasent, spadkobierca itp.
EWIDENCJA PODATNIKÓW – ustawa o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników określa zasady ewidencji podatników, płatników podatków, składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz zasady i tryb nadawania NIP. OF, OP i inne podmioty będące podatnikami otrzymują NIP i podlegają obowiązkowi ewidencyjnemu.
Za zaległości podatkowe odpowiadają następcy prawni podatnika. Natomiast spadkobiercy podatnika przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązku spadkodawcy
Za zaległości podatkowe podatnika odpowiadają całym swym majątkiem solidarnie z podatnikiem również osoby trzecie [np. rozwiedziony małżonek podatnika, członek rodziny podatnika, nabywca przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części ; osoba , której nazwiskiem posługiwał się podatnik w celu zatajenia prowadzenia działalności gospodarczej , właściciel spółki cywilnej, jawnej partnerskiej komplementariusz itp.]
Nadanie NIP następuje w drodze decyzji wydanej przez naczelnika urzędu skarbowego.
Podatnicy podają NIP na wszelkich dokumentach związanych z wykonywaniem zobowiązań
podatkowych. Utworzona została Krajowa Ewidencja Podatników prowadzona przez MF.
7. POSTEPOWANIE PODATKOWE –poborem podatków i ceł zajmują się organy podatkowe i organy celne dzielą się na rządowe i samorządowe. Rządowe to : naczelnik urzędu skarbowego, naczelnik urzędu celnego, dyrektor izby skarbowej, dyrektor izby celnej i MF.
ORGANY I INSTANCJI – naczelnicy urzędów skarbowych i celnych w niektórych przypadkach dyrektorzy izb skarbowych i celnych. Minister Finansów. Odwoławczymi organami od decyzji naczelników urz. Skarb i celnych są dyrektorzy izb skarbowych i dyrektorzy izb celnych, niekiedy MF
SAMORZĄDOWE ORGANY PODATKOWE I INSTANCJI –to wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta albo marszałek województwa.
SAMORZĄDOWE ORGANY PODATKOWE II INSTANCJI – to samorządowe kolegia odwoławcze ( SKO).
KONTROLA SKARBOWA I KONTROLA PODATKOWA – prowadza ją organy kontroli skarbowej – minister właściwy ds. finansów publicznych jako naczelny organ kontroli skarbowej, GENERALNY INSPEKTOR KONTROLI SKARBOWEJ, dyrektorzy urzędów kontroli skarbowej. Jest to z reguły kontrola źródłowa ( prowadzona w miejscu).
KONTROLA PODATKOWA – prowadzona jest niezależnie od kontroli skarbowej. Organy podatkowe I instancji ( rządowe i samorządowe) przeprowadzają kontrole podatkową u podatników, płatników inkasentów oraz ich następców prawnych. Celem tej kontroli jest sprawdzenie wywiązania się kontrolowanych z obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego. Ponadto organy podatkowe I instancji dokonują tzw. czynności sprawdzających, które maja na celu sprawdzenie terminowości składania deklaracji podatkowych oraz wpłacania podatków, a także sprawdzenie formalnej poprawności dokumentów i zbadanie zgodności stanu faktycznego z przedstawionymi dokumentami.
KONTROLA SKARBOWA - prowadzona jest przez organy kontroli skarbowej – minister właściwy do spraw finansów publicznych, jako naczelny organ kontroli skarbowej , Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej, dyrektorzy urzędów kontroli skarbowej. Jest to przeważnie kontrola źródłowa – prowadzona na miejscu w przedsiębiorstwie podatnika lub innej jednostce.
8. EGZEKUCJA NALEŻNOŚCI PODATKOWYCH I ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA SKARBOWA
Podmiotami postępowania egzekucyjnego są :
- wierzyciel
- organ egzekucyjny
- zobowiązany
-inne podmioty
Organami egzekucyjnymi są: naczelnik urzędu skarbowego, niektóre organy gminy o statusie miasta, dyrektor oddziału ZUS, dyrektor izby celnej , inne organy
Organ egzekucyjny wszczyna egzekucję na wniosek wierzyciela i na podstawie wystawionego przez niego tytułu wykonawczego
Środkami egzekucyjnymi w postępowaniu egzekucyjnym dotyczącym należności pieniężnych są egzekucje:
- z pieniędzy, z wynagrodzenia za pracę, z rachunków bankowych, z nieruchomości itd.
Zajęcie egzekucyjne – czynność organu egzekucyjnego w wyniku której organ egzekucyjny nabywa prawo rozporządzania składnikiem majątkowym zobowiązanego zajęciu , a następnie sprzedaniu podlegać mogą także ruchomości i nieruchomości zobowiązanego.
Zgodnie z kodeksem odpowiedzialności karnej za przestępstwo skarbowe lub odpowiedzialności za wykroczenie skarbowe podlega ten tylko, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe można popełnić umyślnie, a także nieumyślnie, jeżeli kodeks tak stanowi.
W sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe orzekają sądy powszechne albo sądy wojskowe.
ROZDZIAŁ VII PRAWO O DOCHODACH JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
SYSTEMY PODZIAŁU ŹRÓDEŁ PODATKOWYCH POMIĘDZY PAŃSTWO I SAMORZĄDY TERYRORIALNE:
1. system konkurencji podatkowej- każdy terytorialny związek publiczno – prawny może opodatkować według własnego uznania dowolne źródła podatkowe, co prowadzi do zróżnicowanego w poszczególnych częściach kraju obciążenia podatkowego i do zróżnicowanego zakresu świadczeń publicznych. W czystej postaci obecnie nie występuje. Najbliższy jest mu ustrój finansowy USA i Szwajcarii.
2. system rozgraniczenia źródeł podatkowych- pomiędzy państwo a samorząd – w systemie tym występuje rozdzielność źródeł podatkowych między państwem a samorządem. Mają one ustawowo przydzielone odrębne źródła podatkowe. Dana wspólnota terytorialna przejmuje wpływy z przydzielonego jej źródła podatkowego na własne potrzeby.
3. system dodatków do podatków –polega na tym, że gmina lub inna wspólnota terytorialna pobiera dochody w wyniku powiększenia kwoty podatku płynącego na rzecz państwa o odpowiedni dodatek, który może przybrać formę:
a) jednakowej, równej dla gmin wysokości
b) o górnej maksymalnej granicy
c) o nieokreślonej górnej graniczy
4. system udziałów podatkowych – wspólnoty terytorialne mają % ustalone udziały we wpływach, które pochodzą z danego podatku. Państwo i wspólnoty terytorialne mają więc wspólny podatek. System ten ułatwia prowadzenie jednolitej polityki podatkowej.
5. systemy mieszane – jest to połączenie wcześniej omawianych rozwiązań tj. systemu konkurencji podatkowej, rozgraniczenia źródeł podatkowych, dodatków do podatków i udziałów w podatkach. Współczesny stan stosunków społecznych, gospodarczych i ustrojowo – prawnych sprawia, że system wyposażenia finansowego państwa i innych wspólnot terytorialnych powinien opierając się na głównych rozwiązaniach: na systemie rozdzielności źródeł podatkowych i systemie udziałów podatkowych. Niektóre podatki powinny być przydzielone tylko państwu np. cła niektóre tylko gminom np. podatek od nieruchomości.
Główne podatki ( dochodowe ) powinny być natomiast wspólne i objęte udziałami % państwa i wspólnot terytorialnych.
Obecnie obowiązuje ustawa z 13 XI 2003 roku o dochodach jednostek samorządu terytorialnego
2. Dochody jednostek samorządu terytorialnego dzielą się na:
- dochody własne – np. podatki
- subwencje ogólne – przeznaczone są na finansowanie zadań własnych
- dotacje celowe – służą finansowaniu zarówno zadań własnych jak i zadań zleconych
3. KOMPETENCJE PODATKOWE SAMORZĄDÓW TERYTORIALNYCH
Wyróżnia się 3 rodzaje kompetencji jakie mogą przysługiwać samorządowi terytorialnemu.
Są to :
1. kompetencja do przejmowania wpływów z poszczególnych podatków
2. kompetencja do stanowienia przepisów prawnych w zakresie podatków( stosowanie samoopodatkowania, mogą ustalać zwolnienia, rada gminy uchwala uchwały w sprawie stawek podatków wg ustawowego ograniczenia na dany rok, ustalanie inkasenta, jego wynagrodzenia, ustalanie wzorów formularzy podatkowych )
3. kompetencja do administrowania w zakresie poszczególnych podatków
ŹRÓDŁA DOCHODÓW
- ustawa rozdziela je między państwo, a samorząd
- co to jest źródło dochodów? Jest to rodzaj, typ dochodów publicznych podzielony przez ustawodawcę na: podatki i opłaty, dotacje i subwencje.
- metoda rozdzielenia podatków na:
· państwowe- na tym powinien opierać się typ wyposażenia finansowego państwa i
innych wspólnot
· samorządowe- np.: podatki gminne np.: opłata skarbowa(targowa, miejscowa, ),
podatek leśny, rolny, od spadków i darowizn
- ustawa z 2003r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego określa źródła dochodowe
gminy.
- podatek państwowy + dodatek= typ dodatków do podatków. Dodatek do podatków musi być
uchwalony przez organ gminy. Brak tego mechanizmu w Polsce.
*Udział gmin w podatku dochodowym od osób fizycznych to 37,12 %
* samorządy powiatowe i wojewódzkie mają analogiczną konstrukcję udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych. Udział fizycznych 10,25 % ; województwa to 1,6%
DOCHODY SAMORZĄDOWE:
a) dochody własne
- udziały w podatkach, opłaty, dochody z majątku
- z nimi związana jest autonomia finansowa, nie można ich samorządom odebrać.
- niektóre gminy są bardzo silne, więc mają więcej wpływów z dochodów własnych, dlatego
otrzymują subwencje ogólne
b) subwencje ogólne
- finansowanie zadań własnych, dla ogółu zadań, bez wyszczególnienia wyjątek- subwencja
oświatowa
- subwencja wynika ze wzoru- oparta jest na zobiektywizowanych kryteriach
c) dotacje celowe
- np.: na utrzymanie, wojskowe, zasiłki okresowe dla pomocy społecznej, na inwestycję
szkolną
- przyznawane na wniosek, z uzasadnieniem
- zadanie zlecone
- samorządowi przysługuje prawo dochodzenia dotacji na cele zlecone w drodze sądowej
- dotacje na dofinansowanie zadań własnych
- porozumienie administracyjne- przekazywanie spraw i kompetencji między jednostkami
A) DOCHODY PUBLICZNOPRAWNE
· Udziały w podatkach
· Opłaty
· Dotacje
· Subwencje
B) DOCHODY PRYWATNOPRAWNE(majątkowe)
· Mienie- nieruchomości, grunty
· Czynsze najmu, dzierżawy
· Sprzedaż
EUROPEJSKA KARTA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO-
- przyjęta przez Radę Europy
- ratyfikowana przez Polskę w 1993r., np. Francja nie ratyfikowała
- samorządy mają prawo do samodzielności finansowej, do funkcjonowania na rynku.
- polskie ustawy powinny dostosować się do założeń Karty
5. SUBWENCJE:
- SUBWENCJA WYRÓWNAWCZA:
· wskaźnik G- dochody podatkowe gminy podzielone na liczbę mieszkańców
· wskaźnik Gg- dochody podatkowe wszystkich gmin przez ilość mieszkańców całego kraju
· subwencję wyrównawczą otrzymują te gminy, których wskaźnik G jest mniejszy niż 92% Gg
- SUBWENCJA RÓWNOWAŻĄCA:
· silne gminy mogą nie tylko nie dostać subwencji wyrównawczej, muszą oddać opłatę na rzecz subwencji równoważącej
· wpłaty dokonywane są do budżetu państwa, ale pozostają one w obrębie rozliczeń finansowych zachodzących między samorządami gminnymi.
· Kwota uzupełniająca dla gmin- oparta na gęstości zaludnienia w gminie (im mniejsza gęstość tym mniejsza kwota)
· Kwota uzupełniająca dla powiatów – stopa bezrobocia
-SUBWENCJA OŚWIATOWA:
· Na prowadzenie szkół, co jest samorządowym zadaniem własnym. Istotna jest liczba uczniów oraz struktura uczniów (np. niepełnosprawni)
· Liczba uczniów i liczba uczniów przeliczeniowych
- DOTACJE CELOWE NA DZIAŁANIA INWESTYCYJNE
· Kontrakt województwa – umowa między samorządem, a rządem
· Pieniądze daje głównie rząd, ale samorząd musi też wnieść wkład własny lub z UE
10 . dotacje celowe jako źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego
Dotacja celowa dla jednostki samorządu terytorialnego jest świadczeniem pieniężnym Skarbi Państwa przekazywanym z budżetu państwa na rzecz samorządu na realizacją określonego zadania publicznego.
ROZDZIAŁ VIII DŁUG PUBLICZNY PAŃSTWA I SAMORZĄDÓW TERYTORIALNYCH
1. DŁUG PUBLICZNY- jest sumą zobowiązań Skarbu Państwa i innych instytucji sektora publicznego. Jest on następstwem stosunku prawnego o złożonym charakterze. Obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych:
Wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne
Zaciągniętych kredytów i pożyczek
Wymagalnych zobowiązań wynikających z odrębnych ustaw, orzeczeń sądu, decyzji administracyjnych , przyjętych depozytów, zobowiązań z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji , innych tytułów.
Stosunek ten powstaje w zasadzie z czynności prawnych (cywilnoprawnych), których stroną jest Skarb państwo lub inny podmiot publiczny. Np. z umowy pożyczki, kredytu, czynności powodujących nabycie obligacji skarbowej. Skarb państwo i inne instytucje sektora publicznego są zobowiązani do zwrotu należności pieniężnych na rzecz banku, przedsiębiorstwa i innym podmiotom, które pożyczyły im środki pieniężne. Jest to pojęcie po części z zakresu prawa cywilnego. (wierzytelność- po jednej stronie mamy dług, a po drugiej należność. )
Dług Skarbu Państwa jest składnikiem długu publicznego , a deficyt budżetu państwa jest składnikiem deficytu całego sektora finansów publicznych .
Deficyt SP i deficyt budżetu państwa nie dają pełnego obrazu stanu finansów publicznych , potrzeba danych z całego sektora publicznego.
Dlaczego państwo ma długi? Państwo i samorządy mają długi, ponieważ nie zawsze wydatki
są równe dochodom. Dług jest konsekwencją występowania deficytu budżetowego.
Wartość rocznego PKB oblicza Prezes Głównego Urzędu Statystycznego, ogłasza w Monitorze Polskim
Granicami stanowiącymi zobowiązania państw wchodzących do Unii są: dla deficytu 3% w stosunku rocznego PKB, dla długu 60% PKB.
Deficyt budżetowy i dług SP powodują występowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa. Ustawa o finansach publicznych jako potrzeby pożyczkowe budżetu państwa określa zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do sfinansowania deficytu budżetu państwa i spłat wcześniej zaciągniętych zobowiązań, a także do sfinansowania udzielanych innych operacji finansowych związanych z długiem SP.
Dochody i wydatki skierowane są na wykonanie zadań państwa. Jeżeli dochody podatkowe okazują się niewystarczające to zaciąga się pożyczki i kredyty. Kwoty przychodów i rozchodów stają się przy tym bardzo wysokie, nominalnie nawet większe niż kwoty dochodów i wydatków.
Obsługa długu – przede wszystkim płatności odsetkowe – odsetki od kredytów , pożyczek , obligacji i bonów skarbowych. Są to wydatki , a nie rozchody. Finansowane są z dochodów podatkowych, nie z przychodów budżetu.
DEFICYT BUDŻETOWY- to sytuacja prawna, gdy ustalone wydatki są większe od planowanych dochodów.
Skąd państwo bierze środki na pokrycie deficytu?
Wówczas uaktywnia się działalność Skarbu Państwa (samorządu), gdzie zaciąga się pożyczki, kredyty- państwo staje się dłużnikiem. A instytucje pożyczające mu środki- stają się wierzycielami. Skarb Państwa pożyczając pieniądze na pokrycie deficytu, zobowiązuje się do tego, że je odda, oczywiście wraz z odsetkami, by wierzyciel nie czuł się poszkodowany.
Skarb Państwa pożycza pieniądze w różny sposób: od osób, instytucji, finansowych, krajowych i zagranicznych, pożycza pieniądze poprzez emisję i sprzedaż obligacji skarbowych- jest to specjalna technika pożyczania pieniędzy przez Skarb Państwa. Państwo emituje obligacje, które nabywane są przez inne podmioty, ze sprzedaży państwo czerpie pieniądze, ale jednocześnie ma dług, bo w określonym czasie musi te obligacje odkupić i to z % dla tych, którzy je wcześniej od państwa kupili.
LIMITY ZADŁUŻENIA- są pewne regulacje prawne, które wskazują limity zadłużenia, które nie powinny być przez władze przekraczane. Limity wynikające z prawa unijnego:
1)dług publiczny całego sektora publicznego, w tym Skarbu państwa- konkretna kwota długu nie może przekroczyć 60% rocznego PKB, który obliczany jest prze GUS(regulacja ta wynika również z Konstytucji). Na dzień dzisiejszy jest to ok.51%.
Istnieją również procedury ostrożnościowe i naprawcze(sanacyjne), są to regulacje ,,życzeniowe” a nie funkcjonalne- nie sprawdzają się w praktyce.
2)wynika tylko z prawa unijnego- państwa UE niekoniecznie przestrzegają – wielkość deficytu w danym roku nie może być większy niż 3% PKB.
RELACJE MIĘDZY SKARBEM PAŃSTWA A NBP- wiąże się z dodrukowywaniem pieniędzy przez NBP na pokrycie deficytu budżetowego, ustawa zasadnicza zabrania tego deficyt nie może być pokryty przez NBP. W banko spółdzielczym można zaciągnąć kredyt na pokrycie deficytu, ale nie w NBP.
PRZYCHODY- wpływy do budżetu państwa na finansowanie deficytu budżetowego: wpływy z obligacji skarbowych, kredytów, pożyczek, wpływy z tytułu prywatyzacji np. sprzedaży spółek należących do państwa, wpływy ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych.
ROZCHODY- środki kierowane na opłatę zadłużenia, które przypadają na dany rok, które termin uregulowania, spłaty określają na dany rok.
PRZYCHODY I ROZCHODY SĄ STRICTE ZWIĄZANE Z DEFICYTEM.
POTRZEBY POŻYCZKOWA BUDŻETU PAŃSTWA- jest to zapotrzebowanie na środki, które potrzebne są na pokrycie deficytu danego roku i spłatę pożyczek, kredytów, które zostały zaciągnięte we wcześniejszych latach.
SKARBOWE PAPIERY WARTOŚCOWE- jest papierem wartościowym , w którym Skarb państwa stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia, które może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny. Mogą być emitowane lub wystawiane wyłącznie przez MF, a papiery opiewające na świadczenie niepieniężne emituje MSP w porozumieniu z MF.
SP odpowiada całym swym majątkiem za zobowiązanie wynikające z wyemitowanych lub wystawionych skarbowych papierów wartościowych.
Skarbowe papiery wartościowe mogą być emitowane lub wystawiane jako papiery wartościowe o terminie wykupu:
Nie dłuższym niż rok, do których zalicza się w szczególności bony skarbowe (krótkoterminowe skarbowe papiery wartościowe)
Dłuższym niż rok, do których zalicza się w szczególności obligacje skarbowe.
Emituje je Skarb Państwa, a w imieniu państwa Minister Finansów(emitent). MF musi poinformować przyszłych kupujących papiery jakie są wartości papierów, wartości emisji w danym okresie proponowane, jakie jest oprocentowanie, jakie terminy wykupu. Informacje MF jako emitenta muszą być zawarte w liście emisyjnym., z niego nabywcy- inwestorzy, dowiadują się jakie papiery są oferowane. Tak naprawdę to NBP zajmuje się sprzedażą wyemitowanych przez państwo papierów.
BONY SKARBOWE- papiery wartościowe opiewające na 10 tys.- kwota nominalna, są emitowane, a następnie odkupowane w określonym terminie. Wykup bonów nie może być jednak później niż rok.[emitowane na okres od 1 do 52 tygodni]. Są to papiery KRÓTKOTERMINOWE.
OBLIGACJE SKARBOWE- papiery wartościowe średnio i długoterminowe. (2lata, 5lat). Dają możliwość wyższego procentu. Jest jednak możliwość dyskonta- sprzedaży poniżej kwoty wykupu. (kupujemy np. za 10 tys. A sprzedajemy za 9 tys.) Papiery wartościowe nie mają charakteru dokumentów- mają charakter zdematerializowany. Są to zapisy na rachunkach uczestników transakcji.
Ustawa ustala trzy poziomy [granice] relacji długu publicznego do PKB:
Od 50 – 55%
Od 55-60%
Powyżej 60%
RM przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu poprawienie relacji długu publicznego do PKB. Obejmuje:
Wskazanie przyczyn
Program przedsięwzięć
Trzyletnią prognozę dotycząca relacji państwowego długu publicznego do PKB
Udzielenie poręczenia i gwarancji jest z reguły związane z wniesieniem stosownej opłaty prowizyjnej. Minister właściwy do spraw finansów publicznych lub Bank Gospodarstwa Krajowego mogą udzielać w imieniu Skarbu Państwa poręczenia lub gwarancji spłaty kredytu, pożyczki, spełnienia przez emitenta świadczeń pieniężnych wynikających z wyemitowanych przez niego obligacji , wykonania innych zobowiązań.
Dług SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
JST (gmina, powiat, województwo) również mogą mieć deficyt budżetowy. Mają więc swoje źródło przychodów na pokrycie długu publicznego, które stanowią np.: kredyty w bankach, pożyczki np. w funduszu ochrony środowiska, bądź pożyczka uzyskana od Skarbu Państwa, samorząd również może emitować obligacje samorządowe(komunalne), które mają oparcie w ustawie z 1995 r. o obligacjach, a nie w ustawie o finansach publicznych.
Tryb emitowania obligacji samorządowych jest dwojaki:
1 w trybie publicznym- emituje je do ogółu – każdy może te obligacje kupić. By emisja publiczna miała miejsce trzeba złożyć wniosek- prospekt emisyjny- do komisji finansowej komisji papierów wartościowych. Pomaga w tym firma maklerska.
2 emisja niepubliczna- wysłanie propozycji np. listownie do konkretnej osoby, banku, firmy, by ta osoba nabyła obligacje gminy, powiatu, czy województwa, nie bierze w niej udziału komisja papierów wartościowych, jst same załatwiają sobie klientów, jest to emisja ograniczona, gdyż listy te można skierować do nie więcej niż 300 adresatów, a obecne prawo mówi o 100 adresatach.
Samorządy bardzo rozważnie gospodarują finansami i częściej korzystają z drugiego rozwiązania – emisji niepublicznej. Bardzo często mają one nadwyżki budżetowe – są one traktowane jako przychody i idą na finansowanie deficytu.
Jakie są granice zadłużenia? Czy można ogłosić upadłość samorządu? Nie, ani Skarb Państwa, ani samorząd nie może ogłosić upadłości. Muszą istnieć od strony prawnej.
Jest kilka granic zadłużenia, o których mówi ustawa o finansach publicznych:
1) kwota przeznaczona na spłaty odsetki kredytów nie może być większa niż 15% planowanych dochodów gminy, powiatu, czy województwa.
2) Wielkość długu na koniec roku nie może być większa niż 60 % dochodów budżetowych gminy, powiatu, czy województwa.
RIO jest powołana między innymi po to, by badać czy samorządy przestrzegają prawa.
ROZDZIAŁ IX PUBLICZNE PRAWO BANKOWE.
1. PRAWO BANKOWE- to całokształt norm prawnych regulujących strukturę, organizację i działalność banków, obejmuje zagadnienia cywilnoprawne i zagadnienia publicznoprawne w obszarze bankowości.
2. PRZEDMIOT REGULACJI- stosunki zobowiązaniowe powstające w toku realizacji czynności bankowych, zagadnienia tworzenia i likwidacji banków, funkcjonowanie nadzoru nad działalnością banków.
PODZIAŁ:
A)PUBLICZNE PRAWO BANKOWE- obejmuje normy prawne zawierające ustalenia dotyczące zasad tworzenia, organizacji, finansowania, banków oraz sprawowania wobec nich kontroli i nadzoru bankowego. Do publicznego prawa bankowego należą też przepisy określające status prawny oraz zadania banku centralnego.
b)PRAWO BANKOWE PRYWATNE- zawiera natomiast regulacje oparte na równorzędnych stosunkach banku z klientami, a podstawą do tych stosunków są umowy.
PODSTAWA PRAWNA:
a)PRZEPISY POWSZECHNIEOBOWIĄZUJĄCE:
1. ustawa z 29 VIII 1997r. prawo bankowe i przepisy wykonawcze
2. ustawa z 1994r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym,
3. ustawa z 1997r o listach zastawnych i bankach hipotecznych,
4. ustawa o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych,
5. ustawa z 2000r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych itp.
Polskie ustawy muszą być zgodne z dyrektywami wydanymi przez UE.
b)PRZEPISY WEWNĘTRZNIE OBOWIĄZUJĄCE- (wewnątrz sektora bankowego)
1. regulacje wydane przez organy NBP (Prezesa, Zarząd, Radę Polityki Pieniężnej)
2.regulacje wydane przez organ nadzoru bankowego- Komisję Nadzoru Bankowego.
Definicja BANK- jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych, obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.
Bank nie może istnieć bez zezwolenia uprawniającego do wykonywania czynności bankowych, a czynności bankowe łączą się z ryzykiem (klient powierza bankowi swe pieniądze pod tytułem zwrotnym, ryzyko działalności obciąża bank.)
Bank pozyskuje środki (wkłady) za odpowiednim wynagrodzeniem (oprocentowaniem) oraz kieruje zgromadzone kapitały w przedsięwzięcia dające odpowiednie przychody.
Bank posiada także odpowiednie kapitały (fundusze )własne. Kapitały bankowe (własne i zgromadzone od klientów) są wykorzystywane w celu udzielania kredytów, na zakup papierów wartościowych, inne lokaty.
Przychodami banku są wpływy z tytułu udzielonych kredytów, odsetki od lokat w papiery wartościowe, opłaty i prowizje za czynności usługowe.
Przychody banku komercyjnego pomniejszone o koszty bankowe= ZYSK BANKU.
PRZEDMIOT DZIAŁALNOŚCI BANKOWEJ- czynności bankowe objęte monopolem
bankowym np. przyjmowanie wkładów pieniężnych i prowadzenie rachunków tych wkładów.
II. FORMA ORGANIZACYJNO- PRAWNA:
3 FORMY:
- BANKI PAŃSTWOWE:
· może być utworzony w drodze rozporządzenia RM, gdy zajdzie taka potrzeba;
· potrzebny jest wówczas: wniosek Ministra Skarbu i opinia ze strony Komisji Nadzoru bankowego
· obecnie w Polsce jest tylko 1 bank państwowy- Bank Gospodarstwa Krajowego
· do jego kompetencji należy obsługa funduszy i programów państwowych utworzonych, powierzonych lub przekazanych temu bankowi na podstawie odrębnych umów. Np. Krajowy Fundusz Mieszkaniowy
· zadania tego banku to: prowadzenie odpowiednich programów rządowych oraz obsługa sektora finansów publicznych.(rządowego i samorządowego).
- BANK SPÓŁDZIELCZY:
· może być utworzony z zachowaniem trybu określonego przepisami prawa spółdzielczego, na podstawie zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego, wydanego w uzgodnieniu z Ministrem Finansów, na wniosek założycieli.
· Założyciele- OF, a ich liczba nie może być mniejsza niż 10,
· W Polsce jest ich ok. 600
· Prowadzą działalność na terenie powiatu (bank lokalny np. : rolników)
· Zobowiązane są do łączenia w strukturę banku zrzeszającego (jest to 2-gi szczebel bankowości spółdzielczej)
-BANKI W FORMIE SPÓŁEK AKCYJNYCH:
· Może być utworzony na podstawie zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego, z zachowaniem trybu określonego w przepisach Kodeksu spółek handlowych o spółkach akcyjnych;
· Ok. 60 obecnie w Polsce;
· Są to duże banki komercyjne, objęte przez kapitał zagraniczny;
· Bank o polskim kapitale to PKO BP s.a.
a)BANKI ZAGRANICZNE- czyli o kapitale pochodzącym z państw nie należących do UE,
powstają w trybie specjalnej procedury, za zgodą KNB
b)BANK ZAGRANICZNY- (2GIE ZNACZENIE)- posiada siedzibę w UE, tu dla utworzenia
nie jest potrzebna zgoda KNB
inne banki:
- banki hipoteczne- aktualnie w Polsce nie występują , są to banki lokalne. Tworzony wyłącznie w formie spółki akcyjnej. Do jego czynności należy udzielenie kredytów zabezpieczonych hipoteką, nabywanie wierzytelności innych banków , emitowanie hipotecznych i publicznych listów zastawnych.
- parabanki: podmioty prowadzące działalność podobną bankowej np.: spółdzielcze kasy
oszczędnościowo- kredytowe [gromadzenie środków pieniężnych wyłącznie swoich członków, udzielanie im pożyczek i kredytów, przeprowadzanie na ich zlecenie rozliczeń finansowych, kasy prowadzą działalność niezarobkową. Członkami kasy mogą być osoby fizyczne połączone więzią o charakterze zawodowym lub organizacyjnym, w szczególności pracownicy zatrudnieni w jednym lub kilku zakładach pracy, osoby należące do tej samej organizacji społecznej lub zawodowej, Celem działalności Kasy Krajowej jest zapewnienie stabilności finansowej kas oraz sprawowanie nadzoru nad kasami dla zapewnienia bezpieczeństwa zgromadzonych w nich oszczędności oraz zgodności działalności kas z przepisami prawa. ], pracownicze kasy zapomogowo- pożyczkowe
III. KOMISJA NADZORU BANKOWEGO:
- organ administracji rządowej;
- powstał w 1997r., wcześniej organem nadzoru był Prezes NBP,
- funkcje:
a) wydawanie zezwoleń na utworzenie banku;
b) kontrola i nadzór w stosunku dzbanków;
c) wydawanie decyzji, zgody np. kto może być prezesem banku, członkiem zarządu
d) jest organem właściwym w sprawach przekształcania, połączeń , kapitałów
- może kontrolować banki, także karać np., kary finansowe NBP- bank centralny
- zgodnie z art. 227 Konstytucji przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza (tj. znaków pieniężnych – banknotów i monet) oraz prawo ustalania i realizowania polityki pieniężnej (np.: poprzez ustalanie rezerw obowiązkowych banków komercyjnych, oprocentowania kredytów refinansowych, politykę otwartego rynku).
- NBP ponosi konstytucyjną odpowiedzialność za wartość polskiego pieniądza
- NBP posiada osobowość prawną i prawo używania pieczęci z godłem państwowym
- NBP jest bankiem banków i bankiem rządu;
- celem działalności jest utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu
- do zadań NBP należy: organizowanie rozliczeń pieniężnych, prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi i działalności dewizowej, prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa, regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie, kształtowanie warunków dla rozwoju systemu bankowego, opracowywanie statystyki pieniężnej i bankowej, opracowywanie bilansu płatniczego.
- organami NBP są: Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej, Zarząd
- bank wykonuje zadania przez centralę, oddziały okręgowe i inne równorzędne komórki
organizacyjne.
- PREZES- jest powoływany i odwoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta RP, kadencja- 6lat, jest równocześnie przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej,
- RADA POLITYKI PIENIĘŻNEJ- ma 9 członków + Prezes jako przewodniczący, członkowie powoływani są w równej liczbie przez Sejm, Senat i Prezydenta z pośród specjalistów z zakresu finansów. Rada Polityki Pieniężnej ustala coroczne założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z projektem RM ustawy budżetowej; rada w ciągu 5 miesięcy od zakończenia budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej, ustala wysokość stóp procentowych, ustala stopy rezerwy obowiązkowej banków i wysokość jej oprocentowania, ustala zasady operacji otwartego rynku, zatwierdza plan finansowy NBP.
- ZARZĄD- kieruje działalnością banku centralnego, realizuje uchwały Rady, podejmuje uchwały w sprawach należących do jego kompetencji, m.in. realizowanie zadań z zakresu polityki kursowej, ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych, nadzorowanie operacji otwartego rynku, określanie zasad gospodarki funduszami NBP.
IV. INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ STOSOWANE PRZEZ NBP :
- NBP nie emituje papierów skarbowych wartościowych , robi to Skarb Państwa
1. REZERWY OBOWIĄZKOWE BA NKÓW KOMERCYJNYCH W NBP-
NBP gromadzi na swych rachunkach określoną część wkładów innych banków tzw. rezerwy obowiązkowe, jest to ustawowy obowiązek NBP, sens- poprzez ustalanie ich wysokości można pobudzać lub hamować działalność kredytową banków. Konstrukcja rezerw obowiązkowych polega na przymusowym przekazaniu bankowi centralnemu części wkładów zgromadzonych , bez prawa wykorzystywania tych środków przez bank przekazujący.
2. KREDYT REFINANSOWY UDZIELANY PRZEZ NBP-
udziela tego kredytu bankom komercyjnym w celu uzupełnienia ich zasobów pieniężnych w oparciu o umowę kredytową . może być udzielony w kilku formach m.in. pod zastaw papierów wartościowych - do wysokości równej określonej części nominalnej wartości tych papierów (kredyt lombardowy). Do stopyy kredytu lombardowego odwołują się niektóre regulacje prawne np. przepisy podatkowe w zakresie ustalania wysokości odsetek za zwłokę w uiszczaniu należności podatkowych .
3. DYSKONTO I REDYSKONTO WEKSLI STOSOWANE PRZEZ NBP
Weksel – opiewa na określoną kwotę i płatny jest w oznaczonym terminie. W terminie płatności podmiot uprawniony do weksla powinien otrzymać od podmiotu zobowiązanego pełną kwotę , na jaką weksel został wystawiony.
Dyskonto bankowe weksla – nabycie go przez bank przed terminem jego płatności za kwotę niższą od tej, na jaką weksel opiewa .
4. OPERACJE NBP NA RYNKU FINANSOWYM
USTRÓJ PIENIĘŻNY
· Regulują ustawy np.: o denominacji złotego, KC, prawo bankowe, prawo dewizowe
· Pieniądz- prawny środek płatniczy,
· Zgodnie z art. 1 ustawy o denominacji złotego obowiązującą w Polsce jednostką pieniężną jest złoty, który dzieli się na 100 groszy,
· Prawne znaczenie pieniądza - polega na nadaniu mu przez państwo przymusowej mocy umarzania zobowiązań poprzez przeniesienie wartości ekonomicznej z majątku dłużnika do majątku wierzyciela
· pieniądz jest prawnym środkiem płatniczym,
· zasada nominalizmu- wykonanie zobowiązania pieniężnego przez dłużnika następuje przez zapłatę sumy nominalnej w znakach pieniężnych, regulowana przepisami KC
· zasada walutowości- obowiązek stosowania waluty polskiej na obszarze RP przy określaniu zobowiązań pieniężnych (art. 358 KC)
· złoty polski jest walutą wymienialną
· wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych przysługuje bankowi centralnemu
· emisja banknotów i monet oraz właściwe funkcjonowanie pieniądza w obrocie prawny jest podstawowym zadaniem władz publicznych.
· Pieniądz występuje w 2 formach: gotówkowej i bezgotówkowej
· Ogólna kondycja (wartość ) pieniądza jest funkcją stanu gospodarczego kraju oraz siły gospodarczej i politycznej państwa.
NBP może :
Emitować i sprzedawać papiery wartościowe
Sprzedawać i kupować dłużne papiery wartościowe w operacjach otwartego rynku
Organizować obrót papierami wartościowymi, których jest emitentem, oraz skarbowymi papierami wartościowymi
Otwierać rachunki lokat terminowych banków.
Działalność kantorowa:
- regulowania działalność gospodarcza polegająca na kupnie i sprzedaży wartości dewizowych oraz pośrednictwie w ich kupnie i sprzedaży. Wymaga wpisu do rejestru. Rejestr prowadzi Prezes NBP
ROZDZIAŁ X SYSTEM UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH I ZDROWOTNYCH
Ubezpieczenia głównie społeczne i zdrowotne – to trzeci obok rządowego i samorządowego sektor finansów publicznych. Ubezpieczenia społeczne są obowiązkowe. Dotyczą pracowników, OF, i OF prowadzących działalność gospodarczą. Osiągnięcie wieku emerytalnego[65 lat], choroba, wypadek, śmierć, powodują że dalsze świadczenie pracy lub wykonywanie działalności staje się niemożliwe. W skutek tych zdarzeń nie może być uzyskiwane wynagrodzenie za pracę.
Aby rozwiązać te powszechne sytuacje życiowe funkcjonuje system ubezpieczeń społecznych z jego finansowymi konstrukcjami, które określa ustawa z 13. października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych. Przepisy
ustawy obejmują ubezpieczenia:
a) emerytalne
b) rentowe
c) chorobowe
d) wypadkowe.
Pracownicy lub inne objęte ubezpieczeniem osoby otrzymują świadczenia pieniężne : emerytury, renty , zasiłki chorobowe, inne świadczenia.
Finansowanie świadczeń w ramach ubezpieczeń społecznych prowadzonych przez zakład ubezpieczeń społecznych odbywa się metodą repartycyjną, która polega na bieżącym finansowaniu świadczeń bezpośrednio z gromadzonych składek. Składki są przeznaczone od razu na świadczenia. Pokolenie osób pracujących, które aktualnie opłaca składki umożliwia finansowanie emerytur i innych świadczeń dla pokolenia osób starszych, które jest uprawnione do uzyskania emerytur i rent.
Składki na ubezpieczenia emerytalne finansują z własnych środków i w równych częściach ( po połowie) ubezpieczeni pracownicy i płatnicy składek ( pracodawcy). Podstawą wymiaru składek jest przychód osoby fizycznej, o którym mówią przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, a więc wynagrodzenie ze stosunku pracy i inne przychody.
Od 1 stycznia 2008 gdy składka na ubezpieczenie rentowe wynosi 6% ubezpieczeni pokrywają 1,5% podstawy wymiaru, a płatnicy składek 4,5%. Składki na ubezpieczenia chorobowe finansują w całości z własnych środków sami ubezpieczeni. Z kolei składki na ubezpieczenia wypadkowe finansują w całości z własnych środków pracodawcy.
Podstawą wymiaru składek jest przychód osoby fizycznej – wynagrodzenie ze stosunku pracy i inne przychody.
Stopy procentowe składek wynoszą:
a) 19,52% podstawy wymiaru – na ubezpieczenia emerytalne
b) Od 2007 roku – 10% , a od 1 stycznia 2008 roku – 6% podstawy wymiaru – na
ubezpieczenia rentowe
c) 2,45% podstawy wymiaru – na ubezpieczenia chorobowe
d) Od 0,67 % do 3,60 % podstawy wymiaru na ubezpieczenia wypadkowe.
Do czasu wprowadzenia nowego systemu składki na ubezpieczenia społeczne pracowników finansowane były w całości ze środków pracodawcy. Wspomniane składki obliczają, rozliczają i przekazują co miesiąc do ZUS płatnicy składek ( pracodawcy). Składki na ubezpieczenia społeczne są elementem kosztów przedsiębiorstwa lub innej jednostki zatrudniającej pracowników. Wpłacane składki to rozmiar przyszłej emerytury.
Roczna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracownika nie może być wyższa w danym roku od kwoty odpowiadającej trzydziestokrotności prognozowanego na ten rok kalendarzowy przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, określonego w ustawie budżetowej. Od nadwyżki ponad ten limit składki nie są pobierane, kwotę ograniczenia ( limitu) rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ogłasza Minister Pracy i Polityki Socjalnej. W 2007 roku limit rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia wynosi 78 480 złotych, a sens merytoryczny ograniczenia podstawy wymiaru składek jest związany z tym, żeby nie obciążać składkami wysokich przychodów, by obliczona w oparciu o te składki przyszła emerytura nie była nadmiernie wysoka.
ZUS prowadzi konta ubezpieczonych, konta płatników składek, centralny rejestr ubezpieczonych, centralny rejestr płatników składek, centralny rejestr członków otwartych funduszy emerytalnych. System indywidualnych kont umożliwia powiązanie wysokości przyszłej emerytury z sumą wniesionych składek emerytalnych. Konta osób , którzy opłacają składki przed 1 stycznia 1999 mają kapitał początkowy.
ZUS jest państwową Jednostką Organizacyjną , posiada osobowość prawną. W skład ZUS’u wchodzi centrala i terenowe JO (oddziały, inspektoraty). Plan finansowy FUS ( fundusz ubezpieczeń społecznych) ma centralny charter, jednakże realizują go liczne jednostki organizacyjne zakładu. Do zakresu działania zakładu należy m.in. stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczenia społecznego, ustalanie uprawnień doświadczeń z ubezpieczeń społecznych oraz wypłacanie tych świadczeń, wymierzanie i pobieranie składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, fundusz pracy inne fundusze, prowadzenie rozliczeń z płatnikami składek.
Organy ZUS
- Prezes zakładu,
- Zarząd z Prezesem zakładu jako przewodniczącym,
- Rada nadzorcza zakładu
FUS [fundusz ubezpieczeń społecznych] – oparty na metodzie ubezpieczeniowej (opłacanie składek powiązanych ze świadczeniami emerytalnymi , rentowymi i chorobowymi), a nie budżetowej. powołany został w celu realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych.
Przychodami funduszu są głównie składki na ubezpieczenia społeczne. Ze środków funduszu finansowane są wypłaty świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego, rentowego, chorobowego i wypadkowego. W ramach FUS wyodrębnia się fundusze:
- emerytalny
- rentowy
- chorobowy
- wypadkowy
- rezerwowe.
Ustawa z 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych traktuje fundusz ubezpieczeń społecznych jako państwowy fundusz celowy, powołany w celu realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych, którego dysponentem jest ZUS. Przystosowanie wysokości rent i emerytur do rosnących zarobków i cen – czyli waloryzacja jest koniecznością.
Wzrost ( waloryzacja) świadczeń postępuje w nawiązaniu do wzrostu cen lub obu tych elementów. Prawny wyraz zagadnienia płynności wypłat emerytalnych tworzenia rezerw na cele emerytalne znajduje się w przepisach o Funduszu Rezerwy Demograficznej.
Ustawa ustala, że środki FRD mogą być wykorzystane wyłącznie na uzupełnienie niedoboru funduszu emerytalnego, który wynika z przyczyn demograficznych.
- środki Funduszu Rezerwy Demograficznej mogą być wykorzystywane tylko na uzupełnienie niedoboru funduszu emerytalnego, który wynika z przyczyn demograficznych
- fundusz emerytalny – osoba prawna; jego działalnością kieruje towarzystwo emerytalne; związany z metodą kapitałową – środki pochodzące ze składek są inwestowane w celu zgromadzenia kapitału na przyszłe świadczenia emerytalne; przedmiotem jego działania jest gromadzenie środków pieniężnych i ich lokowanie z przeznaczeniem na wypłatę członkom funduszu po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego
OTWARTE FUNDUSZE EMERYTALNE
Są elementem systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce ( tzw. II filarem), określa ustawa z 28 VIII 1997 roku o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych zgodnie z ustawą fundusz emerytalny jest OP, jest związany z kapitałową metodą funkcjonowania ubezpieczeń emerytalnych. Polega na tym, że środki pochodzące ze składek są inwestowane w celu zgromadzenia kapitału na przyszłe świadczenia emerytalne. Oszczędności te są realną sumą środków pieniężnych danej osoby. Przedmiotem działalności funduszu jest gromadzenie środków pieniężnych i ich lokowanie z przeznaczeniem na wypłatę członkom funduszu po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego. Gromadzenie składek i ich lokowanie zostało powierzone otwartym funduszom emerytalnym, natomiast wypłacanie tak zgromadzonych środków finansowych – zakładom emerytalnym. Organ nadzorczy nad funduszami emerytalnymi wydaje zezwolenie na utworzenie funduszu emerytalnego.
Lokowanie ( inwestowanie) środków pochodzących ze składek emerytalnych może mieć istotne
znaczenie dla rozwoju gospodarczego.
I filar – to waloryzacja, czyli podwyższenie emerytury ze względu na podniesienie cen, a
obniżenie płac.
II filar – polega na przymusowym oszczędzaniu, OF przekazują swoje składki do tzw. otwartych funduszy emerytalnych, gdzie są lokowane, inwestowane, by ich wartość się powiększała. Są one uwalniane, gdy OF osiągnie wiek emerytalny.
- można mieć emerytury z I i II filaru.
- podmiotami działającymi w II filarze są otwarte fundusze emerytalne jest ich 16 , a składki są obowiązkowe. Wysokość tej składki to 7,3 % wymiaru przychodu z czego 1/3 idzie do ZUS. OFE to masa pieniędzy , masa finansowa( majątkowa) posiada osobowość prawną . PTE ( POWSZECHNE TOWARZYSTWO EMETYTALNE) to podmiot zarządzający tą masą.
METODA KAPITAŁOWA – oszczędności mają być pomnażane, lokowane.
III filar- dobrowolne systemy emerytalne
· Dobrowolny
· Każdy maże przystąpić
· Gromadzone są pieniądze „na starość”
· Są 2 elementy gdzie państwo wkracza
- pracownicze programy emerytalne- zakład pracy pracodawca, związki zakładowe decydują czy taki próg wprowadzić, tu składkę płaci pracodawca w oparciu o umowę zakładową między pracodawcą a pracownikami
- IKE – indywidualne konta emerytalne – gromadzą środki w banku np. zakup obligacji skarbowych, państwo popiera gromadzenie takich środków, tu od odsetek nie trzeba płacić podatku ( a na kontach w banku tak) . Odsetki od środków gromadzonych na ike są zwolnione z podatku dochodowego
od osób fizycznych
- ubezpieczenie społeczne rolników: ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe, macierzyńskie oraz emerytalno-rentowe
UBEZPIECZENIA ZDROWOTNE- TO FINANSOWANIE USŁUG SŁUŻBY ZDROWA.
Służba zdrowia jest finansowana na 3 sposoby:
1. ( do 1998) model budżetowy – szpitale, przychodnie – jednostki budżetowe finansowane z budżetu państwa – np. z podatków
2. model ubezpieczeniowy ( od 1998) – potencjalny pacjent jest ubezpieczony i wnosi składki pobiera je ZUS i przekazuje do kasy chorych, która ma zapewnić usługi medyczny, zawiera umowy lekarzami na usługi medyczne, określa warunki refundacji leków. Kasy chorych zniesiono, a utworzono NFZ ( Narodowy Fundusz Zdrowia), jest on bardziej scentralizowany składka obecnie wynosi 9% przychodu.
3. model rynkowy ( komercyjny) funkcjonuje też w Polsce ( jego elementy to rynek, umowy oparte o stosunek cywilnoprawny, nie każdy jest w stanie zapłacić za usługę medyczną, czyli prywatne gabinety, dlatego rola drugoplanowa).
ubezpieczenia zdrowotne są obowiązkowe i oparte na zasadach: solidarności społecznej, samorządności, samofinansowania, prawa wolnego wyboru lekarza
i Kasy Chorych, zapewnienia równego dostępu do świadczeń, działalności Kas Chorych nie dla dysku, gospodarności i celowości działania; składkę na nią ustalono na 7,5% podstawy wymiaru składki
- mamy scentralizowany system ubezpieczeń zdrowotnych
- NFZ – powstał w miejsce regionalnych kas chorych; państwowa jednostka organizacyjna posiadająca osobowość prawną; centrala + oddziały wojewódzkie; zakres działań: przeprowadzanie konkursów ofert, rokowań i zawierania umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnych, ich monitorowanie i rozliczanie
Niektóre świadczeni opieki zdrowotnej udzielane są bezpłatnie , bez względu na uprawnienia z tytułu ubezpieczenia zdrowotnego. Dlatego wśród źródeł finansowania są dotacje i środki budżetowe.
Zadania zespołów ratownictwa medycznego – oprócz lotnictwa, finansowane są z budżetu państwa z części , których dysponentami są poszczególni wojewodowie. Działalność lotniczych zespołów ratownictwa medycznego finansowana jest natomiast z budżetu państwa z części, której dysponentem jest minister zdrowia.
ROZDZIAŁ XI FINANSE UE ZWIĄZKI FINANSOWE POLSKI Z UE
- UE – międzyrządowa organizacja międzynarodowa, działa w oparciu o traktat m-d, do którego stosuje się art. 5 wiedeńskiej konwencji o prawie traktatów
z 23.05.1969
- prawo wtórne: rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia, opinie
- organy / instytucje UE: Parlament Europejski, Rada UE, Komisja Europejska, Europejski Trybunał Sprawiedliwości, Sąd I Instancji, Trybunał Obrachunkowy
w Luksemburgu
- organy doradcze UE: Komitet Ekonomiczno-Społeczny, Komitet Regionów
- organy / instytucje finansowe UE: Europejski Bank Centralny, Europejski System Banków Centralnych, Europejski Bank Inwestycyjny
- poza w/w: Rada Europejska – szefowie państw lub rządów państw członkowskich
- zasada pomocniczości – dotyczy podziału zadań między UE a państwa członkowskie; art. 5 Traktatu o UE; Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych jej przez Państwa Członkowskie w Traktatach do osiągnięcia określonych w nich celów, wszelkie kompetencje nieprzyznane UE w Traktach należą do Państw Członkowskich
- dochody / zasoby własne UE – opłaty, premie, kwoty dodatkowe lub wyrównawcze, in. dodatkowe opłaty, cła pobierane na podstawie Wspólnej Taryfy Celnej i in. cła; udziały w sprzedaży związanej z podatkiem VAT przekazywane przez państwa członkowskie (zazwyczaj stawka ta to 0,3% sprzedaży); kwoty przekazywane przez państwa członkowskie zależne od PKB
- budżet UE – akt prawny uchwalany na każdy rok przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej, ustanawiany w €, zaadresowany do organów Unii, które upoważnia do dokonywania wydatków; zasady budżetowe: zupełność, jedność, uprzedniość, roczny okres, specjalizacja, równowaga, gospodarność, uniwersalność, jasność, jawność; wymóg równowagi budżetowej
- uchwalanie: każda instytucja UE sporządza do 1 lipca swój preliminarz wydatków, Komisja Europejska, które opracowuje projekt budżetu, łączy w/w preliminarze, potem do 1 września przedkłada projekt budżetu Parlamentowi i Radzie; Rada przyjmuje stanowisko ws. i przekazuje je Parlamentowi najpóźniej 1 października; Parlament może zaproponować poprawki do projektu; powoływany jest komitet pojednawczy – członkowie Rady i Parlamentu; przewodniczący Parlamentu stwierdza ostateczne przyjęcie budżetu; jest on publikowany w Dz. U. UE
- wykonanie: to obowiązek Komisji Europejskiej, in. instytucji unijnych i Państw Członkowskich
- Komisja przedstawia corocznie Parlamentowi i Radzie rozliczenia za poprzedni rok budżetowy; Parlament, uwzględniając stanowisko Rady, udziela Komisji absolutorium z wykonania budżetu; Rada i Parlament badają rachunki i bilans finansowy, roczne sprawozdanie Trybunału Obrachunkowego
- kontrola dochodów przeprowadzana jest na podstawie założeń dochodowych i płatności przekazanych UE
- kontrola wydatków przeprowadza jest na podstawie podjętych zobowiązań i dokonywanych wpłat
- finansowany całkowicie z zasobów własnych
- finanse państwa narodowego opierają się na władztwie finansowym państwa, zaś finanse UE to finanse międzypaństwowe oparte na traktach między państwami członkowskimi
- środki budżetowe: zobowiązania – dotyczą wydatków przypadających na dany rok budżetowy z tytułu zobowiązań prawnych związanych z finansowaniem operacji realizowanych w okresie dłuższym niż oraz – oraz płatności – zatwierdzone w danej kwocie wydatki faktycznie dokonane w danym roku
- wydatki: na finansowanie wspólnej polityki rolnej (45% budżetu UE; dokonywane są z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej), w ramach funduszy strukturalnych (35% budżetu UE; dokonywane z EFOiGR, EF Rozwoju Regionalnego, EF Społecznego, Finansowego Instrumentu Wspierania Rybołówstwa; z nich finansowana jest polityka przemian strukturalnych- dotyczących struktur eko i społ w krajach UE), administracyjne (6% budżetu UE; na utrzymanie instytucji UE i płace jej funkcjonariuszy)
- Europejski Bank Inwestycyjny prowadzi działalność inwestycyjną UE, ma on osobowość prawną, jego członkami są Państwa Członkowskie; cel: doprowadzenie do zrównoważonego i stałego rozwoju wspólnego rynku w interesie UE, nie dąży do osiągnięcia zysków, udziela pożyczek i gwarancji sprzyjających finansowaniu projektów we wszystkich sektorach gospodarki
- Unia Walutowa:
- etapy tworzenia: 1.07.90 – liberalizacja przepływu kapitału we Wspólnocie; 1.01.94 – zbliżenie i koordynacja polityki pieniężnej i finansowej państw,
praca Europejskiego Instytutu Walutowego we Frankfurcie nad Menem; 2.05.98 – wprowadzenie € w 11 państwach (od 01.01.2010 – też w Grecji);
31.12.98 – ustalenie przez Radę Wspólnoty Europejskiej kursów zamiany walut narodowych na €
- € funkcjonuje od 1.01.99 w zakresie płatności bezgotówkowych; od 1.01.2002 € funkcjonuje też w charakterze pieniądza gotówkowego
- w ramach państw UW od 1.01.99 obowiązuje jednolita polityka pieniężna prowadzona przez Europejski Bank Centralny; polityka finansowa i gospodarcza – zadanie państw
- wyłączne prawo do emisji banknotów € ma EBC i podległe mu banki krajowe; Państwa Członkowskie UW mogą emitować monety € za zgodą EBC
- kryteria konwergencji – określone w Układzie z Maastricht; państwo, które je spełnia, może być członkiem UW; są to: niska stopa inflacji, niskie stopy procentowe, stabilny kurs walutowy, solidne finanse publ. (tu 2 warunki: deficyt budżetowy sektora publ. nie może przekraczać 3% PKB, stan zadłużenia publ. nie może przekroczyć 60% PKB)
- Europejski System Banków Centralnych – EBC + krajowe banki centralne; instytucje niezależne
- Układ Europejski – ustanowił stowarzyszenie RP i Wspólnot Europejskich; Bruksela, 16.12.91; wprowadzono strefę wolnego handlu, liberalizacja w zakresie ceł i wymiany handlowej, zasady swobodnego przepływu kapitału, płatności dewizowych, konkurencji gospodarczej, ułatwienia w zakładaniu przedsiębiorstw; RP członkiem unii celnej
- wydatki RP na rzecz UE: cła, wpłata obliczana na podstawie PKB, wpłata nawiązująca do podatku od towaru i usług, opłaty rolne
- środki publ. uzyskiwane przez RP z budżetu UE: przeznaczone na realizację programów przedakcesyjnych, z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i EF Rybołówstwa, EF Orientacji i Gwarancji Rolnej, EF Rolniczego Gwarancji, F Rozwoju Obszarów Wiejskich; są one gromadzone na rachunkach bankowych prowadzonych w €, których obsługę prowadzi NBP lub BGK; najpierw środki europejskie przekazywane są w € do NBP, a potem w zł do BGK; są one dochodami RP dopiero po przekazaniu ich w zł na rachunek budżetu państwa w BGK;są one składnikiem ustawy budżetowej; Minister Finansów odpowiada za obsługę płatności w ramach programów finansowanych z udziałem środków eu; 3 formy płatności: zaliczkowa, zaliczkowo-refundacyjna, refundacyjna; wkład funduszy
w finansowane działania może wynosić 85%; Komisja Europejska decyduje o udzieleniu pomocy publ.
- polityka rozwoju – zespół działań podejmowanych i realizowanych w celu zapewnienia trwałego i zrównoważonego rozwoju kraju, spójności społeczno-gospodarczej, regionalnej i przestrzennej, podnoszenia konkurencyjności gospodarki i tworzenia nowych miejsc pracy w skali krajowej, regionalnej i lokalnej; prowadzą ją RM, samorząd województwa, powiatu i gminy
- programy operacyjne – dokumenty planistyczne przyjęte wg danej procedury i w odpowiedniej formie prawnej służące wykonaniu ustaleń zawartych w strategiach rozwoju kraju, sektora lub woj.
- kontrakt wojewódzki – instytucja ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju; umowa Ministra Rozwoju Regionalnego z zarządem województwa o dofinansowanie regionalnego programu operacyjnego środkami pochodzącymi z budżetu państwa lub ze źródeł zagranicznych
Jeszcze ROZDZIAŁ VI
ROZDZIAŁ IV BUDZET PAŃSTWA W KONSTYTUCJI RP
1. Budżet państwa – akt mający formę ustawy
Konstytucja podejmuje w art. 146, 190, 204, 216-226
- większość regulacji bezpośrednio dotyczących budżetu państwa znajduje się w rozdziale X konstytucji zatytułowanym Finanse Publiczne.
Budżet państwa to akt prawny mający formę ustawy.
Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej
2. Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej
Inicjatywa ustawodawcza w ogóle przysługuje :
Posłom
Senatowi
Prezydentowi RP
Grupie co najmniej 100000 obywateli
RM
Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej , ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej , ustawy o zaciąganiu długu publicznego, ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo przysługuje wyłącznie RM.
Inne podmioty nie są w stanie przygotować projektu ponieważ wymaga to bardzo dużo prac prowadzonych w ministerstwach , poszczególnych sferach administracji rządowej i instytucjach państwa. Rząd ma najwięcej informacji na temat gospodarki finansowej
RM przedkłada Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przez rozpoczęciem roku budżetowego projekt ustawy budżetowej na następny rok.
Tak , więc każdy projekt powinien być przedłożony Sejmowi najpóźniej do 30 września każdego roku poprzedzającego rok budżetowy. Ma to umożliwić Sejmowi przeprowadzenie kilkumiesięcznych prac nad projektem budżetu,
WYJĄTEK – możliwe jest w wyjątkowych przypadkach, późniejsze przedłożenie projektu ustawy budżetowej Sejmowi.
3. Ustawa o prowizorium budżetowym
Budżet jest aktem prawnym obowiązującym przez jeden rok.
Rok budżetowy – to rok kalendarzowy.
Prowizorium budżetowe – w wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż rok może określać ustawa.
Ustanawia budżet prowizoryczny , ograniczony do określonego czasu i zawierający jedynie niezbędne dla funkcjonowania państwa ustalenia dotyczące dochodów i wydatków. Ustawa traci moc z chwilą wejścia w życie zwykłej ustawy budżetowej.
4. Budżetowe prace sejmu i senatu
Projekt jest rozpatrywany w 3 czytaniach
Prawo wnoszenia poprawek posiada :
RM
posłowie
główną rolę w procesie prac sejmowych nad projektem ustawy budżetowej lub prowizorium budżetowym ma Komisja Finansów Publicznych
sejm uchwala ustawę budżetową zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczy posłów.
Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez RM nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidywany w projekcie ustawy budżetowej. Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa.
Ustawę uchwaloną przez Sejm, Marszałek Sejmu przekazuje Senatowi. Senat może:
W ciągu 20 dni od dnia przekazania ustawy przyjąć bez zmian
Uchwalić poprawki
W całości ją odrzucić
* uchwałę odrzucającą albo poprawkę zaproponowaną w uchwale Senatu uważa się za przyjętą , jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów
5. Uprawnienia budżetowe prezydenta
Marszałek Sejmu kolejno przedstawia ustawę budżetową do podpisu Prezydentowi Rp.
Prezydent ma na to 7 dni od dnia przedstawienia
Po podpisaniu ustawy budżetowej Prezydent zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP
Może jednak wystąpić do TK z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z konstytucją – wstrzymuje to bieg 7-dniowy terminu podpisania ustawy
| Nie może odmówić podpisania ustawy, która TK uznał za zgodną z konstytucją . | Odmawia podpisu, którą Tk uznał za niezgodną z konstytucją |
|---|---|
| Jeżeli niezgodność z konstytucją dotyczy poszczególnych przepisów wspomnianych ustaw, a TK nie orzeknie , że są one nierozerwalnie związane z całą ustawą , Prezydent po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu, podpisuje z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z konstytucją albo zwraca ustawę Sejmowi w celu ich usunięcia. |
Tk orzeka nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku w TK.
Prezydent NIE POSIADA WETA w przypadku ustawy budżetowej.
Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ust.budż. nie zostanie przedstawiona Prezydentowi do podpisu to w ciągu 14 dni może zarządzić skrócenie kadencji Sejmu – zmusza to do trzymania się określonych terminów.
Powoduje to też skrócenie automatyczne kadencji Senatu. Zarządza się jednocześnie wybory do Sejmu i Senatu. Ustawa budżetowa powinna być przedłożona Prezydentowi do podpisu do 31 stycznia roku budżetowego .
- nie przedstawienie Prezydentowi ustawy o prowizorium budżetowym , nie uprawnia więc prezydenta do skrócenia kadencji Sejmu.
6 Uprawnienia budżetowe RM
Zapewnia wykonanie ustaw, wydaje rozporządzenie , chroni interesy Państwa
Uchwala projekt budżetu państwa
Kieruje wykonaniem budżetu państwa
Uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu
Skład RM
Ministrowie – kierują określonymi działami administracji rządowej lub wypełniają zadania wyznaczone im przez Prezesa RM
Wojewoda – przedstawiciel RM w województwie
Prezes RM – Premier
Jeżeli ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium budżetowym nie weszły w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego , RM prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy
7. Absolutorium dla RM
RM w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa.
Sejm rozpatruje sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią NIK podejmuje w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia sprawozdania, uchwałę o udzieleniu lub o nieudzieleniu RM absolutorium.
NIK jako organ naczelny kontroli państwowej kontroluje działalność organów administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności NIK przedkłada analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej oraz opinię w przedmiocie absolutorium dla RM |
|---|
Absolutorium może być oceniane jako akceptacja wykonania budżetu państwa w płaszczyźnie legalności, gospodarności, celowości i rzetelności wykonania.
Odmowa udzielenia absolutorium to ujemna ocena wykonania budżetu. Jest dyskusją czy odmowa udzielenia absolutorium prowadzi do ustąpienia rządu. Wydaje się, że kwestię tę należy rozpatrywać w konkretnych warunkach miejsca i czasu na tle przepisów konstytucyjnych dotyczących wotum zaufania i nieufności dla RM i dymisji RM – nie ma w Konstytucji przepisu , który wskazuje, że ujemne absolutorium to dymisja.
8. Odpowiedzialność konstytucyjna związana z ustawami budżetowymi
Obok odpowiedzialności politycznej i parlamentarnej związanej z odmową udzielenia absolutorium i ewentualną dymisją RM może być odpowiedzialność członków RM przed TS za naruszenie konstytucji lub ustaw
Odpowiedzialność za naruszenie przepisów ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym lub innych ustaw określających gospodarkę budżetową państwa.
Odpowiedzialność konstytucyjną przed TS za naruszenie konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania mogą ponieść:
|
|---|
9. Badanie zgodności ustaw budżetowych z konstytucją
Z wnioskiem o zbadanie zgodności ustaw budżetowych z konstytucją mogą wystąpić:
50 posłów
30 senatorów
Pierwszy Prezes SN
Organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego
Orzeczenia mają moc powszechnie obowiązującą, są ostateczne, podlegają niezwłocznemu ogłaszaniu. Wchodzą w życie z dniem ogłoszenia , jednak TK może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć 18 miesięcy, gdy chodzi o ustawę.
Może się zdarzyć , że TK będzie badał zgodność ustawy budżetowej z konstytucją np. we wrześniu roku budżetowego. Gdyby orzekł o niezgodności niektórych postanowień ustawy budżetowej z konstytucją , to skutkiem tego orzeczenia mogłaby być szybka nowelizacja ustawy budżetowej lub ewentualne odpowiednie uwzględnienie orzeczenia w ustawie budżetowej na rok następny.
10. Uwagi końcowe
- konstytucja nie określa czym jest budżet. Można wnioskować , że jest to akt prawny stanowiony przez Sejm w formie ustawy budżetowej, a jego przedmiotem są dochody i wydatki państwa ustalane na jeden rok.
- jednak jest rozróżnienie między budżetem państwa (akt wyrażony w formie rocznej ustawy budżetowej ) od Skarbu Państwa – (główna państwowa osoba prawna, reprezentująca państwo w stosunkach majątkowych)
Odmienności ustawy budżetowej od innych ustaw
Wyłączność inicjatywy ustawodawczej RM
Specjalne terminy przedłożenia projektu ustawy Sejmowi i dotyczące długości prac Sejmu
Uprawnienia Prezydenta
Specjalna procedura oceny wykonania ustawy połączona z udzieleniem absolutorium
Możliwość badania treści tej ustawy przez TK, z punktu widzenia zgodności z przepisami konstytucji.
Również badanie odpowiedzialności konstytucyjnej określonych podmiotów przez TS za naruszenie ustaleń
Jednak nie należy ustawy budżetowej traktować jako szczególnej, bo podlega takim samym rygorom, jak pozostałe ustawy przyjmowane w RP.
Rozdział IX
FORMY PRAWNE I ORGANIZACYJNE W ZAKRESIE BUDŻETU PAŃSTWA ORAZ BUDZETÓW JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORAILNEGO
1. Źródła, funkcje i charakter prawa budżetowego
Ustawa z 26 listopada 1998 o finansach publicznych
Dotyczące jednostek samorządu terytorialnego
Ustawa z 8 marca 1990 o samorządzie gminnym
Ustawa z 5 czerwca 1998 o samorządzie powiatowym
Ustawa z 5 czerwca 1998 o samorządzie województwa
- ustawa z 26 listopada 1998 o dochodach jednostek samorządu terytorialnego , która określa m.in. , które podatki i opłaty przypadają na rzecz budżetów jednostek samorządu terytorialnego , oraz jakie subwencje i dotacje są dochodami budżetów samorządów ; ustawy podatkowe , ustawa o systemie oświaty, ustawa o pomocy społecznej, ustawa o emeryturach i rentach, ustawa o Policji itd.
Źródłem prawa budżetowego jest coroczna ustawa budżetowa: (zawiera: ustalenia co do kierunków i granic wydatków, zadłużenia Skarbu Państwa, inwestycji wieloletnich, dotacji przedmiotowych i podmiotowych, kwot subwencji ogólnych oraz dotacji celowych na zadania własne i zadania zlecone jednostek samorządu terytorialnego, finansowania przedsięwzięć w obszarach szczególnie zagrożonych bezrobociem , programów restrukturyzacyjnych.)
Wśród przepisów wykonawczych na uwagę zasługują rozporządzenia Ministra Finansów i RM np.
Rozporządzenie z 2 sierpnia 1991 w sprawie szczególnych zasad i trybu wykonywania budżetu, r. Ministra Finansów z 8 maja 1991 w sprawie zakładów budżetowych czy rozporządzenia RM w sprawach o naruszenia dyscypliny finansów publicznych.
Przepisy budżetowe wydawane są przez organy jednostek samorządu terytorialnego – uchwały rad i sejmików w sprawie procedury uchwalania budżetu oraz rodzaju i szczegółowości materiałów informacyjnych, statuty jednostek samorządu terytorialnego dotyczące m.in. uprawnień budżetowych sołectw, dzielnic i osiedli i innych zagadnień budżetowych.
Przepisy budżetowe dotyczące budżetu państwa i odnoszące się do budżetów jednostek samorządu terytorialnego zawarte są w znacznej mierze w ramach jednej , odnoszącej się do obu rodzajów wspólnot. Wspólne dla państwa i samorządu są odpowiednie rozporządzenia wykonawcze M. Finansów i RM. Odrębnego aktu ustawowego poświęconego tylko prawu budżetowemu jednostek samorządu terytorialnego NIE MA.
Uregulowania wspólne – są to sfery działalności publicznej mające w znacznym stopniu odrębny przedmiot regulacji.
| Gospodarka rządowa, związana z majątkiem Skarbu Państwa i problemami makroekonomicznymi całego kraju | Mamy do czynienia z gospodarką lokalną lub regionalną o charakterze samorządowym , związaną ze specyficznymi instytucjami ustrojowymi majątkowymi i gospodarczymi jednostek sam. teryt. |
|---|
W II RP prawo budżetowe samorządu terytorialnego było unormowane odrębnie, nie tworzyło wspólnej regulacji z przepisami dotyczącymi budżetu państwa. Cechą ówczesnych regulacji było m.in. budżet komunalny
| Budżet administracyjny | Budżet szpitali, zakładów opiekuńczych, teatrów, przedsiębiorstw komunalnych |
|---|
Dochody i wydatki dzieliły się na :
| Zwyczajne (związane z normalnym funkcjonowanie administracji lub działalnością eksploatacyjną przedsiębiorstw) | Nadzwyczajne (o charakterze inwestycyjnym) |
|---|
Funkcje prawa budżetowego:
Organizowanie i kształtowanie gospodarki budżetowej państwa i jednostek samorządu terytorialnego.
- dwie płaszczyzny : materialna – pozycje i struktury budżetu państwa i budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Wiąże się z problemami zakresu i treści tego budżetu , a także roli budżetu w systemie finansowym, gospodarczym i prawnym.
- proceduralnym – dotyczy zagadnień związanych z poszczególnymi fazami procedury budżetowej tj, opracowaniem budżetu, uchwaleniem budżetu, wykonaniem i jego kontrolą
Określenie gospodarki finansowej poszczególnych jednostek organizacyjnych państwa i samorządu terytorialnego nie posiadających osobowości prawnej np. fundusze celowe, jednostki i zakłady budżetowe
Realizowanie za pośrednictwem budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego zadań państwowych i samorządowych
- nie określa jednak w sposób bezpośredni praw i obowiązków poszczególnych osób fizycznych i osób prawnych działających poza strukturami administracji publicznej (np. nie ustala obowiązków ciążących na mieszkańcach jednostek samorządu terytorialnego)
- reguluje działalność organów i jednostek organizacyjnych odnoszącą się do kompetencji, zakresu i trybu wydatkowania środków oraz sposobów osiągania niektórych dochodów.
- prawo określa finansową stronę działalności państwa i jednostek samorządu terytorialnego.
2. USTAWA BUDŻETOWA
Budżet państwa – akt prawny, ma formę i moc ustawy , jego treścią jest ustalenie na kres jednego roku dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów państwowych.
* z finansowego punktu widzenia: plan finansowy państwa , w którym przewidziane są dochody i wydatki oraz przychody i rozchodu państwa na przyszły rok.
Ustalenia budżetu wyznaczają działalność finansową:
organów władzy państwowej , organów kontroli i ochrony prawa
sądów i trybunałów
administracji rządowej
Budżet określa :
Ramy, granice i kierunki rocznej działalności finansowej organów państwa i organów administracji rządowej
Nie obejmuje:
Dochodów i wydatków jednostek samorządu terytorialnego- gmin, powiatów i województw.
Budżety jednostek samorządu terytorialnego są odrębnymi aktami prawnymi
Uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku kalendarzowego
Ustawa budżetowa ustala
Dochody budżetu państwa
Wydatki budżetu państwa
Deficyt budżetu państwa oraz źródła jego pokrycia
Limity zatrudnienia w administracji rządowej
Przychody u rozchody budżetu państwa
Zestawienia przychodów i wydatków państwowych zakładów budżetowych , gospodarstw pomocniczych i środków specjalnych
Plany finansowe państwowych funduszy celowych
Wykaz programów wieloletnich
Dotacje celowe dla jednostek samorządu terytorialnego na realizacją zadań z zakresu administracji rządowej j zadań zleconych ustawami
Zakres i kwoty dotacji przedmiotowych
Wykaz jednostek otrzymujących dotacje podmiotowe i kwoty dotacji
* do ustawy budżetowej włącza się środki pochodzące ze źródeł zagranicznych , nie podlegające zwrotowi; wydatki , które będą nimi sfinansowane
Nie wprowadza podatków, opłat, ceł, i innych dochodów do obowiązującego porządku prawnego. Nie ustala zadań i kompetencji organów państwowych, jedn sam. teryt. I innych podm. Pub. Nie określa np. wynagrodzenia sędziów, tym zajmują się inne ustawy.
Ustawa budżetowa wpływa na poszczególne ustawy , kreując finansowe możliwości ich realizację. Uruchamia zadania i kompetencje poszczególnych organów przewidziane w ustawach szczególnych o tym jak bardzo wpływa decyduję polityczne i parlamentarne procedury.
3. Charakter prawny ustawy budżetowej
Przedmiot regulacji : roczne dochody i wydatki państwa , a więc poszczególnych organów , urzędów, jednostek państwowych
Adresaci : organy Państwowe (RM, Minister Finansów, ministrowie, wojewodowie i inne) oraz państwowe jednostki budżetowe i państwowe zakłady budżetowe
Nie są podmiotami
Ludność
Przedsiębiorstwa państwowe
Spółki
Rozszerzenia mogą być tylko na podstawie ustaw szczególnych. Tak samo roszczenia państwa wobec osób trzecich może być na podstawie ustawy
Może zawierać regulacje dotyczące zasad ogólnych i mechanizmów dotyczących wynagrodzeń – nie są to jednak szczegółowe regulacje płacowe wprost adresowane do pracowników poszczególnych branż
Dochody stanowią prognozę ich wielkości. Nie ma to charakteru limitu, nieprzekraczalnych granic. Wydatki i rozchody w budżecie stanowią nieprzekraczalny limit. Przekroczenie limitu wydatków może być oceniane jako naruszenie dyscypliny finansów publicznych = kary.
4. CZĘŚCI BUDŻETU PAŃSTWA
Części odpowiadające organom władzy państwowej , kontrolo, ochrony państwa, sądów i trybunałów ; oraz z części odpowiadających administracji rządowej[32] ustalane są tu dochody i wydatki wspomnianych organów państwowych.
Ustala się odrębne części budżetowe (np. dla poszczególnych działów adm. rząd. i dla urzędów nadzorowanych przez Prezesa RM np. GUS) zawierają ponadto
Subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego
Rezerwę ogólną
Rezerwy celowe
Obsługę długu Skarbu Państwa
Przychody u rozchody związane z finansowaniem deficytu i rozdysponowaniem nadwyżki budżetowej.
Mogą być też tworzone dla państwowych jednostek organizacyjnych nie będących organami władzy lub administracji rządowej, a także dla tzw. zadań ogólnych
Wynika z nich, jakie są środki w dyspozycji danego ministra , urzędu centralnego , danego województwa (jako elementu administracji rządowej)
Klasyfikację części budżetowych ustala M. Finansów w drodze rozporządzenia.
5. Uchwała budżetowa jednostki samorządu terytorialnego i jej charakter prawny
Uchwalany w formie uchwały budżetowej na rok budżetowy (dla gminy , powiatu, województwa)
Budżet samorządowy ustala:
Dochody i wydatki oraz przychody i rozchody danej jednostki samorządu terytorialnego
Przychody i wydatki: zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych , środków specjalnych i funduszy celowych jednostki samorządu terytorialnego.
Adresatów budżetu może być znacznie więcej niż jeden (np. zarząd gminy, ale w dużych miastach więcej). Budżet jednostki samorządu terytorialnego , mający formę uchwały budżetowej organu stanowiącego tej jednostki jest aktem normatywnym, wiążącym podmioty działające wewnątrz administracji samorządowej
Uchwalany w formie uchwały
Uchwała budżetowa wyznacza granice rocznej działalności organów i jednostek organizacyjnych samorządu terytorialnego
Skierowana do wielu adresatów[może być np. do jednostek pomocniczych gminy- sołectw, dzielnic , miast]
Adresaci powinni tak działać, żeby zrealizować ustalenia uchwały budżetowej. Konkretne i indywidualne czynności powinny mieścić się w granicach ogólnych norm budżetu
Za przekroczenie przepisów i postanowień grożą sankcje : upomnienie, nagana, kara pieniężna, zakaz pełnienia funkcji kierowniczych. Za nie wykonanie budżetu jednostki sam. teryt. = nie udzielenie zarządowi absolutorium
6. Pojęcie i znaczenie klasyfikacji budżetowej
sektor finansów publicznych: działy i rozdziały – które określają rodzaj działalności; paragrafy – określające rodzaj dochodu, przychodu lub wydatku
przychody i rozchody klasyfikuje się wg paragrafów, określających źródło przychodu lub rodzaj rozchodu
jednostki klasyfikacji budżetowej – dziedziny działalności publicznej (np. oświata i wychowanie) , grupy jednostek organizacyjnych , źródła dochodów budżetu, rodzaje wydatków budżetowych.
Podziałki klasyfikacji budżetowej – wynikają z obowiązującego systemu organizacji gospodarki finansowej państwa oraz stosowanego aktualnie systemu dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów budżetowych.
Klasyfikację budżetową określa rozporządzenie ministra Finansów z 18 lipca 2000 r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów
Klasyfikację dochodów i wydatków budżetowych stosuje się w budżetach i jednostkach budżetowych , a także w zakładach budżetowych , środkach specjalnych , funduszach celowych i innych jednostkach sektora finansów publicznych.
7. DZIAŁY BUDŻETOWE
Działy jednostki klasyfikacyjne zbudowane przedmiotowo. Są to rodzaje działalności obejmujące jedną lub kilka branż
Podstawowe podziałki w budżetach jednostek samorządu terytorialnego
Jest ich 32, np. nauka, szkolnictwo wyższe
Mogą występować takie w budżecie państwa i budżecie samorządowym np. opieka społeczna, informatyka, handel, turystyka
W dziale powinny być ujęte dochody budżetowe pochodzące z tego działu i wydatki budżetowe przeznaczone na finansowanie tego działu
Podstawową grupą dochodów budżetowych państwa lub jednostki samorządu terytorialnego ujęta jest w dziale „dochody od osób prawnych , od osób fizycznych i od innych jednostek nie posiadających osobowości prawnej”
8. ROZDZIAŁY BUDŻETOWE
Działy składają się z rozdziałów, bardziej szczegółowych w stosunku do działu jednostek klasyfikacyjnych, zbudowanych wg kryteriów podmiotowych lub przedmiotowych
Ustalane są dochody budżetowe i wydatki budżetowe , skierowane na finansowanie danego rozdziału.
Dochody te są elementem ogółu dochodów budżetowych, wydatki – fragmentem całości wydatków budżetu.
9 . PARAGRAFY dochodów i wydatków. Paragrafy przychodów i rozchodów
Najniższa jednostka klasyfikacji budżetowej, są to szczegółowo ujęte rodzaje dochodów , przychodów i wydatków budżetowych, wynikające z obowiązującego systemu podatków, opłat, dotacji oraz innych rozdziałów wpływów i wydatków
Istnieje odrębna klasyfikacja paragrafów dochodów i klasyfikacja paragrafów wydatków budżetowych. Przykładowymi paragrafami są: podatek od gier, cła, podatki akcyzowe
Fundusze celowe, zakłady budżetowe, szkoły wyższe, instytucje kultury osiągają przychody (nie dochody), więc w sferze ich działalności występują paragrafy przychodów, a nie paragrafy dochodów.
Paragrafy wydatków :
Dotacje i subwencje
Świadczenia na rzecz osób fizycznych
Wydatki bieżące
Wydatki majątkowe
Rozliczenia z bankami
Obsługa długu publicznego
Elementem systemu klasyfikacji są także paragrafy przychodów i rozchodów budżetu – związane z długiem publicznym i finansowaniem pożyczkowych potrzeb budżetu np. lokaty, spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów
10. Jednostki sektora finansów publicznych- uwagi ogólne
Jednostka sektora finansów publicznych – jednostka organizacyjna o publicznym charakterze, jednakże może mieć ona różną formę prawną
Jednostki budżetowe – główne formy organizacyjno – prawne gospodarki finansowej państwa i samorządu, ponadto są tu jeszcze zakłady budżetowe i fundusze celowe
Jednostki i zakłady budżetowe – nie mają osobowości prawnej , są elementem organizacyjnym i składnikiem własności skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Są wewnętrzną formą organizacyjną gospodarki Skarbu Państwa bądź gminy, powiatu , lub województwa.
4. jednostki budżetowe
Jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych , które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu , a pobrane dochody odprowadzają na rachunek dochodów budżetu państwa, albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego
Są to np. sądy , jednostki wojskowe, szkoły podstawowe
Nie prowadzą działalności gospodarczej , a więc nie sprzedają świadczonych usług publicznych. Dochody odprowadzają na odpowiedni rachunek bankowy budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Wydatki osobowe i materiałowe i inwestycyjne są wydatkami budżetu państwa lub samorządu przekazanymi do dyspozycji jednostki budżetowej.
Jednostki mogą dokonywać wydatków tylko do wysokości zakreślonej dla nich w obowiązującym budżecie. W innym przypadku jest naruszeniem dyscypliny finansów publicznych.
Jednostki budżetowe tworzą, łączą i likwidują :
Ministrowie, kierownicy centralnych urzędów i wojewodowie oraz inne organy działające na podstawie odpowiednich przepisów – gdy chodzi o państwowe jednostki budżetowe
Organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego – gdy chodzi o gminne, powiatowe lub wojewódzkie jednostki budżetowe
Jeżeli zostanie zlikwidowany dany organ musi wskazać na co przeznacza jej mienie. Jeżeli jest to państwowa jednostka budżetowa to decyzję o przeznaczeniu jego mienia podejmuje w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw Skarbu Państwa
12 .zakłady budżetowe
Odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania i pokrywają koszty swej działalności z przychodów własnych.
Powinny sprzedawać produkty lub usługi w taki sposób i wg takich cen, aby na podstawie uzyskiwanych wpływów pokryć koszty działalności zakładu. Przychodami będą sprzedane produkty i usługi
Zakłady budżetowe tworzą, łączą, likwidują:
Ministrowie, kierownicy centralnych urzędów i wojewodowie oraz inne organy działające na podstawie odpowiednich przepisów – gdy chodzi o państwowe jednostki budżetowe
Organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego – gdy chodzi o gminne, powiatowe lub wojewódzkie jednostki budżetowe.
Może dostać jednorazową dotację z budżetu na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe. Należności i zobowiązania zlikwidowanego zakładu budżetowego przejmuje organ, który go zlikwidował.
Może otrzymywać dotację przedmiotową, a w zakresie określonym w odrębnym przepisach może otrzymywać dotację podmiotową lub dotację celową na dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji. Łącznie dotacje dla zakładu budżetowego nie mogą przekraczać 50 % jego wydatków.
Wpłaty nadwyżek środków obrotowych osiąganych przez zakłady budżetowe powinny być przekazywane do budżetu co kwartał w terminie do 20 dni po zakończeniu kwartału
W planie finansowym wyodrębnia się :
Przychody własne
Dotacje z budżetu państwa lub budżetu jednostki samorządu terytorialnego
Wydatki na wynagrodzenia i składniki naliczane od wynagrodzeń
Wydatki inwestycyjne
Posiada odrębny rachunek bankowy . można z niego dokonywać wypłat do wysokości środków zgromadzonych na tym rachunku.
Plan finansowy zatwierdza kierownik zakładu. Mogą być dokonywane zmiany w ciągu roku w przypadku realizowania wyższych od planowanych przychodów i wydatków, pod warunkiem, że nie spowodowanych przychodów i wydatków, pod warunkiem , że nie spowoduje to zmniejszenia wpłat do budżetu ani zwiększenia dotacji z budżetu.
Nie posiadają osobowości prawnej. Ich majątek jest własnością Skarbu Państwa lub własnością jednostki samorządu terytorialnego. Przykładami są przedszkola, żłobki, zakłady gospodarki mieszkaniowej.