Dr Dorota Łobos - Kotowska

Zestaw pytań egzaminacyjnych z Prawa rolnego

2011/2012

1. Pojęcie, przedmiot i źródła prawa rolnego.

2. Pojęcie, przedmiot i źródła prawa żywnościowego.

3. Definicje gospodarstwa rolnego.

4. Gospodarstwo rolne a przedsiębiorstwa.

5. Pojęcie działalności rolniczej.

6. Odpowiedzialność za zobowiązania związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.

7. Obrót nieruchomościami rolnymi (pojęcie, zasady, formy).

8. Ograniczenia w obrocie nieruchomościami rolnymi.

9. Zasady dziedziczenie gospodarstw rolnych z uwzględnieniem wyroku TK z 31.01.2001 r.

10. Zasady dziedziczenia wkładu gruntowego w rsp.

11. Zapis gospodarstwa rolnego.

12. Zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego.

13. Zbycie udziału we współwłasności nieruchomości rolnej.

14. Ograniczenia w obrocie nieruchomościami rolnymi na podstawie ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego.

15. Prawo pierwokupu w przepisach prawno - rolnych.

16. Dzierżawa gruntów rolnych.

17. Ochrona obligacyjna i prawnorzeczowa dzierżawcy gruntu rolnego.

18. Podatek rolny.

19. Opodatkowanie rolnictwa.

20. Podatek dochodowy w rolnictwie.

21. Podstawowe założenia systemu ubezpieczeń społecznych rolników.

22. Świadczenia z ubezpieczeń społecznych rolników.

23. Postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych rolników.

24. Umowa z następcą.

25. Umowa kontraktacji.

26. Status prawny ANR.

27. Status prawny ARiMR.

28. Status prawny ARR.

29. Płatności w ramach systemu wsparcia bezpośredniego (rodzaje, charakter prawny, tryb przyznawania płatności).

30. Jednolita płatność obszarowa (przesłanki przyznania).

31. Instrumenty wspierania rozwoju obszarów wiejskich w ramach 4 zdefiniowanych osi.

32. Procedura przyznawania pomocy z EFRROW.

33. Charakter prawny umowy przyznania pomocy z EFRROW.

34. Renty strukturalne.

35. Obrót rodzinny ziemia.

36. Grupy producentów rolnych i ich związki.

37. Zasady i tryb ochrony gruntów rolnych.

38. Zasady i tryb scalania gruntów rolnych.

39. Zasady i tryb wymiany gruntów rolnych

40. Podstawowe unormowania w sferze hodowli roślin i nasiennictwa.

41. Rynki rolne - podstawowe regulacje prawne.

42. Wpływ ustaleń miejscowego planu zagospodarowania na wykonywanie prawa własności.

1. POJĘCIE, PRZEDMIOT I ŹRÓDŁA PRAWA ROLNEGO

I. DEFINICJE

Informacje ogólne

W doktrynie prawa rolnego funkcjonuje spora liczba definicji tej dziedziny prawa- wszystkie jednak mają charakter ogólny i wszystkie niemal w sposób różny od siebie ujmują przedmiot tego prawa. Jedyny w zasadzie elementem wspólnym jest umieszczanie tego przedmiotu w ramach rolnictwa.

Definicja Andrzeja Stelmachowskiego

Prawo rolne to całokształt norm prawnych regulujących stosunki społeczne związane
z kształtowaniem ustroju rolnego, w tym także produkcji rolnej i rynku rolnego.

Definicja Romana Budzinowskiego

Prawo rolne to zespół norm prawnych regulujących działalność rolniczą oraz stosunki społeczne ściśle z tą działalnością związane.

O tym co jest „działalnością rolniczą” decyduje z kolei istnienie odpowiednio zorganizowanego zespołu instrumentów (gospodarstwo rolne), podmiotu, który działalność prowadzi (producent rolny) oraz efektu końcowego jakim są produkty rolne.

Definicja A. Carozzy

Prawo rolne to zespół norm prawnych regulujących produkcję rolną i działalność z nią związaną

Definicja A. Germanno

Prawo przedsiębiorstwa ukierunkowanego na ochronę żywych organizmów zwierzęcych
i roślinnych, których wprowadzenie na rynek jako produktów wolnych podlega ekonomicznym prawom Kinga i Engla

Definicja W. Winklera

Zespół prawnych norm odnoszących się do rolnictwa. Kryterium wyodrębnienia stanowi szczególna pozycja przedsiębiorstwa rolnego.

Definicja Aleksandra Lichorowicza

Ogół norm prawnych regulujących formy i skutki prawne i socjalne organizacji rolniczych jednostek produkcyjnych. Reżim prawny składników majątkowych tych jednostek, zasady ich funkcjonowania w przestrzeni i środowisku naturalnym, a także zasady reglamentacji procesu ich przetwarzania i wytwarzania produktów rolnych, jak też zasady organizacyjne rynku rolnego.

II. PRZEDMIOT

Prof. Lichorowicz wyodrębnia trzy zasadnicze działy prawa rolnego:

a. legislacja dotycząca: struktur agrarnych, pozycji prawnej poszczególnych grup producentów rolnych oraz technicznych aspektów produkcji; poprzez strukturę agrarną należy rozumieć „stan rolniczych jednostek produkcyjnych, tj. ich liczbę i zróżnicowanie
wg wielkości lub innych cech”;

b. przetwarzanie produktów rolnych; dział ten powstał na mocy art. 32 ust. 1 Traktatu Rzymskiego, który na produkty wstępnie przetworzone rozciąga działanie WPR; pojawiają się tendencje do wyodrębnienia prawa żywnościowego;

c. organizacja rynków rolnych; wyróżnienie tego działu także jest konsekwencją przyjęcia ustawodawstwa unijnego- jednym z podstawowych instrumentów WPR jest protekcjonistyczna organizacja rynków rolnych.

Roman Budzinowski zakreślając granice przedmiotowe prawa rolnego wskazuje na to, że:

i) przedmiotem tego prawa w pierwszej kolejności są stosunki społeczne w rolnictwie,

ii) nie wszystkie jednak tego typu stosunki, lecz tylko te związane z szeroko pojmowaną działalnością rolniczą,

iii) współczesne rozumienie pojęcia działalności rolniczej jest wynikiem ewolucji
od zwykłego używania gruntów do produkowania i wielu faz poprodukcyjnych,

iv) tak szerokie ujęcie spowodowane jest licznymi, specyficznymi funkcjami prawa rolnego (produkcyjne, handlowe, żywnościowe, środowiskowe, terytorialne),

v) to szerokie ujęcie spowodowało także objęcie funkcją ochronna tego prawa konsumentów.

III. ŹRÓDŁA

Katalog źródeł polskiego prawa rolnego jest bardzo rozbudowany ponieważ obejmuje zarówno prawo wewnętrzne, jak i prawo UE.

Na system prawa UE składają się:

a. traktaty i zrównane z nimi rangą prawną akty ustanowione przez państwa członkowskie;

b. akty prawne stanowione przez organy wspólnot - prawo wtórne;

c. umowy międzynarodowe zawierane przez UE z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi;

d. zasady prawne ETS (efektywności, równoważności (najwyższego standardu)).

Wszystkie te instrumenty (a zwłaszcza dwa pierwsze) służą także regulacji WPR.

2. Krajowe akty prawne:

a. Konstytucja (art. 12, 21, 59)

b. ratyfikowane umowy międzynarodowe

c. skodyfikowane akty prawne

d. ustawy szczególne

e. rozporządzenia

f. akty prawa miejscowego

g. statuty, regulaminy organizacji rolniczych.

Liczba aktów prawnych dotyczących rolnictwa jest bardzo obszerna. Najważniejsze z nich zostaną wymienione przy okazji omawiania pozostałych zagadnień.

2. Pojęcie, przedmiot i źródła prawa żywnościowego

I. Pojęcie.

a) definicja polskiego prawa żywnościowego (za Maciejem Taczanowskim „Prawo żywnościowe w warunkach członkostwa Polski w UE”)

Zespół wzajemnie ze sobą powiązanych norm prawnych, regulujących jakość żywności oraz jej produkcję i obrót, ze względu na ochronę zdrowia człowieka (konsumenta). Jest to definicja sensu stricto. Szersze znaczenie nabiera to pojęcie poprzez dodanie „ochrony innych interesów konsumenta”. Już od 1919 r. polskie prawo żywnościowe (na wzór państw zaborczych) zaliczane jest do prawa sanitarnego.

b) definicja legalna prawa żywnościowego UE

Zawarta w art. 3 pkt 1 rozporządzenia 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady. Prawo żywnościowe oznacza przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne regulujące sprawy żywności w ogólności, a ich bezpieczeństwo w szczególności, zarówno na poziomie Wspólnoty, jak i na poziomie krajowym. Definicja ta obejmuje wszystkie etapy produkcji, przetwarzania i dystrybucji żywności.

II. Zakres przedmiotowy.

Generalnie wskazuje się na podstawowe znaczenie norm regulujących bezpieczeństwo żywności (food safety) oraz jakość rynkową żywności (food quality) na wszystkich etapach produkcji, przetwarzania i dystrybucji.

Przedmiot prawa żywnościowego sensu stricto został nakreślony w art. 1 i 2 u.b.ż.ż. (przepisy te są uzupełniane poprzez odesłanie do rozporządzeń wspólnotowych).

Zakresem ustawy objęto zagadnienia bezpośrednio dotyczące bezpieczeństwa żywności, jak
i sprawy pośrednio z nim związane:

a) wymagania zdrowotne żywności, z wyłączeniem spraw dotyczących jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych;

b) wymagania dotyczące przestrzegania zasad higieny żywności oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością;

c) właściwość organów w zakresie przeprowadzania urzędowych kontroli żywności oraz wymagania dotyczące przeprowadzania tych kontroli.

Punkty b) i c) pełnią rolę służebną wobec zadania pierwszego.

Jeżeli posługujemy się definicją sensu largo prawa żywnościowego, to do zakresu przedmiotowego należy także włączyć regulacje związane z jakością handlową żywności (marketing standards), związaną z ochroną pozazdrowotnych interesów konsumentów.

III. Źródła prawa żywnościowego.

a) polskie źródła

Obecnie obowiązującym, naczelnym aktem prawnym polskiego prawa żywnościowego jest ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia. W przeważającej części jest to akt prawny o charakterze kompetencyjnym, umożliwiający wdrożenie obowiązujących przepisów prawa wspólnotowego.

Prawo żywnościowe obejmuje inne, b. liczne akty. Wśród najważniejszych można wymienić:

- ustawę z dnia 7 maja 2009 r. o towarach paczkowanych,

- ustawę z dnia 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym,

- ustawę z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin,

- ustawę z dnia 16 grudnia 2005 r. o produktach pochodzenia zwierzęcego,

- ustawę z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych.

Istotną rolę odgrywają także przepisy tworzące organy odpowiedzialne za urzędową kontrolę żywności, takie jak:

- ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej,

- ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej,

- ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej.

b) regulacje wspólnotowe

Najdonioślejszą rolę na gruncie prawa wspólnotowego odgrywa rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 178/2002/WE ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego- jest to tzw. Ogólne Prawo Żywnościowe.

W zakresie urzędowej kontroli żywności obowiązuje rozporządzenie nr 882/2004/WE PE
i Rady z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych oraz rozporządzenie nr 853/2004/WE (z tego samego dnia) w sprawie higieny w odniesieniu do produktów pochodzenia zwierzęcego.

3. DEFINICJE LEGALNE GOSPODARSTWA W PRZEPISACH PRAWA ROLNEGO

I. Informacje ogólne.

Gospodarstwo rolne jest najstarszą historycznie jednostką wytwórczą w rolnictwie. W ujęciu ekonomicznym za gospodarstwo rolne uważa się celowo zorganizowany zespół ludzi, ziemi
i innych środków produkcji, którego zadaniem jest wytwarzanie produktów rolniczych przez uprawę roślin i chów zwierząt.

Definicje prawne określają gospodarstwo rolne w ujęciu przedmiotowym (wychodząc od zespołu składników), albo w ujęciu funkcjonalnym (wychodząc od określonej działalności).
Z reguły ustawodawca pod tym pojęciem rozumie zespół czynników produkcji rolnej tworzący zorganizowana całość produkcyjną- co nie odbiega znacząco od definicji ekonomicznych.

II. Definicja gospodarstwa rolnego w prawie prywatnym

Art. 55³ kc definiuje gospodarstwo rolne na użytek wszelkich stosunków prawnych unormowanych przez kodeks cywilny.

Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.

Niektóre materialne składniki gospodarstwa rolnego:

- grunty rolne- pełnią szczególną rolę, gdyż przesądzają o rolnej kwalifikacji całego zespołu;

- urządzenia- niebędące budynkami obiekty i urządzenia budowlane;

- inwentarz- to nie tylko zwierzęta, ale także szeroko rozumiany sprzęt niezbędny
do produkcji.

Niematerialne składniki, a więc „prawa związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego” należy rozumieć szeroko, np. prawa wynikające z zawartych umów kontraktacyjnych,
z umów ubezpieczenia mienia i ziemiopłodów.

Orzecznictwo przez „zorganizowaną całość gospodarczą” rozumie składniki, które tworzą pewien spójny system zdolny do osiągania wymierzonych celów. Zdaniem NSA brak któregokolwiek ze składników nie przekreśla możliwości tworzenia przez pozostałe gospodarstwa rolnego.

III. Definicja gospodarstwa rolnego w prawie publicznym

W sferze przepisów publicznoprawnych liczne ustawy posiadają własne definicje legalne. Wskazać tu można:

a) ustawę z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym:

Art. 2 ust. 1 Za gospodarstwo rolne uważa się obszar gruntów, o których mowa w art. 1, o łącznej powierzchni przekraczającej 1 ha lub 1 ha przeliczeniowy, stanowiących własność lub znajdujących się w posiadaniu osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej, w tym spółki, nieposiadającej osobowości prawnej.

Warunkiem sine qua non uznania danego obszaru gruntów za gospodarstwo rolne jest przekroczenie określonej powierzchni, grunty w istocie nie muszą stanowić ani zorganizowanej całości, ani nie ma też wymogu ich rolniczego wykorzystania. Element własnościowy (względnie posiadanie) statuuje pojęcie gospodarstwa. Definicja ta ma charakter przedmiotowy, nawiązując przede wszystkim do pojęcia użytków rolnych (m.in. grunty orne, sady, łąki trwałe).

b) ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników

Art. 6 pkt 4 [Ilekroć w ustawie jest mowa o:] (…) gospodarstwie rolnym - rozumie się każde gospodarstwo służące prowadzeniu działalności rolniczej (…)

Taka definicja pozwala objąć omawianym pojęciem najszerszy zespół składników. Rolniczą jednostką gospodarczą będzie to, którego elementem są grunty, jak także to tego elementu pozbawione.

c) ustawa z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego

Art. 2 pkt 2 [Ilekroć w ustawie jest mowa o:] (…) "gospodarstwie rolnym" - należy przez to rozumieć gospodarstwo rolne w rozumieniu Kodeksu cywilnego o obszarze nie mniejszym niż 1 ha użytków rolnych; (…)

IV. Definicja gospodarstwa rolnego w prawie wspólnotowym

Najnowsze regulacje prawa wspólnotowego definiują gospodarstwo rolne odwołując się do wielofunkcyjności obszarów wiejskich. Takie ujęcie (funkcjonalne) pozwala gospodarstwo rolne ująć uniwersalnie, zwiększając tym samym jego zakres.

i) rozporządzenie Rady WE nr 1782/2003 z dnia 29 września 2003 r. ustanawiające wspólne zasady dla systemów wsparcia bezpośredniego w ramach wspólnej polityki

rolnej i ustanawiające określone systemy wsparcia dla rolników

Art. 2 lit. b Oznacza wszystkie jednostki produkcyjne zarządzane przez rolnika, które znajdują się na terytorium tego samego Państwa Członkowskiego.

Definicja ta ukazuje charakter gospodarstwa rolnego wskazując na czynnik zarządzania, co należy rozumieć jako kierownictwo podmiotu prowadzącego gospodarstwo.

ii) rozporządzenie Rady nr 21/2004 z dnia 17 grudnia 2003 r. ustanawiające system identyfikacji i rejestrowania owiec i kóz

Art. 2 lit. b Oznacza każdy budynek, zagrodę lub, w przypadku hodowli prowadzonej na otwartej przestrzeni, miejsce, w którym zwierzęta przebywają, są hodowane lub oporządzane, na stałe lub tymczasowo, z wyjątkiem przychodni lub klinik weterynaryjnych.

V. Podsumowanie

Jak widać nie istnieje jedna definicja gospodarstwa rolnego. Co więcej, niekiedy ustawodawca posługuje się tym pojęciem nie wskazując na to, jakie znaczenie mu nadaje. Za Za istotne elementy definicji doktryna podaje:

1) nawiązanie do ekonomicznych kategorii gospodarstwa rolnego,

2) wykorzystanie ziemi jako niezbędnego składnika produkcji,

3) akcentowanie w zależności od celów regulacji ujęcia przedmiotowego gospodarstwa (punktem wyjścia jest zespół składników), bądź funkcjonalnego (nawiązanie do charakterystyki działalności jako elementu wyróżniającego),

4) koncentrowanie się na gospodarstwie indywidualnym,

5) wyróżnianie zróżnicowanego składu elementów majątkowych (czynników produkcji)
i różnorodnych tytułów prawnych władania tymi składnikami, uzależnione od celów poszczególnych regulacji.

4. GOSPODARSTWO ROLNE A PRZEDSIĘBIORSTWO ROLNE

I. WZAJEMNY STOSUNEK POJĘĆ W PRAWIE POLSKIM

Definicje gospodarstwa rolnego ujmują je jako zorganizowaną całość i odzwierciedlają ekonomiczne pojęcie takiego gospodarstwa, jako zorganizowanego zespołu czynników produkcji rolnej. Taki warsztat rolny może przybierać formę bądź gospodarstwa rolnego, bądź przedsiębiorstwa.

W Polsce od lat funkcjonuje zasada rozdzielania tych pojęć- dychotomię taką wprowadził już Kodeks Zobowiązań z 1934 r. Gospodarstwo rolne nie było uważane za przedsiębiorstwo zarobkowe na gruncie Kodeksu Handlowego z 1934 r. Prawo przemysłowe z 1927 r. wyraźnie stwierdzało, że za przemysł nie uważa się rolnictwa, ogrodnictwa i sadownictwa.

I choć wciąż brak jest pojęcia przedsiębiorstwa rolnego to można zauważyć proces kształtowania się kategorii prawnej przedsiębiorstwa rolnego.

U ustawie z 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej zawarto definicję działalności gospodarczej, którą jest „zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły”. Przedsiębiorcą jest ten, kto prowadzi taką działalność we własnym imieniu. Jednak w art. 3 ustawy jej zastosowanie zostało wyłączone względem „działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, a także wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych
i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów”. Nie można jednak na tej podstawie przyjąć, że rolnik nie może być przedsiębiorcą. Oprócz usdg obowiązują bowiem także inne akty w tej materii. I tak ustawa z dnia 30 marca 2001 r. o rolniczych badaniach rynkowych za przedsiębiorcę uznaje także osoby fizyczne lub prawne prowadzące działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu, hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa oraz rybactwa śródlądowego. Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług jako podatników traktuje podmioty prowadzące działalność gospodarczą- a w tym gronie rolników. Także KSH nie posiada już specjalnej regulacji dotyczącej spółek prowadzących gospodarstwa rolne.

II. WZAJEMNY STOSUNEK NA TLE PRAWNOPORÓWNAWCZYM

W ustawodawstwach państw zachodnich występują pojęcia gospodarstwa rolnego, przedsiębiorstwa rolnego i przedsiębiorstwa. We Włoszech pojęcia te zostały rozdzielone
i zdefiniowane. Gospodarstwo rolne jest pochodną gospodarstwa, a przedsiębiorstwo rolne- przedsiębiorstwa. O rolnym charakterze przedsiębiorstwa decyduje przedmiot działalności gospodarczej- działalność rolnicza. We włoskim systemie gospodarstwo rolne jest instrumentem przedsiębiorstwa rolnego, a definicja przedsiębiorstwa zawiera w sobie element jakim jest gospodarstwo.

Francuskie ustawodawstwo nie zna pojęcia przedsiębiorstwa rolnego, za to kategoria
ta znajduje odzwierciedlenie w niektórych konstrukcjach prawa, jak np. gospodarstwo rolne
o ograniczonej odpowiedzialności.

W prawie niemieckim ustawodawca posługuje się zamiennie tymi pojęciami, w zależności od celu regulacji.

III. UWAGI KOŃCOWE

Wciąż brakuje swoistych form prowadzenia działalności gospodarczej w rolnictwie (np. spółek rolnych), jednak tendencja to wyodrębniania się pojęcia gospodarstwa rolnego jest wyraźna.

6. ZOBOWIĄZANIA ZWIĄZANE Z PROWADZENIEM GOSPODARSTWA ROLNEGO

I. INFORMACJE OGÓLNE

Zobowiązanie to oczywiście „węzeł prawny, który zmusza nas do wykonania świadczenia pewnej rzeczy, według praw naszego państwa” (klasyczna definicja rzymska). Czym jest „zobowiązanie związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego”? Ów związek pojmować trzeba szeroko- tak w sensie gospodarczym, jak i przyczynowym. Chodzi mianowicie o takie zobowiązania, które by nie powstały, gdyby zbywca nie prowadził gospodarstwa rolnego.

Zobowiązania o których mowa można podzielić na dwie kategorie:

a) cywilnoprawne;

b) publicznoprawne.

II. ZOBOWIĄZANIA CYWILNOPRAWNE

W tej kategorii wyróżnić należy:

1) zobowiązania zaciągnięte w ramach normalnej działalności produkcyjnej:

- zobowiązania z zakupu: środków produkcji (np. grunty) i środków do produkcji (np. nawozy, traktory);

- zobowiązania z umów: dzierżawy, najmu, dostawy;

- poniesione nakłady konieczne (w związku z koniecznością utrzymania gospodarstwa rolnego w należytym stanie);

- poniesione nakłady użyteczne (np. związane z odgrzybianiem budynków, podnoszące wartość budynków);

2) zobowiązania związane z kontraktacją;

Przez umowę kontraktacji producent rolny zobowiązuje się wytworzyć i dostarczyć kontraktującemu oznaczoną ilość produktów rolnych określonego rodzaju.

Wyłączone zostało działania art. 55⁴ KC. Jeżeli po zawarciu umowy kontraktacji gospodarstwo producenta przeszło w posiadanie innej osoby, prawa i obowiązki z tej umowy wynikające przechodzą na nowego posiadacza. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy przejście posiadania było następstwem odpłatnego nabycia gospodarstwa, a nabywca nie wiedział i mimo zachowania należytej staranności nie mógł się dowiedzieć o istnieniu umowy kontraktacji.

3) zobowiązania wynikające z obciążenia nieruchomości dożywociem;

Co do zasady jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie, powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym.

4) zobowiązania związane z bezpodstawnym wzbogaceniem,

Jeżeli w wyniku bezpodstawnego wzbogacenia (nakładów na gospodarstwo rolne, bądź pracy dokonanych przez osoby nie zobowiązane) w gospodarstwie rolnym doszło do zwiększenia aktywów gospodarstwa rolnego albo zmniejszenia pasywów związanych z gospodarstwem rolnym bezpodstawnie wzbogacony ma co do zasady obowiązek wydania uzyskanych korzyści.

5) zobowiązania związane z czynami niedozwolonymi,

W przypadku prowadzenia gospodarstwa rolnego zobowiązania wynikające z niektórych rodzajów deliktów (np. z art. 431 KC dotyczącego odpowiedzialności za zwierzę) mogą w praktyce wystąpić znacznie częściej niż przy prowadzeniu działalności o charakterze nierolniczym. Z kolei odpowiedzialność za zobowiązania wynikające z prowadzenia przedsiębiorstwa wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody (art. 435 KC) w stosunkach rolnych ma ograniczone znaczenie (ponieważ co do zasady, siły przyrody nie stanowią siły napędowej gospodarstwa rolnego jako całości).

6) zobowiązania związane ze zwiększonym ryzykiem,

Jako przykład można wskazać zobowiązania związane odpowiedzialnością za produkt niebezpieczny wytworzony w gospodarstwie rolnym i wprowadzony do obrotu.

7) zobowiązania wynikające z tytułu świadczenia pracy w gospodarstwie.

III. ZOBOWIĄZANIA PUBLICZNOPRAWNE

Wśród zobowiązań publicznoprawnych w pierwszej kolejności wskazać należy na zobowiązania podatkowe. Te można podzielić na:

a) związane bezpośrednio z prowadzeniem gospodarstwa rolnego: podatek leśny, podatek rolny, podatek VAT;

b) nie związane bezpośrednio z prowadzeniem gospodarstwa rolnego: wskazać tu można przykładowo obowiązki publicznoprawne wynikające z ustaw o podatków od spadków i darowizn, od czynności cywilnoprawnych, o opłacie skarbowej.

Ordynacja podatkowa w art. 112 reguluje quasi-przystąpienie do długu w sferze prawnopodatkowej.

Zobowiązania publicznoprawne to także różnego rodzaju opłaty, np. opłata melioracyjna.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA DŁUGI ZWIĄZANE Z PROWADZENIEM GOSPODARSTWA ROLNEGO (CHARAKTER INSTYTUCJI PRZYSTĄPIENIA DO DŁUGU)

I. INFORMACJE OGÓLNE

Przez przystąpienie do długu do istniejącego zobowiązania dłużnika głównego przystępuje osoba trzecia, która od tego momentu staje się dłużnikiem solidarnym. Stanowi to przekształcenie podmiotowe w zobowiązaniu po stronie dłużnika- wierzyciel uzyskuje nowego dłużnika. Przystąpienie do długu w charakterze dłużnika solidarnego może nastąpić z mocy umowy i z mocy przepisów ustawy.

Zasada ustawowego przystąpienia do długu przez nabywcę gospodarstwa rolnego i jego solidarna odpowiedzialność ze zbywcą gospodarstwa dotyczy zobowiązań zbywcy związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Związek ten należy ujmować szeroko- nie tylko w sensie gospodarczym, ale i przyczynowym. Chodzi bowiem o takie zobowiązania, które by nie powstały, gdyby zbywca nie prowadził gospodarstwa rolnego. Pomimo konieczności spełniania jednej przesłanki zobowiązania te mogą mieć różny charakter. Dzieje się tak ponieważ odpowiedzialność nabywcy gospodarstwa rolnego powstaje bez względu na charakter świadczenia, sposób jego spełnienia, jeżeli tylko świadczenie to jest przedmiotem zobowiązania, które związane jest z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.

II. REGULACJA KODEKSU CYWILNEGO

Instytucja ustawowego przystąpienia do długu zawarta w KC dotyczy tylko stosunków cywilnoprawnych. Znajduje się ona obecnie w art. 55⁴ (dawniej- art. 526).

Ustawodawca zaliczył do składników przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego zobowiązania (długi) związane z ich prowadzeniem. Zgodnie z przyjętym rozwiązaniem nabywca przedsiębiorstwa/gospodarstwa rolnego jest solidarnie odpowiedzialny ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem tegoż przedsiębiorstwa/gospodarstwa. Jest to przykład ustawowej kumulacji długu- nadal trwa zobowiązanie zbywcy (gdyż to on je zaciągnął), ale od czasu nabycia ex lege odpowiada także jego nabywca.

Przystąpienie do długu następuje na podstawie dokonanej czynności prawnej inter vivos zbycia przedsiębiorstwa/gospodarstwa, ale jego warunkiem jest nabycie przedsiębiorstwa/gospodarstwa jako całości, a nie wyłącznych składników majątkowych. Instytucja przystąpienia do długu nie znajdzie zastosowania w przypadku pierwotnego (np. w drodze zasiedzenia) nabycia przedsiębiorstwa/gospodarstwa.

Nabywca odpowiada ze zbywcą przedsiębiorstwa solidarnie, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o zobowiązaniach, pomimo zachowania należytej staranności. Nabywca jako dłużnik solidarny ponosi odpowiedzialność do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego według stanu w chwili nabycia (ale całym swym majątkiem). Wartość tę stanowi wyrażona w pieniądzu wartość wchodzących w skład przedsiębiorstwa składników niematerialnych i materialnych.

Konstrukcja przystąpienia do długu została zastosowana w celu ochrony wierzycieli dlatego bez ich zgody nie można odpowiedzialności nabywcy wyłączyć ani ograniczyć.

Ustawodawca wyłączył zastosowanie tej instytucji w trzech wypadkach:

1) zobowiązań wynikających z umowy kontraktacji- przyjęta została zasada wyłącznej odpowiedzialności każdoczesnego posiadacza gospodarstwa rolnego;

2) zobowiązań z tytułu umowy o pracę- art. 23¹ KP: w razie przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę staje się on z mocy prawa stroną w dotychczasowych stosunkach pracy;

3) zobowiązań wynikających z umowy dożywocia- nabywca nieruchomości obciążonej dożywociem wstępuje ex lege w miejsce zbywcy w stosunek dożywocia, zbywca natomiast jest od tej odpowiedzialności wolny.

III. PRZYSTĄPIENIE DO DŁUGU W ZAKRESIE ZOBOWIAZAŃ PUBLICZNOPRAWNYCH

Jak powiedziano wyżej kodeksowa regulacja tej instytucji dotyczy tylko stosunków cywilnoprawnych. Zasad dotyczących odpowiedzialności za zobowiązania o charakterze publicznoprawnym należy szukać w szczególnych ustawach z zakresu prawa publicznego.

Dla przykładu można wskazać art. 112 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa, zgodnie z którym nabywca przedsiębiorstwa [także gospodarstwa rolnego] lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem za powstałe do dnia nabycia zaległości podatkowe związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, chyba że przy zachowaniu należytej staranności nie mógł wiedzieć o tych zaległościach. Zakres odpowiedzialności nabywcy jest ograniczony do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, ale jest to zarazem odpowiedzialność osobista- nabywca odpowiada całym swoim majątkiem.

IV. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA DŁUGI SPADKOWE ZWIĄZANE Z PROWADZENIEM GOSPODARSTWA ROLNEGO

Zgodnie z art. 1081 KC odpowiedzialność za długi spadkowe związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego ponosi, od chwili działu spadku, spadkobierca, któremu to gospodarstwo przypadło oraz spadkobiercy otrzymujący od niego spłaty. Każdy z tych spadkobierców ponosi odpowiedzialność w stosunku do wartości otrzymanego udziału. Odpowiedzialność za inne długi ponoszą wszyscy spadkobiercy na zasadach ogólnych (do wielkości udziałów).

Długi związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego to długi, których powstanie pozostaje w związku prawnym lub gospodarczym z prowadzeniem gospodarstwa lub długi wynikające ze stosunków prawnych, których stroną był spadkodawca w chwili swej śmierci.

W wyroku z 31 stycznia 2001 r. (sprawa P4/99) TK stwierdził, że art. 1081 KC jest zgodny z konstytucją, a zatem pozostał on obowiązującą normą prawną i powinien być stosowany również do spadków otwartych po dacie wejścia w życie orzeczenia TK, czyli po 13 lutego 2001 r. Ponieważ jednak po tej dacie cały spadek, łącznie z gospodarstwem rolnym nabywają spadkobiercy na zasadach ogólnych, nie ma już uzasadnienia dla utrzymywania szczególnej regulacji odpowiedzialności za długi spadkowe związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.

7. OBRÓT NIERUCHOMOŚCIAMI ROLNYMI

Przez obrót nieruchomościami rolnymi należy rozumieć zmianę właściciela dokonaną w drodze czynności prawnej.

Przeniesienie własności nieruchomości może nastąpić :

• w tzw. obrocie powszechnym, czyli na podstawie przepisów K.C.

• na gruncie uregulowań szczególnych- dotyczy zwłaszcza zmiany właściciela nieruchomości rolnej ,stanowiącej własność Skarbu państwa bądź w zamian za świadczenie emerytalno-rentowe

• zmiana własności dokonana w drodze sądowego zniesienia współwłasności

• dziedziczenie

Od 1990 obowiązuje zasada swobody w przenoszeniu własności.

Uchylenie z dniem l .10.1990 r. przepisów ograniczających obrót nieruchomościami
i spowodowało całkowitą swobodę w przeniesieniu własności nieruchomości rolnych Inter vivos. Zmiany te uzasadniano nową filozofią swobody działalności gospodarczej, ochrony własności
i dziedziczenia wyrażone w przepisach art. 6 i 7 Konstytucji RP. Wprowadzenie zupełnego liberalizmu— bez zachowania ze strony państwa jakiejkolwiek kontroli co do zachodzących zmian strukturalnych gosp. rolnych w zakresie ochrony własności rolniczej jako kompleksu określonego majątku służącego produkcji rolnej łączonej z zapewnieniem warsztatu pracy dla rolnika i jego rodziny- jest przeciwne współczesnym tendencjom prawa państw Unii Europejskiej, których ustawodawstwo odnoszące się do obrotu nieruchomościami rolnymi
i leśnymi (w różnym zakresie) pozostaje pod ścisłą reglamentacją zarówno co do struktur obszarowych, jak i kwalifikacji zawodowych nabywcy nieruchomości rolnej ( leśnej).

Wyrazem tej liberalizacji jest także orzecznictwo Sądu Najwyższego, które uznaje, że wprowadzony od l października 1990 r. brak w tej mierze restrykcji sprawia, iż czynność prawna dotycząca obrotu gruntami rolnymi nie może być zakwalifikowana jako na nawet wtedy, gdy prowadzi do niekorzystnego podziału tych gruntów z punktu widzenia

Wprowadzenie z dn. 1.10.1990 r. Do KC ustawowej definicji nieruchomości rolnej (art. 46¹) niewiele zmieniło odnośnie obrotu powszechnego. Ustawodawca położył nacisk na sama przydatność do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie. Nieruchomość rolna jest składnikiem gospodarstwa rolnego- w praktyce obrotu tymi nieruchomościami notariusz sporządza np. umowę sprzedaży, darowizny poprzestaje na zapewnieniu stron stawiających,
iż przedmiotem rozporządzenia jest nieruchomość rolna, oraz na wypisie z rejestru gruntów. Kryterium przeznaczenia oraz gospodarczy, produkcyjny potencjał nieruchomości rolnej decyduje o jej wyodrębnieniu, a nie okoliczności ,że w skład działki lub działek wchodzą obok gruntów rolnych także nieużytki.

Od chwili uchylenia art. 163 KC bez znaczenia był obszar dla przyjęcia ze dana nieruchomość miała charakter rolny. Oznaczało to, iż przedmiotem rozporządzenia mogła być nieruchomość rolna o każdej powierzchni.

Dn.1.10.1990r. wprowadzono również ustawową def. gosp. rolnego (55³KC). Jednak na gruncie prawa brak jest jednolitej def. Wymieniony zakres składników w art. 55³ KC nie mam charakteru wyczerpującego. Obecna def. zawarta w KC wymaga interpretacji i stosowania
z uwzględnieniem szczególnych cech danego stosunku Pr., do którego def. ma zastosowanie.

Przedmiotem obrotu jest nieruchomość rolna wraz z częściami składowymi
i przynależnościami , a nie gosp. rolne jako całość.

8. OBRÓT NIERUCHOMOŚCIAMI ROLNYMI W ŚWIETLE USTAWY O KSZTAŁTOWANIU USTROJU ROLNEGO

I. INFORMACJE OGÓLNE

Ustawa z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego została wprowadzona w celu zapewnienia prawidłowego kształtowania ustroju rolnego państwa. Zasady kształtowania zostały określone przez:

1) poprawę struktury obszarowej gospodarstw rolnych,

2) przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji nieruchomości rolnych,

3) zapewnienie prowadzenia działalności rolniczej w gospodarstwach rolnych przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach.

Ustawie poddany jest obrót w drodze: umowy sprzedaży, umowy zobowiązującej do przeniesienia własności innej niż sprzedaż (np. darowizna, zamiana, dożywocie) oraz umownego zniesienia współwłasności (zbycia udziału w spadku obejmującym gospodarstwo rolne).

Ustawa realizuje w/w cele poprzez ingerencję w obrót nieruchomościami rolnymi. Ingerencja ta przybiera przede wszystkim postać prawa pierwokupu (patrz: zagadnienie 16.IV).

II. PRZEDMIOT OBROTU

Przedmiotem obrotu jest nieruchomość rolna, a nie gospodarstwo rolne. Ustawa definiuje oba te pojęcia.

Nieruchomość rolna to nieruchomość rolna w rozumieniu KC [art. 46¹- Nieruchomościami rolnymi (gruntami rolnymi) są nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej], z wyłączeniem nieruchomości położonych na obszarach przeznaczonych w planach zagospodarowania przestrzennego na cele inne niż rolne.

Gospodarstwem rolnym jest gospodarstwo rolne w rozumieniu KC [art. 55³- Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego] o obszarze nie mniejszym niż 1 ha użytków rolnych.

Wg ustawy za gospodarstwo rodzinne uważa się gospodarstwo rolne:

1) prowadzone przez rolnika indywidualnego (osoba fizyczna o odpowiednich kwalifikacjach) oraz

2) w którym łączna powierzchnia użytków rolnych jest nie większa niż 300 ha. Maksymalną normę obszarową ustala się biorąc pod uwagę powierzchnię użytków rolnych stanowiących własność (współwłasność) bądź będących w dzierżawie nabywcy.

III. WYMOGI ZWIĄZANE Z OBROTEM

Dla właściwego kształtowania ustroju rolnego w drodze przeniesienia własności nieruchomości rolnej istotne znaczenie ma to, czy nabycie takiej nieruchomości ma na celu powiększenie gospodarstwa rolnego.

Przy takim nabyciu nieruchomości rolnej w formie aktu notarialnego nabywca musi przedłożyć notariuszowi:

a) oświadczenie poświadczone przez wójta w postaci zaświadczenia, o tym, że nabywane lub powiększane gospodarstwo rolne nie przekracza maksymalnej normy obszarowej;

b) oświadczenie poświadczone przez wójta o tym, że gospodarstwo rolne jest osobiście prowadzone;

c) świadectwo lub dyplom ukończenia szkoły z uzyskanym tytułem zawodowym albo dyplom uzyskania tytułu zawodowego lub dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe, jako dowód potwierdzający posiadane kwalifikacje rolnicze; w przypadku tzw. kwalifikacji praktycznych (co najmniej 5 lat stale pracował w gospodarstwie lub je prowadził) niezbędne jest oświadczenie poświadczone przez wójta lub świadectwo pracy.

d) dokument określający zameldowanie na pobyt stały- jako dowód potwierdzający zamieszkanie.

Wskazane dokumenty załączane są do umowy, w wyniku której następuje przeniesienie własności nieruchomości rolnej.

Niespełnienie jednego z tych wymogów oznacza, że nabycie nie doprowadziło do powiększenia rodzinnego gospodarstwa rolnego.

9. ZASADY DZIEDZICZENIA GOSPODARSTW ROLNYCH

Dziedziczenie gospodarstw rolnych z uwzględnieniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 31 stycznia 2001 roku

• Testamentowe od 1.10.1990 osoba powołana w testamencie nie musi spełniać warunków ( tj. od chwili wejścia w życie noweli K.C)

• Osoby prawne inne niż gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarb Państwa mogą dziedziczyć tylko na podstawie testamentu

Gospodarstwo rolne z chwilą śmierci jego właściciela (użytkownika wieczystego, samoistnego posiadacza) przechodzi wraz z pozostałymi składnikami w drodze sukcesji uniwersalnej na spadkobierców zmarłego. Zmiana właściciela gospodarstwa rolnego w drodze dziedziczenia stanowi zazwyczaj poważne zagrożenie dla jego bytu. Zawsze bowiem, gdy do dziedziczenia dochodzi więcej niż jeden spadkobierca, pojawia się groźba podziału spadkowego gospodarstw rolnego.

Znane są dwa modele dziedziczenia gospodarstw rolnych

• Germański- ingerencja w dziedziczenie następuje na etapie otwarcia spadku, w celu ustalenia jednego spadkobiercy gospodarstwa rolnego, zawodowo najlepiej kwalifikowanego do przejęcia gospodarstwa. O losie spadkowego gospodarstwa przesądza otwarcie spadku, a nie dział spadku.

• Romański -ingerencja występuje dopiero na etapie działu spadku. Dochodzeniem do dziedziczenia rządzą reguły powszechnego prawa spadkowego. Dopiero szczególne uregulowania dotyczące działu spadku mają zapewnić wybór spadkobiercy.

W Polsce szczególny porządek dziedziczenia gospodarstw rolnych wprowadzono ustawią „O ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych " z 1963 r.

Następnie uregulowania te zostały przeniesione do kodeksu cywilnego (1964 r.) Polski model dziedziczenia obejmował elementy modelu germańskiego jak i romańskiego. Zakładał ingerencję w ustalenie praw do spadku jak i w dział spadku. Stan taki utrzymywał się do 13 lutego 2001 r. 14 lutego 2001 ogłoszono wyrok Trybunału Konstytucyjnego, uznający przepisy szczególne wpływające na ustalanie spadkobierców gosp. Rolnego dziedziczących z ustawy za niezgodne z Konstytucją RP.

W uzasadnieniu wyroku TK nie wyklucza istnienia szczególnego porządku dziedziczenia gosp. rolnych, o ile tylko będzie on realizował zasadę wyrażoną w art. 23 Konstytucji RP, że gospodarstwo rodzinne jest podstawa ustroju rolnego państwa.

Szczególny porządek dziedziczenia gosp. Rolnych jest ostatnia instytucja zmiany pokoleniowej w rolnictwie w tym znaczeniu, że ma on zastosowanie, gdy właściciel za życia nie rozporządził gosp. rolnym.

Żaden z przepisów szczególnych o dziedziczeniu gospodarstw rolnych nie def. gosp. rolnego. Czyni to art.55³ k.c. Ani def. gosp. Rolnego, ani def. nieruchomości rolnej nie określa minimalnej powierzchni nieruchomości rolnej .Art. 1058 k.c. przesądza, że przepisy szczególne o dziedziczeniu gosp. rolnych stosuje się do gospodarstw rolnych obejmujących grunty rolne o powierzchni przekraczającej 1ha.

Wkład gruntowy ( def. ustawa z 16.09.1985r prawo spółdzielcze) - grunty oraz budynki lub ich części i inne urządzenia trwale z gruntem związane znajdujące się na tych gruntach w chwili ich wniesienia.

Majątek osoby zmarłej, należącej do spadku w rozumieniu art. 922 k.c. przechodzi na spadkobierców z chwilą jej śmierci (otwarcia spadku ) Przejście następuje z mocy prawa wg stanu z chwili otwarcia spadku. Zasada jest, że do spraw spadkowych stosuje się prawo obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy ( odnosi się w szczególności do ustalenia praw do spadku). Do działu spadku stosuje się przepisy obowiązujące w chwili jego dokonania. Zasada stosowania prawa z chwili otwarcia spadku została naruszona między innymi przez szczególny porządek dziedziczenia gosp. Rolnych. Ustawodawca rozciągnął działanie przepisów szczególnych o dziedziczeniu gosp. rolnych nawet na spadki otwarte przed wejściem w życie K.C. Reżim prawny spadku obejmującego gospodarstwo rolne zależy zatem od daty jego otwarcia.

W wyroku z 31 stycznia 2001 r. TK uznał za sprzeczne z Konstytucją RP przepisy art.. 1059, 1060, 1062, 1063, 1064 i 1087 k.c. wpływające na ustalenie spadkobierców ustawowych spadku rolnego, otwartego począwszy od dnia ogłoszenia tegoż wyroku, co nastąpiło 14 lutego 2001 roku.

W praktyce wyrok TK oznacza, że o skutecznym dziedziczeniu gospodarstwa rolnego i/lub wkładu gruntowego w rolniczej spółdzielni produkcyjnej , należącego do spadku otwartego po 13 lutego 2001 r., decyduje wyłącznie powołanie do spadku— spadkobierców spadku rolnego ustala się wyłącznie przy uwzględnieniu reguł powszechnego prawa spadkowego, czyli tak jak spadkobierców każdego innego spadku. Fakt, że do spadku należy gospod. rolne i/lub wkład w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, nie ma wpływu na ustalenie spadkobier­cy wypadku dziedziczenia ustawowego do ustalenia spadkobierców znajdą zastosowanie przede wszystkim przepisy art. 931-937 i 940 k.c. Wymienione przepisy powszechnego prawa spadkowego określają krąg spadkobierców ustawowych i reguły wyznaczające kolejność powołania do spadku.

Do spadków otwartych po 13 lutym 2001 r. mają zastosowanie przepisy ogólne regulujące spadkobranie. O skutecznym dziedziczeniu gospodarstwa rolnego, należącego do spadku otwartego po 13 lutym 2001 r. decyduje wyłącznie powołanie do spadku

Do spadków otwartych przed 14 lutym 2001 r.( od 5 lipca 63r. Do 13 lutego 2001r.) nadal mają zastosowanie szczególne przepisy regulujące dziedziczenie gospodarstw.

Art.1058 k.c. określa granice powierzchniową po przekroczeniu której mają zastosowanie przepisy szczególne dotyczące dziedziczenia, tą granicą jest l h (gospodarstwa o mniejszej powierzchni są dziedziczone na zasadach ogólnych)

Spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otwarcia spadku (ograniczenia podmiotowe )

• stale pracują przy produkcji rolnej,

• mają przygotowanie zawodowe do produkcji rolnej,

• są małoletni bądź tez pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół,

• są trwale niezdolni do pracy,

Powyższe warunki są równorzędne i wystarczy spełnienie jednego z nich by być uprawnionym do dziedziczenia.

Ograniczenia przedmiotowe;

• dotyczą sprzedaży działu spadku

• zachowek

• zapis

Krąg spadkobierców do dziedziczenia jest identyczny jak przy dziedziczeniu ustawowym tj.:

• małżonek

• zstępni

• rodzice

• rodzeństwo

• zstępni rodzeństwa

Spośród tego kręgu do dziedziczenia są powołani spadkobiercy, którzy odpowiadają

warunkom określonym w art.l058k.c.. Jeżeli żaden ze spadkobierców nie odpowiada tym

warunkom gospodarstwo dziedziczą spadkodawcy ustawowi na zasadach ogólnych. W braku

powyższych spadkobierców dziedziczyć może Skarb Państwa.

Od generalnej zasady prawa spadkowego, że żyjący bliższy krewny wyłącza od dziedziczenia dalszego krewnego, KC wprowadza wyjątki np.: dziedziczenie tytułem szczególnego zastępstwa. Instytucja ta polega na tym, że dalszy krewny spełniający warunki do dziedziczenia gospodarstwa powołany jest do jego dziedziczenia, gdyż żyjący bliższy krewny nie odpowiada warunkom umożliwiającym dziedziczenie gospodarstwa. Tytułem szczególnego zastępstwa do dziedziczenia powołane są, wnuki i dalsi zstępni spadkodawcy oraz rodzeństwo spadkodawcy i zstępni rodzeństwa. Nie mogą dziedziczyć tytułem szczególnego następstwa rodzice spadkodawcy.

Art. 1062.

§ l. Rodzeństwo spadkodawcy, które w chwili otwarcia spadku odpowiada warunkom przewidzianym w art. 1059 pkt l i 2, dziedziczy gospodarstwo rolne

także wtedy, gdy zstępni spadkodawcy nie mogą gospodarstwa dziedziczyć dla braku warunków przewidzianych w art.1059 lub w art.1060.

§ 2. W granicach określonych w art. 934 dzieci rodzeństwa spadkodawcy, które w chwili otwarcia spadku odpowiadają warunkom przewidzianym w art. 1059 pkt l i 2, dziedziczą gospodarstwo rolne także wtedy, gdy ich ojciec lub matka nie mogą gospodarstwa dziedziczyć dla braku warunków przewidzianych w art. 1059 lub w § l niniejszego artykułu. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

Art. 1063.

Jeżeli ani małżonek spadkodawcy, ani żaden z jego krewnych powołanych do dziedziczenia
z ustawy nie odpowiada warunkom przewidzianym dla dziedziczenia gospodarstwa rolnego albo jeżeli uprawnionymi do dziedziczenia są wyłącznie osoby, które w chwili otwarcia spadku są trwale niezdolne do pracy, gospodarstwo dziedziczą spadkobiercy na zasadach ogólnych.

Prawa do spadku stwierdza właściwy sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.

W stwierdzeniu nabycia spadku wymienia się oprócz spadkodawców powołanych do spadku i ich udziały w spadku również spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne oraz ich udziały w tym gospodarstwie także spadkobierców dziedziczących wkład gruntowy w Rolniczej spółdzielni produkcji i ich udział w tym wkładzie.

11. ZAPIS GOSPODARSTWA ROLNEGO

I. STAN PRAWNY PO WEJŚCIU W ŻYCIE KODEKSU CYWILNEGO

Tekst pierwotny KC przewidywał możliwość zapisu gospodarstwa rolnego (lub jego części) tylko na rzecz osoby, która odpowiadała warunkom przewidzianym dla spadkobierców powołanych z ustawy do dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Zapis nie mógł naruszać przepisów, które ograniczają podział gospodarstwa rolnego należącego do spadku. Ponadto spadkobierca gospodarstwa rolnego mógł być obciążony innym zapisem tylko o tyle, o ile zapis nie stanowił nadmiernego obciążenia tego gospodarstwa- w przeciwnym razie obciążenie ulegało stosownemu obniżeniu.

Nowela z 1971 r. zmieniła jedynie nieco warunki jakim musiała odpowiadać osoba na rzecz której dokonano zapisu.

II. OBECNY STAN PRAWNY

Obecnie kwestia zapisu gospodarstwa rolnego jest przedmiotem regulacji art. 1067 KC, zmienionego w 1990 r. [poniższy tekst pochodzi z komentarza pod red. A. Kidyby]

Swoboda w rozrządzaniu majątkiem spadkowym znajduje także swój wyraz w dysponowaniu gospodarstwem rolnym w testamencie. Art. 1067 KC dopuszcza możliwość pewnych modyfikacji zapisu, który obciąża spadkowe gospodarstwo lub też którego przedmiotem jest gospodarstwo. Przepis ten spełnia więc funkcję ochronną, gwarantuje zachowanie zdolności produkcyjnej gospodarstwa jako zorganizowanej całości.

Spadkobierca gospodarstwa rolnego obciążony obowiązkiem spełnienia świadczenia pieniężnego na rzecz zapisobiercy podlega ochronie na zasadach określonych w art. 216 KC (spłaty), przy czym ochronie tej podlega każdy spadkobierca niezależnie od podstawy prawnej dziedziczenia: ustawowe dziedziczenie gospodarstw rolnych, zastępstwo szczególne, zasady ogólne, testament.

Funkcja ochronna art. 1067 § 1 KC polega na tym, że możliwość odpowiedniego zastosowania do zapisu art. 216 KC pozwala na obniżenie kwoty zapisu na dwojakiej drodze. Spadkobierca i zapisobierca gospodarstwa rolnego mogą porozumieć się co wysokości kwoty zapisu (art. 216 § 1 KC). I to nie tylko co do samej kwoty, ale także sposobu wykonania takiego zapisu, np. rozłożenia należności na raty. Brak porozumienia pomiędzy stronami pozwala na poszukiwanie ochrony na drodze sądowej. Sąd może obniżyć wysokość zapisu stosując kryteria ustalone w art. 216 § 2 KC oraz ustalić sposób i terminy jego wykonania.

Przy określeniu stopnia obniżenia świadczenia bierze się pod uwagę:

1) typ, wielkość i stan gospodarstwa rolnego będącego przedmiotem zapisu,

2) sytuację osobistą i majątkową zapisodawcy i zapisobiercy.

Jeżeli przedmiotem zapisu jest gospodarstwo rolne (wkład gruntowy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej) w rozumieniu art. 55³ KC to, na podstawie art. 1067 § 2 KC, obciążony zapisem może żądać zamiany przedmiotu zapisu na świadczenia pieniężne. Musi jednak udowodnić, że wykonanie zapisu w naturze prowadziłoby do podziału gospodarstwa rolnego sprzecznego z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej.

Przepis art. 1067 § 2 KC nie może mieć zastosowania w przypadku uczynienia przedmiotem zapisu gospodarstwa rolnego jako całości. Nie da się bowiem wykazać sprzeczności podziału z zasadami prawidłowej gospodarki, jeżeli podział ten w ogóle nie będzie miał miejsca. Stąd też przepis ten może mieć zastosowanie tylko w razie zapisu części gospodarstwa rolnego, czy poszczególnych jego składników, np. działki gruntu rolnego, maszyny czy urządzenia.

Zamiany zapisu na świadczenie pieniężne dokonuje sąd, przeprowadzając ocenę podziału w płaszczyźnie zasad prawidłowej gospodarki, tj. kryterium zastosowanego w art. 213 KC do oceny dopuszczalności zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego przez podział pomiędzy współwłaścicielami.

ZAPIS GOSPODARSTWA ROLNEGO I ROSZCZENIE Z TYTUŁU ZACHOWKU ZE SPADKU OBEJMUJĄCEGO GOSPODARSTWO ROLNE W WKŁAD GRUNTOWY W ROLNICZEJ SPÓŁDZIELNI PRODUKCYJNEJ

I. INFORMACJE OGÓLNE

Zapis jest rozrządzeniem testamentowym, mocą którego spadkodawca zobowiązuje swego spadkobiercę testamentowego lub ustawowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby - zapisobiorcy. Z chwilą otwarcia spadku powstaje stosunek zobowiązaniowy, w którym zapisobiorca jest wierzycielem, a spadkobierca lub zapisodawca - dłużnikiem. Zapis może być uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Roszczenie z tytułu zapisu przedawnia się z upływem lat pięciu od dnia wymagalności zapisu.

Zachowek to forma ochrony interesów osób najbliższych spadkodawcy, którym przysługuje roszczenie względem spadkobierców powołanych do dziedziczenia o zapłatę określonej sumy pieniężnej zwanej zachowkiem. Obowiązek ten powstaje w chwili śmierci spadkodawcy i należy do długów spadkowych.

II. ZAPIS

ii) STAN PRAWNY DO 1990 r.

Do tej daty obowiązywała reguła, że skuteczność zapisu gospodarstwa rolnego zależała od spełnienia warunków, jakie były wymagane od osób powołanych do dziedziczenia gospodarstwa rolnego z testamentu. Zapis taki nie mógł zapis naruszać przepisów, które ograniczają podział gospodarstw rolnych. Niespełnienie przez zapisobiercę warunków prowadziło do bezskuteczności zapisu, z kolei przepisy ograniczające podział gospodarstwa rolnego miały wpływ jedynie na wykonanie zapisu.

Ponadto spadkobierca gospodarstwa rolnego mógł być obciążony innym zapisem o tyle, o ile zapis nie stanowi nadmiernego obciążenia tego gospodarstwa. Zapis stanowiący nadmierne obciążenie ulega stosownemu obniżeniu (d. art. 1067 § 2 KC).

 

ii) STAN PRAWNY PO 1990 r.

W 1990 r. zniesiono ograniczenia w dziedziczeniu testamentowym gospodarstw rolnych i jednocześnie zniesiono ograniczenia dotyczące powołania zapisobiercy gospodarstwa rolnego lub jego części.

Zgodnie z art. 1067 § 2 KC jeżeli wykonanie zapisu prowadziłoby do podziału gospodarstwa rolnego lub wkładu gruntowego w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, sprzecznego z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, spadkobierca zobowiązany do wykonania zapisu może żądać zamiany przedmiotu zapisu na świadczenie pieniężne.

Brak też obecnie ograniczenia z d. art. 1067 § 2 KC. Obecnie ograniczone jest jedynie wykonanie innego zapisu mającego za przedmiot świadczenie pieniężne- stosuje się bowiem odpowiednio art. 216 KC, który ogranicza wysokość spłat ustalanych w wypadku znoszenia współwłasności gospodarstwa rolnego.

III. ZACHOWEK

Zgodnie z art. 1082 KC Jeżeli do spadku należy gospodarstwo rolne, ustalenie zachowku następuje z uwzględnieniem przepisów szczególnych o dziedziczeniu gospodarstw rolnych, a także art. 216 KC. Na mocy art. 1086 KC art. 1082 KC ma także zastosowanie do spadków obejmujących wkład gruntowy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, otwartych przed 14 lutego 2001 r.

DZIEDZICZENIE SPADKU ROLNEGO PRZEZ OBYWATELA PAŃSTWA OBCEGO I ZAPIS GOSPODARSTWA ROLNEGO NA JEGO RZECZ

I. KODEKS CYWILNY

Ograniczenia wynikające ze szczególnego porządku dziedziczenia gospodarstw rolnych miały zastosowanie także do obywateli państw obcych, choć ich działanie w odniesieniu do cudzoziemców nie było tak dotkliwe jak w stosunku do obywateli polskich.

Wciąż obowiązuje art. XXIII ustawy- Przepisy wprowadzające kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964, ponieważ TK, będąc związany granicami pytania prawnego, nie mógł orzekać o jego konstytucyjności, w sprawie P 4/99.

Zgodnie z tym przepisem (który stosuje się także w wypadkach, w których otwarcie spadku nastąpiło przed dniem wejścia w życie KC) spadkobiercom lub zapisobiercom będącym obywatelami państwa obcego, których prawa do gospodarstwa rolnego zostały wyłączone lub ograniczone na podstawie przepisu szczególnego, należy się od spadkobierców, na których rzecz to wyłączenie lub ograniczenie nastąpiło, równowartość pieniężną spadku lub zapisu w takim zakresie, w jakim spadek - po odliczeniu długów - lub zapis przypadałby spadkobiercom lub zapisobiercom będącym obywatelami państwa obcego, gdyby ich prawo do dziedziczenia lub otrzymania zapisu nie zostało wyłączone lub ograniczone. Przepis ten stosuje się pod warunkiem istnienia wzajemności w państwie, którego obywatelem jest spadkobierca lub zapisobierca uprawniony do otrzymania równowartości pieniężnej.

II. USTAWA O NABYWANIU NIERUCHOMOŚCI

Przepisów ustawy z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców nie stosuje się do nabycia nieruchomości w drodze dziczenia przez cudzoziemca uprawnionego do dziedziczenia ustawowego. Jeśli prawo ojczyste spadkodawcy, po którym dziedziczy cudzoziemiec, nie przewiduje dziedziczenia ustawowego, w tym zakresie stosuje się prawo polskie.

Cudzoziemiec, który nabył wchodzącą w skład spadku nieruchomość (użytkowanie wieczyste) na podstawie testamentu, zobowiązany jest uzyskać zezwolenie. Termin na złożenie wniosku wynosi dwa lata i biegnie od dnia otwarcia spadku. W przypadku, gdy cudzoziemiec nie uzyska zezwolenia, prawo własności nieruchomości (użytkowania wieczystego) nabywają osoby, które byłyby powołane do spadku z ustawy.

Ograniczenia te obowiązują od 4 maja 1996 r., czyli od dnia wejścia w życie nowelizacji ustawy, dokonanej 15 marca 1996 r.

12. ZNIESIENIE WSPÓŁWŁASNOŚCI GOSPODARSTWA

ROLNEGO

I. ISTOTA

Przez zniesienie współwłasności KC (instytucja ta regulowana jest w art. 210-221) rozumie likwidację stosunku prawnego, jaki łączy współwłaścicieli. Współwłasność w częściach ułamkowych jest ze swej natury stanem tymczasowym i pożądane jest niejednokrotnie jej zniesienie.

Do podziału gospodarstwa rolnego należącego do spadku stosuje się odpowiednio przepisy o podziale gospodarstw rolnych przy zniesieniu współwłasności.

II. ZASADY

i) ZASADY OGÓLNE

1) każdy ze współwłaścicieli może żądać jej zniesienia (jednakże to uprawnienie może być wyłączone przez czynność prawną na czas nie dłuższy niż lat pięć- z możliwością przedłużenie na dalsze pięć lat w ostatnim roku przed upływem zastrzeżonego terminu; przedłużenie można ponowić);

2) prawo żądania zniesienia współwłasności nie ulega przedawnieniu;

3) KC reguluje dwa tryby zniesienia współwłasności:

- umowny- kodeks nie przewiduje żadnej formy dla umowy o zniesienie współwłasności. Jednakże, gdy przedmiotem tej umowy jest nieruchomość konieczne jest zachowanie formy aktu notarialnego. W każdym wypadku wymagane jest zgodne oświadczenie woli wszystkich współwłaścicieli.

- sądowy- o tym niżej.

ii) ZASADY ZNIESIENIA WSPÓŁWŁASNOŚCI NIERUCHOMOŚCI ROLNYCH

Ustawodawca ze względów na istotne znaczenie społeczne i gospodarcze rolnictwa zdecydował o szczególnym unormowaniu zniesienia współwłasności nieruchomości rolnych (art. 213-218 KC).

1) cechą charakterystyczną jest traktowanie tych nieruchomości i innych składników wchodzących w skład gospodarstwa jako jednej całości, tak jakby chodziło o jedną rzecz,

2) jeżeli zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego przez podział między współwłaścicieli byłoby sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, sąd przyzna to gospodarstwo temu współwłaścicielowi, na którego wyrażą zgodę wszyscy współwłaściciele. W razie braku takiej zgody, sąd przyzna gospodarstwo rolne temu z nich, który je prowadzi lub stale w nim pracuje, chyba że interes społeczno-gospodarczy przemawia za wyborem innego współwłaściciela. Jeżeli warunki te spełnia kilku współwłaścicieli albo jeżeli nie spełnia ich żaden ze współwłaścicieli, sąd przyzna gospodarstwo rolne temu z nich, który daje najlepszą gwarancję jego należytego prowadzenia.

Prowadzący gospodarstwo nie musi w nim pracować, wystarczy, że podejmuje zasadnicze decyzje co do kierowania nim.

W orzeczeniu SN z 3 września 1997 r. podział fizyczny gospodarstwa rolnego może polegać na jego likwidacji przez wydzielenie współwłaścicielom działek z przeznaczeniem na uzupełnienie posiadanych już odrębnych gruntów. Taka sytuacja jest możliwa, gdy gospodarstwo nie ma zdolności do samodzielnej produkcji towarowej, a rodzaj użytków nie stwarza perspektywy jej uzyskania w przyszłości).

SN w 1999 r. wyraził pogląd, iż ustalenie, że współwłaściciel żądający zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego przez jego podział nie prowadzi własnego gospodarstwa zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, wyklucza możliwość przyjęcia spełniania przez tego współwłaściciela gwarancji należytego prowadzenia gospodarstwa rolnego. Pogląd ten jest jednak mocno kontrowersyjny.

3) sąd zarządzi sprzedaż gospodarstwa rolnego, stosownie do przepisów KPC na wniosek wszystkich współwłaścicieli, jak też w wypadku niewyrażenia zgody przez żadnego ze współwłaścicieli na przyznanie mu gospodarstwa.

4) ten, kto otrzymał na własność gospodarstwo rolne zobowiązany jest do spłat na rzecz pozostałych współwłaścicieli.

Wysokość przysługujących współwłaścicielom spłat z gospodarstwa rolnego ustala się stosownie do ich zgodnego porozumienia. W razie braku takiego porozumienia spłaty przysługujące współwłaścicielom mogą być obniżone(nie stosuje się tej zasady co do spłat na rzecz małżonka w razie zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego należącego do majątku wspólnego). Przy określaniu stopnia ich obniżenia bierze się pod uwagę: 1) typ, wielkość i stan gospodarstwa rolnego będącego przedmiotem zniesienia współwłasności, 2) sytuację osobistą i majątkową współwłaściciela zobowiązanego do spłat i współwłaściciela uprawnionego do ich otrzymania.

5) Współwłaściciele, którzy w wyniku zniesienia współwłasności nie otrzymali ekwiwalentu swego udziału w naturze posiadają dwa uprawnienia:

- mogą oni żądać od współwłaściciela, który otrzymał to gospodarstwo i przed upływem pięciu lat zbył odpłatnie wchodzące w jego skład nieruchomości, aby wydał im korzyści osiągnięte dzięki temu, że uiścił obniżone spłaty; reguły tej nie stosuje się jeżeli celem zbycia jest zapewnienie racjonalnego prowadzenia tego gospodarstwa;

- współwłaściciele, którzy nie otrzymali gospodarstwa rolnego lub jego części, a do chwili zniesienia współwłasności w tym gospodarstwie mieszkali, zachowują uprawnienia do dalszego zamieszkiwania: (i) nie dłużej niż przez pięć lat, (ii) a gdy w chwili znoszenia współwłasności są małoletni - nie dłużej niż pięć lat od osiągnięcia pełnoletności. Ograniczenie terminem powyższym nie dotyczy współwłaścicieli trwale niezdolnych do pracy. W takich wypadkach stosuje się odpowiednio przepisy o służebności mieszkania.

III. SPOSOBY

Kodeks zna trzy sposoby zniesienia współwłasności:

a) przez podział rzeczy wspólnej (tzw. podział fizyczny)

Jest to sposób zasadniczy tym sensie, że w razie braku porozumienia każdy współwłaściciel może żądać zniesienia współwłasności za pomocą tej metody. Wniosek taki nie będzie uwzględniony, gdy podział fizyczny byłby (i) sprzeczny z przepisami ustawy lub (ii) ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo że (iii) pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.

Przy podziale gruntów można obciążyć poszczególne części potrzebnymi służebnościami gruntowymi.

b) przez przyznanie tej rzeczy jednemu (lub niektórym) ze współwłaścicieli

Sposób ten stosowany jest najczęściej w odniesieniu do rzeczy ruchomych, a co do nieruchomości w zasadzie jedynie wtedy, gdy ich podział fizyczny pozbawiałby je przydatności lub był niezgodny z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego.

c) przez sprzedaż rzeczy wspólnej (tzw. podział cywilny)

W postępowaniu sądowym następuje przede wszystkim na zgodny wniosek stron, ale ustawa przewiduje także przypadki, gdy można z tego sposobu skorzystać (np. okoliczności konkretnego przypadku za tym przemawiają, co w praktyce może polegać na tym, że żaden ze współwłaścicieli nie jest daną rzeczą zainteresowany, a można uzyskać korzystną cenę).

W wypadku umownego zniesienia współwłasności panuje jednak zupełna swoboda wybory sposobu, stąd doktryna prawa cywilnego ukuła termin „mieszanej techniki” zniesienia współwłasności, np. poprzez przyznanie rzeczy wspólnej na dalszą współwłasność niektórych współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych.

SĄDOWE ZNIESIENIE WSPÓŁWŁASNOŚCI

I. INFORMACJE OGÓLNE

Sądowe zniesienie współwłasności regulowane jest przepisami prawa cywilnego materialnego (art. 212-218 KC) oraz procesowego (art. 617-625 KPC).

Sądowe zniesienie współwłasności następuje w postępowaniu nieprocesowym. Postanowienia KPC w tym zakresie mają zastosowanie także w zakresie podziału innych mas majątkowych.

W postępowaniu o zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego sąd ustala jego skład i wartość, w szczególności obszar i rodzaj nieruchomości wchodzących w skład tego gospodarstwa oraz obszar i rodzaj nieruchomości stanowiących już własność współwłaścicieli i ich małżonków, a w miarę potrzeby także okoliczności przewidziane w art. 216 KC (wysokość spłat).

II. POSTĘPOWANIE SĄDOWE

i) LEGITYMOWANI DO ZGŁOSZENIA WNIOSKU

Uprawnionymi są w zasadzie tylko współwłaściciele. Poza nimi z wnioskiem może wystąpić prokurator oraz wierzyciel dłużnika-współwłaściciela.

ii) DOWODY WŁASNOŚCI

Współwłaściciel składając wniosek powinien przedłożyć sądowi tytuł własności nieruchomości. Przede wszystkim takimi dowodami będą odpisy z księgi wieczystej lub zbioru dokumentów, odpisy aktów notarialnych.

iii) PROJEKT PODZIAŁU

Wnioskodawca powinien przedłożyć sądowi projekt podziału nieruchomości lub przedstawić inny sposób wyjścia ze współwłasności. Podobne stanowisko powinni przedstawić pozostali współwłaściciele.

iv) WYBÓR SPOSOBU ZNIESIENIA WSPÓŁWŁASNOŚCI

Zasadniczo o wyborze sposobu rozstrzyga sąd orzekający, chociaż jest zobowiązany zasięgać stanowiska uczestników postępowania, a w razie zgodnego wniosku jest związany stanowiskiem współwłaścicieli. Możliwe jest także zawarcie ugody sądowej.

Dopiero przy braku zgodnego wniosku współwłaścicieli sąd jest obowiązany skorzystać jedynie z trzech unormowanych sposobów zniesienia współwłasności, i to w kolejności wskazanej przez ustawodawcę: podział rzeczy wspólnej (podział w naturze nastąpi po zasięgnięciu opinii biegłych co do sposobu podziału), przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli, sprzedaż rzeczy.

v) SKUTKI POSTANOWIENIA O ZNIESIENIU WSPÓŁWŁASNOŚCI

Własność nieruchomości utworzonych na skutek zniesienia współwłasności przechodzi na wskazanych w postanowieniu uczestników postępowania z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia. W zakresie w jakim postanowienie sadu zasądza określone świadczenie (zapłatę, wydanie) jest tytułem egzekucyjnym, który po zaopatrzeniu w klauzulę wykonalności staje się tytułem wykonawczym.

W postępowaniu o zniesienie współwłasności sąd rozstrzyga ostatecznie także o wzajemnych roszczeniach z tytułu posiadania, tzn. o roszczeniach z współwłaścicieli z tytułu nakładów i z tytułu korzystania przez niektórych z nich z rzeczy wspólnej w zakresie szerszym niż wynika to z udziałów.

III. PODZIAŁ QUOAD USUM

i) POSTĘPOWANIE

swoistym podziałem nieruchomości w naturze jest podział do użytkowania. Nie wywołuje on skutków prawnorzeczowych (nie przenosi tytułu własności), ale jest wyrazem uzgodnionego lub orzeczonego przez sąd podziału podstawowego prawa współwłaściciela do nieruchomości, jakim jest prawo do korzystania z niej i jej posiadania. W praktyce może to być wydzielenie części rzeczy do wyłącznego użytku niektórym współwłaścicielom.

ii) OGRANICZENIA PODZIAŁU

Nie jest taki podział możliwy w sytuacji, gdy nie da się zapewnić wszystkim współwłaścicielom prawa do korzystania z części wspólnej nieruchomości.

14. Ograniczenia w obrocie nieruchomościami rolnymi w ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego

Klasyfikacja ograniczeń:

I .obrót Inter viovos

ograniczenia zostały zniesione ustawą z 28.07.1990 r. z wyjątkiem:

1. art. 166 KC- zbycie udziału we współwłasności nieruchomości rolnej, w razie zbycia-prawo pierwokupu przysługuje pozostałym współwłaścicielom( tylko wtedy gdy prowadzą gosp. rolne na gruncie wspólnym

3 wyłączenia:

a) gdy współ. prowadzący jednocześnie gosp. rolne sprzedaje swój udział wraz z tym gospodarstwem

b) gdy nabywcą udziału jest inny współwłaściciel

c) gdy nabywcą udziału jest osoba, która dziedziczyłaby gospodarstwo rolne po sprzedawcy ( spadkobierca ustawowy)

2. zniesienie współwłasności nieruchomości rolnej i gospodarstwa rolnego wyłącznie
   w drodze orzeczenia sądowego - art. 213 i nast.

3. ograniczenia dotyczyły działu sądowego spadku, w skład którego wchodzi gospodarstwo rolne art. 1070 KC w związku z art. 213 i nast.

4. umowa dzierżawy z art. 652 § 2KC

5. Wyjątki w swobodnym obrocie gruntami w państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego dotyczą głownie nabywania nieruchomości rolnych przez cudzoziemców, ale nie mają one charakteru dyskryminacyjnego, ponieważ z punktu widzenia formalnoprawnego traktują obywateli innych państw członkowskich na równi z własnymi obywateli.

Podstawę nabywania nieruchomości rolnych przez cudzoziemców stanowi dyrektywa EWG z 24 czerwca 1988r. wraz z Aneksem nr 1, w którym określono rodzaje transakcji objętych liberalizacją w ramach przepływu kapitału. Wśród nich wymienia się „zakup
i sprzedaż nieruchomości”.

Utrzymanie na gruncie prawa polskiego odrębności w zakresie nabycia nieruchomości rolnych przez cudzoziemców, w tym także z EOG, wynika z ogólnej zasady tzw. prawa obcych. Co do nieruchomości położonych w Polsce, zgodnie z art. 24 §1 p.p.m. własność i inne prawa rzeczowe podlegają prawu państwa, w którym znajduje się ich przedmiot.

Nabycie nieruchomości rolnej położonej w Polsce o powierzchni przekraczającej 1ha oraz położonej w strefie nadgranicznej wymaga uzyskania zezwolenia (decyzji adm.) wydanego przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych, jeżeli sprzeciwu nie wniesie minister właściwy do spraw rozwoju wsi.

Jeżeli cudzoziemiec, który nabył wchodzącą w skład spadku nieruchomość na podstawie testamentu, nie uzyska zezwolenia ministra właściwego do spraw wewnętrznych na podstawie wniosku złożonego w ciągu dwóch lat od dnia otwarcia spadku, prawo własności lub prawo użytkowania wieczystego nabywają osoby, które byłyby powołane do spadku z ustawy.

Uzyskanie zezwolenia przez cudzoziemców będących obywatelami lub przedsiębiorcami państw EOG na nabycie nieruchomości rolnych i leśnych będzie wymagane przez okres 12 lat, drugiego domu przez okres 5 lat od dnia 1 maja 2004 r.

Przekształcenie prawa użytkowania wieczystego w prawo własności gospodarstwa rolnego wymaga uzyskania przez cudzoziemców zezwolenia na nabycie własności nieruchomości rolnych.

Cudzoziemiec (nabywca) jest obowiązany dodatkowo (na podstawie ustawy
o kształtowaniu ustroju rolnego) przedstawić oświadczenie ANR, że nie zamierza ona korzystać z przysługujących jej uprawnień związanych z pierwszeństwem nabycia przedmiotowej nieruchomości.

II. obrót mortis causa

1. dziedziczenie testamentowe gosp. rolnych nie podlega żadnym ograniczeniom, utrzymano ograniczenia gosp. rolnych w drodze ustawy - do 13.02.2001 r. Istniały w polskim prawie ograniczenia w dziedziczeniu ustawowym, 14.02 weszło w życie orzeczenie TK, który uznał przepisy szczególne wpływające na ustalanie spadkobierców gosp. Rolnego dziedziczących z ustawy za niezgodne z Konstytucją RP. Ograniczenia te dotyczyły gosp. rolnych powyżej 1ha;

2. art. 1059 pkt. 1 i 2 KC -osoba, która stale, bezpośrednio pracowała przy produkcji rolnej lub miała przygotowanie zawodowe do prowadzenia działalności rolnej mogła dziedziczyć

3. art.1059 ptk. 3 i 4 KC -uprawnione do dziedziczenia były również osoby małoletnie pobierające naukę oraz osoby trwale niezdolne do pracy

przepisy obow. tak długo jak długo wydane są na jego podstawie indywidualne rozstrzygnięcia

4. -ograniczenia dotyczyły sprzedaży działu spadku

- instytucja zachowku

- zapis

15. PRAWO PIERWOKUPU W PRZEPISACH PRAWNOROLNYCH

I. INFORMACJE OGÓLNE

Prawo pierwokupu oznacza pierwszeństwo kupna oznaczonej rzeczy na wypadek, gdyby druga strona sprzedała rzecz osobie trzeciej.

I. KODEKS CYWILNY

Na gruncie KC prawo pierwokupu w odniesieniu do nieruchomości rolnych regulowane jest w art. 166. Na jego mocy w razie sprzedaży udziału lub części tego udziału we współwłasności- uprawnionymi z tego prawa są pozostali współwłaściciele, o ile prowadzą gospodarstwo rolne na gruncie wspólnym. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy współwłaściciel prowadzący jednocześnie gospodarstwo rolne sprzedaje swój udział we współwłasności wraz z tym gospodarstwem albo gdy nabywcą jest inny współwłaściciel lub osoba, która dziedziczyłaby gospodarstwo po sprzedawcy.

Umowa sprzedaży powinna być zawarta pod warunkiem, że nie zostanie wykonane prawo pierwokupu. Termin do wykonania tego prawa wynosi miesiąc od dnia zawiadomienia uprawnionego z prawa pierwokupu o tej umowie i jej treści.

II. USTAWA Z 21 SIERPNIA 1997 r. O GOSPODARCE NIERUCHOMOŚCIAMI

Prawo pierwokupu regulowane jest w rozdziale 3 ustawy (art. 109-111). Przysługuje ono gminie w wypadku sprzedaży nieruchomości rolnej przeznaczonej w planie miejscowym na cele publiczne lub wpisanej do rejestru zabytków. Przysługuje wszakże ono tylko wtedy, gdy zostanie ujawnione w księdze wieczystej. Prawo pierwokupu wykonuje wójt, burmistrz albo prezydent miasta. Może być wykonane, po cenie ustalonej między stronami w umowie sprzedaży, w terminie miesiąca od dnia otrzymania przez wójta, burmistrza albo prezydenta miasta zawiadomienia o treści umowy sprzedaży.

III. USTAWA Z 19 PAŹDZIERNIKA 1991 r. O GOSPODAROWANIU NIERUCHOMOŚCIAMI ROLNYMI SKARBU PAŃSTWA

W art. 29 ust. 4 przewidziano prawo pierwokupu Agencji Nieruchomości Rolnych na rzecz Skarbu Państwa przy odsprzedaży nieruchomości przez nabywcę w okresie 5 lat od nabycia tej nieruchomości od Agencji.

IV. USTAWA Z 11 KWIETNIA 2003 r. O KSZTAŁTOWANIU USTROJU ROLNEGO

Kwestię prawa pierwokupu reguluje art. 3 ustawy. Prawo przysługuje z mocy ustawy dzierżawcy nieruchomości rolnej w przypadku je sprzedaży przez osobę fizyczną lub osobę prawną inną niż Agencja, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:

1) umowa dzierżawy została zawarta w formie pisemnej i ma datę pewną oraz była wykonywana co najmniej 3 lata, licząc od tej daty;

2) nabywana nieruchomość wchodzi w skład gospodarstwa rodzinnego dzierżawcy [to oznacza, że prawo to przysługuje dzierżawcy (i) będącemu rolnikiem indywidualnym-osobą fizyczną- który (ii) ma określone w ustawie kwalifikacje rolnicze i (iii) osobiście prowadzi gospodarstwo rolne o łącznej powierzchni nieprzekraczającej 300 ha, licząc nieruchomości własne i dzierżawione, oraz (iv) mieszka w gminie, w której położona jest nieruchomość wchodząca w skład tego gospodarstwa] lub jest dzierżawiona przez spółdzielnie produkcji rolnej.

Prawo pierwokupu przysługuje także z mocy ustawy Agencji Nieruchomości Rolnych działającej na rzecz Skarbu Państwa w przypadku braku uprawnionego do pierwokupu, o którym mowa wyżej, albo niewykonania przez niego tego prawa, ale tylko w wypadku, gdy przedmiotem sprzedaży jest nieruchomość rolna o powierzchni nie mniejszej niż 5 ha. Jednakże prawo to Agencji nie przysługuje, jeżeli w wyniku nabycia nieruchomości rolnej następuje powiększenie gospodarstwa rodzinnego, jednak do powierzchni nie większej niż 300 ha, a nabywana nieruchomość rolna położona jest w gminie, w której ma miejsce zamieszkania nabywca, lub w gminie sąsiedniej.

Ustawa nie reguluje sposobu realizacji tego prawa, dlatego też znajdą tu zastosowanie przepisy KC.

Zbieg ustawowych praw pierwokupu

Na mocy tej ustawy może dojść do zbiegu ustawowych praw pierwokupu przysługujących współwłaścicielowi, dzierżawcy, gminie oraz ANR. Kolejność wówczas wygląda następująco: ANR, o ile nie wykona tego prawa dzierżawca; dzierżawca; współwłaściciel; gmina.

Prawo wykup/prawo nabycia

Jeżeli przeniesienie własności nieruchomości rolnej o powierzchni nie mniejszej niż 5 ha następuje w wyniku zawarcia umowy innej niż umowa sprzedaży (np. darowizna, zamiana), Agencja działająca na rzecz Skarbu Państwa może złożyć oświadczenie o nabyciu tej nieruchomości za zapłatą równowartości pieniężnej.

Uprawnienie to nie przysługuje:

1) jeżeli w wyniku przeniesienia własności nieruchomości rolnej następuje powiększenie gospodarstwa rodzinnego, jednak do powierzchni nie większej niż 300 ha,

2) jeżeli przeniesienie własności nieruchomości rolnej następuje na rzecz:

a) spółdzielni produkcji rolnej - w przypadku nieruchomości rolnej stanowiącej wkład gruntowy członka tej spółdzielni,

b) osoby bliskiej zbywcy w rozumieniu przepisów o gospodarce nieruchomościami;

3) jeżeli przeniesienie własności nieruchomości rolnej następuje w wyniku umowy z następcą.

16. DZIERŻAWA GRUNTÓW ROLNYCH

I. INFROMACJE OGÓLNE

Instytucja dzierżawy regulowana jest w Polsce dwoma aktami: przepisami KC oraz ustawą o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa z dnia 19 października 1991 r. Kodeks cywilny traktuje dzierżawę jako odmianę stosunku najmu (co jest „spadkiem po okresie PRLu), w konsekwencji czego regulacja ta ma ogólny charakter i przepisy w większości posiadają dyspozytywny charakter. Zasady dzierżawy gruntów SP mają charakter bardziej rozbudowany.

Regulacje polskie znacznie odbiegają od tych spotykanych w Europie Zachodniej. Tam regulacja prawna dzierżawy jest bardzo rozbudowana (nieraz w postaci osobnej ustawy), sama dzierżawa jest zawierana na długie okresy (w Wielkiej Brytanii np. jest dziedziczona przez trzy kolejne generacje dzierżawców), a jej wypowiedzenie niezgodne z prawem jest karane sądownie.

II. DZIERŻAWA NA ZASADACH KODEKSU CYWILNEGO

i) DEFINICJA I PODSTAWOWE WIADOMOŚCI O DZIERŻAWIE

Regulacja dzierżawy w KC zawarta jest w dziale II tytułu XVII- w art. 693-709.

Przez umowę dzierżawy wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nie oznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu umówiony czynsz (który może być zastrzeżony w pieniądzach, świadczeniach innego rodzaju lub oznaczony w ułamkowej części pożytków).

Stronami umowy mogą być osoby fizyczne, osoby prawne i tzw. ułomne osoby prawne. KC nie określa treści tej umowy. Maksymalny okres związania stron umową wynosi 30 lat, a po upływie tego okresu dzierżawę uznaje się za zawartą na czas nieoznaczony. Obowiązkiem dzierżawcy jest wykonywanie swego prawa zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki i dokonywanie wszelkich napraw niezbędnych do zachowania przedmiotu dzierżawy w stanie niepogorszonym. Zamiana przeznaczenia przedmiotu dzierżawy wymaga zgody wydzierżawiającego.

ii) PRZEPISY SZCZEGÓLNE W PRZEDMIOCIE DZIERŻAW ROLNYCH

a) ustawowe prawo pierwokupu dzierżawcy nieruchomości rolnej

Pierwotnie prawo to wynikało z art. 695 § 2 KC, który został uchylony w 2003 r. na mocy ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego i zastąpiony art. 3 ust. 1 tej ustawy.

Prawo pierwokupu przysługuje dzierżawcy w przypadku sprzedaży nieruchomości rolnej przez osobę fizyczną lub osobę prawną inną niż ANR, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:

1) umowa dzierżawy została zawarta w formie pisemnej i ma datę pewną oraz była wykonywana co najmniej 3 lata, licząc od tej daty;

2) nabywana nieruchomość wchodzi w skład gospodarstwa rodzinnego dzierżawcy lub jest dzierżawiona przez spółdzielnie produkcji rolnej.

Prawo pierwokupu przysługuje także jeżeli przeniesienie własności nieruchomości rolnej ma na celu uzyskanie prawa do renty strukturalnej i o ile zostanie spełniony warunek z ustawy z dnia 26 kwietnia 2001 r. o rentach strukturalnych w rolnictwie (grunty przekazane do jednego lub kilku gospodarstw istniejących, minimalnej powierzchni 15 ha i prowadzonych przez osoby posiadające kwalifikacje rolnicze).

b) przedłużenie terminu wypowiedzenia

Z 6 miesięcy do roku, co uwzględnia specyfikę rolniczego cyklu produkcji.

c) odrębne zasady rozliczeń z tytułu poniesionych nakładów

Art. 706 KC określa zasady rozliczeń z tytułu nakładów na zasiewy pozostawione przez dzierżawcę na gruncie rolnym po zakończeniu tejże. Warunkiem stosowania tego przepisu jest istnienie po stronie dzierżawcy gruntu rolnego obowiązku pozostawienia zasiewów na dzierżawionym gruncie. Wówczas dzierżawca może żądać zwrotu poczynionych na te zasiewy nakładów o tyle, o ile wbrew wymaganiom prawidłowej gospodarki nie otrzymał odpowiednich zasiewów przy rozpoczęciu dzierżawy.

III. DZIERŻAWA NIERUCHOMOŚCI ROLNYCH SKARBU PAŃSTWA

Ustawa z 1991 r. reguluję kwestię dzierżawy w Rozdziale 8 „Dzierżawa i najem”. Zgodnie z tymi przepisami grunty tworzące zasób własności rolnej Skarbu Państwa mogą być wydzierżawiane na zasadach KC, ale przepisy KC mają zastosowanie dopiero w sytuacji nieuregulowanej w ustawie.

W zasadzie zawarcie umowy dzierżawy możliwe jest w trybie przetargu ofert pisemnych lub publicznego przetargu ustnego (istnieje jednak kilka wyjątków, np. przetargu nie przeprowadza się gdy zamierzającym wydzierżawienie jest dotychczasowy dzierżawca, spółka SP utworzona przez ANR)). Organizatorem przetargu może być wyłącznie ANR, która nie ma prawa zlecania tego innym podmiotom. Uczestnikami przetargu mogą być osoby fizyczne i osoby prawne pod warunkiem wpłacenia wadium i spełnienia pozostałych warunków (m.in. podania wywoławczej wysokości czynszu).

Publiczny przetarg ustny ograniczony może obejmować tylko osoby fizyczne, co pozwala na wprowadzenie kryterium kwalifikacji zawodowych i wymogu zamieszkania w miejscu położenia nieruchomości.

Leasing rolniczy

Ustawa pozwala uzyskać dzierżawcy prawo kupna przedmiotu dzierżawy najpóźniej z upływem okresu, na jaki została zawarta umowa. Umowa z takim elementem określana jest mianem leasingu rolniczego i jest umową mieszaną, posiadającą niektóre cechy leasingu właśnie. Za jej wyborem przemawiają przede wszystkim względy podatkowe (opłaty z tytułu tej umowy są przychodami w rozumieniu ustaw o podatku dochodowym , co pozwala zmniejszyć obciążenie podatkowe). W umowie tej określa się w szczególności:

1) wartość przedmiotu dzierżawy lub najmu,

2) czynsz roczny w wysokości równej sumie wartości przedmiotu dzierżawy lub najmu podzielonej przez liczbę lat, na którą została zawarta umowa, i oprocentowania niespłaconej części tej wartości.

Na poczet ceny nabycia zalicza się wpłacony czynsz. Z drugiej strony w przypadku rozwiązania umowy dzierżawy lub najmu przed upływem okresu, na jaki została zawarta, wpłacony czynsz nie podlega zwrotowi.

Brak jest regulacji dotyczących przyczyn wypowiedzenia, kształtu umowy- co pozwala na sporą swobodę stron.

IV. BEZCZYNSZOWE UŻYWANIE NIERUCHOMOŚCI ROLNEJ Z ART. 708 KC

Instytucja ta została wprowadzona w art. 708 KC i stanowiła legalizację praktyki jaka się pojawiła na wsi w latach 50. XX wieku. W wyniku masowej migracji ludności do miast wielu właścicieli gruntów rolnych opuszczając wieś oddawała grunt w używanie osób pozostających na miejscu. W tego typu umowach nie określano czynszu, jednak znakomita większość judykatury i doktryny uznawała, że należy do tych kontraktów stosować przepisy o dzierżawie.

Zgodnie z art. 708 KC: „Przepisy działu niniejszego stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy osoba biorąca nieruchomość rolną do używania i pobierania pożytków nie jest obowiązana do uiszczania czynszu, lecz tylko do ponoszenia podatków i innych ciężarów związanych z własnością lub z posiadaniem gruntu”.

17. OCHRONA OBLIGACYJNA I PRAWNORZECZOWA DZIERŻAWCY GRUNTU ROLNEGO

Cywilnoprawna ochrona dzierżawcy :

• ochrona obligacyjna - art. 693 §2 k.c. przepis ten umożliwia określenie czynszu dzierżawnego w ułamkowej części pożytków lub świadczeniach innego rodzaju. Gdy wysokość czynszu określana jest w świadczeniach innych niż pieniądz bądź określona w części pożytków, ryzyko nieurodzaju bądź wynikające ze zmiany cen jest ponoszone przez obie strony stosunku dzierżawnego. W Polsce preferowany jest czynsz stały wyrażony w pieniądzu, w wartości nominalnej albo jako równowartość części dochodów uzyskiwanych w naturze.

Ochronę cywilnoprawną dzierżawcy znajdujemy również w art.700 k.c.„jeżeli wskutek okoliczności, za które dzierżawca odpowiedzialności nie ponosi i które nie dotyczą jego osoby, zwykły przychód z przedmiotu dzierżawy uległ znacznemu zmniejszeniu, dzierżawca może żądać obniżenia czynszu przypadającego na dany okres gospodarczy”

Trzecim elementem ochrony obligacyjnej jest przepis art. 664 § 1 k.c. który daje możliwość obniżenia czynszu najmu ze względu na stwierdzone wady rzeczy najętej. „Jeżeli rzecz najęta ma wady, które ograniczają jej przydatność do umówionego użytku, najemca może żądać odpowiedniego obniżenia czynszu za czas trwania wad". Art. Ten stosuje się analogicznie w przypadku dzierżawy

Do elementów ochrony cywilnoprawnej dzierżawcy można zaliczyć również art. 695 §1 k.c.- ochrona czasookresu dzierżawy „dzierżawę zawartą na czas dłuższy niż lat 30 poczytuje się po upływie tego terminu za zawartą na czas nie oznaczony".

art. 695 § 2 k.c. - prawo pierwokupu dzierżawy. „Jeżeli dzierżawa nieruchomości rolnej była zawarta na okres dłuższy niż 3 lata lub trwała faktycznie przez okres, co najmniej 10 lat dzierżawcy przysługuje z mocy ustawy prawo pierwokupu w razie sprzedaży tej nieruchomości".

Kolejnym elementem ochrony obligacyjnej jest wydłużony okres wypowiedzenia zawarty w art. 704 k.c. „W braku odmiennej umowy dzierżawę gruntu rolnego można wypowiedzieć na jeden rok naprzód na koniec roku dzierżawnego, inną zaś dzierżawę na sześć miesięcy naprzód przed upływem roku dzierżawnego

• ochrona prawnorzeczowa dzierżawcy -oprócz ochrony obligacyjnej w przypadku dzierżawy mamy również do czynienia z ochroną prawnorzeczową dzierżawcy.

Dzierżawcy przysługuje taka ochrona jak posiadaczowi. Zgodnie z art. 336 k.c. „Posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny)".

W związku z tym dzierżawcy przysługuje ochrona posesoryjna chroniąca pewien stan faktyczny zwany posiadaniem. Zawarta jest ona w art. 344 k.c. „Przeciwko temu, kto samowolnie naruszył posiadanie jak również przeciwko temu, na czyją korzyść naruszenie nastąpiło, przysługuje posiadaczowi roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego i zaniechanie naruszeń".

18. PODATEK ROLNY

I. CHARAKTER PODATKU ROLNEGO

Wszystkie współczesne systemy podatkowe specjalnie traktują rolnictwo. Cechami charakterystycznymi opodatkowania rolnictwa są: stosowanie przy wymiarze należnych zobowiązań szacunków, rzeczowy charakter opodatkowania oraz niewielka elastyczność wpływów z tego rodzaju opodatkowania.

W założeniach podatek rolny miał być podatkiem dochodowym, jednak jego konstrukcja (obciążenie tym podatkiem nie zależy od wykorzystywania ziemi) świadczy o tym, że jest to podatek o charakterze majątkowym.

II. PODSTAWA PRAWNA

Podatek rolny został wprowadzony w życie 1 stycznia 1985 r. na mocy ustawy z 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym. Jest to podatek lokalny, stanowi dochód gminy.

III. ZAKRES PODMIOTOWY

Podatnikami podatku rolnego są osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne, w tym spółki, nieposiadające osobowości prawnej, które są:

a) właścicielami gruntów;

b) posiadaczami samoistnymi gruntów;

c) użytkownikami wieczystymi gruntów;

d) posiadaczami gruntów, stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli posiadanie:

-wynika z umowy zawartej z właścicielem, z Agencją Własności Rolnej Skarbu Państwa lub z innego tytułu prawnego albo

-jest bez tytułu prawnego, z wyjątkiem gruntów wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa lub będących w zarządzie Lasów Państwowych; w tym przypadku podatnikami są odpowiednio jednostki organizacyjne Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa i Lasów Państwowych.

Z podatku rolnego zwolnione są gminy i Skarb Państwa.

IV. ZAKRES PRZEDMIOTOWY

Opodatkowaniu podatkiem rolnym podlegają grunty sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne lub jako grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych, z wyjątkiem gruntów zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza.

V. ZASADY USTALANIA

Dla gruntów gospodarstw rolnych podstawę opodatkowania stanowi liczba hektarów przeliczeniowych ustalana na podstawie powierzchni, rodzajów i klas użytków rolnych wynikających z ewidencji gruntów i budynków oraz zaliczenia do okręgu podatkowego. Dla pozostałych gruntów - liczba hektarów wynikająca z ewidencji gruntów i budynków.

Od 1 ha przeliczeniowego gruntów będących częścią gospodarstwa rolnego podatek zawiera się w równowartości pieniężnej 2,5 q żyta. Od 1 ha innych gruntów jest to równowartość pieniężna 5 q żyta. Ceny ustala się wg średniej skupu żyta za pierwsze trzy kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy, ogłasza ją Prezes GUS najpóźniej do 20 października każdego roku.

Obowiązek podatkowy powstaje od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym zaistniały okoliczności uzasadniające powstanie tego obowiązku, a wygasa ostatniego dnia miesiąca, w którym przestały istnieć okoliczności uzasadniające ten obowiązek.

Organem podatkowym właściwym w sprawach podatku rolnego jest wójt (burmistrz, prezydent miasta). Podatek rolny na rok podatkowy od osób fizycznych ustala się w drodze decyzji wydawanej przez organ podatkowy właściwy ze względu na miejsce położenia gruntów. Podatek jest płatny w ratach proporcjonalnych do czasu trwania obowiązku podatkowego w terminach do dnia 15 marca, 15 maja, 15 września i 15 listopada roku podatkowego.

VI. ZWOLNIENIA I ULGI

Podatek rolny posiada mocno rozbudowany system ulg i zwolnień, co zmniejsza znacząco dochody gmin. Obecnie gminy otrzymują rekompensatę w postaci dotacji z budżetu państwa w wysokości utraconych dochodów z tytułu ulg systemowych.

Z mocy ustawy zwolnione z podatku są m.in. użytki rolne klasy V, VI i VI z; grunty położone w pasie drogi granicznej.

Specjalne ulgi podatkowe przysługują z tytułu wydatków inwestycyjnych na budowę lub modernizację budynków inwentarskich.

Systemowe ulgi podatkowe przysługują m.in. podatnikom odbywającym służbę wojskową oraz z tytułu wystąpienia klęsk żywiołowych.

Rada gminy, w drodze uchwały, może wprowadzić inne zwolnienia i ulgi przedmiotowe niż określone w ustawie, z uwzględnieniem przepisów dotyczą­cych pomocy publicznej.

19. Opodatkowanie rolnictwa w Polsce

Podatek dochodowy z rolnictwa

w zasadzie przychody z działalności rolniczej nie podlegają podatkowi dochodowemu z wyjątkiem działów specjalnych produkcji rolnej. Nie zwalnia ono od podatku rolnego gruntów. Ustawa o podatku dochodowym od os. fizycznych i o podatku dochodowym od osób prawnych wyłączają działalność rolniczą z opodatkowania podatkami dochodowymi

Przychody z działalności rolniczej nie są uznane za przychody w rozumieniu tych ustaw.

Działalność rolnicza jest określona szeroko jako działalność polegająca na wytwarzaniu produktów roślinnych lub zwierzęcych w stanie nieprzetworzonym (naturalnym) z własnych upraw albo hodowli lub chowu, w tym również produkcja materiału siewnego, szkółkarskiego, hodowlanego oraz reprodukcyjnego, produkcja warzywnicza gruntowa, szklarniowa i pod folią, produkcja rośliny ozdobnych, grzybów uprawnych i sadownicza, hodowla i produkcja materiał zarodkowego zwierząt, ptactwa i owadów użytkowych, produkcja zwierzęca typu przemysłowo-fermowego oraz hodowla ryb, a także działalność, w której minimalne okresy przetrzymywania

zakupionych zwierząt i roślin, w trakcie których następuje ich biologiczny wzrost, wynoszą co najmniej:

1) miesiąc — w przypadku roślin,

2) 16 dni — w przypadku wysokointensywnego tuczu specjalizowanego gęsi lub kaczek,

3) 6 tygodni — w przypadku pozostałego drobiu rzeźnego,

4) 2 miesiące — w przypadku pozostałych zwierząt — licząc od dnia nabycia.

Ustawy podatkowe wyłączają również przychody z gospodarki leśnej w rozumieniu ustawy o lasach.

Konstrukcja zwolnień powoduje ze rolnicy chcący założyć spółkę Z.O.O lub S.A. są obciążenie podatkiem od dochodów uzyskiwanych ze spółki.

Specyficznym rodz. Działalności rolniczej są działy specjalne, do których należą

1. uprawy w szklarniach i ogrzewanych tunelach foliowych

2. uprawy grzybów i ich grzybni

3. uprawy roślin In vitro

4. fermowa hodowla i chów drobiu rzeźnego i nieśnego

5. wylęgarnie drobiu

6. hodowla i chów zwierząt futerkowych i laboratoryjnych

7. hodowla dżdżownic

8. hodowla entomofagów

9. hodowla jedwabników

10. prowadzenie pasiek oraz hodowla i chów innych zwierząt poza gospodarstwem

rolnym

Opodatkowanie podatkiem doch. działów specj. wprowadzono 1.1.1992r. Osoby fiz. Prowadząca działy specjalne produkcji rolnej maja możliwość wyboru sposobu opodatkowania (normy szacunkowe lub księga przychodów i rozchodów )

Podatek od nieruchomości Jest połączony z podatkiem rolnym. W zasadzie grunty objęte podatkiem rolnym nie podlegają podatkowi od nieruchomości. Podatek jest podatkiem o charakterze lokalnym, bezpośrednim, rzeczowym. zwyczajnym i obligatoryjnym. Podatnikami podatku od nieruchomości są osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne, w tym spółki nieposiadające osobowości prawnej, będące:

1) właścicielami nieruchomości lub obiektów budowlanych, z zastrzeżeniem ust. 3.

2) posiadaczami samoistnymi nieruchomości lub obiektów budowlanych,

3) użytkownikami wieczystymi gruntów,

4) posiadaczami nieruchomości lub ich części albo obiektów budowlanych lub ich części, stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli posiadanie:

a) wynika z umowy zawartej z właścicielem. Agencją Własności Rolnej Skarbu Państwa lub z innego tytułu prawnego, z wyjątkiem posiadania przez osoby fizyczne lokali mieszkalnych nie stanowiących odrębnych nieruchomości,

b) jest bez tytułu prawnego, z zastrzeżeniem ust. 2.

Przedmiot - opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości podlegają następujące nieruchomości lub obiekty budowlane:

• grunty.

• budynki lub ich części ( budynki mieszkalne gosp. rolnego )

• budowle lub ich części związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości nie podlegają grunty sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne, grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych lub lasy. z wyjątkiem zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej.

Opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości nie podlegają również:

1) pod warunkiem wzajemności - nieruchomości będące własnością państw obcych lub organizacji międzynarodowych albo przekazane im w użytkowanie wieczyste. przeznaczone na siedziby przedstawicielstw dyplomatycznych, urzędów konsularnych i innych misji korzystających z przywilejów i immunitetów na mocy ustaw, umów lub zwyczaj ów międzynarodowych.

2) grunty pod wodami płynącymi i kanałami żeglownymi. z wyjątkiem jezior oraz gruntów zajętych na zbiorniki wodne retencyjne lub elektrowni wodnych.

3) nieruchomości lub ich części zajęte na potrzeby organów jednostek samorządu terytorialnego, w tym urzędów gmin, starostw powiatowych i urzędów marszałkowskich.

4) budowle dróg publicznych wraz z pasami drogowymi oraz zajęte pod me grunty.

Obowiązek podatkowy dotyczący przedmiotów opodatkowania wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa lub będących w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe - ciąży odpowiednio na jednostkach organizacyjnych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa i jednostkach organizacyjnych Lasów Państwowych. faktycznie władających nieruchomościami lub obiektami budowlanymi.

Jeżeli przedmiot opodatkowania znajduje się w posiadaniu samoistnym, obowiązek podatkowy zakresie podatku od nieruchomości ciąży na posiadaczu samoistnym.

Jeżeli nieruchomość lub obiekt budowlany stanowi współwłasność lub znajduje się w posiadaniu dwóch lub więcej podmiotów, to stanowi odrębny przedmiot opodatkowania, a obowiązek podatkowy od nieruchomości lub obiektu budowlanego ciąży solidarnie na wszystkich współwłaścicielach lub posiadaczach, z zastrzeżeniem ust. 5.

Jeżeli wyodrębniono własność lokali, obowiązek podatkowy w zakresie podatku od nieruchomości od gruntu oraz części budynku stanowiących współwłasność ciąży na właścicielach lokali w zakresie odpowiadającym częściom ułamkowym wynikającym ze stosunku powierzchni użytkowej lokalu do powierzchni użytkowej całego budynku.

Podstawę opodatkowania stanowi:

1) dla gruntów - powierzchnia,

2) dla budynków lub ich części - powierzchnia użytkowa,

3) dla budowli lub ich części związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, z zastrzeżeniem ust. 4 i 5 " wartość, o której mowa w przepisach o podatkach dochodowych, ustalona na dzień l stycznia roku podatkowego, stanowiąca podstawę obliczania amortyzacji w tym roku, nie pomniejszona o odpisy amortyzacyjne, a w przypadku budowli całkowicie zamortyzowanych - ich wartość z dnia l stycznia roku, w którym dokonano ostatniego odpisu amortyzacyjnego.

Obowiązek podatkowy powstaje od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstały okoliczności uzasadniające powstanie tego obowiązku.

Zwalnia się od podatku od nieruchomości:

1) budowle kolejowe stanowiące całość techniczno-użytkową wraz z instalacjami i urządzeniami, służące do ruchu pojazdów kolejowych, organizacji i sterowania tym ruchem, umożliwiające dokonywanie przewozów osób lub rzeczy - wykorzystywane wyłącznie na potrzeby publicznego transportu kolejowego, a także zajęte pod nie grunty,

2) budowle infrastruktury portowej, budowle infrastruktury zapewniającej dostęp do portów i przystani morskich oraz zajęte pod nie grunty,

3) budynki, budowle i zajęte pod nie grunty na obszarze części lotniczych lotnisk użytku publicznego,

4)budynki gospodarcze lub ich części:

a) służące działalności leśnej lub rybackiej,

b) położone na gruntach gospodarstw rolnych, służące wyłącznie działalności

rolniczej

c)zajęte na prowadzenie działów specjalnych produkcji rolnej

5) nieruchomości lub ich części zajęte na potrzeby prowadzenia przez stowarzyszenia statutowej działalności wśród dzieci i młodzieży w zakresie oświaty, wychowania, nauki i techniki, kultury fizycznej i sportu, z wyjątkiem wykorzystywanych do prowadzenia działalności gospodarczej, oraz grunty zajęte trwale na obozowiska i bazy wypoczynkowe dzieci i młodzieży,

6) grunty i budynki wpisane indywidualnie do rejestru zabytków, pod warunkiem ich utrzymania i konserwacji, zgodnie z przepisami o ochronie zabytków, z wyjątkiem części zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej,

7) grunty i budynki we władaniu muzeów rejestrowanych,

8) budynki i budowle w parkach narodowych oraz rezerwatach przyrody służące bezpośrednio osiąganiu celów z zakresu ochrony przyrody oraz grunty objęte ochroną ścisłą, częściową lub krajobrazową,

9) budowle wałów ochronnych, grunty pod wałami ochronnymi i położone w międzywałach, z wyjątkiem zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej przez inne podmioty niż spółki wodne, ich związki oraz związki wałowe,

10) grunty stanowiące nieużytki, użytki ekologiczne, grunty zadrzewione i zakrzewione, z wyjątkiem zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej,

11) grunty stanowiące działki przyzagrodowe członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych, którzy spełniają jeden z warunków:

a) osiągnęli wiek emerytalny,

b) są inwalidami zaliczonymi do I albo II grupy,

c) są niepełnosprawnymi o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,

d) są osobami całkowicie niezdolnymi do pracy w gospodarstwie rolnym albo niezdolnymi do samodzielnej egzystencji,

12) budynki położone na terenie pracowniczych ogrodów działkowych, nieprzekracząjące norm powierzchni ustalonych \v przepisach Prawa budowlanego dla altan i obiektów gospodarczych, z wyjątkiem zajętych na działalność gospodarczą,

13) budynki i budowle nowo wybudowane bądź zmodernizowane, oddane do użytkowania, wykorzystywane przez grupę producentów rolnych na działalność statutową, po uzyskaniu wpisu do rejestru grup - w okresie 5 lat od dnia uzyskania wpisu grupy do rejestru. Od podatku od nieruchomości zwalnia się również:

1) szkoły wyższe, wyższe szkoły zawodowe oraz wyższe szkoły wojskowe; zwolnienie nie dotyczy przedmiotów opodatkowania zajętych na działalność

gospodarczą inną niż odpłatna działalność badawcza, artystyczna, sportowa i doświadczalna oraz z opłat licencyjnych,

2) szkoły, placówki, zakłady kształcenia i placówki doskonalenia nauczycieli - publiczne i niepubliczne, oraz organy prowadzące te szkoły, placówki i zakłady, z tytułu zarządu, użytkowania lub użytkowania wieczystego nieruchomości szkolnych; zwolnienie nie dotyczy przedmiotów opodatkowania zajętych na działalność gospodarczą inną niż działalność oświatowa,

3) placówki naukowe Polskiej Akademii Nauk; zwolnienie nie dotyczy przedmiotów^ opodatkowania zajętych na działalność gospodarczą,

4) prowadzących zakłady pracy chronionej lub zakłady aktywności zawodowej - w zakresie przedmiotów opodatkowania zgłoszonych wojewodzie, jeżeli zgłoszenie zostało potwierdzone decyzją w sprawie przyznania statusu zakładu pracy chronionej lub zakładu aktywności zawodowej albo zaświadczeniem - zajętych na prowadzenie tego zakładu, z wyjątkiem przedmiotów opodatkowania znajdujących się w posiadaniu zależnym podmiotów nie będących prowadzącymi zakłady pracy chronionej lub zakłady aktywności zawodowej,

5) jednostki badawczo-rozwojowe, z wyjątkiem przedmiotów opodatkowania zajętych na działalność gospodarczą,

6) Polski Związek Działkowców, z wyjątkiem przedmiotów opodatkowania zajętych na działalność gospodarczą.

Podatek leśny obciąża Skarb Państwa i prywatnych właścicieli

Podatek ten w obecnym kształcie wprowadzono z początkiem 1992 r. Charakterystyczną cechą tego podatku jest to, że regulujące jego konstrukcję prawnopodatkowe normy zawarte są w ustawie o lasach. Podatek leśny jest podatkiem zwyczajnym, obligatoryjnym, bezpośrednim i rzeczowym. Zasila w całości budżety gminne. W doktrynie podatkowej uznawany jest za podatek przychodowo-dochodowy. Podatnikami podatku leśnego są osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, które:

• są właścicielami lasów,

• są samoistnymi posiadaczami lasów,

• posiadają - bezumownie lub na podstawie zawartej umowy bądź innego tytułu prawnego - lasy stanowiące własność Skarbu Państwa albo jednostki samorządu teryt.

• użytkownik wieczysty

Niezależnie od ww. podatników-obowiązek podatkowy ciąży na nadleśnictwach i jednostkach organizacyjnych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, które faktycznie władają lasami pozostającymi w Zarządzie Lasów Państwowych oraz wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa Powstanie i wygaśnięcie obowiązku podatkowego

Obowiązek podatkowy powstaje z pierwszym dniem miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał tytuł prawny do lasu lub nastąpiło objęcie lasu w posiadanie. Obowiązek podatkowy w podatku leśnym wygasa ostatniego dnia miesiąca, w którym przestały istnieć okoliczności uzasadniające ten obowiązek. Przedmiotem opodatkowania podatkiem leśnym są grunty leśne sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako lasy lub obszary zalesione z wyjątkiem lasów zajętych na wykonywanie innej działalności gospodarczej niż działalność leśna. Zgodnie ustawą lasem jest grunt z zwartej powierzchni - co najmniej 0,10m ha - pokryty roślinnością leśną lub przejściowo jej pozbawiony, który:

1) przeznaczony jest do produkcji leśnej, bądź

2) stanowi rezerwat przyrody albo wchodzi w skład parku narodowego, lub

3) wpisany jest do rejestru zabytków.

Jako las traktuje się również grunty związane z gospodarką leśną, zajęte pod wykorzystane na potrzeby tej gospodarki budynki, budowle, urządzenia melioracji wodnej, linie podziału przestrzennego lasu, drogi leśne, a także tereny pod liniami energetycznymi, miejsca składowania drewna, parkingi i urządzenia tury styczne oraz szkółki leśne.

Opodatkowaniu podatkiem leśnym nie podlegają lasy, które są związane z gospodarką leśną, wyłączone decyzjami, wyłączone decyzjami administracyjnymi z gospodarki leśnej i przeznaczone na cele inne niż leśne oraz zajęte na ośrodki wypoczynkowe, działki budowlane i rekreacyjne. Warto zaznaczyć, iż lasy wyłączone z zakresu przedmiotowego podatku leśnego mogą być obciążone albo podatkiem rolnym, albo podatkiem od nieruchomości.

Ustawa w tym podatku przewiduje stosunkowo niewielki katalog zwolnień. Z podatku tego zwolniono:

• lasy z drzewostanem w wieku do 40 lat

• lasy wpisane do rejestru zabytków-użytki ekologiczne

Niezależnie od ww. zwolnień rada gminy jest uprawniona do wprowadzenia dodatkowych zwolnień. Należy przy tym podkreślić, iż zwolnienia zarówno podmiotowe jak i przedmiotowe znajdują się również w innych aktach prawnych. Natomiast brak w tym podatku ulg podatkowych.

Podstawa opodatkowania.

Nie jest jednolita i zależy od rodzaju lasu oraz od istnienia lub braku odpowiedniej dokumentacji - tzw. planu urządzenia lasu lub uproszczonego planu urządzenia lasu. Podstawę opodatkowania podatkiem leśny stanowi więc powierzchnia lasu wyrażona w hektarach, wynikających z ewidencji gruntów i budynków (art. 3 ustawy).

Dla lasów, których nic objęto jeszcze ani planem urządzenia lasu. ani uproszczoną jego formą, podstawę opodatkowania stanowi fizyczna powierzchnia lasu, ustalona na podstawie ewidencji gruntów. Taka sama zasad obowiązuje lasy chronione oraz lasy wchodzące w skład rezerwatów przyrody i parków narodowych.

W przypadku lasów, dla których sporządzono plan urządzenia lub uproszczony plan urządzenia. podstawę stanowi powierzchnia lasów wyrażona w hektarach przeliczeniowych. Podobnie jak w podatku rolnym., przeliczenie hektarów rzeczywistych na hektary przeliczeniowe dokonywane jest z uwzględnieniem wskazanych kryteriów; na potrzeby podatku leśnego przyjęto dwa warunki:

a) klasę jakościową (bonitacyjną) drzewostanu dla określenia gatunków drzew.

b) rodzaj drzewostanu, określonego dla głównych gatunków drzew.

Analogicznie jak w podatku rolnym, stosowanie przeliczników powoduje, iż powierzchnia lasów wyrażona w hektarach przeliczeniowych może być mniejsza lub większa od rzeczywistej powierzchni lasu.

Skala

ma charakter proporcjonalny. Stawki są kwotowe i uzależnione od rodzaju lasu oraz od tego czy las jest objęty planem urządzenia bądź jego uproszczoną formą, czy tez takiego planu jeszcze nic ma.

Stawki podatku leśnego

- podatek leśny od 1 ha za rok podatkowy wynosi równowartość pieniężną 0.220 m³ drewna obliczą według średniej ceny sprzedaży drewna uzyskanej przez nadleśnictwa za pierwsze trzy kwartały roki s poprzedzającego rok podatkowy (art. 4 ust. 3 ustawy)

- dla lasów ochronnych oraz lasów wchodzących w skład rezerwatów przyrody i parków narodowych

- 50 % stawki określonej wyżej.

Rada gminy może, w drodze uchwały, obniżyć kwotę stanowiącą średnią cenę sprzedaży drewna przyjmowaną jako podstawa obliczenia podatku leśnego na obszarze gminy. W lasach posiadających plan urządzenia lub uproszczony plan urządzenia - czyli takich, w których podstawę opodatkowania stanowi powierzchnia lasu wyrażona w hektarach przeliczeniowych -stawka podatku wynosi równowartość pieniężną 0,220 m3 drewna z l hektara przeliczeniowego z rok podatkowy. Równowartość tą oblicza się wg średniej ceny sprzedaży uzyskanej przez nadleśnictwa za pierwsze trzy kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy, cenę taką ustala się na podstawie komunikatu Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, ogłaszanego w terminie 20 dni po upływie trzeciego kwartału.

Dla lasów ochronnych, których nie objęto jeszcze planem urządzenia i parków narodowych lub uproszczonym planem stawka wynosi równowartość pieniężną 0,3 q żyta z l hektara rzeczywistego lasów i gruntów leśnych za rok podatkowy. Równowartość pieniężną żyta ustala się wg ceny określonej w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego dla celów podatku rolnego. Tryb i warunki płatności jest to uzależnione od kategorii podatnika podlegającego zobowiązaniu podatkowemu. Podatek od osób fizycznych ustala - w drodze decyzji - wójt, burmistrz lub prezydent właściwy ze względu na miejsce położenia gruntów. Świadczenie jest uiszczane w czterech ratach w terminach do 15 marca:, 15 maja, 15 września, 15 listopada danego roku podatkowego.

Osoby prawne i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej są zobowiązane:

składać deklarację podatkową za dany rok - w terminie do 15 stycznia, wpłacać - bez wezwania - obliczony podatek w deklaracji na rachunek budżetu właściwej gminy za poszczególne miesiące do dnia 15 każdego m-ca. Pobór podatku od osób fizycznych - zgodnie z decyzją Rady Gminy - może nastąpić za pośrednictwem inkasenta. Podatnicy podatku leśnego są obowiązani składać organowi podatkowemu, właściwemu ze względu na miejsce położenia lasu. sporządzone na formularzach według ustalonego wzoru:

- informacje o lasach (osoby fizyczne) w terminie 14 dni od dnia zaistnienia okoliczności uzasadniających powstanie albo wygaśnięcie obowiązku podatkowego,

- deklaracje na podatek leśny (osoby prawne i jednostki organizacyjne, w tym spółki nie posiadające osobowości prawnej) w terminie do dnia 15 stycznia roku podatkowego, a jeżeli obowiązek podatkowy powstał po tym dniu - w terminie 14 dni od dnia wystąpienia okoliczności uzasadniających powstanie tego obowiązku

Jeżeli las stanowi współwłasność (znajduje się w posiadaniu) osoby fizycznej oraz jednocześnie osoby prawnej, bądź jednostki organizacyjnej (w tym spółki) nie posiadającej osobowości prawnej - osoba fizyczna składa deklarację na podatek leśny oraz opłaca podatek na zasadach obowiązujących osoby prawne. W tym przypadku osobie fizycznej nic jest doręczana decyzja ustalająca wysokość zobowiązania podatkowego. Obowiązek składania informacji o lasach oraz deklaracji na podatek leśny dotyczy również podatników korzystających ze zwolnień na mocy przepisów ustawy o podatku leśnym (w tym na mocy uchwały rady gminy) - art. 6 ust. 6 ustawy o podatku leśnym.

Podatek VAT

Do działalności rolniczej VAT został wprowadzony ustawą z 20.07.2000r. W przypadku osób fiz. Prowadzących wyłącznie gosp. rolne leśne lub rybackie za podatnika uważa się osobę, która przed dniem wykonania pierwszej czynności podlegającej opodatkowaniu VAT złoży naczelnikowi urzędu skarbowego zgłoszenie rejestracyjne, o którym mowa w art. 96 ust. l ustawy.

Przepis stosuje się odpowiednio do osób fizycznych pro wyłącznie działalność rolniczą w rozumieniu ustawy. Przez działalność rolniczą ustawa rozumie produkcję roślinną i zwierzęcą, w tym produkcja przez ustawy o podatku dochodowym jako dział specjalny produkcji rolnej.

Produktami rolnymi w rozumieniu ustawy są towary wymienione w nr 2 do ustawy zatytułowanym „Wykaz towarów, od których dostawy przysługuje zryczałtowany zwrot podatku od towarów i usług", m.in. pozostałe zwierzęta wodne żywe, ryby słodkowodne świeże i mrożone, miód pszczeli standaryzowany, produkty upraw polowych i łąkowych, produkty ogrodnictwa, produkty hodowli, produkty gospodarki leśnej i łowieckiej.

zwolniona od VAT jest

• produktów rolnych pochodzących z własnej działalności rolniczej dokonywana przez rolnika ryczałtowego

• świadczenie usług rolniczych przez rolnika ryczałtowego.

Rolnikiem ryczałtowym jest rolnik, który nie zrezygnował z przysługujacego mu zwolnienia od VAT w zakresie dostawy wytworzonych przez siebie produktów.

Zwolnienie powyższe nie dotyczy dostawy produktów rolnych dokonywanej przez:

1) rolników ryczałtowych, dokonujących dostawy produktów rolnych lub świadczących usługi rolnicze, którzy zrezygnują ze zwolnienia od warunkiem:

— dokonania w poprzednim roku podatkowym dostawy produktów rolnych oraz świadczenia usług rolniczych o wartości przel 20 tyś. zł,

— dokonania zgłoszenia rejestracyjnego,

—prowadzenia ewidencji, o której mowa w art. 109 ust. 3;

2) podatników obowiązanych na podstawie odrębnych przepisów do prowadzenia ksiąg rachunkowych.

Rolnikowi ryczałtowemu dokonującemu dostawy produktów rolnych pochodzących z własnej działalności rolniczej zwolnionej od VAT bądź świadczącemu usługi rolnicze, podatnikowi podatku od towarów i usług, który rozlicza ten podatek, przysługuje zryczałtowany zwrot podatku z tytułu nabywania środków produkcji dla rolnictwa opodatkowanych podatkiem od towarów i usług. Kwota zryczałtowanego zwrotu podatku jest wypłacana rolnikowi ryczałtowemu przez nabywcę produktów rolnych.

Stawka zryczałtowanego zwrot wynosi 5% kwoty należnej z tytułu dostawy produktów rolnych bądź wykonania usługi rolniczej pomniejszonej o kwotę zryczałtowanego zwrotu podatku. Zgodnie z regulacją ustawową podatnicy zarejestrowani jako podatnicy VAT czynnie nabywający produkty rolne od rolnika ryczałtowego są obowiązani wystawiać faktury dokumentujące zakupy towarów od rolników ryczałtowych i wypłacać im kwoty zryczałtowanego podatku, więc praktycznie na nich spoczywa ciężar rozliczeń związanych z podatkiem od towarów i usług w rolnictwie. Mechanizm ten różni się zatem znacznie od mechanizmu rozliczania VAT w przypadku działalności gospodarczej.

Podatek od spadków i darowizn Podatek od spadków i darowizn reguluje ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 2004 r. Nr 142, póz. 1514 ze zm.).

Przedmiot opodatkowania

Podatkowi od spadków i darowizn podlega:

• nabycie własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium RP, tytułem: spadku darowizny zasiedzenia

nieodpłatnego zniesienia współwłasności, zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w postaci powołania do spadku albo w postaci zapisu,

• nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładcy na wypadek jego śmierci,

• nabycie jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci,

• nabycie własności rzeczy znajdujących się za granicą lub praw majątkowych, wykonywanych za granicą jeżeli w chwili otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny nabywca był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu na terytorium RP.

Podatnikami podatku od spadków i darowizn są:

osoby fizyczne, które nabyły własność rzeczy lub praw majątkowych w sposób wyżej wskazany.Płatnikami podatku od spadków i darowizn są:

notariusze - od darowizny dokonanej w formie aktu notarialnego albo zawartej w tej formie umowy nieodpłatnego zniesienia współwłasności lub ugody w tym przedmiocie.Powstanie obowiązku podatkowego:

• przy nabyciu w drodze dziedziczenia - z chwilą przyjęcia spadku,

• przy nabyciu w drodze zapisu lub dalszego zapisu - od daty ogłoszenia testamentu,

• przy nabyciu z polecenia testamentowego - z chwilą wykonania tego polecenia,

• przy nabyciu tytułem zachowku - z chwilą zaspokojenia roszczenia lub jego części,

• przy nabyciu praw do wkładów oszczędnościowych na podstawie dyspozycji wkładcy na wypadek jego śmierci - z chwilą śmierci wkładcy,

• przy nabyciu jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci — z chwilą śmierci uczestnika funduszu inwestycyjnego,

• przy nabyciu w drodze darowizny - z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego, a w razie zawarcia umowy bez zachowania przewidzianej formy - z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia. Jeżeli ze względu na przedmiot darowizny przepisy wymagają szczególnej formy dla oświadczeń obu stron, obowiązek podatkowy powstaje z chwil ą złożeń i a takich oświadczeń,

• przy nabyciu z polecenia darczyńcy - z chwilą wykonania polecenia,

• przy nabyciu w drodze zasiedzenia - z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego zasiedzenie,

• przy nabyciu w drodze nieodpłatnego zniesienia współwłasności - z chwilą zawarcia umowy albo ugody lub uprawomocnienia się orzeczenia sądu, jeżeli ich skutkiem jest nieodpłatne zniesienie współwłasności.Jeżeli nabycie niezgłoszone do opodatkowania stwierdzono następnie pismem, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą sporządzenia pisma. Jeżeli pismem takim jest orzeczenie sądu, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia.Gdy nabycie w drodze darowizny nie zostało zgłoszone do opodatkowania, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą powołania się przed organem podatkowym na okoliczność dokonania tej darowizny.Obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych, a w przypadku darowizny obowiązek podatkowy ciąży solidarnie na obdarowanym i darczyńcy. Czynności i dokumenty związane z podatkiem od spadków i darowizn. Podatnicy obowiązani są do złożenia zeznania podatkowego, z wyłączeniem przypadków, gdy podatek pobierany jest przez płatnika (dokonana w formie aktu notarialnego umowa darowizny, umowa nieodpłatnego zniesienia współwłasności lub ugoda w tym przedmiocie). Szczegółowe zasady dotyczące składania zeznań podatkowych określa rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 4 maja 2001 r. w sprawie obowiązku składania zeznań podatkowych przez podatników podatku od spadków i darowizn (Dz. U. Nr 40, póz. 462 ze zm.). Termin do złożenia zeznania podatkowego wynosi miesiąc od dnia powstania obowiązku podatkowego. Do składanego zeznania podatnik winien dołączyć dokumenty mające wpływ na określenie podstawy opodatkowania, potwierdzające:

• nabycie rzeczy i praw majątkowych, w szczególności mogą to być: orzeczenie sądu. testament, umowa, ugoda, zaświadczenie z banku o nabyciu praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładcy, lub zaświadczenie towarzystwa funduszy inwestycyjnych o nabyciu jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci,

• posiadanie przez zbywcę tytułu prawnego do rzeczy i praw majątkowych wymienionych w zeznaniu,

• istnienie długów i ciężarów, obciążających nabyte rzeczy i prawa majątkowe, a przy nabyciu w drodze zasiedzenia poniesienie nakładów na rzecz przez nabywcę podczas biegu zasiedzenia.

Zwolnienia:

• nabycie własności i praw użytkowania wieczystego gosp. rolnego lub jego części oraz innych praw do takiego gospodarstwa lub jego części , jak również działki pozagrobowej , z wyjątkiem budynków mieszkalnych, budynków zajętych na cele specjalistycznego chowu i wylęgu drobiu oraz specjalistycznej hodowli zwierząt wraz z urządzeniami i ze stadem hodowlanym oraz urządzeń do prowadzenia upraw specjalnych

• nabycie własności budynków gospodarczych służących bezpośrednio produkcji rolniczej prowadzonej na użytkach rolnych o powierzchni do 1ha, a nabywcą jest osoba prowadząca gosp. rolne zaliczona do I grupy podatkowej

• nabycie pojazdów rolniczych i maszyn rolniczych oraz części do tych pojazdów i maszyn

• nabycie własności i praw użytkowania wieczystego gosp. rolnego lub jego części wraz z budynkami mieszkalno-gospodarczymi oraz innych praw do takiego gosp. lub jego części

• nabycie własności budynków położonych na gruntach wykorzystywanych do produkcji rolniczej , ale niespełniających warunku wielkości powierzchni koniecznej do uznania danych gruntów za gosp. rolne w rozumieniu przepisów ustawy o podatku rolnym

20. PODATEK DOCHODOWY W ROLNICTWIE

I. PODSTAWA PRAWNA

Dwa akty dotyczące podatku dochodowego obowiązujące w Polsce to ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych z dnia 26 lipca 1991 r. oraz ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych z dnia 15 lutego 1992 r. Pierwsza z nich oparta jest na zasadzie powszechności opodatkowania, przy czym jednym z wyjątków od tej zasady są dochody z rolnictwa. Druga zawiera liczne zwolnienia podmiotowe, które obejmują m.in. ARiMR, ARR oraz ANR.

Obie ustawy posługują się definicją gospodarstwa rolnego zaczerpniętą z ustawy o podatku rolnym.

II. WYŁĄCZENIE Z OPODATKOWANIA DZIAŁALNOŚCI ROLNICZEJ

Obie ustawy jednakowo regulują kwestie opodatkowania działalności rolniczej, wyłączając ją spod regulacji podatku dochodowego. Obie też zawierają definicję działalności rolniczej.

Art. 2 ust. 2 (w obu ustawach brzmienie jednakowe) Działalnością rolniczą jest działalność polegająca na wytwarzaniu produktów roślinnych lub zwierzęcych w stanie nieprzetworzonym (naturalnym) z własnych upraw albo hodowli lub chowu, w tym również produkcja materiału siewnego, szkółkarskiego, hodowlanego oraz reprodukcyjnego, produkcja warzywnicza gruntowa, szklarniowa i pod folią, produkcja roślin ozdobnych, grzybów uprawnych i sadownicza, hodowla i produkcja materiału zarodowego zwierząt, ptactwa i owadów użytkowych, produkcja zwierzęca typu przemysłowo-fermowego oraz hodowla ryb, a także działalność, w której minimalne okresy przetrzymywania zakupionych zwierząt i roślin, w trakcie których następuje ich biologiczny wzrost, wynoszą co najmniej: 1) miesiąc - w przypadku roślin, 2) 16 dni - w przypadku wysokointensywnego tuczu specjalizowanego gęsi lub kaczek, 3) 6 tygodni - w przypadku pozostałego drobiu rzeźnego, 4) 2 miesiące - w przypadku pozostałych zwierząt - licząc od dnia nabycia.

Zwolnienie to nie wiąże się z jakimikolwiek warunkami (np. posiadaniem gospodarstwa rolnego). Wyliczenie szczególnych rodzajów działalności w art. 2 ust. 2 nie ma charakteru enumeratywnego.

III. ZWOLNIENIA W PODATKU DOCHODOWYM

Na gruncie ustaw mogą pojawiać się wątpliwości co do zakwalifikowania działalności do działalności rolniczej i pozarolniczej- zwłaszcza przy działalności polegającej na przetwarzaniu produktów wytwarzanych w gospodarstwach rolnych. Wątpliwości te w większości eliminowane są przy pomocy konstrukcji zwolnień określonych źródeł dochodu w podatku dochodowym od osób fizycznych.

Kategoria tego typu zwolnień jest dość liczna. Wskazać można przykładowo:

- dochody ze sprzedaży produktów roślinnych i zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy lub hodowli, nie stanowiących działów specjalnych produkcji rolnej, przerobionych sposobem przemysłowym, jeżeli przerób polega na kiszeniu produktów roślinnych lub przetwórstwie mleka albo na uboju zwierząt rzeźnych i obróbce poubojowej tych zwierząt, w tym również na rozbiorze, podziale i klasyfikacji mięsa

- dochody ze sprzedaży surowców roślin zielarskich i ziół dziko rosnących leśnych sklasyfikowanych w Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług (PKWiU) w grupie o symbolu 01.11.91-00, jagód, owoców leśnych (PKWiU 01.13.23-00) i grzybów (PKWiU 01.12.13-00.43) - ze zbioru dokonywanego osobiście albo z udziałem członków najbliższej rodziny

- dochody uzyskane z tytułu wynajmu pokoi gościnnych, w budynkach mieszkalnych położonych na terenach wiejskich w gospodarstwie rolnym, osobom przebywającym na wypoczynku oraz dochody uzyskane z tytułu wyżywienia tych osób, jeżeli liczba wynajmowanych pokoi nie przekracza 5.

W ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych brak jest tego typu wyłączeń.

IV. ZWILNIENIA DOCHODU Z DZIAŁALNOŚCI POZAROLNICZEJ, JEŻELI PRZEZNACZONY ZOSTANIE NA DZIAŁALNOŚĆ ROLNICZĄ

Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych przewiduje, że wolne od podatku są dochody podatników z działalności pozarolniczej, w tym z działów specjalnych produkcji rolnej - w części przeznaczonej na działalność rolniczą, o której mowa w art. 2 ust. 2, jeżeli w roku poprzedzającym rok podatkowy, a w razie rozpoczęcia działalności - w pierwszym podatkowym roku tej działalności udział przychodów z działalności rolniczej, ustalonych zgodnie z art. 12-14, powiększonych o wartość zużytych do przetwórstwa rolnego i spożywczego surowców i materiałów pochodzących z własnej produkcji roślinnej i zwierzęcej, stanowił co najmniej 60% przychodów osiągniętych ze wszystkich rodzajów działalności

Skorzystanie z tego uprawnienia możliwe jest na podstawie udokumentowanych wydatków na działalność rolniczą.

Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych nie przewiduje takiej możliwości. Brak jest uzasadnienia dla tak nierównego traktowania podmiotów.

V. OPODATKOWANIE DZIAŁÓW SPECJALNYCH PRODUKCJI ROLNEJ

Jest to działalność rolnicza, która ze względu na swoją specyfikę nie została zwolniona z opodatkowania.

Art. 2 ust. 3 (w obu ustawach brzmienie jednakowe) Działami specjalnymi produkcji rolnej są: uprawy w szklarniach i ogrzewanych tunelach foliowych, uprawy grzybów i ich grzybni, uprawy roślin "in vitro", fermowa hodowla i chów drobiu rzeźnego i nieśnego, wylęgarnie drobiu, hodowla i chów zwierząt futerkowych i laboratoryjnych, hodowla dżdżownic, hodowla entomofagów, hodowla jedwabników, prowadzenie pasiek oraz hodowla i chów innych zwierząt poza gospodarstwem rolnym.

VI. ZRYCZAŁTOWANE FORMY OPODATKOWANIA PRZYCHODÓW

ZWIĄZANYCH Z DZIAŁALNOŚCIĄ ROLNICZĄ

Na mocy ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne stawką 3% opodatkowane są przychody z działalności rybaków morskich i zalewowych w zakresie sprzedaży ryb i innych surowców pochodzących z własnych połowów (z wyjątkiem sprzedaży konserw oraz prezerw z ryb i innych surowców z połowów).

W formie karty podatkowej opodatkowane są przychody ze sprzedaży piasku, żwiru, kamieni, glinki, torfu i innych minerałów wchodzących w skład gospodarstwa rolnego oraz usługi polegające na przewozie mleka do punktów skupu, a także zrywce i wywózce drewna z lasu do punktów przeładunkowych.

VII. OPODATKOWANIE PRZYCHODÓW Z DZIERŻAWY

Zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych za źródła przychodu uważane są dzierżawa, poddzierżawa działów specjalnych produkcji rolnej oraz gospodarstwa rolnego lub jego składników na cele nierolnicze albo na prowadzenie działów specjalnych produkcji rolnej z wyjątkiem składników majątku związanych z działalnością gospodarczą. W związku z tym należy uznać, iż dochody z takiej dzierżawy nie podlegają opodatkowaniu tym podatkiem, chyba że gospodarstwo rolne lub jego składniki przeznaczone będą na cele nierolnicze lub na prowadzenie działów specjalnych produkcji rolnej.

VIII. PRZYCHODY ZE SPRZEDAŻY GOSPODARSTW ROLNYCH

Obie ustawy uznają za wolne od podatku dochodowego przychody uzyskane z tytułu sprzedaży całości lub części nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego. Zwolnienie to nie dotyczy przychodu uzyskanego ze sprzedaży gruntów, które w związku z tą sprzedażą utraciły charakter rolny.

IX. UWAGI KOŃCOWE

Rozwiązania dotyczące podatku dochodowego od osób fizycznych i od osób prawnych są, w odniesieniu do działalności rolniczej, dość zbliżone. Z zakresu obu podatków została wyłączona typowa działalność rolnicza.

W doktrynie pojawiają się jednak coraz liczniejsze głosy postulujące wprowadzenie podatku dochodowego w rolnictwie, m.in. ze względu na postulat jednolitości systemu podatkowego.

21. PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA SYSTEMU UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH ROL.

I. DEFINICJA UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO

Definicja za Wacławem Szubertem: „Ubezpieczenie społeczne stanowi system zagwarantowanych ustawowo i związanych z pracą świadczeń o charakterze roszczeniowym, pokrywającym potrzeby wywołane przez zdarzenia losowe lub inne, zrównane z nimi zdarzenia, spełnianych przez zobowiązane do tego instytucje oraz finansowanych na zasadzie bezpośredniego lub pośredniego rozłożenia ciężaru tych świadczeń, w całości lub co najmniej w poważnej mierze, na zbiorowości osób do nich uprawnionych”.

II. HISTORIA

Po raz pierwszy tak pojmowane ubezpieczenie pojawiło się w 2. poł. XIX w. w Niemczech. Obejmowało głównie pracowników najemnych. Brak było (oprócz wypadków przy pracy) potrzeby objęcia ubezpieczeniem rolników prowadzących gospodarstwa na własny rachunek- wykorzystywano bowiem w nich tzw. marginalne zasoby siły roboczej (dzieci, starców), co stawiało ryzyko niezdolności do pracy w innym świetle.

Ponadto w odniesieniu do prowadzących gospodarstwo stosowano instytucję współcześnie określaną jako dożywocie (nabywca nieruchomości zobowiązywał się do dożywotniego utrzymywania zbywcy). Stosowana najczęściej w relacji rodzic-dziecko rodziła liczne konflikty i z tego względu w początkach integracji europejskiej zdecydowano o objęciu ubezpieczeniem społecznym na starość lub wypadek niezdolności do pracy także samodzielnych rolników (miało to być świadczenie uzupełniające podstawowe świadczenia przysługujące od następcy oraz ubezpieczenia dobrowolnego).

III. ROZWÓJ

W 1962 r. zaczął funkcjonować system tzw. rent za ziemię. Rolnik, który przekazał ziemię państwu nabywał prawo do świadczenia wypłacanego z ZUS (sytuacja świadczeniobiorcy-rolnika zbliżona była do sytuacji znanej z powszechnego systemu emerytalnego- np. prawo do bezpłatnych świadczeń leczniczych). Późniejsze wersje tego systemu (24 stycznia 1968- ustawa o rentach i innych świadczeniach dla rolników przekazujących nieruchomości rolne na własność państwa, 29 maja 1974- ustawa o przekazywaniu gospodarstw rolnych na własność państwa za rentę i spłaty pieniężne) także traktowane były w praktyce jako zabezpieczenie rolników nieposiadających następców. W doktrynie prawa ubezpieczeń społecznych podkreśla się, że ustawy te nie służyły celom socjalnym, lecz produkcyjnym i ustrojowym (ograniczały prywatne władanie ziemią).

Tworzenie rzeczywistego ubezpieczenia społecznego dla rolników zapoczątkowała ustawa z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin. System ten jednak (zastąpiony przez ustawę z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin) był ostro krytykowany, m.in. za rozbudowane pozasocjalne funkcje, brak stabilnych zasad finansowania, niesprzyjanie przez system zmianom pokoleniowym w rolnictwie.

IV. OBECNY KSZTAŁT

1 stycznia 1991 r. weszła w życie ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, obowiązująca do dzisiaj.

W ubezpieczeniu społecznym rolników wyodrębniono:

- ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie,

- ubezpieczenie emerytalno-rentowe.

Realizację tego ubezpieczenia powierzono Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego.

RODZAJE UBEZPIECZEŃ

I. ODRĘBNOŚĆ SYSTEMU

Odrębność systemu ubezpieczeń społecznych rolników spowodowana jest tym, że obok celów ubezpieczeniowych spełnia on także zadania polityki rolnej.

W systemie tym wyodrębniono dwa rodzaje ubezpieczeń:

- ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie,

- ubezpieczenie emerytalno-rentowe.

Kryterium podziału jest źródło finansowania. Pierwsze ubezpieczenie finansowane jest w całości przez Fundusz Składkowy (solidaryzm grupowy), drugie- z budżetu państwa (solidaryzm ogólnonarodowy).

II. ŚWIADCZENIA UBEZPIECZENIA WYPADKOWEGO, CHOROBOWEGO I MACIERZYŃSKIEGO

Świadczenia te dostosowane są do możliwości sfinansowania ich poprzez opłacanie składek oraz do charakteru pracy samodzielnych rolników.

W razie stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy rolniczej/rolniczej choroby zawodowej przysługuje jednorazowe odszkodowanie.

Zasiłek chorobowy przysługuje na podstawie zaświadczenia lekarskiego w wypadku choroby trwającej dłużej niż 30 dni.

Zasiłek w wysokości trzyipółkrotnej emerytury podstawowej przysługuje w razie urodzenia dziecka.

Ubezpieczenie to ma cechy urządzenia samopomocowego- stąd Fundusz Składkowy posiada osobowość prawną, a Rada Rolników (organ Funduszu) posiada kompetencje stanowiące. Niemniej ubezpieczenie to funkcjonuje w ramach KRUS.

III. ŚWIADCZENIA UBEZPIECZENIA EMERYTALNO-RENTOWEGO

Jest to świadczenie o charakterze zasadniczym. Wymagane warunki: wiek (65 i 60 lat) oraz okres ubezpieczenia (100 kwartałów).

IV. INNE ŚWIADCZENIA

Osobom podlegającym w/w ubezpieczeniu i ich rodzinom przysługują świadczenia lecznicze na zasadach ubezpieczenia zdrowotnego (finansowane w całości z budżetu).

ZAKRES PODMIOTOWY UBEZPIECZENIA

I. KRYTERIUM PODZIAŁU

Znaczące różnice pomiędzy rodzajami ubezpieczeń mają także bezpośrednie przełożenie na zakres podmiotowy każdego z nich. W obu rodzajach możemy wyodrębnić ubezpieczenie obowiązkowe (powstające z mocy ustawy) oraz dobrowolne (powstające na wniosek).

II. PODSTAWOWE POJĘCIA

Podstawowe kategorie, którymi posługuje się ustawa to: rolnik, domownik, działalność rolnicza, gospodarstwo rolne.

Art. 1 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników Ubezpieczenie społeczne rolników, zwane dalej "ubezpieczeniem", obejmuje, na zasadach określonych w ustawie, rolników i pracujących z nimi domowników, którzy: 1) posiadają obywatelstwo polskie lub 2) przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy, zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, zgody na pobyt tolerowany lub w związku z uzyskaniem w Rzeczypospolitej Polskiej statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej, lub 3) są obywatelami państw członkowskich Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym.

Rolnik- pełnoletnia osoba fizyczna, zamieszkująca i prowadząca na terytorium RP, osobiście i na własny rachunek, działalność rolniczą w pozostającym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym, w tym również w ramach grupy producentów rolnych, a także osobę, która przeznaczyła grunty prowadzonego przez siebie gospodarstwa rolnego do zalesienia.

Przepisy ustawy dotyczące ubezpieczenia rolnika i świadczeń przysługujących rolnikowi stosuje się także do małżonka rolnika, chyba że ten małżonek nie pracuje w gospodarstwie rolnika ani w gospodarstwie domowym bezpośrednio związanym z tym gospodarstwem rolnym.

Domownik - osoba bliska rolnikowi, która:

a)ukończyła 16 lat,

b)pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie,

c)stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy.

Działalność rolnicza - działalność w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, w tym ogrodniczej, sadowniczej, pszczelarskiej i rybnej.

Gospodarstwo rolne - każde gospodarstwo służące prowadzeniu działalności rolniczej.

III. OBJĘCI UBEZPIECZENIEM WYPADKOWYM, CHOROBOWYM I MACIERZYŃSKIM

i) UBEZPIECZENIE OBOWIĄZKOWE

1) rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny,

2) małżonek rolnika, o ile spełnia w/w warunek,

3) domownik rolnika, o którym mowa w pkt 1

- jeżeli ten rolnik lub domownik nie podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu lub nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty albo nie ma ustalonego prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

ii) UBEZPIECZENIE DOBROWOLNE

Inny rolnik lub domownik, jeżeli działalność rolnicza stanowi stałe źródło jego utrzymania, a także osoba, która będąc rolnikiem przeznaczyła grunty prowadzonego gospodarstwa rolnego do zalesienia na zasadach określonych w ustawie z dnia 28 listopada 2003 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej.

IV. OBJĘCI UBEZPIECZENIEM EMERYTALNO-RENTOWYM

i) UBEZPIECZENIE OBOWIĄZKOWE

1) rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny,

2) osobę, która podlegała ubezpieczeniu jako rolnik i zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej, nie nabywając prawa do emerytury lub renty z ubezpieczenia, jeżeli podlegała ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 12 lat i 6 miesięcy;

3) osoba pobierająca rentę strukturalną współfinansowaną ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej lub ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich,

4) małżonek osoby, o której mowa w pkt 3, jeżeli renta strukturalna współfinansowana ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej lub ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich wypłacana jest ze zwiększeniem na tego małżonka.

ii) UBEZPIECZENIE DOBROWOLNE

1) inny rolnik lub domownik, który podlega ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu w pełnym zakresie, jeżeli złożono wniosek o objęcie go ubezpieczeniem emerytalno-rentowym,

2) osoba, która podlegała ubezpieczeniu jako rolnik i zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej, nie nabywając prawa do emerytury lub renty z ubezpieczenia, jeżeli podlegała ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 50 kwartałów,

3) osoba pobierająca rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy jako rentę okresową.

V. KRYTYKA

Doktryna prawa ubezpieczeń społecznych ocenia zakres podmiotowy tego ubezpieczenia jako zbyt szeroki. Wynika to z objęcia tym ubezpieczeniem także posiadaczy bardzo małych gospodarstw rolnych, które nie są w stanie zapewnić utrzymania, zbyt liberalnych zasad odnośnie dobrowolnego ubezpieczenia oraz zastosowania za szerokich definicji „domownika” czy „gospodarstwa rolnego”.

22. Rodzaje świadczeń z tytułu ubezpieczenia społecznego rolników, przesłanki ich nabycia, zawieszenie prawa do świadczeń

Katalog świadczeń z UBEZPIECZENIA WYPADKOWEGO, CHOROBOWEGO
I MACIERZYŃSKIEGO obejmuje:

- jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego trwałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu albo śmierci wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej,

- zasiłek chorobowy,

- zasiłek macierzyński.

Ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie obejmuje ochroną ubezpieczeniową skutki następujących zdarzeń: wypadek przy pracy rolniczej, rolnicza choroba zawodowa, choroba, urodzenie dziecka lub przyjęcie dziecka w wieku do roku na wychowanie.

Wypadek przy pracy rolniczej - nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło podczas wykonywania czynności związanych z prowadzeniem działalności rolniczej albo pozostających w związku z wykonywaniem tych czynności:

1. na terenie gospodarstwa rolnego, które ubezpieczony prowadzi lub, w którym stale zamieszkuje, albo na terenie gospodarstwa domowego bezpośrednio związanego z tym gospodarstwem rolnym lub

2. w drodze ubezpieczonego z mieszkania do gospodarstwa rolnego, o którym mowa w pkt 1, albo w drodze powrotnej, lub

3. podczas wykonywania poza terenem gospodarstwa rolnego, o którym mowa w pkt 1, zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności rolniczej albo w związku z wykonywaniem tych czynności, lub

4. w drodze do miejsca wykonywania tych czynności, o których mowa w pkt 3, albo w drodze powrotnej.

Rolnicza choroba zawodowa - choroba, która powstała w związku z pracą w gospodarstwie rolnym, jeżeli choroba ta jest objęta wykazem chorób zawodowych określonych w przepisach wydanych na podstawie kodeksu pracy.

Ustawa nie definiuje pojęcia choroby.

Wysokość świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego jest ustalana w nawiązaniu do wysokości podstawowej emerytury rolniczej, przez którą rozumie się kwotę najniższej emerytury określoną w przepisach regulujących ubezpieczenie społeczne pracowników.

Jednorazowe odszkodowanie ustala się dla ubezpieczonego w wysokości proporcjonalnej do określonego procentowo stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Wysokość tego odszkodowania może określić minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego, w uzgodnieniu z Radą Rolników w drodze rozporządzenia. Jeżeli tego nie zrobi to jednorazowe odszkodowanie wynosi 66% emerytury podstawowej za każdy procent stałego lun długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Jeżeli ubezpieczony wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby jest niezdolny do samodzielnej egzystencji, odszkodowanie to powiększa się o kwotę równą jednorazowemu odszkodowaniu za dwudziestoprocentowy uszczerbek na zdrowiu. Wysokość jednorazowego odszkodowania przysługującego członkom rodziny ubezpieczonego, który zmarł wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej, ustalana jest w zależności od liczby uprawnionych i od charakteru więzi rodzinnej łączącej zmarłego ubezpieczonego z osobami uprawnionymi do świadczenia.

Zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który wskutek choroby jest niezdolny do pracy nieprzerwanie co najmniej przez 30 dni. Okoliczność ta powinna być stwierdzona przez lekarza, lekarza dentystę, felczera lub starszego felczera, upoważnionego przez ZUS na zasadach określonych w przepisach o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Zasiłek ten przysługuje za okres czasowej niezdolności do pracy, jednak nie dłużej niż przez 180 dni. Jeżeli po 180 dniach ubezpieczony jest nadal niezdolny do pracy a dalsze leczenie i rehabilitacja rokują odzyskanie zdolności do pracy, okres ten można przedłuża się na okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie więcej jednak niż o dalsze 360 dni. Zasiłek chorobowy nie przysługuje za okres przebywania ubezpieczonego, na koszt Kasy, w zakładzie opieki zdrowotnej w celu rehabilitacji oraz po ustaniu ubezpieczenia. Wysokość zasiłku chorobowego może określić, w drodze rozporządzenia, po zasięgnięciu opinii Rady Rolników, minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego. Jeżeli tego nie uczyni, to zasiłek chorobowy wynosi jedną trzydziestą emerytury podstawowej za każdy dzień niezdolności do pracy.

Zasiłek macierzyński w wysokości trzyipółkrotnej emerytury podstawowej przysługuje z tytułu urodzenia dziecka, a także z tytułu przyjęcia dziecka w wieku do roku na wychowanie, jeżeli w tym czasie został złożony wniosek o przysposobienie. Jeżeli ubezpieczeniu podlegają oboje rodzice, zasiłek przysługuje im łącznie.

Świadczeniami z UBEZPIECZENIA EMERYTALNO - RENTOWEGO są:

- emerytura rolnicza lub renta rolnicza z tytułu niezdolności do pracy,

- renta rolnicza szkoleniowa,

- renta rodzinna,

- emerytura i renta z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin,

- dodatki do emerytur i rent,

- zasiłek pogrzebowy.

Emerytura rolnicza przysługuje ubezpieczonemu, który łącznie spełnia następujące warunki:

1. osiągnął wiek emerytalny, kobieta 60 lat, mężczyzna 65 lat,

2. podlegał ubezpieczeniu emerytalno - rentowemu przez okres co najmniej 100 kwartałów z uwzględnieniem okresów zaliczanych

Nabycie prawa do emerytury o pięć lat wcześniej uwarunkowane jest dłuższym o 20 kwartałów okresem ubezpieczenia i zaprzestaniem prowadzenia działalności rolniczej.

Do okresów ubezpieczenia zalicza się także okresy:

- podleganiu ubezpieczeniu społecznemu rolników indywidualnych członków ich rodzin w latach 1983-1990,

- prowadzenie gospodarstwa rolnego lub pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia przed dniem 1 stycznia 1983,

- od których zależy prawo do emerytury w myśl przepisów emerytalnych w systemie pracowniczym.

Nabycie prawa do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy uzależnione jest od krótszego okresu ubezpieczenia. Długość okresu zależy od tego, kiedy powstała całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym, która jest podstawową przesłanką warunkującą nabycie prawa do renty, przy czym w razie niezdolności powstałej wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej wystarczy jakikolwiek okres ubezpieczenia.

Za całkowicie niezdolnego do pracy w gospodarstwie rolnym uważa się ubezpieczonego, który z powodu naruszenia sprawności organizmu utracił zdolność do osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym. Całkowita niezdolność może być trwała, jeżeli ubezpieczony nie rokuje odzyskania zdolności do osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym, lub okresowa jeżeli ubezpieczony rokuje odzyskanie zdolności do osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym. Powstanie całkowitej niezdolności do pracy winno przypadać na okres podlegania ubezpieczeniu emerytalno - rentowemu lub okresów, które zalicza się okresów ubezpieczenia lub na okres 18 miesięcy od ustania tych okresów. Renta z tytułu niezdolności może być przyznana jako renta stała lub jako renta okresowa.

Renta rolnicza szkoleniowa jest świadczeniem, które ma pomóc ubezpieczonemu w zdobyciu umiejętności przydatnych do wykonywania pracy poza gospodarstwem rolnym. Renta rolnicza szkoleniowa przysługuje ubezpieczonemu spełniającemu warunki do uzyskania renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na trwała całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym. Rentę tę przyznaje się na 6 miesięcy, a osobę, której rentę przyznano, Kasa kieruje do powiatowego urzędu pracy w celu poddania przekwalifikowaniu zawodowemu. Na wniosek starosty okres pobierania renty szkoleniowej ulega wydłużeniu na czas niezbędny do przekwalifikowania zawodowego, nie dłużej niż do 36 miesięcy.

Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny zmarłego:

- emeryta lub rencisty mającego ustalone prawo do emerytury albo renty rolniczej
z ubezpieczenia,

- ubezpieczonego, który w chwili śmierci spełniał warunki do uzyskania emerytury rolniczej lub renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy; przyjmuje się, że był on całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym.

Do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny zmarłego:

- dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione,

- przyjęte na wychowanie i utrzymanie przez osiągnięciem pełnoletności - także w ramach rodziny zastępczej - wnuki, rodzeństwo i inne dzieci,

- małżonek (wdowa, wdowiec),

- rodzice - jeżeli spełniają warunki do uzyskania takiej renty w myśl przepisów emerytalnych.

Zasiłek pogrzebowy przysługuje osobie, która poniosła koszty pogrzebu po śmierci:

1. ubezpieczonego, nie wyłączając osoby podlegającej tylko ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu,

2. uprawnionego do emerytury lub renty z ubezpieczenia,

3. członka rodziny osoby, o której mowa w pkt 1 lub 2, pozostającego na jej utrzymaniu
   i spełniającego warunki do renty rodzinnej,

4. osoby, która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty
   z ubezpieczenia, lecz spełniała warunki do jej przyznania i pobierania.

Emerytura lub renta skalda się z części składkowej i części uzupełniającej. Część uzupełniająca stanowi zasadniczą część długookresowych świadczeń. Część składkową ustala się, przyjmując po 1% emerytury podstawowej za każdy rok podlegania ubezpieczeniu emerytalno - rentowemu. Część uzupełniająca stanowi 95% emerytury podstawowej, jeżeli liczba lat przyjęta do obliczenia części składkowej jest mniejsza od 20; przy każdym pełnym roku od 20 lat część uzupełniająca zmniejsza się o 0,5% emerytury podstawowej. Część uzupełniająca nie może wynosić mniej niż 85% emerytury podstawowej, a suma części uzupełniającej i części składkowej nie może być mniejsza od emerytury podstawowej z wyjątkiem sytuacji, w której rolnik nabywa prawo do emerytury rolniczej w wieku o 5 lat niższym od wieku emerytalnego. Wówczas część uzupełniającą zmniejsza się o 25% emerytury podstawowej. Ustaloną w ten sposób część uzupełniającą zwiększa się o 5% emerytury podstawowej po upływie każdego roku dzielącego uprawnionego od wieku emerytalnego. Do emerytury lub renty rolniczej przysługują dodatki: pielęgnacyjny oraz z tytułu pracy przymusowej po 1 września 1939 w wysokości 2% emerytury podstawowej za każdy rok takiej pracy.

Przepisy dotyczące częściowego zawieszenia wypłaty emerytury lub renty rolniczej maja stanowić bodziec do zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej. Zawieszenie wypłaty nie dotyczy części składkowej. Wypłata części uzupełniającej ulega zawieszeniu w całości, jeżeli emeryt lub rencista nie zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej. Jednak ustawodawca przewidział
w odniesieniu do tej reguły liczne wyjątki i złagodzenia, uwzględniając nietypowe i trudne sytuacje, w których znalazł się uprawniony do świadczenia (np., gdy prowadzi działalność rolniczą z małżonkiem, który nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie spełnia warunków do uzyskania tego świadczenia).

Za zaprzestanie działalności rolniczej uznaje się taka sytuację, gdy ani emeryt lub rencista, ani jego małżonek nie jest właścicielem (współwłaścicielem) lub posiadaczem gospodarstwa rolnego w rozumieniu przepisów o podatku rolnym i nie prowadzi działu specjalnego. Znamienny wyjątek uczyniono dla gruntów wydzierżawionych na podstawie umowy pisemnej zawartej co najmniej na 10 lat i zgłoszonej do ewidencji gruntów i budynków, osobie niebędącej:

1. małżonkiem emeryta lub rencisty,

2. jego zstępnym lub pasierbem,

3. osobą pozostającą z emerytem lub rencistą we wspólnym gospodarstwie domowym,

4. małżonkiem osoby, o której mowa w pkt 2 lub 3.

Również wypłata renty rodzinnej przysługującej osobie pełnoletniej ulega zawieszeniu, jeżeli uprawniony prowadzi działalność rolniczą,

Nadto prawo do emerytury lub renty rolniczej ulega zawieszeniu na zasadach określonych w przepisach określonych w pracowniczym systemie emerytalnym. W takim przypadku nie zawiesza się jednak wypłaty części składkowej emerytury rolniczej lub renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy albo nadwyżki emerytury lub renty inwalidzkiej z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin ponad 95% emerytury podstawowej. Nie bierze się pod uwagę dochodów z działalności rolniczej.

23. Postępowanie w sprawach indywidualnych z zakresu ubezpieczenia społecznego rolników

Prezes Kasy wydaje decyzje w sprawach:

1) podlegania ubezpieczeniu oraz ustania ubezpieczenia, a także wysokości należności

z tytułu składek na ubezpieczenie,

2) przedłużenia prawa do renty rolniczej szkoleniowej,

3) ustalenia prawa do świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia i ich indywidualnego

4) zawieszenia prawa do świadczeń,

5) zawieszenia lub wstrzymania wypłaty świadczeń oraz wznowienia zawieszonej

lub wstrzymanej wypłaty,

6) zwrotu nienależnie pobranych świadczeń,

7) przyznania odsetek za opóźnienie w wypłacie świadczeń,

8) potrącenia składek na ubezpieczenie lub innych należności ze świadczeń z

9) wymierzania i pobierania składek na ubezpieczenie zdrowotne, z zastrzeżeniem

10) o których mowa w art. 41a i 55.

Decyzje, o których mowa wyżej Prezes Kasy wydaje w sprawach spornych.

Prezes Kasy może upoważniać do wydawania decyzji w tych sprawach pracowników Kasy.

Ponadto Prezes Kasy i Prezes Zakładu mogą postanowić, że określone decyzje będą wydawane, z upoważnienia Prezesa Kasy

Od decyzji w sprawach, o których mowa wyżej ,a także w przypadku nie wydania decyzji przysługuje odwołanie do sądu w terminach i na zasadach określonych w przepisach KPC o postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Wniesienie odwołania do sądu od decyzji ustalającej podleganie ubezpieczeniu i obowiązek opłacania należności z tytułu składek na to ubezpieczenie nie wstrzymuje wykonania tej decyzji.

24. UMOWA Z NASTĘPCĄ

I. INFORMACJE OGÓLNE

Umowa z następcą jest ukształtowana poza KC- w ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, w rozdziale 7 (art. 84-91). Legislacyjnym pierwowzorem tej umowy była umowa przekazania gospodarstwa rolnego następcy.

Jest to umowa jednostronnie zobowiązująca (tylko rolnik jest zobowiązany). Kontrakt ten należy odróżnić od innych zobowiązujących do przeniesienia własności- jest to więc odrębny typ umowy nazwanej.

II. DEFINICJA

Przez umowę z następcą rolnik będący właścicielem (współwłaścicielem) gospodarstwa rolnego zobowiązuje się przenieść na osobę młodszą od niego co najmniej o 15 lat (następcę) własność (udział we współwłasności) i posiadanie tego gospodarstwa z chwilą nabycia prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej, jeżeli następca do tego czasu będzie pracować w tym gospodarstwie. Ponadto umowa z następcą może zawierać inne postanowienia, w szczególności dotyczące wzajemnych świadczeń stron przed i po przeniesieniu przez rolnika własności gospodarstwa rolnego na następcę.

W razie braku odmiennych postanowień rolnik po przeniesieniu własności gospodarstwa może żądać od następcy świadczeń przewidzianych w art. 908 § 1 KC (przyjęcie jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym), w zakresie uzasadnionym potrzebami rolnika i członków jego rodziny oraz warunkami majątkowymi i osobistymi następcy, z uwzględnieniem jego nakładu pracy w gospodarstwie rolnika i korzyści uzyskanych od rolnika przed objęciem gospodarstwa. Może również- jeżeli przeniósł własność gospodarstwa rolnego przed nabyciem prawa do emerytury lub renty- żądać świadczeń pieniężnych w wysokości nieprzekraczającej połowy emerytury podstawowej miesięcznie do czasu nabycia prawa do emerytury lub renty.

III. ZAWARCIE I FORMA

Jest to czynność prawa konsensualna- podlega także przepisom KS. Umowa dochodzi do skutku, gdy strony uzgodniły co najmniej essentialia negotii (nie jest konieczne wydanie gospodarstwa).

Umowa powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego (ad solmnitatem). Na notariuszu spoczywa obowiązek sporządzenia umowy, która nie byłaby sprzeczna z prawem.

IV. STRONY UMOWY

Stronami kontraktu są:

- rolnik: pełnoletnia osoba fizyczna, zamieszkującą i prowadzącą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, osobiście i na własny rachunek, działalność rolniczą w pozostającym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym, w tym również w ramach grupy producentów rolnych, a także osobę, która przeznaczyła grunty prowadzonego przez siebie gospodarstwa rolnego do zalesienia;

- następca: brak legalnej definicji; następca musi być młodszy od rolnika o 15 lat, co wskazuje na to, że musi to być osoba fizyczna. Wskazuje się, że osoba taka musi być zdolna do pracy w gospodarstwie. Inne wymogi są sprzeczne z prawem. Może być to więc także osoba niespokrewniona z rolnikiem. Nie ma przeszkód w przeniesieniu gospodarstwa na rzecz kilki następców.

V. PRZEDMIOT UMOWY

Przedmiotem umowy z następcą jest zobowiązanie rolnika do przeniesienia własności (udziału we współwłasności) i posiadania gospodarstwa rolnego na następcę.

Przedmiotem świadczenia jest gospodarstwo rolne definiowane w ustawie jako każde gospodarstwo służące prowadzeniu działalności rolniczej (tą z kolei jest działalność w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, w tym ogrodniczej, sadowniczej, pszczelarskiej i rybnej).

VI. PRAWA I OBOWIĄZKI STRON

STRONA	PRAWA	OBOWIĄZKI
ROLNIK	Żądanie świadczeń z art. 908 § 1 KC, jeśli strony nie postanowiły inaczej. Żądanie, pod pewnymi warunkami, świadczeń pieniężnych. Wymagać od następcy pracy w gospodarstwie.	Przeniesienie własności i posiadania gospodarstwa rolnego na następcę. Inne obowiązki mogą wynikać z umowy (np. dostarczanie następcy środków utrzymania).
NASTĘPCA	Roszczenie o wykonanie umowy (roczny termin przedawnienia od dnia, w którym umowa miała być zawarta). Roszczenie przeciwko spadkobiercom rolnika o wykonanie umowy.	Wymóg wykonywania pracy. Wymóg spełnienia dodatkowych świadczeń. Inne świadczenia przewidziane w umowie (np. ustanowienie służebności mieszkania).

VII. ROZWIĄZANIE UMOWY

i) ROZWIĄZANIE UMOWY ZOBOWIĄZUJĄCEJ DO PRZENIESIENIA WŁASNOŚCI GOSPODARSTWA ROLNEGO

Ustawa przewiduje rozwiązanie umowy z następcą przez sąd tylko na żądanie rolnika, co jest wyrazem ochrony jego interesów.

Możliwe jest to w razie zaistnienia jednej z trzech przesłanek, kiedy to następca:

1) bez usprawiedliwionych powodów nie podjął albo zaprzestał pracy w gospodarstwie rolnika,

2) nie wywiązuje się z obowiązków przyjętych w umowie

3) postępuje w taki sposób, że nie można wymagać od rolnika, aby spełnił obowiązki względem następcy (np. uporczywie narusza wobec rolnika zasady współżycia społecznego).

ii) ROZWIĄZANIE UMOWY PRZENOSZĄCEJ WŁASNOŚĆ GOSPODARSTWA ROLNEGO

Również tylko przez sąd (po rozważeniu interesów stron zgodnie z zasadami współżycia społecznego), również tylko na żądanie rolnika, jeżeli następca:

1) uporczywie postępuje wobec rolnika w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego lub

2) dopuścił się względem rolnika albo jednej z najbliższych mu osób rażącej obrazy czci bądź umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu albo wolności, lub

3) uporczywie nie wywiązuje się ze swych obowiązków względem rolnika wynikających z umowy lub z przepisów prawa.

VIII. PRAKTYKA STOSOWANIA

Brak jest szerokiej praktyki związanej ze stosowaniem tej umowy- w rzeczywistości są one rzadko zawierane. Z jednej strony brak bowiem „przymusu” zawarcia takiej umowy, z drugiej chętniej wykorzystywana jest możliwość przekazania gospodarstwa rolnego za rentę strukturalną.

25. UMOWA KONTRAKTACJI

I. INFORMACJE OGÓLNE

W systemie gospodarki planowej kontraktacja odgrywała ogromną role w organizowaniu zaopatrzenia rynku w produkty niezbędne dla przemysłu i ludności. I obecnie gospodarcza funkcja kontraktacji polega na organizowaniu i produkcji i zbytu wytworów rolnictwa. Nowelizacja z 1990 r. poszerzyła znacznie grono podmiotów mogących być stronami umowy.

Umowa kontraktacji jest umową nazwaną kodeksu cywilnego, regulowaną w art. 613-626 (Tytuł XIV).

II. POJĘCIE I CHARAKTER PRAWNY

Przez umowę kontraktacji producent rolny zobowiązuje się wytworzyć i dostarczyć kontraktującemu oznaczoną ilość produktów rolnych określonego rodzaju, a kontraktujący zobowiązuje się te produkty odebrać w terminie umówionym, zapłacić umówioną cenę oraz spełnić określone świadczenie dodatkowe, jeżeli umowa lub przepisy szczególne przewidują obowiązek spełnienia takiego świadczenia.

Umowa kontraktacji jest czynnością prawną dwustronnie zobowiązującą, odpłatną i wzajemną. Zawarcie umowy kontraktacji wymaga zachowania formy pisemnej (ad probationem).

III. PRAWA I OBOWIĄZKI STRON

	Producent	Kontraktujący
Kto nim może być?	Każdy podmiot, który zajmuje się działalnością wytwórczą w rolnictwie, a także grupa takich producentów i ich związki.	Każdy podmiot (do 1990- jedynie jednostki gospodarki uspołecznionej). W praktyce m.in. osoby prowadzące przedsiębiorstwa przetwórcze.
Prawa	a) żądanie ceny za wytworzone i dostarczone produkty b) żądanie spełnienia świadczeń dodatkowych	a) nadzór i kontrola nad przebiegiem prac producenta zmierzających do wykonania umowy b) odstąpienie od umowy z powodu istotnych wad fizycznych przedmiotu kontraktacji
Obowiązki	a) wytworzenie oznaczonej ilości produktów rolnych określonego rodzaju; b) obowiązek dostarczenia i przeniesienia własności produktów rolnych kontraktującemu c) zawiadomienie kontraktującego o wystąpieniu przyczyn, które mają wpływ na wykonanie umowy	a) odbiór (z zasady w miejscu wytworzenia zakontraktowanych produktów) od producenta produktów rolnych- nie można odmówić przyjęcia częściowego b) zapłata ceny c) spełnienie świadczenia dodatkowego

IV. ŚWIADCZENIE DODATKOWE

Świadczeniami dodatkowymi, przewidzianymi w umowie lub przepisie szczególnym, ze strony kontraktującego mogą być w szczególności:

1) zapewnienie producentowi możności nabycia określonych środków produkcji i uzyskania pomocy finansowej;

2) pomoc agrotechniczna i zootechniczna;

3) premie pieniężne;

4) premie rzeczowe.

V. ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI PRODUCENTA I KONTRAKTUJĄCEGO

Producent ponosi odpowiedzialność na zasadach ogólnych za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Jeżeli przedmiot kontraktacji ma być wytworzony w gospodarstwie prowadzonym przez kilka osób wspólnie, odpowiedzialność tych osób względem kontraktującego jest solidarna.

Jeżeli producent nie może dostarczyć przedmiotu kontraktacji wskutek okoliczności, za które żadna za stron odpowiedzialności nie ponosi, obowiązany jest on tylko do zwrotu pobranych zaliczek i kredytów bankowych (w umowie można zastrzec warunki ich zwrotu korzystniejsze dla producenta).

Producent ponosi odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady fizyczne i prawne przedmiotu kontraktacji. Kontraktujący ponosi taką odpowiedzialność odnośnie środków produkcji dostarczonych producentowi.

VI. ZMIANA W OSOBIE PRODUCENTA

W razie przejścia posiadania gospodarstwa rolnego na inną osobę stroną umowy kontraktacji staje się nowy posiadacz tego gospodarstwa. Rozwiązanie to nie obejmuje sytuacji, gdy przejście posiadania było następstwem odpłatnego nabycia gospodarstwa, a nabywca nie wiedział i mimo zachowania należytej staranności nie mógł się dowiedzieć o istnieniu umowy kontraktacji.

Rolnicza spółdzielnia produkcyjna może stać się stroną umowy jeżeli producent (który taką umowę już zawarł) wniósł posiadane gospodarstwo jako wkład do spółdzielni. Nie dzieje się tak, jeżeli stan wniesionego gospodarstwa stoi temu na przeszkodzie (wówczas umowa wygasa, a producent obowiązany jest zwrócić pobrane zaliczki i kredyty bankowe, a inne korzyści wynikające z tej umowy obowiązany jest zwrócić w takim zakresie, w jakim ich nie zużył w celu wykonania umowy).

VII. PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ

Wzajemne roszczenia stron podlegają przedawnieniu po upływie dwuletniego terminu. Początkiem biegu terminu jest dzień spełnienia świadczenia przez producenta, a jeżeli nie zostało ono spełnione- dzień, w którym spełnione być powinno.

26. AGENCJA NIERUCHOMOŚCI ROLNYCH I JEJ FUNKCJE

I. HISTORIA

Agencja Nieruchomości Rolnych jest następcą prawnym Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, która powstała 15.07.2003 r.. Kontynuuje ona pod nową nazwą dotychczasową działalność AWRSP, z uwzględnieniem regulacji zawartych w ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego.

Istotę AWRSP charakteryzowały następujące zasady funkcjonowania:

a) powiernictwo - wyrażające się w swobodnym (w granicach prawa) dysponowaniu majątkiem Skarbu Państwa, w wyniku powierzenia przez Państwo wszystkich swoich uprawnień wobec tego majątku,

b) samofinansowanie - oznaczające konieczność prowadzenia gospodarki w okresie przekształceń i samych przekształceń bez dofinansowania zewnętrznego. Agencja działała na rzecz Skarbu Państwa, ale - stanowiąc odrębną osobę prawną - w imieniu własnym. Konsekwencją takiej konstrukcji prawnej było przyjęcie i konsekwentne stosowanie w praktyce zasady samofinansowania tej instytucji,

c) obligatoryjność przekształceń - co oznaczało dla państwowych gospodarstw rolnych konieczność podporządkowania się procedurom restrukturyzacyjnym; ażeby to było możliwe państwowe przedsiębiorstwa gospodarki rolnej zostały zlikwidowane nie tylko fizycznie, ale i formalnie.

II. PODSTAWA PRAWNA

Agencja działa na podstawie:

a) ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa z dnia 19 października 1991 r.,

b) ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego z dnia 11 kwietnia 2003 r.,

c) statutu (obecnie nadawany przez ministra do spraw rozwoju wsi w drodze rozporządzenia, który sprawuje także nadzór nad ANR)

III. FUNKCJE

Agencja wykonuje w imieniu własnym prawa i obowiązki związane z mieniem Skarbu Państwa powierzonym jej po zlikwidowanych państwowych przedsiębiorstwach gospodarki rolnej, w tym również prawa i obowiązki wynikające z decyzji administracyjnych.

Agencja Nieruchomości Rolnych realizuje zadania wynikające z polityki państwa, w szczególności w zakresie:

1. tworzenia oraz poprawy struktury obszarowej gospodarstw rodzinnych

2. tworzenia warunków sprzyjających racjonalnemu wykorzystaniu potencjału produkcyjnego Zasobu Skarbu Państwa,

3. restrukturyzacji oraz prywatyzacji mienia Skarbu Państwa użytkowanego na cele rolnicze,

4. obrotu nieruchomościami i innymi składnikami majątku Skarbu Państwa użytkowanego na cele rolne,

5. administrowania zasobami majątkowymi Skarbu Państwa przeznaczonymi na cele rolne,

6. zabezpieczenia majątku Skarbu Państwa,

7. inicjowanie prac urządzeniowo-rolnych na gruntach Skarbu Państwa oraz popierania organizowania na gruntach Skarbu Państwa prywatnych gospodarstw rolnych,.

Agencja realizuje również inne zadania określone odrębnymi przepisami, a w szczególności przepisami o kształtowaniu ustroju rolnego.

Agencja Nieruchomości Rolnych została wyposażona w uprawnienia, za pomocą których - działając w imieniu państwa - będzie sprawować dyskretną kontrolę nad rynkiem nieruchomości rolnych, a w razie potrzeby interweniować poprzez prawo państwowego pierwokupu.

IV. STRUKTURA

Agencja jest kierowana i reprezentowana na zewnątrz przez prezesa. Prezes jest powoływany przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw rozwoju wsi. Od 2008 roku Prezesem jest Tomasz Nawrocki.

Rada Nadzorcza Agencji Nieruchomości Rolnych liczy 12 osób (Prezes jako przewodniczący i 11 członków). Rada Nadzorcza nadzoruje wszystkie dziedziny działalność ANR.

27. AGENCJA RESTRUKTURYZACJI I MODERNIZACJI ROLNICTWA

I. INFORMACJE OGÓLNE

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa powstała w 1994 r. (powołana ustawą z dnia 29 grudnia 1993 r. o utworzeniu Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa) w celu  wspierania rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich. ARiMR została wyznaczona przez Rząd RP do pełnienia roli akredytowanej agencji płatniczej. Zajmuje się wdrażaniem instrumentów współfinansowanych z budżetu Unii Europejskiej oraz udziela pomocy ze środków krajowych. Agencja, jako wykonawca polityki rolnej, ściśle współpracuje z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi. ARiMR podlega jednocześnie nadzorowi Ministerstwa Finansów w zakresie gospodarowania środkami publicznymi.

Obecnie działa na podstawie ustawy z dnia 9 maja 2008 r. o Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

II. FUNKCJE

ARiMR wspomaga finansowo:

- inwestycje w rolnictwie i związanych z nim usługach oraz w przetwórstwie rolno-spożywczym,

- przedsięwzięcia tworzące dla mieszkańców wsi stałe miejsca pracy poza rolnictwem,

- rozwój infrastruktury wiejskiej,

- poprawy struktury agrarnej,

- inwestycje związane z budową giełd i rynków hurtowych,

- oświatę i doradztwo rolnicze oraz upowszechnianie i wdrażanie rachunkowości w gospodarstwach.

ARiMR zarządza systemem unijnych dopłat bezpośrednich w Polsce.

Obecnie realizowane zadania przez ARiMR to:

a) płatności bezpośrednie- są to instrumenty wsparcia dochodów rolników. Polscy rolnicy zostali objęci uproszczonym systemem płatności bezpośrednich. Wsparcie finansowe udzielane jest rolnikom proporcjonalnie do powierzchni upraw i posiadanych stad zwierząt. Po raz pierwszy płatności bezpośrednie zostały wypłacone polskim rolnikom w 2004 roku po akcesji Polski do Unii Europejskiej.

b) Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013

III. STRUKTURA

Agencją Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa kieruje Prezes powołany przez Premiera RP na wniosek Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Ministra Finansów. Struktura ARiMR jest trzypoziomowa - Centrala, 16 Oddziałów Regionalnych w każdym województwie oraz 314 Biur Powiatowych.

Obecnym Prezesem (od 2009 r.) jest Tomasz Kołodziej.

28. AGENCJA RYNKU ROLNEGO I JEJ FUNKCJE

I. HISTORIA

Ustanowiona w czerwcu 1990 r. - w celu prowadzenia polityki interwencyjnej na polskim rynku rolnym - Agencja Rynku Rolnego początkowo zajmowała się interwencyjnym skupem produktów rolnych oraz artykułów spożywczych i sprzedażą interwencyjną, gromadziła rezerwy produktów rolnych oraz ich przetworów, a także udzielała przedsiębiorcom poręczeń dla kredytów zaciąganych na skup płodów rolnych.

W 2001 r. ARR została wyznaczona do pełnienia funkcji agencji płatniczej po akcesji Polski do Unii Europejskiej. W kwietniu 2004 r. Agencja Rynku Rolnego uzyskała bezwarunkową akredytację i status agencji płatniczej UE, którą to funkcję skutecznie pełni do dziś.

II. PODSTAWA PRAWNA

Powstała na podstawie ustawy z 7 czerwca 1990 roku. Aktualnie podstawami prawnymi jej działania są ustawa o Agencji Rynku Rolnego i organizacji niektórych rynków rolnych z 11 marca 2004 roku oraz statut, który Agencji nadaje minister właściwy do spraw rynków rolnych w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych.

III. FUNKCJE

Agencja Rynku Rolnego od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej funkcjonuje jako akredytowana agencja płatnicza.

Agencja Rynku Rolnego jako agencja płatnicza:

• wypłaca środki finansowe uczestnikom poszczególnych mechanizmów WPR i krajowych,

• wydaje indywidualne rozstrzygnięcia skierowane do beneficjentów mechanizmów administrowanych przez ARR,

• prowadzi działalność kontrolną w zakresie potwierdzenia uprawnień do wypłaconych środków finansowych,

• przekazuje Komisji Europejskiej informacje dotyczące mechanizmów WPR realizowanych przez ARR,

• informuje uczestników mechanizmów o decyzjach podjętych na szczeblu Wspólnoty w odniesieniu do realizowanych przez ARR mechanizmów WPR.

ARR administruje w Polsce wybranymi mechanizmami Wspólnej Polityki Rolnej UE oraz finansowanymi z budżetu krajowego.
Do realizowanych przez ARR mechanizmów WPR należą m.in.:

• interwencyjny zakup i sprzedaż produktów rolnych i ich przetworów,

• administrowanie obrotem towarowym z zagranicą poprzez wydawanie pozwoleń na przywóz i wywóz oraz wypłacanie refundacji wywozowych,

• dopłaty do prywatnego przechowywania produktów,

• administrowanie systemami kwotowania produkcji,

• pomoc w ramach mechanizmów i programów restrukturyzacji sektora cukrowniczego,

• wsparcie działań promocyjnych i informacyjnych na rynkach wybranych produktów rolnych,

• wsparcie rynku produktów pszczelich,

• dostarczanie nadwyżek żywności najuboższej ludności,

• kontrola wykorzystania roślin energetycznych objętych płatnościami do ich upraw

• monitorowanie produkcji kwotowej i pozakwotowej na rynku cukru oraz kontrola wykorzystania cukru przemysłowego,

• pobieranie opłat na rynku cukru,

• wsparcie popytu wewnętrznego poprzez stosowanie dopłat.

Do mechanizmów finansowanych z budżetu krajowego, a administrowanych przez ARR, należą:

• dopłata krajowa do spożycia mleka i przetworów mlecznych w szkołach podstawowych,

• płatności dla plantatorów ziemniaków w ramach kwotowania skrobi ziemniaczanej oraz dla producentów surowca tytoniowego,

• dopłaty do materiału siewnego,

• pomoc do zakładania plantacji wieloletnich roślin energetycznych.

Agencja Rynku Rolnego realizuje również następujące działania:

• administruje Funduszami Promocji;

• monitoruje rynek biokomponentów i biopaliw ciekłych;

• uczestniczy, wraz z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi, w procesie decyzyjnym UE poprzez opiniowanie projektów aktów prawnych UE, dzięki czemu ma możliwość wpływania na kształt prawa wspólnotowego;

• udziela wsparcia państwom kandydującym do UE oraz państwom trzecim, zapewniając pomoc ekspercką w ramach programów pomocowych finansowanych ze środków krajowych i unijnych;

• współpracuje z instytucjami płatniczymi innych państw członkowskich UE i organami UE, dbając o zapewnienie harmonijnego wdrażania ustawodawstwa unijnego w zakresie administrowanych przez ARR mechanizmów Wspólnej Polityki Rolnej;

• gromadzi, analizuje, przetwarza i udostępnia informacje dotyczące rynków produktów rolnych i żywnościowych oraz przygotowuje prognozy dotyczące tych rynków;

• prowadzi działania informacyjne na temat możliwości udziału w mechanizmach administrowanych przez Agencję oraz warunków uczestnictwa w tych mechanizmach.

IV. STRUKTURA

Prezesa Agencji powołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw rynków rolnych w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych. Prezes to organ wykonawczy i zarządzający Agencji, kieruje jej działalnością przy pomocy od dwóch do czterech zastępców i dyrektorów oddziałów terenowych. Obecnie Prezesem jest Władysław Łukasik (od 2008 r.).

Siedzibą Agencji jest Warszawa. W skład Agencji wchodzi biuro Agencji zwane "Centralą" i 16 oddziałów terenowych działających na obszarze województw.

31. INSTRUMENTY PRAWNE WSPARCIA ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH

I. HISTORIA I PODSTAWY PRAWNE

W Polsce obowiązuje obecnie druga edycja systemu wsparcia obszarów wiejskich ze środków UE. Pierwsza oparta była na Planie Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004-2006.

Obecnie funkcjonuje Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Konstrukcja prawna tego instrumentu oparta jest na trzech aktach:

1) rozporządzenie Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich,

2) ustawa z dnia 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich,

3) rozporządzeń wykonawczych Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Rozporządzenie Rady określa priorytety, które mają być zrealizowane przy pomocy poszczególnych instrumentów wspierania obszarów wiejskich. Te ostatnie z kolei przypisane są do tzw. osi. Priorytety (nakreślone na poziomie UE) polegają na wskazaniu celów, do osiągnięcia których przyczyniać się ma wsparcie rozwoju obszarów wiejskich, a pod pojęciem „osi” kryje się spójna grupa środków, których wdrażanie prowadzi do określonych wcześniej celów.

II. CELE WSPARCIA

Zgodnie z rozporządzeniem Rady wsparcie rozwoju obszarów ma służyć osiągnięciu następujących celów:

a) poprawy konkurencyjności rolnictwa i leśnictwa poprzez wspieranie restrukturyzacji, rozwoju i innowacji;

b) poprawy środowiska naturalnego i terenów wiejskich poprzez wspieranie gospodarowania gruntami;

c) poprawy jakości życia na obszarach wiejskich oraz popierania różnicowania działalności gospodarczej.

III. OSIE I INSTRUMENTY WSPARCIA

W ramach priorytetów państwo członkowskie ma możliwość wyboru konkretnego instrumentarium, którego stosowanie będzie służyć rozwiązywaniu specyficznych problemów rolnictwa dla tego kraju.

OŚ art. 4 rozporz.	INSTRUMENTY (art. 5 ustawy)
1. Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego	Szkolenia zawodowe dla osób zatrudnionych w rolnictwie i leśnictwie. Ułatwianie startu młodym rolnikom. Renty strukturalne. Modernizacja gospodarstw rolnych. Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej; Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowywaniem rolnictwa i leśnictwa przez: a) scalanie gruntów, b) gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi. Uczestnictwo rolników w systemach jakości żywności. Działania informacyjne i promocyjne. Wspieranie gospodarstw rolnych niskotowarowych w fazie restrukturyzacji. Grupy producentów rolnych.
2. Poprawa środowiska naturalnego i terenów wiejskich	Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW). Program rolnośrodowiskowy. Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne; Odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy oraz wprowadzanie instrumentów zapobiegawczych. Przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku wystąpienia klęsk żywiołowych oraz wprowadzenie odpowiednich działań zapobiegawczych. Korzystanie z usług doradczych przez rolników i posiadaczy lasów Płatności dla obszarów NATURA 2000 oraz związanych z wdrażaniem Ramowej Dyrektywy Wodnej;
3. Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej	Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej. Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw. Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej. Odnowa i rozwój wsi.
4. Leader (ta oś nie ma odpowiednika w żadnym z w/w celów)	Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju. Wdrażanie projektów współpracy. Funkcjonowanie lokalnej grupy działania, nabywanie umiejętności i aktywizację.

IV. DOBÓR INSTRUMENTÓW PRAWNYCH

Dobór polega na wyborze mechanizmu organizującego transfer środków służących wsparciu poszczególnych działań. Ustawa przewiduje udzielanie pomocy w dwojaki sposób:

a) na podstawie decyzji administracyjnej (11 przypadków),

b) umowy cywilnoprawne (12 przypadków).

34. Renty strukturalne - UMOWA PRZEKAZANIA GOSPODARSTWA ROLNEGO ZA RENTĘ STRUKTURALNĄ

I. INFORMACJE OGÓLNE

Możliwość uzyskania przez rolnika będącego w wieku przedemerytalnym miesięcznego świadczenia pieniężnego , zwanego rentą strukturalną wprowadzona została ustawą z dnia 26 kwietnia 2001 r. o rentach strukturalnych w rolnictwie. Wprowadzała dość rygorystyczne warunki, dając w zamian niską rentę. Przestała obowiązywać 31 grudnia 2003 (do tego czasu można było składać wnioski).

Obecnie podstawą do uruchomienia w Polsce wsparcia rent strukturalnych przewidzianych w prawie wspólnotowym stanowi objęcie tej formy działania: ustawą z dnia 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Programem na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Szczegółowe warunki określa rozporządzenie ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 19 czerwca 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania "Renty strukturalne" objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013.

Przez przekazanie gospodarstwa rolnego należy rozumieć odpłatne lub nieodpłatne przeniesienie własności gruntów wchodzących w skład tego gospodarstwa, na rzecz osoby fizycznej lub prawnej albo jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, jak również przejęcie tych gruntów na własność SP, w drodze decyzji Prezesa Agencji Własności Rolnej SP (od 2003 r.- ANR).

II. PODMIOTY

i) ROLNIK

Podmiotem, który może przekazać gospodarstwo rolne za rentę strukturalną jest rolnik. Rozporządzenie definiuje rolnika jako producenta rolnego będącego osobą fizyczną prowadzącego na własny rachunek działalność rolniczą w gospodarstwie rolnym położonym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Rentę strukturalną przyznaje się rolnikowi (który jest właścicielem/współwłaścicielem gospodarstwa rolnego, a nie jedynie jego posiadaczem), jeżeli łącznie spełnia on następujące warunki:

1) ukończył 55 lat, lecz nie osiągnął wieku emerytalnego i nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty;

2) prowadził nieprzerwanie działalność rolniczą w gospodarstwie rolnym w okresie co najmniej 10 lat bezpośrednio poprzedzających złożenie wniosku o rentę strukturalną i w okresie ostatnich 10 lat podlegał przez okres co najmniej 5 lat ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu, określonemu w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników;

3) w dniu złożenia wniosku o rentę strukturalną:

a) podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu,

b) nie posiadał zaległości w opłacaniu należności z tytułu ubezpieczenia społecznego rolników;

4) został wpisany do ewidencji producentów, stanowiącej część krajowego systemu ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności;

5) przekazał gospodarstwo rolne o łącznej powierzchni użytków rolnych wynoszącej co najmniej 3 ha 6 ha, a w przypadku gospodarstw rolnych położonych w województwie małopolskim, podkarpackim, śląskim lub świętokrzyskim - co najmniej 1 ha, z zastrzeżeniem § 6 ust. 1 pkt 2 lit. a 3 ha; w przypadku gospodarstw rolnych położonych na obszarze więcej niż jednego województwa, za województwo, w którym jest położone gospodarstwo rolne, uznaje się to województwo, w którym jest położona największa część użytków rolnych wchodzących w skład tego gospodarstwa;

6) zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej.

Rentę strukturalną za przekazanie gospodarstwa rolnego przyznaje się tylko jednej osobie. Jeżeli rolnik pozostaje w związku małżeńskim, a warunki do ubiegania się o przyznanie renty strukturalnej spełniają oboje małżonkowie, rentę strukturalną przyznaje się tylko jednemu z nich, z reguły rolnikowi. Dopiero gdy rolnik nie spełnia warunków do uzyskania tego świadczenia albo nie ubiega się o nie, rentę strukturalną przyznaje się jego małżonkowi, jeżeli spełnia on wszystkie warunki przewidziane dla rolnika, z wyjątkiem wpisu do ewidencji producentów. W razie śmierci uprawnionego do renty strukturalnej świadczenie to przyznaje się jego małżonkowi, nie dłużej jednak niż do dnia, do którego rentę pobierałby uprawniony, jeżeli spełnione są warunki określone w rozporządzeniu, ale w wysokości pomniejszonej o przysługujące uprawnionemu zwiększenie renty. Gospodarstwo rolne za rentę strukturalną powinni przekazać oboje małżonkowie, jeśli gospodarstwo to wchodzi w skład ich majątku wspólnego. Do jego przekazania jako czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu wymagana jest zgoda drugiego małżonka.

ii) NASTĘPCA

Jest to osoba fizyczna, która rozpoczyna działalność rolniczą prowadzenie działalności rolniczej po raz pierwszy z dniem przejęcia gospodarstwa rolnego od rolnika ubiegającego się o rentę strukturalnąi nie ukończyła 40. roku życia w dniu złożenia wniosku o rentę strukturalną, jeżeli do dnia wydania decyzji o przyznaniu renty strukturalnej temu rolnikowi została tej osobie przyznana pomoc finansowa na podstawie rozporządzenia z 17 października 2007 r.

III. PRZEDMIOT PRZEKAZANIA

Przedmiotem przekazania jest gospodarstwo rolne. Rozporządzenie nie zawiera definicji legalnej tego pojęcia, ale na podstawie uregulowań szczególnych należy wskazać, że gospodarstwo takie:

1) służy do prowadzenia działalności rolniczej, przez co rozumie się produkcję roślinną i zwierzęcą, w tym również produkcję materiału, szkółkarskiego, hodowlanego i reprodukcyjnego, produkcję warzywniczą, roślin ozdobnych i grzybów uprawnych, sadownictwo, hodowlę i produkcję materiału zarodowego ssaków, ptaków i owadów użytkowych, produkcję zwierzęcą typu przemysłowego fermowego oraz chów i hodowlę ryb;

2) obejmuje użytki rolne o łącznej powierzchni co najmniej 6 ha, a w przypadku gospodarstw rolnych położonych w województwie małopolskim, podkarpackim, śląskim lub świętokrzyskim - co najmniej 3 ha. W skład takiego gospodarstwa mogą wchodzić także inne składniki (np. inwentarz).

Przedmiotem przekazania może być całe gospodarstwo rolne (taki obowiązek dotyczy tylko przekazania na następcę) albo użytki rolne wchodzące w skład tego gospodarstwa.

IV. ISTOTA PRZEKAZANIA

Przekazanie gospodarstwa rolnego za rentę strukturalną polega na wyzbyciu się własności gospodarstwa (użytków rolnych wchodzących w jego skład).

Warunek przekazania gospodarstwa rolnego uważa się za spełniony, jeżeli:

1)   zostały przekazane wszystkie użytki rolne wchodzące w skład tego gospodarstwa, będące zarówno przedmiotem odrębnej własności rolnika i jego małżonka, jak również przedmiotem ich współwłasności;

2) przekazanie nastąpiło:

a)  przez przeniesienie własności gospodarstwa rolnego w całości na rzecz jednego następcy, przy czym powierzchnia użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego przekazywanego na rzecz następcy, z wyjątkiem zstępnego, nie może być mniejsza niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w gospodarstwie w województwie, w którym jest położona największa część użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, z tym że w województwie, w którym średnia powierzchnia gruntów rolnych w gospodarstwie jest wyższa niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w kraju, minimalna powierzchnia użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego przekazywanych na rzecz następcy nie może być mniejsza niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w gospodarstwie w kraju, albo

a) przez przeniesienie własności gospodarstwa rolnego w całości na rzecz następcy, przy czym powierzchnia użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego następcy po przekazaniu nie może być mniejsza niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w kraju; w przypadku gdy powierzchnia użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego następcy po przekazaniu jest mniejsza niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w kraju, następca powinien uzupełnić powierzchnię użytków rolnych w terminie określonym dla następcy na podstawie rozporządzenia z dnia 17 października 2007 r., albo

b)  na powiększenie jednego lub kilku gospodarstw rolnych przez odpłatne lub nieodpłatne przeniesienie własności użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, przy czym powierzchnia użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego po powiększeniu nie może być mniejsza niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w gospodarstwie w województwie, w którym jest położona największa część przekazywanych użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, z tym że w województwie, w którym średnia powierzchnia gruntów rolnych jest wyższa niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w kraju, powierzchnia użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego po powiększeniu nie może być mniejsza niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w kraju.

b) przez przeniesienie własności gospodarstwa rolnego w całości na powiększenie jednego gospodarstwa rolnego, przy czym powierzchnia użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego po powiększeniu nie może być mniejsza niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w kraju, z tym że w przypadku przekazywania gospodarstwa rolnego o powierzchni użytków rolnych większej niż 10 ha powierzchnia użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego po powiększeniu powinna być większa co najmniej o 10 % od powierzchni użytków rolnych wchodzących w skład przekazywanego gospodarstwa rolnego.

Warunek przekazania gospodarstwa rolnego uważa się także za spełniony, jeżeli ANR skorzystała z prawa pierwokupu lub prawa wykupu, w zakresie użytków rolnych wchodzących w skład tego gospodarstwa.

V. FORMY PRZEKAZANIA

i) UMOWA

Sposób ten ma charakter podstawowy, jest preferowany przez ustawodawcę.

Na wniosek rolnika lub jego małżonka ANR pośredniczy w sprzedaży nieruchomości.

Umowne przekazanie polega na przeniesieniu własności gospodarstwa rolnego lub użytków rolnych wchodzących w skład tego gospodarstwa- wybór należy do przekazującego. Przekazanie może nastąpić odpłatnie lub nieodpłatnie, a w tym celu wykorzystane powinny być umowy prawa cywilnego. Ustawodawca nie wykreował „umowy o przekazaniu gospodarstwa rolnego”, choć takim pojęciem się posługuje. Powinna być oczywiście zachowana forma aktu notarialnego.

Umowa może być zawarta zgodnie z rozporządzeniem:

a) z osobą fizyczną, o ile:

- jest następcą albo rolnikiem, który nie ukończył 50. roku życia,

b)  posiada kwalifikacje zawodowe przydatne do prowadzenia działalności rolniczej,

- posiada odpowiednie kwalifikacje zawodowe,

- nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty,

- zobowiąże się do prowadzenia osobiście działalności rolniczej na przejętych użytkach rolnych przez okres co najmniej 5 lat i złożenia wniosku o wpis do ewidencji producentów, jeżeli dotychczas nie została do niej wpisana, a w przypadku następcy również do sporządzenia planu rozwoju przejmowanego gospodarstwa;

- zobowiąże się do spełnienia warunku dotyczącego minimalnej powierzchni użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, nie mniejszej niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w gospodarstwie w kraju oraz przedłożenia do biura powiatowego ARiMR kopii dokumentu potwierdzającego spełnienie tego warunku,

- zobowiąże się do uzupełnienia wykształcenia oraz przedłożenia do biura powiatowego ARiMR kopii dokumentu potwierdzającego uzupełnienie tego wykształcenia - w przypadku następcy, który nie posiada odpowiednich kwalifikacji zawodowych w zakresie wykształcenia,

- zobowiąże się do przedłożenia do biura powiatowego ARiMR potwierdzonej za zgodność z oryginałem przez pracownika Agencji kopii planu rozwoju przejmowanego gospodarstwa- w przypadku następcy;

b) z osobą prawną lub jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, o ile:

- nie jest jednostką sektora finansów publicznych (za wyjątkiem pierwokupu i wykupu ANR);

- działalność rolnicza należy do zakresu jej działania.

ii) DECYZJA

Ma ona charakter wyjątkowy i uzupełniający. ANR przejmuje nieodpłatnie na podstawie decyzji Prezesa Agencji wskazaną we wniosku nieruchomość na własność SP tylko w razie stwierdzenia niemożności jej sprzedaży.

VI. POSTĘPOWANIE

Jest wieloetapowe, rozpoczyna się na udokumentowany pisemny wniosek rolnika lub małżonka złożony do kierownika biura powiatowego ARiMR. Kierownik dokonuje weryfikacji wniosku i albo wydaje decyzję odmawiającą przyznanie świadczenia, albo postanowienie o spełnianiu warunków do uzyskania świadczenia. Wnioskodawca w terminie 6 miesięcy od otrzymania postanowienia powinien (i) przekazać gospodarstwo rolne i (ii) zaprzestać prowadzenia działalności rolniczej. Następnie przekazuje kierownikowi dokumenty potwierdzające spełnienie tych warunków (a gdy przejmującym jest następcą- także plan rozwoju gospodarstwa).

Renty strukturalne są przyznawane według kolejności otrzymania w danym województwie według kolejności ustalonej przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa przy zastosowaniu kryteriów wyboru wniosków o przyznanie renty strukturalnej wraz z uwzględnieniem limitu środków na dany rok realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich.

VII. FUNKCJE PRZEKAZANIA

a) funkcja strukturalna- zmiana generacji w rolnictwie;

b) funkcja socjalna- zapewnieniem środków utrzymania dla rolnika.

ZASADY I TRYB POSTĘPOWANIA W SPRAWIE PRZEKAZANIA GOSPODARSTW ROLNYCH W TRYBIE PRZEPISÓW O RENTACH STRUKTUYRALNYCH

I. INFORMACJE OGÓLNE

Przekazanie gospodarstwa rolnego za rentę strukturalną stanowi obecnie najważniejszą formę prawną służącą zmianie generacji w gospodarstwach rolnych. Oddziaływanie na stosunki demograficzne w rolnictwie ma w ustawodawstwie rolnym Unii długą tradycję- już plan Mansholta uważał przeprowadzenie zmian generacyjnych za jeden z podstawowych celów.

Zaznaczyć należy, że nie wprowadzono odrębnej „umowy przekazania gospodarstwa rolnego za rentę strukturalną”, lecz odbywa się to za pomocą typowych umów prawa cywilnego prowadzących do przeniesienia własności nieruchomości.

II. PODSTAWY PRAWNE

Renty strukturalne po raz pierwszy uregulowano w ustawie z dnia 26 kwietnia 2001 r. o rentach strukturalnych w rolnictwie. Był to wyraz dostosowywanie polskiego prawa do unijnych wymagań.

Polska, wstąpieniu do UE, została objęta wspólnotowym ustawodawstwem rolnym, w tym rozporządzeniem Rady (WE) nr 1257/1999 w sprawie wsparcia rozwoju wsi przez Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie. Zgodnie z nim Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi opracował polski Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004-2006. jednym z podstawowych instrumentów tego Planu były renty strukturalne, regulowane rozporządzeniem Rady Ministrów z 30 kwietnia 2004 r. Nazwę „renta strukturalna” zachowano, jednak konstrukcja systemu uległa znacznej zmianie.

Obecnie obowiązuje PROW na lata 2007-2013, który swym zakresem obejmuje „Renty strukturalne” oraz „Ułatwianie startu młodym rolnikom”. Realizację określa rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 19 czerwca 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania "Renty strukturalne" objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013.

III. ZASADY

i) Komu można przyznać rentę strukturalną?

Rentę strukturalną przyznaje się producentowi rolnemu będącemu osobą fizyczną prowadzącą na własny rachunek działalność rolniczą w gospodarstwie rolnym położonym na terytorium Polski, jeżeli łącznie spełnia on następujące warunki: 1) ukończył 55 lat, lecz nie osiągnął wieku emerytalnego i nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty; 2) prowadził nieprzerwanie działalność rolniczą w gospodarstwie rolnym w okresie co najmniej 10 lat bezpośrednio poprzedzających złożenie wniosku o rentę strukturalną i w okresie ostatnich 10 lat podlegał przez okres co najmniej 5 lat ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu, określonemu w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników, zwanemu dalej "ubezpieczeniem emerytalno-rentowym"; 3) w dniu złożenia wniosku o rentę strukturalną: a)  podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu, b)  nie posiadał zaległości w opłacaniu należności z tytułu ubezpieczenia społecznego rolników; 4) został wpisany do ewidencji producentów, stanowiącej część krajowego systemu ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności; 5) przekazał gospodarstwo rolne o łącznej powierzchni użytków rolnych wynoszącej co najmniej 3 ha 6 ha, a w przypadku gospodarstw rolnych położonych w województwie małopolskim, podkarpackim, śląskim lub świętokrzyskim [posiadają najgorszą strukturę obszarową gospodarstw rolnych]- co najmniej 1 ha, z zastrzeżeniem § 6 ust. 1 pkt 2 lit. a 3 ha; w przypadku gospodarstw rolnych położonych na obszarze więcej niż jednego województwa, za województwo, w którym jest położone gospodarstwo rolne, uznaje się to województwo, w którym jest położona największa część użytków rolnych wchodzących w skład tego gospodarstwa; 6) zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej.

ii) Kto może być następcą?

Osoba fizyczna, która rozpoczyna działalność rolniczą prowadzenie działalności rolniczej po raz pierwszy z dniem przejęcia gospodarstwa rolnego od producenta rolnego ubiegającego się o rentę strukturalną i nie ukończyła 40. roku życia w dniu złożenia wniosku o rentę strukturalną, jeżeli do dnia wydania decyzji o przyznaniu renty strukturalnej temu producentowi rolnemu została tej osobie przyznana pomoc finansowa na podstawie rozporządzenia z dnia 17 października 2007 r. Nowością jest właśnie wymóg bycia jednocześnie beneficjentem wsparcia w ramach działania „Ułatwianie startu młodym”.

iii)Przedmiot przekazania

Przedmiotem tym jest gospodarstwo rolne. Jeżeli wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków- oboje powinni je przekazać. Brak jest w rozporządzeniu definicji legalnej tego pojęcia. Nie ulega wątpliwości, że takie gospodarstwo musi służyć do prowadzenia działalności rolniczej [przez co rozumie się (§ 2 pkt 1 rozp. produkcję roślinną lub zwierzęcą, w tym również produkcję materiału siewnego, szkółkarskiego, hodowlanego i reprodukcyjnego, produkcję warzywniczą, roślin ozdobnych i grzybów uprawnych, sadownictwo, hodowlę i produkcję materiału zarodowego ssaków, ptaków i owadów użytkowych, produkcję zwierzęcą typu przemysłowego fermowego oraz chów i hodowlę ryb] oraz obejmuje użytki rolne o określonej wielkości.

iv) Jaka jest wysokość renty?

Wysokość renty strukturalnej stanowi 150 % kwoty najniższej emerytury wynosi 1.013 zł, a przy uwzględnieniu wszystkich zwiększeń (np. pozostawanie w związku małżeńskim)- 1791 zł. Skrócony został również okres wypłaty tego świadczenia- do osiągnięcia przez pobierającego rentę 65 roku życia.

v) Jaka jest minimalna norma obszarowa?

Odnosi się do powiększanego gospodarstwa- powierzchnia użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego następcy po przekazaniu nie może być mniejsza niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w kraju.

IV. TRYB POSTĘPOWANIA

Przekazanie gospodarstwa rolnego za rentę strukturalną polega na wyzbyciu się własności gospodarstwa, brak-jak dawniej- możliwości oddania go w dzierżawę.

i) Warunki przekazania

Uważa się je za spełnione jeżeli: 1) zostały przekazane wszystkie użytki rolne wchodzące w skład tego gospodarstwa, będące zarówno przedmiotem odrębnej własności rolnika i jego małżonka, jak również przedmiotem ich współwłasności; 2) przekazanie nastąpiło: a)  przez przeniesienie własności gospodarstwa rolnego w całości na rzecz jednego następcy, przy czym powierzchnia użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego przekazywanego na rzecz następcy, z wyjątkiem zstępnego, nie może być mniejsza niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w gospodarstwie w województwie, w którym jest położona największa część użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, z tym że w województwie, w którym średnia powierzchnia gruntów rolnych w gospodarstwie jest wyższa niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w kraju, minimalna powierzchnia użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego przekazywanych na rzecz następcy nie może być mniejsza niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w gospodarstwie w kraju, albo a) przez przeniesienie własności gospodarstwa rolnego w całości na rzecz następcy, przy czym powierzchnia użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego następcy po przekazaniu nie może być mniejsza niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w kraju; w przypadku gdy powierzchnia użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego następcy po przekazaniu jest mniejsza niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w kraju, następca powinien uzupełnić powierzchnię użytków rolnych w terminie określonym dla następcy na podstawie rozporządzenia z dnia 17 października 2007 r., albo b)  na powiększenie jednego lub kilku gospodarstw rolnych przez odpłatne lub nieodpłatne przeniesienie własności użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, przy czym powierzchnia użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego po powiększeniu nie może być mniejsza niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w gospodarstwie w województwie, w którym jest położona największa część przekazywanych użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, z tym że w województwie, w którym średnia powierzchnia gruntów rolnych jest wyższa niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w kraju, powierzchnia użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego po powiększeniu nie może być mniejsza niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w kraju. b) przez przeniesienie własności gospodarstwa rolnego w całości na powiększenie jednego gospodarstwa rolnego, przy czym powierzchnia użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego po powiększeniu nie może być mniejsza niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w kraju, z tym że w przypadku przekazywania gospodarstwa rolnego o powierzchni użytków rolnych większej niż 10 ha powierzchnia użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego po powiększeniu powinna być większa co najmniej o 10 % od powierzchni użytków rolnych wchodzących w skład przekazywanego gospodarstwa rolnego. Warunek przekazania gospodarstwa rolnego uważa się także za spełniony, jeżeli Agencja Nieruchomości Rolnych skorzystała z określonego w ustawie z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego prawa pierwokupu lub prawa, w zakresie użytków rolnych wchodzących w skład tego gospodarstwa.

ii) Forma przekazania

W drodze umowy	Na podstawie decyzji Prezesa ANR
Charakter podstawowy, preferowany przez prawodawcę.	Charakter uzupełniający i wyjątkowy.
Musi być dokonane w formie aktu notarialnego, wybór umowy należy do podmiotu przekazującego. Umowa może być zawarta z osobą fizyczną, osobą prawną oraz jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, o ile spełniają wymogi (np. osoba fizyczna nie może ukończyć 50. roku życia, a osoby prawne muszą zakresem swej działalności obejmować działalność rolniczą.	Agencja przejmuje nieodpłatnie na podstawie decyzji wskazaną we wniosku nieruchomość na własność Skarbu Państwa tylko w razie stwierdzenia niemożności jej sprzedaży.

iii) Tryb postępowania

Renty strukturalne są przyznawane według kolejności otrzymania w danym województwie według kolejności ustalonej przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, przy zastosowaniu kryteriów wyboru wniosków o przyznanie renty strukturalnej.

Rentę strukturalną przyznaje się tylko jednej osobie. Nie stanowi ona rekompensaty wartości przekazanego gospodarstwa.

Postępowanie jest wieloetapowe:

1 krok) odpowiednio udokumentowany pisemny wniosek rolnika lub małżonka uprawnionego do pobierania renty strukturalnej złożony do kierownika biura powiatowego ARiMR;

2 krok) weryfikacja wniosku przez w/w organ- decyzja odmawiająca przyznanie świadczenia (np. gospodarstwo jest mniejsze niż wymagane) lub postanowienie o spełnianiu warunków;

3 krok) wnioskodawca w ciągu 6 miesięcy od otrzymania postanowienia powinien przekazać gospodarstwo rolne i zaprzestać działalności rolniczej;

4 krok) przedstawić kierownikowi biura dokumenty potwierdzające ten fakt, a w przypadku przejęcia przez następcę- także plan rozwoju gospodarstwa.

V. OCENA

Ocena omawianych rozwiązań nie jest jednoznaczna. Początkowo funkcja demograficzna tego instrumentu odgrywa raczej drugoplanową rolę. W ustawie z 2001 r. kładziono nacisk na transformację obszarową gospodarstw rolnych, w ramach PROW na lata 2004-2006 z kolei uznano rentę za sposób na dystrybucję publicznych środków pomiędzy rolników, co wiązało się z funkcją socjalna rent. Dopiero obecny PROW wskazuje na zasadnicze zadanie tego instrumentu, czyli transformację pokoleniową. Istnieje jednak obawa, że w związku z znaczą obniżką wysokości świadczeń socjalnych, dojdzie do spadku zainteresowania tym rozwiązaniem.

35. OBRÓT RODZINNY ZIEMIĄ.

Szczególną formą obrotu jest obrót rodzinny. Wyznacznikiem tego typu obrotu jest stosunek bliskości między jego stronami. Podstawowe jego formy, najczęściej spotykane w praktyce to:

a) umowa darowizny

Brak jest wymogu, aby strony umowy darowizny pozostawały w stosunku pokrewieństwa
lub powinowactwa, niemniej w praktyce niemal nie dokonuje się darowizny rzecz osób niespokrewnionych. Na tej podstawie został sformułowany pogląd o konieczności istnienia stosunku bliskości pomiędzy darczyńcą a obdarowanym, jako causa darowizny gospodarstwa rolnego.

W stosunkach wiejskich nie odbiega w zasadzie od wzorca określonego w art.888 KC: „Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku”. Przedmiotem darowizny są poszczególne składniki gospodarstwa rolnego, a w praktyce nieruchomości rolne , a nie gospodarstwo rolne jako zorganizowana całość gospodarcza

Najczęściej w akcie notarialnym obejmującym umowę dzierżawy zamieszcza się oświadczenie o ustanowieniu służebności mieszkania na rzecz rolnika i jego małżonka
a znacznie rzadziej prawa użytkowanie działki gruntu. W ten sposób rolnik-darczyńca zabezpiecza swoje potrzeby mieszkaniowe, uzyskane zaś przez niego świadczenie emerytalne czy rentowe uzupełnia często dochody z gospodarstwa prowadzonego już przez następcę. Rolnik dokonując darowizny może zdecydować o przeniesieniu własności tego gospodarstwa na rzecz małżonków lub na rzecz tylko jednego z nich.

Rolnik ma możliwość odwołania darowizny jeszcze niewykonanej jak i darowizny już wykonanej ( na podstawie okoliczności wymienionych w KC ).

Darowizna jest formą przekazywania gospodarstwa rolnego w ręce młodej generacji.

Szerzej: patrz zagadnienie nr 18.

b) umowa dożywocia

Art. 908 KC - rolnik zobowiązuje się przenieść własność nieruchomości na nabywcę,
a nabywca w zamian za przeniesienie własności tej nieruchomości zobowiązuje się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie-umowa ta pełni funkcje alimentacyjną.

Wadą umowy jest słaba ochrona zarówno dożywotnika jaki i nabywcy. Świadczenie przysługujące z tytułu dożywocia określają same strony ( umowa powinna precyzyjnie określić ich rodzaj i wielkość). Z reguły w umowie ustanawia się służebność mieszkania, rzadziej użytkowanie. Rolnik po przekazaniu zazwyczaj nadal mieszka na gospodarstwie rolnym, ale jest on niezależny finansowo ( z uwagi na rentę czy emeryturę).

Szerzej: patrz zagadnienie nr 18.

c) umowa z następcą

Przez umowę z następcą rolnik będący właścicielem (współwłaścicielem) gospodarstwa rolnego zobowiązuje się przenieść na osobę młodszą od niego co najmniej o 15 lat (następcę) własność (udział we współwłasności) i posiadanie tego gospodarstwa z chwilą nabycia prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej, jeżeli następca do tego czasu będzie pracować w tym gospodarstwie.

DAROWIZNA I DOŻYWOCIE JAKO FORMY ZMIANY GENERACJI W ROLNICTWIE

I. INFORMACJE OGÓLNE

Zmiana generacji w rolnictwie oznacza obejmowanie gospodarstw rolnych przez młode pokolenie, przede wszystkim przez członków rodziny. W praktyce polega ona na przeniesieniu prawa własności nieruchomości rolnych na nabywcę młodszego od rolnika w drodze dziedziczenia lub inrer vivos. W tym ostatnim wypadku stosować można czynności prawne uniwersalne- darowiznę i dożywocie.

Szerokie wykorzystanie tych umów w obrocie rolnym wynikało m.in. z powiązaniem ich
z ubezpieczeniem społecznym rolników- stanowiły one bowiem formę „zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej” przez rolnika mającego ustalone prawo do emerytury. Umowy te także stanowiły preferowaną formę przekazania gospodarstwa rolnego za rentę strukturalną. Wykorzystywane także są do dokonywania „działów za życia”.

Umowy darowizny i dożywocia występują przede wszystkim w tzw. obrocie rodzinnym. Darowizna wykorzystywana jest przede wszystkim przez tych rolników, którzy mają zapewnione środki utrzymania.

II. DAROWIZNA

i) POJĘCIE I CHARAKTER PRAWNY

Jest to umowa nazwana KC (Tytuł XXXIII, art. 888-902). Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Umowa darowizny jest umową konsensualną, jednostronnie zobowiązującą, kauzalną. Oświadczenie darczyńcy (ale i obdarowanego, jeżeli przedmiotem umowy jest nieruchomość) powinno być zawarte w formie aktu notarialnego (ad solemnitatem). Wykonanie czynności, niezawartej w wymienionej formie, konwaliduje ten brak.

ii) PRZEDMITO DAROWIZNY

Przedmiotem takiej umowy nie jest gospodarstwo rolne, lecz jej części (najczęściej nieruchomości). Umowy są jednak tak konstruowane, że obejmują wszelkie składniki materialne gospodarstwa.

ii) PRAWA I OBOWIĄZKI STRON

	PRAWA	OBOWIĄZKI
DARCZYŃCA	W wypadkach przewidzianych w ustawie- odwołanie darowizny. W „praktyce rolnej” darczyńca obciąża poleceniem, które ma za zadanie zabezpieczenie swojej przyszłości.	1) wykonanie darowizny w taki sposób, aby obdarowany uzyskał korzyść majątkową. 2) obowiązek zapłaty odsetek za opóźnienie (przy świadczeniu pieniężnym) 3) odpowiedzialność za wady rzeczy darowanej-.
OBDAROWANY	1) żądanie wykonania darowizny, 2) gdy po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarcza darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Można zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.	Wykonanie polecenia (w „praktyce rolnej” najczęściej ustanowienie służebności mieszkania na rzecz rolnika i jego małżonka).

iii) ODWOŁANIE DAROWIZNY

Darczyńca może odwołać darowiznę: (i) jeszcze nie wykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych; (ii) już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.

iv) ROZWIĄZANIE DAROWIZNY

Darowiznę można rozwiązać:

1) w drodze porozumienia stron, o ile nie została jeszcze wykonana,

2) na drodze sądowej- jeżeli darowizna ze względu na wartość świadczenia i brak uzasadnionych pobudek jest nadmierna, a została dokonana przez osobę, która została następnie ubezwłasnowolniona. Z żądaniem może wystąpić przedstawiciel osoby ubezwłasnowolnionej. Rozwiązania nie można żądać po upływie dwóch lat od jej wykonania.

III. DOŻYWOCIE

i) POJĘCIE I ZAWARCIE UMOWY O DOŻYWOCIE

a) Geneza i funkcja umowy

Wśród ludności wiejskiej od bardzo dawna rozpowszechniony był zwyczaj, na mocy którego rolnicy po osiągnięciu podeszłego wieku przekazywali swe gospodarstwa dorosłym dzieciom lub innym krewnym w zamian za dożywotnie utrzymanie siebie i bliskich. Umowa ta jednak nie była regulowana żadnym aktem prawnym, a znane instytucje prawa cywilnego do niej nie pasowały. By rozwiązać ten problem umowę taką, pod nazwą dożywocia, wprowadzono do Kodeksu Zobowiązań. Uregulowanie to zostało przejęte przez KC (Tytuł XXXIV, Dział II, art. 908-916), ze znacznymi jednak zmianami.

Wśród funkcji dożywocia można wskazać:

- rozwiązanie problemów alimentacji ludzi starych i niezdolnych do pracy,

- powodowanie przejścia własności nieruchomości bez przerw produkcyjnych,

- przyspieszenie przejmowania gospodarstw przez młodych rolników,

- hamowanie procesu rozdrabniania gospodarstw rolnych,

- zapobieganie konfliktom na tle dziedziczenia gospodarstw rolnych.

b) Strony

Zbywcą nieruchomości może być tylko osoba fizyczna. Dożywocie można zastrzec także na rzecz osoby bliskiej zbywcy nieruchomości. Brak jest za to ograniczeń podmiotowych, jeśli chodzi o nabywców.

c) Przedmiot umowy

Przedmiotem zbycia może być każda nieruchomość (także więc budynek lub lokal), udział we współwłasności nieruchomości oraz użytkowanie wieczyste.

d) Treść i charakter prawny umowy

Umowa dożywocia jest czynnością zobowiązująco-rozporządzającą. Prawo dożywocia jest majątkowym prawem osobistym, niezbywalnym i niedziedzicznym.

Świadczenia nabywcy powinny być szczegółowo określone w umowie. Jeśli ich brak zbywca musi:

1) przyjąć zbywcę jako domownika,

2) dostarczać zbywcy wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału,

3) zapewnić zbywcy odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie,

4) sprawić zbywcy własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym. Treść prawa dożywocia może być poszerzona w drodze umowy w ten sposób, że nabywca może:

- zobowiązać się do obciążenia nieruchomości na rzecz zbywcy użytkowaniem (którego wykonywanie jest ograniczone do części nieruchomości), służebnością mieszkania lub inną służebnością osobistą,

- zobowiązać się do spełniania na rzecz zbywcy powtarzających się świadczeń w pieniądzu lub rzeczach oznaczonych co do gatunku.

Nabywca- jako właściciel- może nieruchomością tą rozporządzać. Dożywotnik uzyskał zabezpieczenie swych wierzytelności w ten sposób, że prawo dożywocia obciąża nieruchomość, i że do takiego obciążenia stosuje się odpowiednio przepisy o prawach rzeczowych ograniczonych.

e) Zawarcie umowy

Umowa dożywocia jest zawsze konsensualną czynnością prawną, którą należy sporządzić w formie aktu notarialnego (ad solemnitatem).

ii) ZMIANA TREŚCI I ZAKOŃCZENIE STOSUNKU DOŻYWOCIA

a) Zmiana

Ustawa dopuszcza zmianę treści prawa dożywocia w następujących przypadkach:

1) Jeżeli z jakichkolwiek powodów wytworzą się między dożywotnikiem a zobowiązanym takie stosunki, że nie można wymagać od stron, żeby pozostawały nadal w bezpośredniej ze sobą styczności sąd na żądanie jednej z nich zamieni wszystkie lub niektóre uprawnienia objęte treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tych uprawnień;

2) Jeżeli zobowiązany z tytułu umowy o dożywocie zbył otrzymaną nieruchomość, dożywotnik może żądać zamiany prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tego prawa.

b) Rozwiązanie

Umowa dożywocia może być rozwiązana tylko przez są i to jedynie w wyjątkowych wypadkach. Rozwiązanie nie jest jednak dopuszczalne po zbyciu nieruchomości obciążonej dożywociem.

36. GRUPY PRODUCENTÓW ROLNYCH I ICH ZWIĄZKI

I. INFORMACJE OGÓLNE

W UE organizacje producentów mają długoletnią tradycję- już w latach 70. ich organizacja została uregulowana w przepisach wspólnotowych. Znaczenie tych zrzeszeń jest tym większe, że niekiedy są one dopuszczane do uczestniczenia lub administrowania mechanizmami WPR.

Grupy producentów rolnych stanowią preferowaną formę gospodarowania, której celem jest poprawa efektywności i towarowości produkcji określonego produktu lub grupy produktów rolnych.

II. PODSTAWY PRAWNE

Na gruncie prawa polskiego obowiązuje ustawa z dnia 15 września 2000 r. o grupach producentów rolnych i ich związkach oraz rozporządzenie wykonawcze do niej Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi (z dnia 4 lipca 2003 r.). Ustawa określa zasady organizowania się producentów rolnych w grupy producentów i ich związki oraz zasady i warunki udzielania ze środków publicznych pomocy finansowej związanej z ich organizowaniem i funkcjonowaniem.

Celem działania grupy jest dostosowanie produkcji rolnej do warunków rynkowych, poprawy efektywności gospodarowania, planowania produkcji ze szczególnym uwzględnieniem jej ilości i jakości, koncentracji podaży oraz organizowania sprzedaży produktów rolnych, a także ochrony środowiska naturalnego.

III. PRZESŁANKI TWORZENIA

Przesłanki, które należy spełnić, aby uzyskać status grupy producentów można podzielić na:

a) podmiotowe: organizować się w grupy mogą osoby fizyczne, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej oraz osoby prawne prowadzące gospodarstwo rolne w rozumieniu przepisów o podatku rolnym lub prowadzące działalność rolniczą w zakresie działów specjalnych produkcji rolnej.

b) przedmiotowe: organizacje producentów rolnych tworzone są dla produkcji i zbytu jednego produktu rolnego lub grupy produktów, których wykaz znajduje się w rozporządzeniu;

c) formalnoprawne: dotyczy np. rozkładu kapitału zakładowego grupy i związanych z tym zasad podejmowania decyzji oraz trybu przystępowania i występowania z grupy (np. żaden z producentów nie może mieć więcej niż 20% głosów na walnym zgromadzeniu lub zgromadzeniu wspólników);

Grupy producentów podlegają rejestracji przez marszałka województwa.

d) organizacyjne: akt założycielski obligatoryjnie ustala pewne obowiązki członków, przykładowo takie jak: dostarczanie informacji dotyczących wielkości sprzedaży i cen uzyskiwanych za produkty, z uwagi na które grupa została powołana, a są sprzedawane poza grupą; wymóg przynależności tylko do jednej grupy w zakresie danego produktu lub grupy produktów.

IV. SKUTKI UZNANAI GRUPY

Uznane organizacje producentów rolnych administrują właściwymi dla danego rynku mechanizmami WPR, decydują o wielkości, rodzaju i jakości produktów rolnych wprowadzanych do obrotu, a w konsekwencji przejmują odpowiedzialność za stan rynku.

V. ZWIĄZKI

Przepisy unijne dla umocnienia znaczenia organizacji producentów i uzyskania stabilności rynku popierają tworzenie ich związków, co jest wyjątkiem od powszechnego zakazu organizowania porozumień handlowych i gospodarczych (jako zagrażających swobodnej konkurencji na wspólnym rynku).

Polska ustawa również zezwala na to, by grupy producentów rolnych danego produktu lub grupy produktów, w celu reprezentowania swoich interesów, mogły organizować się w związki grup producentów rolnych. Wylicza przy okazji przykładowo cele, jakie taki związek może realizować, m.in. organizowanie i koordynowanie zaopatrzenia w środki produkcji, organizacja i koordynacja zbywania produktów lub grupy produktów, będących przedmiotem działalności gospodarczej grup, przechowywanie i przygotowywanie do obrotu produktów lub grupy produktów oraz ich wstępnego przetwarzania.

W Polsce, inaczej niż w innych krajach, nie przewiduje się zrzeszania producentów w organizacjach międzybranżowych. W naszym kraju zadania tych organizacji powierzono izbom gospodarczym.

VI. GRUPY PRODUCENTÓW JAKO PRZEDSIĘBIORCY ROLNI

Grupa producentów rolnych prowadzi działalność jako przedsiębiorca mający osobowość prawną, pod warunkiem, że:

1) została utworzona przez producentów jednego produktu rolnego lub grupy produktów,

2) działa na podstawie statutu lub umowy,

3) składa się z członków, udziałowców lub akcjonariuszy, z których żaden nie może mieć więcej niż 20% głosów na walnym zgromadzeniu lub zgromadzeniu wspólników,

4) przychody ze sprzedaży produktów lub grup produktów wytworzonych w gospodarstwach członków grupy stanowią więcej niż połowę przychodów grupy ze sprzedaży produktów lub grup produktów, dla których grupa została utworzona,

5) określi obowiązujące członków grupy zasady produkcji, w tym dotyczące jakości i ilości produktów lub grup produktów oraz sposoby przygotowania produktów do sprzedaży.

Zrzeszeni producenci zobowiązują się do wprowadzania w całości (lub w większości) produktów wytworzonych we własnym zakresie do obrotu za pośrednictwem grupy. Prowadzi to oczywiście do ujednolicenia standardów produkcyjnych i stabilizacji rynku.

37. Zasady i tryb ochrony gruntów rolnych - OCHRONA (ILOŚCIOWA I JAKOŚCIOWA) GRUNTÓW ROLNYCH I LEŚNYCH

I. INFORMACJE OGÓLNE

Prawna ochrona gruntów rolnych doczekała się kompleksowej regulacji, której celem jest ochrona ziemi jako środka produkcji. Grunty rolne cechują się nieprzenaszalnością, niepowiększalnością oraz połączeniem elementów o charakterze naturalnym z tymi, które wprowadził człowiek. Jednocześnie jednak są one narażone na liczne zjawiska, które powodować mogą negatywne oddziaływanie (np. urbanizacja, uprzemysłowienie).

Ochrona produktywności ziemi jest celem ustawy z dnia 3 marca 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Przepisy tej ustawy mają charakter nadrzędny i wiążą zarówno właścicieli (użytkowników wieczystych) gruntów, jak i ich posiadaczy samoistnych i zależnych.

II. ZAKRES PRZEDMIOTOWY

Ustawa wyznacza zakres przedmiotowy przez taksatywne wyliczenie gruntów (pojęcia tego nie należy utożsamiać z pojęciem nieruchomości z art. 46¹ KC), które podlegają szczególnej ochronie. Są to grunty:

1) określone w ewidencji gruntów jako użytki rolne,

2) pod stawami rybnymi i innymi zbiornikami wodnymi, służącymi wyłącznie dla potrzeb rolnictwa,

3) pod wchodzącymi w skład gospodarstw rolnych budynkami mieszkalnymi oraz innymi budynkami i urządzeniami służącymi wyłącznie produkcji rolniczej oraz przetwórstwu rolno-spożywczemu,

4) pod budynkami i urządzeniami służącymi bezpośrednio do produkcji rolniczej uznanej za dział specjalny, stosownie do przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych i podatku dochodowym od osób prawnych,

5) parków wiejskich oraz pod zadrzewieniami i zakrzewieniami śródpolnymi, w tym również pod pasami przeciwwietrznymi i urządzeniami przeciwerozyjnymi,

6) pracowniczych ogrodów działkowych i ogrodów botanicznych,

7) pod urządzeniami: melioracji wodnych, przeciwpowodziowych i przeciwpożarowych, zaopatrzenia rolnictwa w wodę, kanalizacji oraz utylizacji ścieków i odpadów dla potrzeb rolnictwa i mieszkańców wsi,

8) zrekultywowane dla potrzeb rolnictwa,

9) torfowisk i oczek wodnych,

10) pod drogami dojazdowymi do gruntów rolnych.

III. OCHRONA ILOŚCIOWA

i) OGRANICZENIA PRZEZNACZENIA NA INNE CELE

Ochrona ilościowa polega na ograniczeniach w zakresie przeznaczania w/w gruntów na cele nierolnicze. Przez zmianę przeznaczenia rozumie się ustalanie innego niż rolny lub leśny sposób użytkowania gruntów.

Ustawa przewiduje, iż na inne cele można przeznaczyć przede wszystkim grunty oznaczone w ewidencji gruntów jako nieużytki, a w razie ich braku- inne grunty o najniższej przydatności produkcyjnej. Ustawa formułuje regułę, że na przeznaczenie gruntów na cele nierolnicze dokonuje się w ustaleniach miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w określonym trybie. Należy uzyskać zgodę w formie decyzji administracyjnej:

a) ministra ds. rozwoju wsi- jeżeli grunty rolne stanowią użytki rolne klas I-III oraz ich zwarty obszar przekracza 0,5 ha;

b) ministra ds. środowiska lub upoważnionej przez niego osoby- jeżeli grunty leśne stanowiące własność SP;

c) marszałka województwa (po uzyskaniu opinii izby rolniczej)- w wypadku pozostałych gruntów leśnych.

Zgoda na zmianę przeznaczenia wyrażana jest na wniosek wójta (…) złożony marszałkowi województwa. Do wniosku dołącza się opinię dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych (gdy chodzi o grunty leśne SP) lub opinię dyrektora parku (gdy chodzi o grunty parków narodowych). W odniesieniu do gruntów w pkt a) i b) marszałek dołącza swoja opinię i przekazuje wniosek odpowiedniemu ministrowi w terminie 30 dni od jego zgłoszenia.

ii) WYŁĄCZENIE GRUNTÓW Z PRODUKCJI ROLNICZEJ/LEŚNEJ

Wyłączenie z produkcji użytków rolnych wytworzonych z gleb pochodzenia mineralnego i organicznego, zaliczonych do klas I, II, III, IIIa, IIIb, oraz użytków rolnych klas IV, IVa, IVb, V i VI wytworzonych z gleb pochodzenia organicznego oraz gruntów leśnych, przeznaczonych na cele nierolnicze i nieleśne - może nastąpić tylko po wydaniu decyzji zezwalających na takie wyłączenie. Wydanie takiej decyzji następuje przed uzyskaniem pozwolenia na budowę. Również wydobycie torfów wymaga wydania takiej decyzji.

Decyzję taką wydają:

- starosta- co do gruntów rolnych,

- dyrektor regionalny Lasów Państwowych- co do gruntów leśnych,

- dyrektor parku narodowego- jeżeli jest on organem właściwym.

Nie jest wymagane wydanie decyzji o wyłączeniu gruntów rolnych, jeżeli mają one być użytkowane na cele leśne. Nie wymaga uzyskania zgody również okresowe wyłącznie gruntów z produkcji związane z podjęciem natychmiastowych działań interwencyjnych, wynikających z klęsk żywiołowych lub wypadków losowych.

Osoba na wniosek której wydano decyzję o wyłączeniu gruntów z produkcji musi uiścić:

a) jednorazową należność;

b) stałą opłatę roczną (trwałe wyłączenie przez 10 lat lub nietrwałe wyłączenie przez okres nie dłuższy niż lat 20);

c) jednorazowe odszkodowanie za przedwczesny wyrąb drzewostanu (grunty leśne);

d) opłata z tytułu niewykonania obowiązku zdjęcia oraz wykorzystania na cele poprawy wartości użytkowej gruntu próchniczej warstwy gleby z gruntów o określonych klasach oraz torfowisk.

IV. FINANSOWOPRAWNE ŚRODKI STYMULUJĄCE OGRANICZANIE

WYŁĄCZANIA GRUNTÓW Z PRODUKCJI

Ustawa wprowadza liczne środki tego typu:

1) obligatoryjne

Wyłączenie obowiązku uiszczenia należności i opłat rocznych oraz jednorazowego odszkodowania za przedwczesny wyrąb drzewostanu, jeżeli wyłączenie następuje na cele budownictwa mieszkaniowego:

a) do 0,05 ha w przypadku budynku jednorodzinnego,

b) do 0,02 ha, na każdy lokal mieszkalny, w przypadku budynku wielorodzinnego;

2) fakultatywne

Umorzenie całości lub części należności i opłat rocznych oraz jednorazowego odszkodowania za przedwczesny wyrąb drzewostanu. Dokonuje się to na wniosek rady gminy w przypadku inwestycji o charakterze użyteczności publicznej z zakresu oświaty i wychowania, kultury, kultu religijnego oraz ochrony zdrowia i opieki społecznej, jeżeli inwestycja ta służy zaspokojeniu potrzeb lokalnej społeczności, oraz dotyczącej powiększenia lub założenia cmentarza, jeżeli obszar gruntu podlegający wyłączeniu nie przekracza 1 ha i nie ma możliwości zrealizowania inwestycji na gruncie nie objętym ochroną;

3) zwrot uiszczonej należności

Jeżeli właściciel w okresie 2 lat zrezygnuje w całości lub w części z uzyskanego prawa do wyłączenia gruntów z produkcji rolniczej lub leśnej. Zwrot następuje odpowiednio do powierzchni gruntów nie wyłączonych z produkcji, w terminie do trzech miesięcy od dnia zgłoszenia rezygnacji.

4) zawieszenie części sumy należności i opłaty rocznej

Jeżeli w eksploatacji zbiorników wodnych przewiduje się udział osób wykorzystujących wodę na cele produkcji rolniczej, leśnej, wytwarzania energii elektrycznej w elektrowniach wodnych o mocy zainstalowanej nie większej niż 10 MW lub ochrony przeciwpowodziowej, zawiesza się na lat 10 uiszczenie proporcjonalnej części sumy należności i opłat rocznych. Proporcjonalną część sumy należności i opłat rocznych ustala się stosownie do udziału tych osób, określonego w dokumentacji technicznej eksploatacji zbiornika, z tym że ustalony w tej dokumentacji przepływ nienaruszalny zalicza się do eksploatacji zbiornika dla potrzeb rolnictwa. Zawieszoną część sumy należności i opłat rocznych umarza się po upływie 10 lat.

IV. OCHRONA JAKOŚCIOWA

i) INFORMACJE OGÓLNE

Jest to ochrona przed degradacją i dewastacją gruntów spowodowaną zarówno działalnością samego właściciela lub posiadacza gruntu rolnego, jak i innego podmiotu, zwłaszcza zakładów przemysłowych.

Ochrona jakościowa jest związana głównie ze szkodliwym oddziaływaniem tych przedsięwzięć, dla których ustanawia się obszar ograniczonego użytkowania, teren górniczy oraz w związku z podejmowanymi na gruntach rolnych inwestycjami infrastrukturalnymi.

Celem jest ochrona walorów produkcyjnych, a w razie ich ograniczenia- ochrona praw majątkowych właściciela gruntu rolnego. Ustawa wprowadza w związku z tym środki o charakterze:

a) cywilnoprawnym

Jeżeli właściciel gruntów rolnych położonych na obszarze szczególnej ochrony albo na obszarze ograniczonego użytkowania, poniósł szkodę przez obniżenie poziomu produkcji rolniczej lub leśnej, przysługuje mu z tego tytułu odszkodowanie od zakładu przemysłowego. W przypadku obniżenia poziomu produkcji w okresie trzech lat co najmniej o jedną trzecią dotychczasowej wartości, zakład jest obowiązany, na wniosek właściciela, wykupić całość lub część tych gruntów według cen wolnorynkowych. Jeżeli z kolei w wyniku realizacji planu zagospodarowania terenu zachodzi potrzeba zmiany kierunku produkcji rolniczej lub leśnej, zakład przemysłowy jest obowiązany zwrócić właścicielowi gruntów poniesione z tego tytułu nakłady i koszty oraz wypłacić równowartość szkód wynikłych ze zmiany kierunków produkcji.

b) administracyjnoprawnym

Dla gruntów położonych na obszarach ograniczonego użytkowania, istniejących wokół zakładów przemysłowych, rada gminy podejmuje uchwałę zatwierdzającą projekt planu gospodarowania na tych gruntach, który określa m.in.: rodzaje występujących zanieczyszczeń i ich stężenie, wpływ zanieczyszczeń lub innego szkodliwego oddziaływania na istniejący sposób zagospodarowania, z ewentualnym podziałem strefy ochronnej na części, aktualne kierunki produkcji roślinnej oraz wielkość tej produkcji, rośliny, które mogą być uprawiane, zalecenia dotyczące ich uprawy oraz proponowany sposób ich gospodarczego wykorzystania, sposób przeciwdziałania zmniejszeniu wartości użytkowej gleb, wysokość przewidywanych odszkodowań z tytułu obniżenia poziomu produkcji lub zmiany kierunku produkcji, ewentualne nakłady niezbędne do zmiany kierunków produkcji, przewidywany obszar i koszty nabycia gruntów przez zakład przemysłowy. W razie prowadzenia produkcji w sposób naruszający ustalenia planu wójt, w porozumieniu z wojewódzkim inspektorem sanitarnym, nakazuje właścicielowi gruntów w oznaczonym terminie zniszczenie określonych upraw, przemieszczenie zwierząt poza obszar ograniczonego użytkowania lub dokonanie ich uboju. Wykonanie decyzji następuje bez odszkodowania.

Okresowe badania skażenia gleb i roślin

Ponadto ustawa nakłada na starostę obowiązek dokonywania co 3 lata okresowych badań poziomu skażenia gleb i roślin. Jeżeli okresowe badania wykażą, że uzyskiwane płody nie nadają się do spożycia lub przetworzenia, kosztami badań należy obciążyć zakład przemysłowy, a skażone grunty wyłącza się z produkcji na drodze decyzji. Skutki tych decyzji obciążają zakład przemysłowy odpowiedzialny za skażenie. Na żądanie właściciela gruntów wyłączonych z produkcji, zakład przemysłowy jest obowiązany nabyć te grunty wraz z budynkami i urządzeniami. Jeżeli wyłączenie gruntów z produkcji następuje w wyniku ujemnego oddziaływania obiektów lub urządzeń należących do kilku osób, odpowiedzialność tych osób jest solidarna.

ii) REKULTYWACJA GRUNTÓW ROLNYCH

Obowiązek rekultywacji gruntów spoczywa na:

- osobie powodującej utratę lub ograniczenie wartości użytków rolnych,

- staroście, gdy nie da się ustalić w/w osoby,

- dyrektorze regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych,

- dyrektorze parku narodowego.

Rekultywację i zagospodarowanie gruntów planuje się, projektuje i realizuje na wszystkich etapach działalności przemysłowej. Rekultywację gruntów prowadzi się w miarę jak grunty te stają się zbędne całkowicie, częściowo lub na określony czas do prowadzenia działalności przemysłowej oraz kończy się w terminie do 5 lat od zaprzestania tej działalności. Jednak na terenach przewidywanego osiadania gruntów na skutek działalności górniczej zakład przemysłowy, na wniosek właściciela, rozpoczyna rekultywację przed wystąpieniem degradacji gruntów.

Rekultywacja jest także jednym ze sposobów naprawienia szkody wymienionych w ustawie Prawo geologiczne i górnicze.

V. ROSZCZENIA

Roszczenia odszkodowawcze za szkody powstałe w gruntach rolnych regulują przepisy ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie oraz KC o czynach niedozwolonych. Są to w szczególności:

a) naprawa niezwłoczna, ograniczenie szkód, naprawa;

b) odpowiedzialność deliktowa;

c) odpowiedzialność na zasadzie ryzyka z 435 KC;

d) roszczenia o charakterze prewencyjnym (144 KC, 222 § 2 KC, 429 KC).

Wśród środków wspierających ekstensyfikację produkcji (czyli zagospodarowywanie nowych ziem, rozszerzanie powierzchni uprawnej w celu podniesienia/zwiększenia produkcji rolnej) należy wskazać:

- przeznaczenie gruntów rolnych do zalesienia;

- prowadzenie gospodarstwa metodami ekologicznymi.

Polska po wstąpieniu do UE korzysta ze środków z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej na realizację działań wspierających m.in. poprawę struktury agrarnej.

38. oraz 39. ZASADY I TRYB SCALANIA I WYMIANY GRUNTÓW ROLNYCH

I. INFORMACJE OGÓLNE

Prawidłowa struktura przestrzenna gospodarstw rolnych jest jednym z podstawowych warunków efektywności produkcyjnej rolnictwa i szansą na korzystanie z osiągnięć współczesnej techniki rolniczej. Scalanie gruntów jest rozwiązaniem prawnym zmierzającym do poprawy niekorzystnej struktury przestrzennej gospodarstw. W Polsce ma ona długie tradycje- pierwsza ustawa o scalaniu gruntów została wydana już w 1923 r.

Obecnie obowiązuje ustawa z dnia 26 marca 1982 r. o scalaniu i wymianie gruntów.

II. DEFINICJE

Brak jest definicji legalnej scalania. Doktryna wskazuje, że poprzez scalanie (komasację) należy rozumieć zamianę nieruchomości rozdrobnionych lub o nieprawidłowej konfiguracji, należących do różnych podmiotów i znajdujących się na określonym obszarze, w celu tworzenia korzystniejszych warunków gospodarowania w rolnictwie i leśnictwie, poprawy struktury obszarowej gospodarstw rolnych, lasów i gruntów leśnych, racjonalnego ukształtowania rozłogów gruntów, dostosowania granic nieruchomości do systemu urządzeń melioracji wodnych, dróg oraz rzeźby terenu. Scalanie jest kompleksowym powiązaniem działań o charakterze urządzeniowo-rolnym i planistycznym.

Wymiana z kolei polega na zamianie położenia gruntów poprzez wzajemne zamiany, przy czym może obejmować grunty zabudowane, niezależnie od tego czy są położone w jednej lub kilku gminach.

III. PRZEDMIOT SCALANIA

Scaleniem podlegają grunty (czyli nieruchomości rolne, grunty leśne, grunty pod wodami, drogami i terenami kolejowymi oraz nieużytki) położone w jednej lub kilku wsiach bądź w ich częściach (tworzą one obszar scalenia) za wyjątkiem tych:

1) na których znajdują się zakłady górnicze i przemysłowe oraz prowadzona jest eksploatacja kopalin,

2) na których znajdują się zabytki historyczne, architektoniczne i rezerwaty przyrody,

3) użytkowanych na cele gospodarki rybackiej,

4) przeznaczonych na cele specjalne.

Grunty zabudowane mogą być scalone tylko na wniosek właściciela i pod warunkiem rozbiórki lub przeniesienia przez niego zabudowań w oznaczonym terminie, albo wyrażenia zgody na dokonanie rozliczenia wartości zabudowań w gotówce bądź w innej formie.

Za grunty stanowiące współwłasność można, za zgodą współwłaścicieli, wydzielić odrębne dla każdego z nich grunty odpowiadające wartości udziałów we współwłasności.

IV. FINANSOWANIE ORAZ KOORDYNACJA PRAC SCALENIOWO-WYMIENNYCH

Prace scaleniowo wymienne koordynuje i wykonuje samorząd województwa przy pomocy wyspecjalizowanych jednostek organizacyjnych.

Do finansowania powyższych prac oraz finansowania zagospodarowania poscaleniowego można włączyć publiczne środki wspólnotowe w rozumieniu ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju.

W przypadku prowadzenia scalania gruntów w związku z budową autostrady, koszty wykonania scalenia i wymiany gruntów oraz poscaleniowego zagospodarowania gruntów pokrywa Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad.

IV. PROCEDURA

i) WŁAŚCIWOŚĆ KOMPETENCYJNA ORGANÓW

Postępowanie to jest postępowaniem administracyjnym, które przeprowadza starosta jako zadanie z zakresu administracji rządowej ze środków budżetu państwa. Gdy grunty położone są na obszarze kilku powiatów o właściwości starosty decyduje w pierwszej kolejności liczba uczestników, ewentualnie obszar gruntów.

Wszczęcie tego postępowania następuje w drodze postanowienia, a kończy decyzja o zatwierdzeniu projektu scalania/wymiany. Wprowadzenie uczestników scalania w posiadanie wydzielonych nieruchomości następuje na zebraniu uczestników zwołanym przez starostę. Odmowa wszczęcia postępowania następuje w drodze decyzji.

ii) PODSTAWY WSZCZĘCIA POSTĘPOWANIA

Istnieją dwie możliwości wdrożenia postępowania:

a) na wniosek

Do złożenia wniosku uprawniona jest większość właścicieli gospodarstw rolnych położonych na projektowanym obszarze scalenia lub właściciele gruntów, których łączny obszar przekracza połowę powierzchni projektowanego obszaru scalenia.

b) z urzędu

Postępowanie wymienne nie może być rozpoczęte w ten sposób.

Postępowanie scaleniowe może być wszczęte z urzędu po uprzednim uzyskaniu opinii rady sołeckiej, a także działających na terenie danej wsi społeczno-zawodowych organizacji rolników, jeżeli:

1) grunty Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, których powierzchnia przekracza 10% projektowanego obszaru scalenia i nie mogą być racjonalnie zagospodarowane bez scalenia,

2) ukształtowanie rozłogów gruntów na projektowanym obszarze scalenia wskutek działalności przemysłowej, przebiegu istniejących lub budowanych dróg publicznych, kolei, rurociągów naziemnych oraz zbiorników wodnych lub urządzeń melioracji wodnych zostało lub zostanie znacznie pogorszone,

3) o scalenie wystąpi z wnioskiem osoba, której grunty wymagają poprawienia rozłogu, a jednocześnie scalenie to nie pogorszy warunków gospodarowania innym uczestnikom postępowania.

iii) UCZESTNICY I RADA UCZESTNIKÓW SCALENIA

Pod tym pojęciem należy rozumieć właściciela bądź samoistnego posiadacza albo zarządcę lub użytkownika gruntu położonego na obszarze scalenia lub wymiany. Zasadą jest osobisty udział w postępowaniu. Ze względu na sporą zazwyczaj liczbę uczestników spotykają się oni tylko na zwoływanych w określonych sytuacjach zebraniach ogólnych. Poza tym gremium reprezentowani są przez radę uczestników scalenia, która jest wybierana na zebraniu zwołanym przez starostę, o ile liczba uczestników scalenia przekracza 10 osób. Rada, w składzie 3-12 osób, jest społecznym organem doradczym.

iv) TRYB POSTĘPOWANIA

1. ustalenie stanu prawnego nieruchomości objętych scalaniem

Stan własności oraz posiadania gruntów, powierzchnię użytków i klasy gruntów określa się według danych ewidencji gruntów.

2. zasady szacunku gruntów

Szacunek gruntów jest najważniejszą czynnością w postępowaniu scaleniowym. Na podstawie szacunku ustala się wartość gruntów posiadanych przez uczestnika przed komasacją i te ustalenia stanowią podstawę do wydzielenia ekwiwalentu.

Ustawa scaleniowa przyjmuje tzw. zasadę szacunku względnego- szacunku gruntów dokonuje się na podstawie cen obowiązujących przy sprzedaży państwowych nieruchomości rolnych, z uwzględnieniem położenia gruntów na obszarze scalenia (np. dogodność dojazdu) oraz ich przydatności rolniczej i funkcji terenu wynikającej z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. System ten jest jednak systemem pomocniczym- stosuje się go w sytuacji, gdy uczestnicy scalenia nie określili (w drodze uchwały) zasad szacunku gruntów (starosta może uznać w drodze postanowienia, że tak określone zasady są sprzeczne ze słusznym interesem uczestnika/uczestników).

W przypadku wymiany regulacja powyższa znajduje odpowiednie zastosowanie, jednak starosta pozbawiony jest opisanego uprawnienia.

Szacunku gruntów dokonuje upoważniony przez starostę geodeta-projektant, pod nadzorem powołanej przez starostę komisji jako ciała doradczego. Przy szacunku gruntów objętych wymianą biorą udział wszyscy uczestnicy postępowania.

3. projekt scalania

Projekt scalenia/wymiany wyznacza się na gruncie i okazuje uczestnikom. Polega to na przeniesieniu w teren za pomocą odpowiednich metod geodezyjnych wszystkich elementów projektu, ich stabilizacji znakami trwałymi i dokonanie pomiaru sprawdzającego. W ciągu 14 dni można składać staroście zastrzeżenia.

Zgoda na dokonany szacunek wyrażana jest przez wszystkich uczestników w drodze uchwały (gdy chodzi o scalenie- starosta w razie braku uchwały może postanowieniem zaakceptować szacunek; w przypadku wymiany brak takiej zgody oznacza umorzenie postępowania wymiennego).

V. CHARAKTER I SKUTKI DECYZJI O ZATWIERDZENIU PROJEKTU SCALENIA

Projekt scalenia lub wymiany gruntów określa, w drodze decyzji starosta. Decyzja ta, poza wymogami z KPA, powinna określać:

- obszar scalenia lub wymiany gruntów,

- terminy i zasady objęcia w posiadanie gruntów wydzielonych w wyniku scalenia lub wymiany oraz sposoby rozliczeń, o których mowa w ustawie,

- przebieg granic w wypadkach określonych w Prawie geodezyjnym i kartograficznym.

Decyzję o zatwierdzeniu projektu scalenia gruntów podaje się do wiadomości przez jej odczytanie na zebraniu uczestników scalenia, a ponadto przez jej wywieszenie na okres 14 dni w lokalach urzędów gmin, na których terenie są położone scalane grunty, oraz na tablicach ogłoszeń we wsiach wchodzących w obszar scalenia. Z chwilą upływu tego terminu decyzję o zatwierdzeniu projektu scalenia gruntów uważa się za doręczoną wszystkim uczestnikom scalenia. Decyzję o zatwierdzeniu projektu wymiany gruntów doręcza się uczestnikom wymiany na piśmie.

Decyzja o zatwierdzeniu projektu scalenia lub wymiany gruntów stanowi tytuł do ujawnienia nowego stanu prawnego w księgach wieczystych i podstawę do wprowadzenia uczestników scalenia w posiadanie wydzielonych im gruntów. Decyzja ta nie narusza praw osób trzecich do gruntów wydzielonych w zamian za grunty posiadane przed scaleniem lub wymianą. Obciążenia wpisane do ksiąg wieczystych przenosi się z gruntów poddanych scaleniu lub wymianie na grunty wydzielone w wyniku scalenia lub wymiany.

VI.ZASADY OTRZYMANIA ORAZ WYDZIELENIA GRUNTÓW OBJĘTYCH SCALANIEM LUB WYMIANĄ

W zamian za objęte scaleniem lub wymianą lasy i grunty leśne oraz sady, ogrody, chmielniki i inne uprawy specjalne wydziela się inne użytki możliwie tego samego rodzaju i tej samej jakości. Jeżeli nie jest to możliwe, wydziela się inne użytki i stosuje dopłatę pieniężną, odpowiadającą różnicy wartości drzewostanów, drzew i krzewów, a także innych części składowych gruntów. Za zgodą uczestnika scalenia lub wymiany można wydzielić inne użytki odpowiadające wartości dopłaty.

W związku z zasadą ekwiwalentności gruntów (uczestnicy scalenia lub wymiany otrzymują grunty o równej wartości szacunkowej w zamian za dotychczas posiadane; za równą wartość szacunkową uważa się również wartość o różnicy nie przekraczającej 3%) przed i po scaleniu różnice w ich wartości nie mogą przekraczać 3%. W wypadkach gdy ze względów technicznych nie jest możliwe wydzielenie gruntów o równej wartości szacunkowej, stosuje się dopłaty pieniężne za różnicę wartości szacunkowej przekraczającą 3%. W żadnym jednak wypadku i dodatkowo bez zgody uczestnika scalania różnica powierzchni wydzielonych mu gruntów w stosunku do powierzchni gruntów objętych scaleniem nie może przekraczać:

1)20% powierzchni gruntów objętych scaleniem,

2)10% dotychczas posiadanych gruntów o szczególnie wysokiej przydatności rolniczej lub gruntów przeznaczonych w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego na cele nierolnicze.

Grunty wydzielone na cele miejscowej użyteczności publicznej oraz pod ulice i drogi przechodzą na własność gminy.

1. Podstawowe unormowania prawa unijnego w sferze hodowli roślin i nasiennictwa

Hodowla roślin i nasiennictwa stanowią gospodarczo dział rolnictwa , obejmujący wytwarzanie i stosowanie biologicznego środka produkcji, jakim jest materiał siewny odmian roślin. W polskim prawie obowiązują ustawy: o nasiennictwie oraz ustawa o ochronie prawnej odmian roślin.Ustawa o nasiennictwie reguluje spray rejestracji odmian roślin uprawnych oraz wytwarzania, oceny oraz obrotu i kontroli materiału siewnego odmian. Uwzględnia ona wspólny katalog odmian dopuszczonych do obrotu i wspólne wymagania dotyczące materiału siewnego i szkółkarskiego (dyrektywa EWG o wspólnym katalogu odmian rolniczych, dyrektywa w sprawie obrotu nasionami roślin warzywnych oraz dyrektywy dotyczące obrotu materiałem siewnym poszczególnych grup gatunków roślin uprawnych. Spawy ochrony prawnej odmian roślin, a w szczególności tryb oraz sposób przyznawania i pozbawiania prawa do ochrony wyhodowane albo odkrytej i wyprowadzonej przez hodowcę odmiany, a także zarobkowego korzystania z niej oraz zakres ochrony tego prawa, reguluje ustawa o ochronie prawnej odmian roślin. Dostosowana ona jest do Konwencji międzynarodowej o ochronie nowych odmian roślin, zwanej Konwencją UPOI i prawa wspólnotowego (rozporządzenie Rady w sprawie wspólnotowego prawa do odmiany roślin). Wypełnia ona jednocześnie obowiązek płynący z Porozumienia Światowej Organizacji Handlu (WTO) dotyczący własności intelektualnej TRIPS 1994, który polega na konieczności wprowadzania do wewnętrznego systemu prawa państwa członkowskiego WTO w stosunku do nowych odmian „patentu lub jakiejkolwiek innej formy sui generis albo też kombinacji obu tych systemów.

41. RYNEK ROLNY I INSTRUMENTY WSPARCIA

I. INFORMACJE OGÓLNE

Źródła prawa w odniesieniu do rynków rolnych są bardzo bogate i zróżnicowane. Na gruncie prawa wspólnotowego przykładowo można wskazać Traktat Rzymski, rozporządzenie Rady (WE) nr 1782/2003 ustanawiające wspólne zasady dla systemów wsparcia bezpośredniego w ramach wspólnej polityki rolnej i ustanawiające określone systemy wsparcia dla rolników. Prawo krajowe obejmuje m.in. ustawę z dnia 20 grudnia 2002 r. o organizacji niektórych rynków rolnych oraz ustawę z dnia 26 stycznia 2007 r. o płatnościach w ramach systemów wsparcia bezpośredniego.

II. RYNEK ROLNY

Zgodnie z art. 34 ust. 1 Traktatu Rzymskiego do osiągnięcia celów WPR ustanowiona została wspólna organizacja rynków rolnych. W praktyce regulacja rynku przybiera najczęściej postać europejskiej organizacji rynkowej właściwej dla danego produktu rolnego (tzw. rynki branżowe).Traktat przewiduje jednak także inne formy wspólnej organizacji rynku: wspólne reguły konkurencji, obowiązkowa koordynacja krajowych organizacji rynkowych.

Zgodnie z orzecznictwem ETS przez pojęcie „wspólnej organizacji rynków rolnych” rozumieć należy ustanowiony w drodze regulacji wspólnotowych katalog prawnych instrumentów regulowania konkretnego branżowego rynku rolnego, mających przede wszystkim na celu zapewnienie odpowiednich dochodów rolniczych, stabilizację rynków rolnych, a także inne cele określone w art. 33 Traktatu Rzymskiego.

II. INSTRUMENTY WSPARCIA

i) INTERWENCJA RYNKOWA

Jako podstawowe formy regulacji rynku wewnętrznego prawo wspólnotowe wyszczególnia następujące środki interwencji rynkowej:

- ceny rolne: cena referencyjna, cena interwencyjna (oznacza cenę zakupu produktów w ramach interwencji publicznej), cena minimalna;

- skup i zbyt interwencyjny;

- dystrybucję wśród najbardziej potrzebujących- produkty stanowiące zapasy interwencyjne mogą być udostępnione organizacjom charytatywnym w celu ich dystrybucji w ramach Unii;

- dopłaty z tytułu przechowywania produktów- przyznawanie dopłat przedsiębiorcom, którzy zobowiążą się do magazynowania określonego produktu przez wymagany okres na własny koszt i ryzyko.

ii) INSTRUMENTY OGRANICZANIA PRODUKCJI

Podstawowym środkiem ograniczania produkcji są kwoty produkcyjne, stosowane na rynku mleka oraz cukru. Ich podstawowym celem jest zmniejszenie proporcji pomiędzy popytem a podażą oraz wynikających z niej nadwyżek strukturalnych. Najpierw ustala się na poziome UE kwotę globalną produkcji, która następnie jest dzielona pomiędzy członków na tzw. kwoty krajowe. Kwota produkcyjna oznacza określenie maksymalnej ilości produktu, jaki może zostać wprowadzony do obrotu w danym roku gospodarczym.

iii) SYSTEMY POMOCY

System ten obejmuje głównie dopłaty. Jako przykład (jeden z licznych) można wskazać refundacje produkcyjne stosowane na rynkach skrobi i cukru. Refundacja produkcyjna polega na udostępnieniu produktów rolnych podstawowych przetwórcom po cenie niższej od ceny wynikającej ze stosowania wspólnych cen.

iv) NORMY HANDLOWE I WARUNKI PRODUKCJI

Normy handlowe stanowią minimalne wymagania dla produktów rolnych, które mają być objęte wsparciem w ramach wspólnej organizacji rynków. Dotyczą one w szczególności jakości produktów, pakowania, przechowywania, transportu. Szczególną postać wymagań jakościowych stanowi certyfikat produkcji.

v) HANDEL Z PAŃSTWAMI TRZECIMI

Zakazane jest stosowanie w handlu z państwami trzecimi nieprzewidzianych prawem europejskim opłat oraz innych ograniczeń. W praktyce jednak katalog instrumentów służących ochronie wspólnego rynku przed konkurencją z zewnątrz jest bardzo szeroki (np. pozwolenia na przywóz, cła).

42. WPŁYW USTALEŃ MIEJSCOWEGO PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO (MPZP) NA WYKONYWANIE WŁASNOŚCI NIERUCHOMOŚCI ROLNEJ

I. INFORMACJE OGÓLNE

Profesor Andrzej Stelmachowski na gruncie regulacji Konstytucji z 1997 r. zauważa, że:

1) o modelowym charakterze własności prywatnej przesądza art. 20 Konstytucji w brzmieniu: „Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej”.

2) obowiązuje zasada równej podmiotowej ochrony prawnej dla wszystkich (art. 64 ust. 2)

3) granice naruszania prawa własności określa art. 64 ust. 3 Konstytucji: „Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności”.

Kwestia ograniczenia własności została ustawowo skodyfikowana m.in. w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami.

II. PODSTAWA PRAWNA

Planowanie przestrzenne ma za swój przedmiot zagospodarowanie gruntami, Na obszarach wiejskich wpływa nie tylko na kształtowanie infrastruktury wiejskiej, ale także na organizowanie rolniczej przestrzeni produkcyjnej poprzez ścisłe funkcjonalne powiązanie z instytucja ochrony gruntów rolnych i leśnych, wyłączeniem gruntów z produkcji rolnej, ich przeznaczeniem do zalesiania oraz scalaniem gruntów.

Planowanie przestrzenne wyodrębniło się ze struktury organizacyjnej planowania, tworząc własną teorię, metodologię i technikę. Obecnie obowiązującym aktem prawnym w tym zakresie jest ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003.

Art. 6 ust. 1 wspomnianej ustawy stanowi, że: „Ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego kształtują, wraz z innymi przepisami, sposób wykonywania prawa własności nieruchomości”. Oznacza to, żę wykonywanie prawa własności następuje w dwóch sferach:

(i) korzystania z nieruchomości,

(ii) rozporządzania prawem własności.

III. WPŁYW MPZP NA SPOSÓB WYKONYWANIA PRAWA WŁASNOŚCI

W sferze korzystania z nieruchomości planowanie przestrzenne realizuje trzy zadania:

1) organizuje tereny zabudowane i przeznaczone pod zabudowę, wiążąc je z potrzebami produkcji rolnej,

2) kształtuje sposób zagospodarowania rolniczej przestrzeni produkcyjnej, jej strukturę obszarową i użytkową,

3) chroni rolnicze zasoby gruntowe przed ich przeznaczaniem na cele nierolnicze oraz ich degradacją.

Decydujące znaczenie w organizacji terenów zabudowanych i przeznaczonych do zabudowy mają gminne zasoby nieruchomości, do których z zasady nie wchodzą nieruchomości przeznaczone do produkcji rolnej..

III. WPŁYW MPZP NA OBRÓT NIERUCHOMOŚCIAMI

Wpływ ustaleń MPZP na obrót nieruchomościami jest ograniczony do:

a) podziału nieruchomości,

Projekt podziału opiniuje wójt (burmistrz, prezydent miasta) w zakresie ich zgodności z ustaleniami planu miejscowego. Każdoczesny właściciel jest związany ustalonym w MPZP przeznaczeniem nieruchomości.

b) kształtowania ich wartości,

Przeznaczenie nieruchomości w planie miejscowym w sposób oczywisty wpływa na jej cenę.

c) swobody wyboru kontrahenta, przypadku zastrzeżenia ustawowego prawa pierwokupu gminy na nieruchomości położonej na obszarze przeznaczonym w planie miejscowym na cele publiczne, pod warunkiem, że roszczenie gminy zostanie ujawnione na nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta.

Art. 109 ustawy o gospodarce nieruchomościami pozwala gminie na realizację jej podstawowych zadań w zakresie gospodarki nieruchomościami położonymi na terenie gminy.

IV. PRAWNE ŚRODKI OCHRONY UPRAWNIEŃ WŁAŚCICIELSKICH

Zawiera je art. 36 upzp. Można je podzielić na dwie grupy:

a) roszczenia o charakterze cywilnoprawnym:

- odszkodowanie za rzeczywiście poniesioną stratę,

- wykup nieruchomości lub jej części,

- zamiana nieruchomości,

- odszkodowanie z tytułu spadku wartości nieruchomości,

b) quasi-roszcenie, dochodzone w trybie administracyjnoprawnym, w postaci jednorazowej opłaty (renta planistyczna należna gminie) z tytułu wzrostu wartości nieruchomości). Wysokość nie może być wyższa niż 30% wzrostu wartości nieruchomości.

V. PODSUMOWANIE

1. kompetencje gminy do określenia przeznaczenia i sposobów zagospodarowania terenów położonych w jej granicach administracyjnych jest ograniczone przez: (i) zakres decentralizacji uprawnień gminy w zakresie zabudowy, (ii) nie dające się przewidzieć zmiany wartości nieruchomości.

2. Plan miejscowy stanowi dokument (akt prawa miejscowego), który „zarządza” przestrzenią w gminie (zwłaszcza kształtuje sposób korzystania z nieruchomości przez każdego właściciela/użytkownika wieczystego/posiadacza samoistnego).

3. Plan zabezpiecza także konieczność realizacji celów publicznych, które mogą ingerować w sferę rozporządzania nieruchomością.

4. Istnieją dwa ograniczenia dotyczące swobodnego wyboru gminy w zakresie zagospodarowania przestrzeni:

- obowiązek wprowadzenia przedsięwzięć rządowych zawartych m.in. w planach wojewódzkich do planu miejscowego,

- sam plan jest swoistym „stróżem” dokonywanych przez organy gminy decyzji w zakresie gospodarowania przestrzenią.

Brakujące zagadnienia:

- pojęcie działalności rolniczej (5)

- zasady dziedziczenia wkładu gruntowego w rsp. (10)

- zbycie udziału we współwłasności nieruchomości rolnej (13)

- płatności w ramach systemu wsparcia bezpośredniego (29)

- jednolita płatność obszarowa (30)

- procedura przyznania pomocy z EFRROW (32)

- charakter prawny umowy przyznania pomocy z EFRROW (33)

str. 57

---