PRAWO RODZINNE I SPADKOWE.

Egzamin:

Pisemny, gdy bdb z dwiczeo zwolnienie z jednego pytania otwartego, pytania od 8 do 12, w tym 2
kazusowe, po 1 z każdej dziedziny. 1 grupa pytao: wskaż, wylicz, wymieo..., 2: na czym polega (np.
jakaś instytucja)

Literatura:

Prawo rodzinne:

1) Smyczyoski „Prawo rodzinne i opiekuocze”
2) Strzebioczyk „Prawo rodzinne”
3) Ignatowicz, Nazar „Prawo rodzinne”
1) Prawo spadkowe:Skowrooska- Bocian „Prawo spadkowe”
2) Piątowski „Prawo spadkowe. Zarys wykładu”

PRAWO RODZINNE.

Źródła prawa rodzinnego:

a) Podstawowe

a. Kodeks rodzinny i opiekuoczy z 1964r.
b. Prawo o aktach stanu cywilnego z 1986r.

b) Uzupełniające

a. Konstytucja RP z 1997r.
b. Kodeks Cywilny
c. KPC
d. Prawo prywatne międzynarodowe

Prawo rodzinne jako częśd prawa cywilnego. Po wojnie odrebny system, ale od 1953r. SN uzanał
stosowanie części ogólnej prawa cywilnego do prawa rodzinnego. Chod też nie wszystko- np.
przedawnienie tak, ale nie dot. wad oświadczenia woli. Jest zastosowanie, ale nie wszystko
bezpośrednio.

Czy np. art. 5 KC? Tak, ale nie dot. np. praw stałych, długo taki pogląd, od 1968r. może byd stosowany
na ich gruncie, ale bardzo ostrożnie.

Systematyka prawa rodzinnego. Wynika z KRiO. 3 części:

1) Małżeostwo
2) Pokrewieostwo i powinowactwo
3) Opieka i kuratela

W literaturze kwestionuje się przynależnośd opieki i kurateli do prawa rodzinnego.

Przepisy dot. Powstania stosunku prawnego, następnie dot. treści, a ostatnie są o ustaniu więzi.

Podstawowe więzi prawnorodzinne.

a) Istota małżeostwa- sformalizowany związek mężczyzny i kobiety, do którego zawarcia

wystarcza spełnienie przesłanek z art. 1 KRiO. Czyli nie są nim związki partnerskie.

b) Konkubinat- trwałe pożycie kobiety i mężczyzny charakteryzujące się powstaniem dokladnie

takich samych więzi jak w małżeostwie, ale nie ma węzła formalizującego związek. Źródło:
najczęściej świadoma decyzja, ale też np. gdy nieskuteczne zawarcie małżeostwa. Czemu nie
jest uregulowany prawnie? Bo ustawodawca popiera małżeostwo (wyraźne
uprzywielejowanie). Bo trzeba określid konkretne wytyczne istnienia konkubinatu. W Polsce
nie można stosowad przepisów o małżeostwie do konkubinatu, nawet w drodze analogii. Ale
np. Art. 107 KRiO tak, art. 691 KC, odmowa zeznao z KK. Ustawodawca nie używa konkubent,
konkubina, tylko osoby pozostajace ze sobą w faktycznym pożyciu.

c) Pokrewieostwo- istnienie pomiedzy konkretynymi osobami więzi genetycznej wynikającej z

pochodzenia jednego od drugiej, albo że pochodzą od wspólnego przodka. Dlatego
wyróżnienie linii i stopni. Gdy od siebie- linia prosta(ascendenci- wstępni i descendenci-
zstępni), gdy wspólny przodek- linia boczna. Stopnie- oddają bliskośd pokrewieostwa. Ile
urodzeo, tyle stopni. 1. To rodziece i dzieci. W linii bocznej- np. Rodzeostwo w stopniu
drugim.

d) Powinowactwo-art. 61

8

. Między małżonkiem i krewnymi drugiego małożonka. Ale nie np. z

mężem siostry żony. Trwa mimo ustania małżeostwa. Mniejsza doniosłośd prawna. W bardzo
wąskim zakresie może tu występowad obowiązek alimentacyjny.

Zawarcie i unieważnienie małżeostwa.

Zaręczyny- poprzedzają zawarcie małżeostwa. Obecnie się nie definiuje. Uroczysta, publiczna
manifestacja stanowczego zamiaru zawarcia małżeostwa. Czy skoro nie ma regulacji, to czy są jakieś
skutki prawne? Wprawdzie nie są regulowane w Polsce, a w innych krajach tak. Np. Litwa, Niemcy.
Czy np. można domagad sie przymusowego zawarcia, czy można byłoby wprowadzid karę umowną,
czy można odszkodowanie w związku z zerwaniem zaręcznym (tak, ale na ogólnych zasadach, i musi
byd zawienienie). Ale nie jest to rodzaj umowy przedwstępnej. 2 skutki takiej umowy:

a) Tylko odszkodowanie
b) Można żądad zawarcia umowy obiecanej, ale tylko wówczas gdy umowa zawarta w takiej

samej formie jaka wymagana dla umowy definitywnej.

Niedopuszczalnośd zastrzeżenia kary umownej- bo byłoby to sprzeczne z właściwościami małżeostwa
(możliwośd pełnej swobody). Ale możliwośd odszkodowania za poniesione szkody. Ale musi byd wina.
(na zasadach ogólnych art. 415 KC).

Elementy modelu prawnego małżeostwa w prawie polskim:



Monogamicznośd



Zasada świeckości małżeostwa



Zasada trwałości małżeostwa (trwały, ale nie musi byd na całe życie, ale tryb rozwodowy

utrudniony w Polsce)



Równouprawnienie małżonków.

Zawarcie małżeostwa. Dwie formy, od 1993r. forma świecka i forma wyznaniowa zawarcia
małżeostwa ze skutkami cywilnoprawnymi.

a) Forma świecka- 3 kategorie wymogów do zawarcia malżeostwa, wg jakie skutki przy

niezachowaniu

a. Konstytutywne przesłanki zawarcia małżeostwa, ich niezachowanie powoduje, że

matrimonium non existens- zawarte w art. 1 KRiO

i. Odmiennośd płci nupturientów- wyraźnie sformułowana, że to związek

mężczyzny i kobiety; określenie wg aktów urodzenia, w praktyce odmiennośd
w dniu ślubu (problemy: obojniactwo- posiadanie cech obu płci jednocześnie
i transseksualizm- zmiana płci, rozbieżnośd morfologiczna a poczucie
przynależności od płci, i dwa problemy: czy możliwa korekta płci oraz czy
zmiana płci wynikająca z aktu urodzenia jest w ogóle w świetle prawa
możliwa i czy może zawrzed związek małżeoski,można ale cechy muszą byd
przeważające i nie można cofnąd- orzeczenie SN, uchwała z 22 VI 1989r., OSP
91 poz.35, zasada prawna, występowanie transseksualizmu nie daje
podstawy do sprostowania zgodnie z art. 31 UASC, w doktrynie: korekta
możliwa na podstawie art. 189 KPC- ustalenie istnienia/ nieistnienia danego
stosunku prawnego)

ii. Złożenie zgodnych oświadczeo- wskazują z kim związek jest zawierany i nie

mogą zawierad żadnego zastrzeżenia. Zgodnośd zapewanie forma
oświadczenia (powtarzanie za kierownikiem USC)

iii. Jednoczesna obecnośd przy składaniu oświadczeo- zapewnia kontrolę

zgodności, ale można przez pełnomocnika, art.6 KRiO, ale musi istnied ważny
powód w kontekście możliwości jednoczesnego stawiennictwa i musi byd
zgoda sądu. Szczególna forma pełnomocnictwa, musi byd udzielone na
piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym i ma wskazywad z kim
małżeostwo ma byd zawarte. Spór w doktrynie o istote pełnomocnitwa,
niektórzy, że to nie jest pełnomocnictwo a posłannictwo, bo tylko przenosi
oświadczenie i nie może zmienid jego treści.

iv. Obecnośd kierownika USC- zawarcie przed inną osobą, nie skutkuje

zawarciem małżeostwa (wyjątek: konsul). Kierownik USC: wójt/ burmistrz/
prezydent, w praktyce przed zastępcą kierownika USC. Art. 6 ust. 1 UASC.

b. Przeszkody/ zakazy małżeoskie- ich niedopełnienie może stanowid przyczynę

unieważnienia małżeostwa, ale zawarcie malżeostwa jest ważne. KRiO wylicza je
taksatywnie, przekonuje o tym art. 17 KRiO. Przyczyny są doniosłe prawnie o tyle, o
ile istniały w trakcie zawarcia małżeostwa.

i. Wiek- zawsze jest wskazywana dolna granica, w Polsce jest to 18r.ż., a

kobieta może za zgodą sądu po ukooczeniu 16r.ż.

ii. Stan psychiczny nupturientów- art. 11 i 12 KRiO, przekonanie, ze osoby o

zaburzonej psychice nie są w stanie stwoerzyd związku małżeoskiego

1. Ubezwłasnowolnienie całkowite- bezwzględny zakaz, tylko po

uchyleniu całkowitego można zawrzed związek małżeoski;

2. Choroba psychiczna i niedorozwój umysłowy- nie są bezwzględnie

zakazane, sąd może wydad zgodę, nie może to zagrażad małżeostwu,
ani zdrowi przyszłego potomstwa.

Bardzo trudno egzekwowad taki zakaz, najczęściej post factum, bo nie ma
obowiązkowych badao przedmałżeoskich. Gdy są w innych krajach, to nie
chodzi o zakaz małżeostwa, ale o świadomośd przyszłego małżonka.

iii. Bigamia- gdyby jednak zawarto małżeostwo- podlega drugie unieważnieniu,

chyba że nastąpiła konwalidacja, tzn. że ustał pierwszy związek małżeoski
(np. przez śmierd, uzanie za zmarłego, rozwód). Ale nie powoduje
konwalidacji drugiego śmierd bigamisty.

iv. Pokrewieostwo- uzasadniana względami zdrowotnymi, zakaz zawierania

małżeostw pomiędzy zbyt bliskimi krewnymi. U nas wąsko- nie krewni w linii
prostej i rodzeostwo (rodzone i przyrodnie). W prawie kanonicznym więcej.

v. Powinowactwo- nie mogą zawrzed małżeostwa osoby powinowate w linii

prostej. Istnieje ze względów obyczajowych.

c. Przesłanki formalno-porządkowe- ich niedopełnienie nie ma żadnego wpływu na

zawarcie małżenstwa, tylko konsekwencje z ich niedopełnienia.

i. Obowiązek złożenia określonych dokumentów (art. 3 § 1 KRiO, art. 14 PPM)

ii. Złożenie pisemnego zapewneinia, że osoby nie wiedzą o okolicznościach

wyłaczających malżeostwo

iii. Tempus ad deliberandum- okres wyczekiwania 1 miesiąca

iv. Zawarcie małżeostwa w USC

v. Publiczne zawarcie małżeostwa

vi. Obecnośd dwóch pełnoletnich świadków

Ale art. 9 KRiO- nadzywczajny tryb zawierania małżeostwa przed kierownkiem USC: bez okresu
wyczekiwania, bez dokumentów, tylko od zaświadczenie że nie wiedzą o okolicznościach
wyłączających.

Może odstąpid od złożenia dokumentów- art. 3 § 2 KRiO. Art. 4- odstąpienie z ważnych względów od
terminów wyczekiwania.

Też możliwośd zawarcia poza USC- gdy uzasadnione przyczyny, art. 58 UASC.

b) Zawarcie małżeostwa przed duchownym.

a. Przesłanki konstytutywne są inaczej sformułowane niż w świeckim. Więcej

przesłanek.

i. Osoby odmiennej płci

ii. Zamiast kierownika-duchowny celebrans

iii. Konieczne oświadczenie o wywołaniu skutków w zakresie prawa cywilnego,

gdy brak- tylko związek wyznaniowy.

iv. Sporządzenie aktu cywilnego małżeostwa

v. Duchowny ma obowiązek dostarczyd zaświadczenie o zawarciu małżeostwa w

ciągu 5 dni do kierownika USC

vi. Wymogi z konkordatu- brak przeszkód z prawa polskiego- jakichkolwiek, czyli

zakazy małżeoskie, gdyby niedopełnienie- nieistniejący związek (gdyby przed
USC wtedy byłby ważny, ale unieważnialny). (dotyczy tylko wyznania
rzymskokatolickiego)

Co gdyby zawarty przed duchownym a okazało się nieważne? Nie ma wpływu na związek
cywilnoprawny. (czyli wyznaniowy może byd nieważny, ale cywilny będzie ważny i tak). Zgodne z
zasadą rozdziału paostwa od Kościoła.

Przeczytad: jedno małżeostwo czy dwa? Rzecz o istocie małżeostwa konkordatowego. Artur
mezglewski. Monitor prawniczy 2003, nr 18, poz. 821

W którym momencie powstaje małżeostwo konkordatowe?

a) Moment złożenia oświadczenia przed duchownym

b) Moment spełnienia przesłanek, w tym w szczególności akt małżeostwa.

Zawarte danego małżeostwa, ale po spełnieniu przesłanek.

Akt- w ciagu 5 dni, ale bez dni wolnych od pracy.

Ustalenie istnienia i nieistnienie małżeostwa. Unieważnienie małżeostwa.

1) Ustalenie istnienia.- uregulowane w art. 2 KRiO. Gdy nie zostaną spełnione przesłanki

konstytutywne. Ale w literaturze też ten termin, gdy spełnione inne przesłanki.

Tryb ogólny stwierdzenia istnienia małżeostwa, gdy małżeostwo zostało zawarte, ale brak jest
aktu małżeostwa. Wtedy podstawą żądania będzie art. 189 KPC lub lex specialis art. 32 PASC.

Ustalenie nieistnienia małżeostwa, ponieważ nigdy go nie było, a akt małżeostwa został
sporządzony. Tylko wówczas, gdy nupturienci zaplanowali, urzędnik przygotował, a oni się nie
stawili. W postępowaniu nieprocesowym można unieważnid akt małżeostwa. Art. 33 PASC.

Gdyby drobna usterka w małżenstwie, podczas jego zawierania, to favor matrymonium.

Gdy na podstawie art. 2 KRiO, małżeostwo nie istniało stwierdza sąd. Legitmacją do takiego
żądania: każdy kto ma interes prawny + na podstawie art. 22 KRiO legitymację ma także
prokurator.

2) Unieważnienie małżeostwa. Jego żądania można tylko w przypadkach wskazanych w KRiO,

numerus clausus (art. 17 KRiO). Przyczyny:

a. Przeszkody małżeoskie (art. 10-15 KRiO)

b. Unieważnienie małżeostwa zawartego przez pełnomocnika.

c. Wady oświadczenia woli.

Nie można żądad unieważnienia małżeostwa po jego ustaniu. Wyjątek: pokrewieostwo i
bigamia.

Gdy o unieważnienie po śmierci małżonka- można, ale gdy toczyło się za jego życia. (art. 19
KRiO)

Małżeostwo może się konwalidowad, a konwalidowanego nie można unieważnid. Np.:



Wiek- konwalidacja, gdy dojście do wieku.Zgoda ex post kowaliduje (bo

normalnie zgoda ex ante /przed faktem/). Zgody nie konwaliduje zajście w
ciąże przez kobietę, tylko ogranicza krąg uprawnionych (kobieta i prokurator)



Ubezwłasnowolnienie- zniesienie.



Choroba psychiczna- wyzdrowienie, ewentualnie zgoda ex post.



Bigamia- konwalidacja przez ustanie lub rozwiązanie poprzedniego. Gdy

śmierd bigamisty- nie konwaliduje niczego.



Powinowactwo- ustanie powinowactwa. Też zgoda ex post.

Nie konwaliduje się: pokrewieostwo. Wady i pełnomocnictwo- podjęcie pożycia(we
wszystkich sferach małżeoskich), konwaliduje małżeostwo.



Wady oświadczenia woli- z upływem czasu.

Legitymacja do żądania unieważnienia. Krąg osób różny, w różnych przypadach. Zawsze ma
prokurator. Krąg jest większy lub szerszy zależnie od wagi przedmiotu.

3) Skutki prawne unieważneinia. Wyork o charakterze konstytutywnym, bo małżeostwo

istaniało i staje się nieważny. Ale niektóre skutki są ważne ex tunc (na przyszłośd), a niektóre
ex nunc (na przeszłośd).

a. Z mocą wsteczną

i. Małżonkowie wracają do poprzedniego stanu cywilnego

ii. Powrót do nazwiska (inaczej niż przy rozwodzie)

iii. Ustaje powinowactwo.

iv. Ustaje prawo do dziedziczenia

b. Na przyszłośd- jak przy rozwodzie

i. Prawa i obowiązki, regulacja władzy rodzicielskiej i obowiązku

alimentacyjnego

ii. Ustaje wspólnośd majątkowa

iii. Sąd orzeka o korzystaniu ze wspólnego mieszkania

iv. O obowiązku alimentacyjnym

Brak wpływu w ogóle na:



Zdolnośd do czynności prawnej (gdy w wieku 16. pełnoletnia, to teraz nadal)



Nie tracą statusu małżeoskiego dzieci pochodzące z takiego małżeostwa. Inaczej
trzeba byłoby ustalad pochodzenie dziecka.

Gdy sąd orzeka o unieważneiniu małżenstwa to orzeka o złej wierze. (kto wiedział o przeszkodzie) Ma
to znaczenie dla obowiązku alimentacyjnego. Zła wiara w momencie zawarcia związku małżeoskiego.
Zła wiara późniejsza nie szkodzi.

Żądanie unieważnienia z powodu okoliczności dotycząceych pełnomocnitcwa- art. 18.



Brak zezwolenia sądu.



Nieważnośd pełnomocnictwa (niedochodzenie formy)



Skuteczne odwołanie pełnomocnictwa.

Co to znaczy, że skutecznie odwołane pełnomocnictwo. 2 różne stanowsika:

a) Związane z KRiO z 1950r.- odwołane, gdy doszło do wiadomości drugiej strony.

b) Okres złożenia oświadczenia pełnomocnikowi.

Na ogól akceptuje się obie formy. Unieważninia z tych powodów może żądad mocodawca ( i
prokurator).

Wady oświadczenia woli:

 Regulacja z KRiO to lex specialis w stosunku do części ogólnej.

 Mniej wad niż w części ogólnej (brak pozornści)

 Nie są identycznie uregulowane

 Tylko brak świadomości (nie ma swobody), w momencie składania, nie w zamiarze.

 Błąd- prawnie doniosły tylko błąd co do tożsamości drugiej osoby. Nie ma zgodności co to

znaczy. Na pewno błąd co do tożsamości fizycznej. Czy też co do tożsamości cywilnej? Czy
kawaler czy panna, czy wdowiec, czy ma rzeczywiście określone nazwisko, czy jest dzieckiem
określonych rodziców itp. Gdy błąd doniosły rzeczywiście- tak, gdy subiektywnie- nie.
Niektórzy autorzy- inne cechy (np. alkoholizm, niski stataus majątkowy)- obecnie nieważne.

 Groźba- identycznie jak w ogólnej- bezprawna i poważna i pozostaje w związku

przyczynowym ze wstąpieniem w związek małżeoski. Zagrożenie tylko dla osobistego. Dla
nupturienta, jak i osoby mu bliskiej. Np. samobójstwo już będzie groźbą.

 Pozoronośd nie ma znaczenia dla żądania unieważnienia małżeostwa. Nie z KC, bo to lex

specialis. Ma znaczenie w płaszczyźnie administracyjnej. Ustawa o cudzoziemnach z 1997r.-
zgoda na zezwolony pobyt, gdy małżeostwo z obywatelem polskim, regulacja dot. małżeostw
pozornych. (art. 16 Ustawy).

Termin do unieważnienia z tego powodu- 6 miesięcy, by skrócid czas niepewności.

I jest inna sankcja- tam wzruszalnośd, tu unieważneinie. I nie tylko oświadczenie woli, tylko trzeba
zwrócid się do sądu.

Czy ten termin wiąże prokuratora? Nie. (ale zależy od autora).

Prawa i obowiązki małżonków.

Zwrócid uwagę na zagadnienie zmiany nazwiska.

1) Zasada równouprawnienia małżonków (art. 17 KRiO). Ale art. 24 KRiO - w istotnych

sprawach małżeoskich decydują wspólnie, a contrario nie muszą wspólnie. Istotne: sprawy
dot. dziecka, wybór imienia dziecka, wybór miejsca zamieszkania

2) Prawa i obowiązki o charakterze niemajątkowym.

a. Wspólne pożycie- składa się z 3 więzi:

 Fizycznej (wypełnianianie podstawowej funkcji małżeostwa)

 Duchowa

 Gospodarcza (wspólne zamieszkanie i wspólne prowadzenie gospodarstwa

domowego)

b. Obowiązek wierności- obejmuje nie tylko sferę stosunków seksualnych, ale też

wyklucza inne przejawy więzi erotyczno- emocjonalnej z inną osobą.

 Nie można umówid się, że obowiązek wierności nie jest ważny.

c. Obowiązek wzajemnej pomocy i współdziałania- dotyczy sfery duchowej, jak i

materialnej. Powinni okazywad sobie pomoc w czasie choroby, śmierci bliskiej osoby,
wsparcie duchowe, ale też materialne (np. wydatki nieprzewdziane, czy dodatkowe).

3) Prawa i obowiązki majątkowe.

a. Obowiązek przyczyniania się do utrzymania rodziny- art. 27 KRiO,

 Zabezpieczenie warunków bytu
 Koszty utrzymania gospodarstwa domowego
 Zaspokajanie indywidualnych potrzeb każdego członka rodziny (to jedyna

podstawa do alimentów w trakcie trwania małżeostwa oraz w trakcie
separacji faktycznej). Wykonanie w dwóch trybach:

1. Tryb zwykły zasądzenia alimentów (wystąpienie z roszczeniem

podbnym do alimentacyjnego o zasądzenie określonej kwoty)

2. Tryb nadzywczajny z art. 28 KRiO, uproszczony, polega na zarządzaniu

wypłaty wynagordzenia, w całości lub w części, do rąk małżonka
domagającego się.

Ważna przesłanka- pozostawanie we wspólnym pożyciu, ale gdy separacja po
wydaniu nakazu to nadal obowiązuje (ale tylko separacja faktyczna). Można
tylko wystąpid do sądu o uchylenia nakazu.

b. Upoważneinie do działania za współmałżonka- art. 29 KRiO. Pozwala na działania w

ramach zwykłego zarządu majątkiem odrebnym (osobistym). (rodzaj ustawowego
przedstawicielstwa).Przesłanki:

 Pozostawanie we wspólnym pozyciu
 Przeszkoda do samodzielnego działania jest przemijająca, ale uniemożliwia,

np. choroba, wyjazd, przebywanie w areszcie.

 Brak sprzeciwu małożnka.

Np. podjęcie przesyłki adresowanej do małżonka, odbiór wynagrodzenia.

c. Odpowiedzialnośd solidarna małżonka- art. 30 KRiO. Odpowiedzialnośd za

zobowiązania zacięgnięte przez jednego z zmałożnków w sprawach zaspokajania
zwykłych potrzeb rodziny. Wówczas oboje małżonków jest dłużnikami. Jak rozumied
„zwykłe potrzeby rodziny”? 2 stanowiska:

 Podejście subiektywne- odwołuje sie do poziomu życia konkretnej rodziny i

wtedy uznad to za zwykłą potrzebę rodziny;

 Podejście obiektywizujace, w praktyce dominuje, polega na

wypośrodkowaniu przeciętnej rodziny i stwierdzenie czy to zwykła potrzeba.

Np. zakupy żywności w normalnej ilości, zaspokojenie zwykłych potrzeb odzieżowych,
zwykłe potrzeby życia domowego, dostarczanie mediów, naprawa i konserwacja
urządzeo domowych, leczenie, zakup pomocy szkolnej. Ale nie inwestycyjne.

Sąd może wyłączyd wspólną odpowiedzialnośd, gdy ktoś rozrzutny, lekkomyślny, ma
złośliwy stosunek do założonej rodziny.  Skuteczne tylko wtedy, gdy kontrahent o
tym wyłączeniu wiedział.

d. Prawo do korzystania z mieszkania- art. 28

1

KRiO, rodzinnoprawny tytuł do

korzystania z mieszkania. Rozciąga się też na korzystanie z przedmiotów urządznia
domowego (wszytskich). (to nie jest nabycie tytułu do lokalu, ale prawo do
korzystania).

USTROJE MAŁŻEOSKIE MAJĄTKOWE

Usytułowanie jednego małżonka względem majątku współmałżonka.

Podział:

1) Ustawowy- u nas wspólności dorobku, ale to zależne od kraju.
2) Umowny- zawierany w drodze intercyzy (małżenska umowa majątkowa), mają swobodę,

mogą kształtowad w dużym stopniu.

3) Przymusowy- ustrój rodzielności majątkowej, bez intencji małżonków, może powstad z ex

lege (z mocy prawa), na podstawie orzeczenia sądowego.

Ustawowy



Powstaje w momencie zawarcia małżenstwa i trwa do jego ustania.



Istnieją wyjątki, np.:

o Zawarcie intercyzy przedmałżeoskiej
o Zniesienie przez sąd na żądanie jednej ze stron wspólności
o Ex lege w przypadku ubezwłasnowolnienia
o w przypadku upadłości jednego z małżonków
o separacja



Wspólnośd ustawowa a majątek wspólny

o Wspólnośd ustawowa- rodzaj ustroju majątku małżeoskiego
o Majątek wspólny- inaczej dorobek, jedna z mas majątkowych, która może w tym

ustroju występowad (są 3 masy majatkowe)

 Art. 31 k.r.o. mówi co należy do tego majątku
 Art. 31 § 2- przykładowo wyliczone, np.:



Dochody z majątku wspólnego i osobistego



„dochód czysty”



Art. 231 k.c.- też służy obojgu małżonkom



Skład majątku osobistego

o Art. 33 k.r.o. superfluum

 Pkt 3- np. wspólnik spółki cywilnej
 Pkt 5- np. użytkowanie
 Pkt 7- chodzi o pobrane wynagrodzenie, które wchodzi w skład majątku

wspólnego, przed pobraniem się jeszcze nie

 Pkt 8- np. lotto
 Pkt 10- surogacja (jeden następnie drugi)



Przedmioty zwykłego urządzenia domowego- art. 34 k.r.o.

o Objęte wspólnością majątkową
o Chodzi o dobro funkcjonowania rodziny
o Co to są przedmioty zwykłego urządzenia domowego?

 To przedmioty codziennie używane w gospodarstwie domowym



Meble, urządzenia sanitarne, kuchenne itp.

 Przeciętne używanie (przeciętny poziom życia)- kryterium obiektywne
 Służące obojgu małżonków.

o Powtórzenie art. 28

1

k.r.o.? Art. 28

1

i art. 34 k.r.o. nie dublują się.

Art. 28

1

k.r.o.

Art. 34

Dotyczy każdego ustroju

Dotyczy ustroju wspólności majątkowej

Nie przesądza własności, a jedynie
przyznaje prawo do korzystania

Prawo własności jest przesądzone

Dotyczy wszelkich urządzeo domowych

Dotyczy zwykłych urządzeo domowych



Zarząd majątkiem

o Dotyczy wszelkich działao faktycznych niezbędnych do wykonywania praw

dotyczących wspólności. Czynności prawne- prawo do nabycua przedmiotu,
rozporządzanie, przeniesienie posiadania, zmierzające do zachowania wspólnego
prawa).

o Ustawa z 2004r.- było rozciągnięcie na czynności zwyklego zarządu, przekraczające

zwykły zarząd (wymagana była zgoda)

o Poręcznie- problem z tym, np. za dług osoby trzeciej
o Dziś:

 Wprowadzono regułę, że każdy z małżonków dokonuje zarządu majątkiem

wspólnym, chyba że chodzi o czynności wprost wyliczone w art. 37 k.r.o. lub
innych przepisach

 Możliwośd zgłoszenia SPRZECIWU przy każdej czynności dotyczącej zarządu

majątkiem wspólnym, chyba że chodzi o bieżące sprawy życia codziennego
zmierzające do zaspokojenia potrzeb rodziny i zarobkowania.

 Sprzeciw jest skuteczny wobec osoby trzeciej, gdy ta była jego świadoma
 Co gdy małożonek dokona czynności bez zgody, gdy była wymagana- art. 38

k.r.o. i art. 169 k.c.

Artykuł 169 Kodeksu cywilnego brzmi następująco:

„ §1. Jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją
nabywcy, nabywca uzyskuje własnośd z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej
wierze.”

 „ §2. Jednakże gdy rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona

przez właściciela zostaje zbyta przed upływem lat trzech od chwili jej
zgubienia, skradzenia lub utraty, nabywca może uzyskad własnośd dopiero
z upływem powyższego trzyletniego terminu. Ograniczenie to nie dotyczy
pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej
licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego

o Orzecznictwo SN:

 Małżonek powinien zadbad o wpis w Księdze Wieczystej
 Art. 169 k.c.- zbycie samochodu- nie oznacza złej wiary kontrahenta.



Przesunięcie przedmiotu majatkowego z poszczególnych mas majątkowych

o Chodzi o przesunięcie między masą osobistą a wspólną

 Z majątku osobistego męża(M)/ żony (Ż) do majątku osobistego Ż/ M.
 Z majątku osobitego do majątku wspólnego
 Z majątku wspólnego do majątku osobistego (sporne)



Takie przesunięcie dotyka interesu wierzycieli. Tu wymagana jest

intercyza, jednak dominuje stanowisko, że można dokonywad
takiego przesunięcia bez aktu notarialnego.

o Intercyza- skuteczna wobec osób trzecich, gdy te osoby mają

o niej wiedzę.

o Inni- wystarczy art. 59 i 527 k.c.- wystarczająca ochrona dla

zaspokojenia się wierzycieli.

o Art. 35 k.r.o.- nie można żądad podziału majątku wspólnego, a intercyza dzieli

majatek

 Podział = zniesienie

o Możliwośd przesunięcia przedmiotu na zewnątrz i tu nie jesy wymagany specjalny

dokument (intercyza), to dlatego nie można dokonywad takich przesunięd między
małżonkami.

Umowny



Art. 47 § 1 k.r.o.



Intercyza (zawarta w formie aktu notarialnego- ad solemnitatem, zawarta przed i w trakcie

trwania małżeostwa)



Przyszły małżonek nie może zrzec się dziedziczenia, bo nie jest jeszcze spadkobiercą



Czy można zawrzed intercyzę przez pełnomocnika?

o Można, bo nie jest to czynnośd ściśle osobista i pełnomocnictwo w formie aktu

notarialnego

 Nie wszyscy się z tym zgadzają, podnosi się, że należałoby wskazad osoby o

treśd tego pełnomocnictwa (ale nie przewidują tego przepisy)



Umowa może:

o Rozszerzyd
o Ograniczyd
o Wyłączyd (rodzielnośd majątkowa)

wspólnośd majatkową.



Rozszerzenie wspólności majątkowej- włącza się prawa i obowiązki, które normalnie nie

wchodzą do wspólności

o Są ograniczenia- art. 49 § 1 k.r.o.

 Na przedmioty majątku przypadłe w dziedziczeniu
 Wynikające ze wspólności łącznej
 Prawa niezbywalne (np. alimenty, służebnośd osobista)
 Odszkodowawcze
 Niewymagalne świadczenia.



Rozdzielnośd majątkowa z wyrównaniem dorobku

o Łączy
o W czasie trwania małżeostwa istnieją tylko majątki osobiste i w momencie ustania

małżeostwa pojawiają się 4 masy majątkowe

 Majątek żony
 Majątek męża
 Dorobek żony
 Dorobek męża

o Małżonek, który nie zarabiał może żądad wyrównania dorobku
o Reguły obliczania wyrównania dorobku

 Sprawa nie jest prosta
 Trzeba uwzględnid to, że małżonek może znacznie uszczuplid swoj majątek
 Pozycja małżonka nie może byd gorsza niż przy wspólności
 Pomija sie wszystko to, co weszłoby w skład majątku osobistego, dolicza się

darowizny, usługi świadczone osobiście, nakłady i wydatki na majątek
jednego małżonka poczyniony z drugiego majątku

 Z ważnych powodów można żądad zmniejszenia obowiązku wyrównania

dorobku- art. 51 k.r.o.

 Przeniesienie własności lub zapłata- sposób na wyrównanie dorobku
 Spadkobranie czy wyrównanie dorobku- trzeba przeanalizowad to co lepsze

przy ustaniu małżeostwa.



Intercyza a skutecznośd wobec osób trzecich

o Może godzid w interesy osób trzecich i co wtedy?

 Ochrona interesów osoby trzeciej- art. 47

1

k.r.o.



Małżonek może powoływad się względem innych osób na umowę

majątkową małżeoską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom
wiadome.

Przymusowy



Niezależnie od woli małżonków



Powstaje:

o Na mocy orzeczenia sądu (żądanie małżonka- art. 52 k.r.o.)
o Lub ex lege (np. ubezwłasnowolnienie, separacja, upadłośd 1. z małżonków)

 Data uprawomocnienia się wyroku to termin zniesienia współwłasności (co

do zasady, może byd inna data w szczególnych sytuacjach- np. z datą
poprzedzającą powództwo)

 Ważny powód do zniesienia współwłasności majątkowej:



Gdy nie służy to rodzinie



Hulaszczy tryb życia



Uchylanie się od zarobkowania



Trwonienie majątku itd.

Po 1989r. pojawiły się nowe przyczyny:



żądanie zniesienia współwłasności gdy jeden z małżonków prowadził

działanośd gospodarczą. Uchwała SN 24 V 1994r. OSN/ 246:
działalnośd gospodarcza to ryzyko obojga małżonków gdy:

o korzystają z jej dochodów
o 2. małożonek aprobował tą działalnośd

wtedy nie jest to powód do zniesienia wspólności majątkowej.

Ustanie wspólności majątkowej ( umownej i ustawowej)



Ustanie małżeostwa (np. ze względu na śmierd, rozwód, intercyzę, ubezwłasnowolnienie itd.)



Co z tym majątkiem wspólnym? 2 problemy:

o Ustanie wspólności
o Otwarcie spadku

Majątek wspólny

wspólnośd łączna

przekształcenie

własnośd cywilnoprawna



Własnośd cywilnoprawna w częściach ułamkowych:

o Udziały co do zasady są równe, ale strony mogą w intercyzie na przyszłośd ustalid

wielkośd tych udziałów

o Na żądanie małżonków sąd może inaczej określid te udziały, z ważnych powód (np.

trwonienie majątku)

o Nie musi od raz nastąpid podział majątkowy:

 Umowny
 Sądowy;



Do tego podziału majątku wspólnego stosuje się przpisy o dziale spadku, a te odsyłają do

przepisów o zniesieniu współwłasności



Sąd przeprowadza postępowanie kompleksowe- orzeka o wszystkim, np. splata długu

jednego z małżonków, zwrot nakładów



Orzekanie o podziale całego majątku (wyjątkowo! Podział niektórych składników art. 1038

KC)



Rozliczenia między małżonkami:

o Małżonek, który poczynikł nakłady z majątku osobistego na rzecz majątku wspólnego

nie może się domagad jego zwrotu, jeżeli poszło to na dobro rodziny

o Z majątku wspólnego nakłady na osobisty przynoszące dochody, nie można czynid

jego zwrotu z majątku osobistego



Odpowiedzialnośd za zobowiązania

o Art. 31 k.r.o.
o Każdy odpowiada sam za zaciągnięte zobowiązania
o Zaciągnięte wspólne zobowiązania- wspólnie za nie odpowiadają
o Gdy zobowiązanie zaciąga jeden z małżonków i drugi odpowiada (ale nie z majątku

osobistego), ale czy majątkiem wspólnym?

 Regulacja w k.r.o.
 Gdy nie ma wspólności lub gdy jest rozdzielnośd nie ma problemu
 Przy majątku wspólnym: jeżeli dług jest jednego małżonka to co do zasady

wierzyciel może kierowad swoje żądanie do całego majątku wspólnego.



Ale są od tego wyjątki- chodzi o ochronę wierzyciela, by nie był w

gorszej sytuacji niż gdyby osoba nie pozostawała w małżeostwie



Wyjątki:

o Ale nie jest dostępny cały majątek, gdy nie było zgody

współmałżonka na zaciągnięcie zobowiązania

o Gdy zobowiązanie nie wynika z czynności prawnej(delikty,

bezpodstawne wzbogacenie, zdarzenia sensu stricto np.
alimenty)

o Jeżeli zaciągnięte zobowiązanie dotyczyło jedynie majątku

osobistego

o Jeżeli zobowiązanie powstało przed powstaniem wspólności

majątkowej.

o Art. 41 § 3 k.r.o.

o Charakter prawny odpowiedzialności współmałżonka

 Art. 31 k.r.o.- współdłużnik solidarny

Nie ma
odpowiedzialności
całym majątkiem
wspólnym!

 Tu nie jest współdłużnikiem, ale ciąży na nim jedynie obowiązek znoszenia

egzekucji z majątku wspólnego w określonych granicach (nie jest
dłużnikiem!). Tyczy się to tylko zobowiązao cywilnoprawnych.

 Zobowiązanie zaciągnięte przed ustaniem wspólności- to tylko ten

odpowiada, który je zaciągnął.

Ustanie małżeostwa

1) Śmierd/ uznanie za zmarłego (w k.r.o. brak regulacji, ale art. 55 UASC)
2) Rozwód

Świadectwo zgodnu- a co gdy ożyje, a drugi małżonek zawarł związek małżeoski?

2 stanowiska:



Należy posłużyd się regulacją dot. uznania za zmarłego



Brak regulacji, to drugie małżeostwo jest bigamiczne, czyli nieważne.

Uznanie za zmarłego.

o Domniemanie śmierci- jest wzruszalne, 2 problemy:

 Problem 2. małżeostwa- art. 55 k.r.o.- nie jest podstawą do unieważnienia fakt, że ta

osoba żyje;

 Można unieważnid, gdy obie strony z drugiego małżeostwa wiedziały (zła

wiara)

 Pierwsze małżeostwo nie gaśnie, domniemuje się, że zgasło



Ale gdy zawarto drugie, a pojawia sie pierwszy małżonek, to pierwsze

małżeostwo uznaje się za wygasłe i nie można żądad unieważnienia
drugiego, ponieważ nie występuje zła wiara

 Problem dokonanego spadkobrania (dziedziczenie jest bezpodstawne, to oprzed się

na przepisie o bezpodstawnym wzbogaceniu)

Rozwód.

 Model sądowy w Polsce
 Może byd rozwój prywatny (Afryka)
 Tzw. List odrzucenia (muzułmanie)
 W urzędzie stanu cywilnego (Rosja)

Przesłanki rozwodowe w Polsce.

a) Pozytywne (by rozwód mógł byd orzeczony)

a. Rozkład pożycia małżeoskiego- zupełny i trwały

i. Zupełny- zerwanie 3 więzi

ii. Trwały- trudno orzec, że po jakimś wydarzeniu mogłoby się to pożycie

przywrócid, tj. nie powrócą do pożycia małżeoskiego

b) Negatywne (nie można orzec rozwodu)- elementy obiektywne i subiektywne

a. Wyłączna wina jednego z małżonków

i. Wina- nie musi dotyczyd drugiego małżonka, ale też innego członka rodziny-

relacja z innymi osobami jest podstawą winy.

1. Np. choroba- nie jest to zawiniona sytuacja, ale są wyjątki, np.

orzeczenie SN- nie podjęcie leczenia.

2. Musi byd wyłączna- cala wina po stronie jedengo małżonka. Nie

stopniujemy jej.

3. Co z przebaczoną winą?

a. Dokonanie przebaczenia nie ma takiego znaczenia i nie

powoduje, że winy nie ma

b. Nie jest całkowicie bez znaczenia, sąd powinien zbadad czy

rzeczywiście nastąpiło całkowite zakooczenie pożycia

b. Dobro wspólne małoletnich dzieci- nie tylko dzieci tych małżonków, ale też wspólnie

adoptowane dzieci, wspólne przedmałżeoskie, ale nie nasciturus, pasierb, pasierbica.
Nie ma reguły, że rozwód zawsze godzi w dobro dziecka!

c. Zasady współżycia społecznego

i. Choroba współmałżonka (ale nie zawsze)

ii. Ciąża

Art. 56 § 3 k.r.o.- sąd może oceniad ... zgody na rozwód. Zgoda musi istnied w chwilii wyrokowania.

Wyrok rozwodowy.



Wydaje Sąd Okręgowy



Rozwiedzenie małżonków



Ale inne istotne sprawy (elementy wyroku):

o Orzeka o winie- praktyczny wymiar gdy orzeka o alimentach

 Nie orzeka o winie, gdy istnieje zgodne żądanie małżonków by orzekad bez

orzekania o winie

 Zgoda może pojawid się aż do wyrokowania

o Władza rodzicielska (gdy z małżeostwa pochodzą dzieci, może pozostawid władzę

rodzicielską obojgu rodzicom lub jednemu z nich, a drugi ma wówczas ograniczone
prawa rodzicielskie). Należy wskazad konkretnie jakie uprawnienia mają rodzice.

o Alimenty dla dziecka- zobowiązani są oboje rodzice, w praktyce orzeka się na rzecz

jedego małżonka; na rzecz małżonka- gdy tego zażąda.

 Zwykły obowiązek alimentacyjny- gdy małżonek popada w niedostatek

(niemożnośd zaspokojenia usprawiedliwonych potrzeb przez jednego z
małżonków /w małżeostwie jest równa stopa życiowa/), wygasa poprzez
śmierd zobowiązanego lub uprawnionego; gdy zmiana stosunków- gdy
zamian sytuacji, bo np. tez stracił pracę; gdy uprawniony zawrze nowe
małżeostwo, upływ 5lat od rozwodu;

 Obowiązek wyłącznie małżonka winnego rozpadu małżeostwa-zaostrzony, nie

jest konieczne popadnięcie w niedostatek, wystarczy istotne pogorszenie
sytuacji materialnej, obowiązek ten nie wygasa poprzez upływ czasu
(uprawniony do kooca życia lub zawrze nowe małżeostwo)

o Orzeczenie o wspólnocie zajmowanego mieszkania

 Gdy razem mieszkają

 „przepędzenie” małżonka nie ma znaczenia, sąd musi orzec
 Sąd orzeka o sposobie korzystania z mieszkania (qouad usum). Sąd może

nałożyd określone zakazy i nakazy. Często sąd orzeka również o innych
osobach zamieszkujących we wspólnym mieszkaniu.



na wniosek może orzec o eksmisji, gdy naganne, rażące

postępowanie jednego z nich wyklucza wspólne mieszkanie



nie zawsze będzie to faktycznie możlwie, np. przy mieszkaniu

służbowym- jego eksmisja spowoduje, że drugi małżonek utraci tytuł
do zamieszkania

 na żądanie jednego z małżonków sąd mógłby przeprowadzid podział majątku

wspólnego mieszkania, gdy nie spowoduje to kwestii nadmiernej zwłoki.

 Mieszkanie podział gdy sie da, gdy nie to przyznanie jednemu z obowiązkiem

spłaty drugiego (orzeczenie SN z 2008r.- czy można obniżyd lub anulowad
obowiązek spłaty ze względu na nadużycie prawa.- dopuścił, ale to nie jest
prawidłowe, bo utrata prawa, a nadużycia nie można powoład, gdyby
prowadziłoby to do utraty prawa).



Wyrok rozwodowy- charakter kształtujacy



Integralnośd wyroku- całościowy charakter- zaskarżenie czegokolwiek- upadeł całego wyroku,

tu osłabiona- to gdy zaskarżenie rozwodu- upada cały wyrok, gdy inne postanowienia- to cały
wyrok się umacnia, tylko o zaskarżon ych rozstrzyga sąd.



Art. 59- powrót do nazwiska; powrót do stanu wolnego (ale nie panna czy kawaler); małżonek

po rozwodzie może wrócid do starego nazwiska. Termin zawity- 3 miesiące. Później zamiana
nazwiska wg trybu administracyjnego (bo ten z k.r.o. jest uproszczony). To prawo małżonka,
który zmienił, nie obowiązek, ani nie współmałżonka.

Separacja.



2 rodzaje:
1) Faktyczne (od łoża i stołu)- brak pożycia między małżonkami.
2) Prawna (instytucja prawa rodzinnego).



Powróciła niedawno, w wyniku zawarcia konkordatu. Powinna byd w k.r.o. ulokowane przed

rozwodem, bo mniejsze skutki. Ale kolejnośd chronologią i potem łatwiej „odesłania”. Też ta
kolejnośd, by nie trakotowad separacji jako 1. stopnia rozwodu.



W różnych krajach by warunek do rozwodu (np. Włochy). Instytucje niezależne (Francja,

Szwajcaria, Hiszpania).



Czasami nazywana „rozwodem dla wierzących”. Ale inne funkcje niż rozwód. U nas ma na

celu stworzenie przejściowego stanu, po którym na nastąpid wrócenie do małżeostwa.



Przesłanki dla orzeczenia sepracji; orzeka sąd:
o Rozkład pożycia, ale tylko zupełny (nie trwały)
o Przesłanki negatywne, jak przy rozwodzie, ale nie ma wyłącznej winy jednego małżonka.



Dlaczego nie ma orzekania o winie? By nie skłócid małżonków, by mogli jeszcze do siebie

wrócid. Tylko reguluje czas trudny 



Szczególny tryb orzeczenia sepracji- art. 61

1

§3 na wspólne ządanie małżonków.



Czy paragraf pierwszy łącznie z trzecim, czy to odrębne przesłanki? Nie, trzeba łącznie,

rozkład pożycia, nie tylko współne żądanie.

o Łącznie, bo: oba paragrafy uregulowane w jednym artykule.
o Osobno: ze względu na cel, ułatwiony tryb ustalenia.



Kwestie proceduralne- identycznie jak przy rozwodzie.



Gdy żądania małżonków są rozbieżne (1.-rozwód, 2.- separacja). Należy w pierwszej

kolejności żądanie dalej idące, czyli czy istnieje powód dla rozwodu, dopiero gdy brak to
orzeknie o sparacji. Ale w wyroku musi rozstrzygnąd o obu żądaniach (np. orzeka rozwód, a
oddala separcaję i odwrotnie).



Od kiedy skutki separacji? Od momentu uprawomocnienia się orzeczenia.



Skutki separcaji:

o - uchylenie obowiązku wspólnego pożycia (a w szczególności wierności; niewiernośd

w okresie separacji nie jest przyczyną winy)

o - wyłącznie z kręgu dziedziczenie
o - małżeostwo trwa nadal
o - nie ma domniemania ojcostwa
o - jest obowiązek pomocy, gdy względy słuszności
o - istnieje ustrój rozdzielności majątkowej



Zniesienia separacji można żądad w każdym czasie, ale sąd musi o tym orzec.



Sąd orzeknie zniesienie, gdy oboje małżonków chce



Ustają wszystkie skutki, które powstały z orzeknięcia separacji; ale władza rodzicielska- sąd

orzeka o niej ponownie.



Co się dzieje z ustrojem majątkowym? Art. 54 k.r.o. ustrój ustawowy, jedynie na żądanie

rozdzielnośd.

Relacje między rodzicami a dziedmi.

1) Pochodzenie dziecka
2) Władza rodzicielska
3) Obowiązek alimentacyjny,

Pochodzenie dziecka.

Wcześniej tylko odnośnie ojca, dopiero potem problem macierzyostwa.

Ustalenie macierzyostwa.

2 instytucje:

a) Ustalenie pozytywne macierzyostwa- gdy sporządzono akt urodzenia dziecka nieznanych

rodziców oraz gdy zaprzeczono macierzyostwo innej kobiety.

a. Legitymację: ma matka dziecka, samo dziecko, prokurator; nie ma jej mężczyzna,

[który uważa się za ojca dziecka.

i. Matka- do czasu pełnoletniości dziecka

ii. Dziecko- brak

iii. Prokurator - brak

b) Zaprzeczenie macierzyostwa- gdy w akcie urodzenia się nieprawidłowe dane,

a. Legitymacja:

i. Matka dziecka- 6 miesięcy od sporządzenia aktu urodzenia

ii. Matka, która nie jest jest w akcie urodzenia

iii. Mężczyzna będący mężem kobiety, która jest uznana za matkę- 6 miesięcy

odkąd dowiedział się, że została matką

iv. Dziecko- 3 lata od osiągnięcia pełnoletniośdi

v. Prokurator- bez ograniczeo

b. nie można po śmierci dziecko, gdy dziecko przed śmiercią- po nim jego zstępni mogą

kontynuowad.

Wyrok w sprawie zaprzeczenia macierzyostwa- charakter deklaratoryjny, bo sąd potwierdza
istniejący stan rzeczy (nigdy matką nie była lub zawsze matką była).

Umowa o zastępcze macierzyostwo:

 dopuszczalnośd umów w prawie polskim- jest niedopuszczalna, bo sprzeczna z z.w.s. (art. 58

§2 k.c.)

o sprzeczna bo:

 coś a’la handel dziedmi
 dalko bardziej ryzykowne dla dziecka niż ciąża naturalna (większe ryzyko

upośledzeo), a skoro kosztem dziecka, to ta chęd rodziców nie może byd
większa niż dobro dziecka.

 Ustalenie pochodzenia- matką dziecka jest kobieta, która je urodziła.

Ustalenie ojcostwa.

Nie jest priorytetem, kto jest prawdziwym ojcem dziecka. Ustawodawca- pewne
prawdopodbieostwa, nie dochodzi sie rzeczywiście czy jest to ojciec czy nie.

3 systemy w zakresie ustalenia ojcostwa:

1) Domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż matki-
2) Domniemanie, że ojcem dziecka jest mężczyzna, który obcował z kobietą w okresie

koncepcyjnym

3) Uznanie ojcostwa- przed kierownikiem USC, nie trzeba żadnych badao, kobieta to potwierdza

300 dni---------------------------------------181dni-----------------------------------ur. Dziecka

Okres koncepcyjny

Inseminacja- 3 metody, o różnych konsekwencjach dla ustalenia

a) Homologiczna- zapłodnienie następuje nasieniem męża matki dziecka, rodzinna, nie budzi

większych problemów przy ustaleniu ojcostwa

b) Heterologiczna- zapłodnienie nasieniem obcego mężczyzny, nie będącego mężem matki. Ale

w Polsce ustalenie ojcostwa, że ojcem dziecka jest mąż matki, to będzie on, tak długo jak nie
zaprzeczy. (długo, że jak się zgodził, to nie może zaprzeczyd, na art. 5 k.c., obecnie jest taki
przepis, że nie może)

c) Mieszana- nasienie użyte do zapłodnienia jest nasieniem męża matki i obcego mężczyzny.

Kwestia nazwiska dziecka.

Przysposobienie



Oznacza nawiązanie między przysposabiającym a przysposobianym stosunku podobnego do

tego, który łączy rodziców i dzieci.



Funkcja- zastąpienie dziecku brakującego środowiska rodzinnego.



Adoptowad można wyłącznie małoletnie dziecko, dla jego dobra.



Różne systemy adopcji na swiecie:

o Kontraktowy (między rodzicami a adoptujacymi dziecko)
o Instytucja prawa rodzinnego, która nie ma charakteru umownego, decyduje o niej

sąd (od 1950r.)

Charakter prawny adopcji.



Nie jest czynnościa prawną



Następuje na mocy orzecznia sądu, a nie z mocy woli stron



Adopcja jest rozwiązywalna (też decyduje sąd)



Konstytutywny charakter orzeczenia adopcyjnego



Adopcja ma charakter niemajątkowy



Realizuje postulat dobra dziecka



Równe traktowanie dzieci adoptowanych i naturalnych



Wspólnie adoptowad mogą tylko małżonkowie (gdy wspólnie- to dwa stosunki

przyspobienia).



Adopcja w Polsce jest instytucją niejednolitą

o Przesłanki wspólne dla każdego rodzaju adopcji

 Po stronie adoptowanego

 Małoletniośd (wyjątek dla już pełnoletniej, ale małoletniej w

momencie złożenia wniosku)

 Ktoś kto żyje w momencie orzekania, nie można też nasciturusa
 Gdy ukooczyła lat 13., to konieczna jest jej zgoda, sa wyjątki- gdy nie

jest w stanie wyrazid zgody ze względu na stan zdrowia lub gdy
dziecko jest przekonane, ze to są jego rodzice biologiczni

 Po stronie adoptujących

 Wyrażenie woli (wynika pośrednio z przepisów)- bo na żądanie

przysposabiających, gdy w związku małżeoskim to potrzebna zgoda
współmałżonka

 Różnica wieku- tak jak między rodzicami a dziedmi, nie za duża (ok. 18

lat)

 Musi mied pełną zdolnośd do czynności prawnych

 Inne przesłanki

 Zgoda rodziców dziecka (czasami nie, ale to wyjątki- gdy sa

pozbawieni władzy rodziecielskiej, gdy są nieznani, gdy porozumienie
z nimi napotyka na różnego rodzaju przeszkody). Wyjątkowo gdy
odmowa zgody, gdy jest ona oczywiście sprzeczna z dobrem dziecka.
Zgoda dotyczy konkretnego postępowania.

o Zgoda blankietowa- zgoda na adopcję kiedykolwiek przez

kogokolwiek

 Termin dla zgody- nie wcześniej niż przed upływem 6 tygodni od

urodzenia sie dziecka

o Rodzaje adopcji

 NIEPEŁNA (minus plena)- gdy strony sobie tego wyraźnie życzą i za zgodą

rodziców na taki własnie rodzaj adopcji.

 Stwarza stosunek pokrewieostwa tylko pomiędzy adopowanym a

adoptującym, krewni nie się spokrewnieni. Czyli adoptowane i dzieci
naturalne nie są rodzeostwem

 Osłabienie naturalnego pokrewieostwa, naturalni rodzice mają

pewne prawa i obowiązki (np. nie wygasają obowiązki
alimentacyjne)

 Prawo do dziedziczenia- na miejsce naturalnych wchodza rodzice

adoptujący, reszta naturalnych krewnych dziecka bez zmian

 Możliwa jest jej zamiana na pełną

 PEŁNA (adoptio plena)- modelowa

 Między –przyspasabianym a przysposabiającym powstaje stosunek

pokrewieostwa

 W stosunku do krewnych przysposabiany nabywa te same prawa

względem nich jak naturalne dziecko

 Ustają prawa i obowiązki wynikające z naturalnego pokrewieostwa

(ale ono samo nie wygasa)

 Gdy przysposabiającym jest współmałżonek to pokrewieostwo

natualne nie wygasa

 Ustaje dotychczasowa władza rodzicielska
 Powstaje nowa władza rodzicielska przysposabiajacego
 Dziecko otrzymuje nazwisko przysposabiającego, ale i sąd może

zmienid imię przysposobianego, na wniosek przysposabiających

 Adopcja nie przekreśla faktu naturalnego pochodzenia, ale

wprowadza się zmiankę o przysposobieniu

 Podlega rozwiązaniu

 ADOPCJA PEŁNA I NIEROZWIĄZYWALNA (adopito pr...)- tylko wtedy, gdy

rodzice udzielili zgody blankietowej

 Jest nierozwiązywalna, nawet gdy bardzo ważne ku temu powody

 Niedopuszczalne w stosunku do przysposobienia jest sądowe

ustalenie pochodzenia dziecka czy ustalenia ojcostwa.

 Sporządzany jest nowy akt stanu cywilnego, jako rodzice Ci którzy

adoptują. Stary nie jest niszczony.

Różne skutki prawne.

Rozwiązanie adopcji.



Możliwe, ale z ważnych powodów. Orzeka o tym sąd.



„Ważne powody”- taki powód, który przekreśla społeczny sens adopcji. Najczęściej, gdy

sprawia trudności wychowawcze. Ale one nie są ważnym powodem.



Ale ekstremalne trudności, brak szacunku, rękoczyny w stosunku do rodziców, gdy dziecko

sprzedaje majątek rodziców itp.- to powód.



Adopcja non- exsistens- gdy nie zostały spełnione przesłanki do zaistnienia adopcji.



Wygasa ex lege- pełna i niepełna- gdy ustalenie ojcostwa.



Po ustaniu adopcji reaktywują się te więzi, które wygasły.

Adopcja zagraniczna.



Inne, dodatkowe przesłanki do spełnienia.



Charakter subsydiarny, gdy nie można znaleźd w kraju odpowiedniego zastępczego

środowiska rodzinnego.



Dla tego konkretnego dziecka nie da się stworzyd odpowiedniego środowiska- np. adopcji i

rodziny zastępczej.



Łagodzony wymóg subsydiarności- sytuacja w której dziecko ma byd adoptowane przez

krewnego lub powinowatego; kiedy już adoptowano brata lub siostrę.



Osobista stycznośd przedadoptycja jest obowiązkowa (sąd ma obowiązek jak nakazad).

Władza rodzicielska

3 elementy:

1)

piecza nad osobą dziecka

- roztaczanie trwałej troski o osobę dziecka i w związku z tym

dziecko jest obowiązane do posłuszeostwa względem rodziców. Czy można dziecko karcid
fizycznie? Wykluczone.

2) piecza nad majątkiem

- rodzice są zobowiązani dbad o niego z należytą starannością, tj.

przeciętna starannośd, którą rodzice powinni wykazywad, nie można porównywad się do
dbania o swój majątek. W zasadzie cały podlega rodzicom, ale gdy dziecko może zarobkowad-
rodzice nie mogą nim zarządząc, też nie przedmiotami oddanymi do swobodnego użytku,
uzusykanymi w drodze darowizny/ testamentu z zarządzeniem, że nie podlega zarządowi
rodziców;

3)

reprezentacja dziecka

.- dotyczy obojga rodziców; czy muszą podejmowad czynności łącznie,

czy możne tylko jedno. Mogą osobno. Gdy kooczy lat 13. To ma ograniczoną zdolnośd do
czynności prawnej, czy wówczas rodzice nadal reprezentują? Tak. Rodzice dokonują
samodzielnie czynności zwykłego zarządu, nie mogą przekraczających- na to zgoda Sądu
opiekuoczego.

Wynika z niedojrzałości dziecka.

Służy rodzicom pozostającym w związku małżeoskim, jak i nie pozostającym.

Trwa zwykle od czasu urodzenia aż do osiągnięcia pełnoletniości.

Co z nasciturusem? Problem zgody na leczenie. Decyzje- kurator sądowy.

Czasem trwa krócej.



Sąd może ingerowac w sprawowanie władzy rodzicielskiej:

o Wydawanie zarządzeo (art. 109 k.r.o.)- z inicjatywy sądu;
o Zawieszenie władzy rodzicelskiej- gdy przemijająca przeszkoda wykonywania władzy

rodzicielskiej przez jednego z rodziców; kurator- gdy żaden z rodziców nie ma władzy
rodzicielskiej; np.choroba jest przemijająca

o Pozbawienie władzy rodzicielskiej- gdy trwała przeszkoda w wykonywaniu; najwyższy

wyraz dezaprobaty dla sprawowania władzy rodzicielskiej; gdy naduzycie władzy lub
w rażący sposób zaniedbanie obowiązków względem dzieci. Ale nie jest pozbawienie
do styczności z dzieckiem

Prawo do kontaktów z dzieckiem.

Nowa regulacja. Kiedyś tylko, że można zakazad osobistej styczności z dzieckiem rodzicowi, który
stracił władzę rodzicielską.

Charakter prawny. Element władzy rodzicielskiej czy prawo niezależne? Już wcześniej, że to
niezależne od władzy rodzicielskiej prawo należące do określonych podmiotów. Dziś osobno w art.
113- 113

6

k.r.o.

Prawo do kontaktów z dzieckiem (służące rodzicowi)- nie tylko prawo, ale i obowiązek rodzica.

Dziecko też ma prawo i obowiązek- ono musi się stawiad, jeśli rodzic chce. Dziecko ma prawo do
kontaktów, czyli też może domagad się spotkao z rodzicem. Ale to raczej deklaracja ustawodawcy dla
rodzica, że powinien czynid z tego pożytek. Nie można egzekwowad kontaktów rodzic- dziecko, gdy
dziecko chce, bo to poniżej godności. Ale prawo rodzica można przymusowo, bo zazwyczaj to nie
dziecko nie chce, a drugi rodzic. Roszczenie rodzica o spotkanie z dzieckiem i egzekwowanie tego
prawa.

Gdzie więcej zobowiazanych- to prawo do kontaktu, nie obowiązek (np. dziadkowie, rodzeostwo).

Zakres podmiotowy. Komu służy uprawnienie?



Rodzice- nieważne czy rodzice o statusie małżeoskim czy pozamałżeoskim, ważne tylko że

rodzice;



Dzieci



Dziadkowie- w judykaturze od lat 60-tych; wcześniej czy z dóbr osobistych; obecnie w prawie



Rodzeostwo



Powinowaci w linii prostej

o Ojczym/ macocha; nowy małżonek dziadka i babci;



Inne osoby, gdy sprawowały przez dłuższy czas pieczę nad dzieckiem- nie są zdefiniowane

poprzez pozycję w rodzinie.

o Dłuższy czas- ustawodawca nie przesądza, problem oceny ile to ma byd czasu, w

literaturze niesprecyzowany celowo, kwestia indywidualnego przypadku, by
zaistniało rodzicielstwo socjologiczne

Nie ma wskazanych pradziadków. Czy celowo? Po części tak, żeby nie rozszerzad tego katalogu za
bardzo. Pradziadkowie współcześnie związani bardziej, ze względu na coraz dłuższy czas życia, no i są
oznaczeni jeszcze powinowaci w linii prostej. Dlatego nie zostali celowo pominięci, tylko ustawowa
„niedoróbka” i trzeba uznad, że pradziadkowie mieszczą sie w pojęciu dziadków (wszyscy zstępni w
linii prostej).

Prawo do kontaktów wobec adopcji. Czy wpływa to na uprawnienie rodzica do kontaktów?

 Pełna- wygasa, jako częśd władzy rodzicielskiej. Bo rodzice godzą się na adopcje i wiedzą, że

tracą prawo do kontaktów z dzieckiem.

 Niepełna nieodwołalna- wygasa, wskazuje na to istniejej tajemnica, bo rodzice nie wiedzą

komu dziecko zostanie oddane.

 Niepełna- judykatura się tym nie zajmuje, w literaturze podzielone stanowiska; skoro nie

wygasają wszystkie, a są wymienione, a prawo do kontaktów nie gaśnie, więc trzeba uznad,
że nie wygasa, tylko prawo do kontaktów trwa dalej. Bo nie zrywa się całkowitych więzi.

Prawo do kontaktów z wnukiem. Problem bo ich nikt o zgodę na adopcję nie pyta. Czy wtedy mają
prawo do kontaktów z dzieckiem?

 Niepełna- tak.
 Pełna- nie
 Niepełna nieodwracalna- nie.

Generalnie wygasa, ale w pewnych sytuacjach może byd utrzymane. Źródła prawa do kontaktu:

 Źródło kreujące kontakt rodzice- dzieci, może byd odebrane tylko wówczas, gdy nie służy

dzieciom. Nikt nie bada czy odpowiada dobru, ono służy. Generalnie z mocy prwa że prawo
do kontaktów z rdzicami służy dziecku.

 Kontakt z innymi osobami- gdy odpowiada to dobru dziecka. Słabsze. Każdorazowo sąd musi

rozstrzygnąd czy służy/ nie służy.

 Możliwośd ustanowienia kontaktów z niektórymi osobami w ramach nadużycia władzy

rodzicielkiej. Sąd ingeruje w sposób sprawowania władzy rodzicielkiej. Wydaje zarządzenia.
Także wówczas, gdy rodzice, wbrew potrzebom, zabrania kontaktów dziecka z osobami
bliskimi. Sąd ustanawia kontakt na podstawie art. 109 k.r.o. Wówczas nie prawo do
kontraktu, ale brak prawa rodziców do zabraniania kontaktów z dzieckiem.

Dziadkowie mogą się domagad tylko od rodziców adopcyjnych by nie zbraniały konatktu, i że istaniej
bliska więź z dzieckiem.

Formy kontaktów:

A) Osobisty kontakt z dzieckiem- odwiedziny, spotkania, zabieranie poza miejsce stałego pobytu
B) Bezpośrednie porozumiewanie się- kontakt telefoniczny, internetowy w sposób bezpośredni
C) Utrzymywanie korespondencji
D) Korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległośd.

Rodzic, który sprawuje pieczę ma obowiązek udzielania informacji o dziecku.

Czy obowiązek założenia telefonu dla dziecka, gdy chęd kontaktu telefonicznego? Ten, który się
opiekuje nie, ale ten który chce- może.

Kontakty z dzieckiem.

Regulacja już w wyroku rozwodowym. Wcześniej tak nie było i problemy pojawiały się z czasem. Co
gdy dochodzi do sporów? To sąd orzeka o pewnych kwestiach:

- o miejscu odwiedzin (ale nie miejsce mieszkania rodzica sprawującego opiekę na co dzieo, ani nie w
czasie jego obecności)

- wyjątkowo sąd może zasądzid spotkania pod obecnośd rodzica sprawującego pieczę (czyli bardzo
rzadko)

- osoby trzecie podczas kontaktów z dzieckiem- decyduje o tym osoba uprawniona, tylko na zasadzie
dobra dziecka można wyłączyd tą obecnośd

- czas trwania- kwestia bardzo indywidualna- szczególnie wiek dziecka, odległośd między miejscem
zamieszkania. Im mniejsze tym częściej a krótko. Powinno sie uregulowad kwestię wakacji. Dłuższy
odcinek czasu z rodzicem uprawnionym do kontaktu. Miejsce spędzenie wakacji określa rodzic
uprawniony do kontaktu. Co ze świętami? Wymiennie, dzielenie świąt (gdy nie mieszkają daleko od
siebie).

Ważna sprawa przy kontaktach: wola dziecka. Ma znaczenie dla ustanowienia kontaktów, ale
ograniczone, bo optymalne utrzymanie kontaktów z obojgiem rodziców. Nawet wówczas, gdy
dziecko samo nie chce. Gdy mniej niż 13 lat, to trzeba je bezwględnie zachęcid by chciało utrzymywad
kontakt. Gdy dziecko nie chce- sąd powinien wyjaśnid przyczynę, bo czasami dziecko odrzuca z
uzasadnionych powodów. Przy starszych dzieciach, bardziehj się uwzględnia ich wolę. Gdy samo nie
chce, a ma uzasandnione powody, to trzeba wolę uwzględnid i nie ustanaiwad. Czy własna rola czy
rodzica, który nie chce? Syndrom alienowania rodzica. Rodzic, który sprawuje pieczę na co dzieo,
wmaiwia niechęd do drugiego. Co wówczas? 3 stopnie nasilenia:

i.

Słabszy- gdy nie jest to nachalne i agresywne wmawianie

ii.

Mocniejszy- gdy wmowienie że samo rodzic to samo zło

iii.

Mocny- nawet za pomocą przmocy zniechęcanie do drugiego rodzica.

W 1. i 2. stopniu zarządzenia by rodzic zaprzestał takich zachowao, aby nie zniechęcał do rodzica.

W 2. stopniu + nadzór kuratora. W niektórych krajach też poddanie terapii.

W 3. stopniu- koniecznośd zmiany orzeczenia o sprawowaniu władzy rodzicielskiej.

Kwestia opieki naprzemiennej.

Związana z kwestia władzy rodzicielskiej, a przez niektórych autorów z prawem do kontaktów.

Podział, że np. pierwszy pół roku, a drugi kolejną połową roku.

U nas nie występuję. U nas wspólna władza, tylko gdy porozumienie między rodzicami i pewnośd że
władza będzie prawidłowo wykonywana.

U nas prawo do kontaktów z dzieckiem, gdy u jednego, albo u żadnego. Nie reguluję się, gdy może
byd u obu, dlatego u nas nie przewiduje się opieki naprzemiennej.

Dlatego pomienięte w naszym ustawodawstwie, bo nie dzieli się władzy rodzicielskiej na obojga.

Sądy zagraniczne- orzekanie o kontaktach ze zwierzętami :D

Obowiązek alimentacyjny

Alimenty- łac. Alimentum- żywnośd. Pierowtnie: dostarczanie żywności.

Obecnie szerzej- też inne środki utrzymania, a także w różnych przypadkach środki wychowania.

Może byd realizowany w naturze, jak i w formie pieniężnej.

Charakter prawny. Obowiązek o charakterze cywilnoprawnym. Dominuje stanowisko, że ma
charakter majątkowy, chociaż niektórzy, że też charakter niemajątkowy (realizacja obowiązku
moralnego wynikającego z pokrewieostwa). Obowiązek dostarczanie środków nie istnieje jeszcze, ale
obowiązek alimentacyjny już tak. Aktualizuje się z obowiązkiem świadczenia (wówczas charakter
majątkowy).

W literaturze- obowiązek o charakterze wzajemnym. Ale nie w rozumieniu zobowiązao wzajemnych
(nie ma coś za coś). Nie ekwiwalentnośd, ale wzajemnośd polega na tym, że są zobowiązani sa
uprawnieni, a uprawnieni są zobowiązani (rodzice wobec dzieci, a dzieci wobec rodziców).

Nie jest to obowiązek dziedziczny.

Prawo do alimentów jest niezbywalne. Nie można go zbyc umownie na rzecz innej osoby, ale możliwe
jest faktyczne jego realizowanie przez inną osobe niż zobowiązany. To nie jest zbycie obowiązku, brak
konsekwencji w układzie zobowiązany- uprawniony, tylko uprawniony nie może odmówid przyjęcia
świadczenia od innej osoby.

Nie można sie zrzec obowiązku, ani prawa do alimentowania. Nie można skutecznie, więc umowa o
braku alimentowania nic nie da, nie ma znaczenia wola stron. Nie może wiązad zrzekającego się.

Nie trzeba się domagad alimentów.

Powstaje z mocy prawa (ex lege)- nie z orzeczenia sąd, tj. nie z mocy czynności prawnej. Powstaje gdy
spełniają się przesłanki z przepisu, wówczas gdy powstaje stosunek pokerwieostwa. Sąd czy umowa
określa szczegóły. To precyzuje, a nie tworzy obowiązek.

Nie można umorzyd alimentów przez potrącenie (art. 505) Np. zobowiązany ma świadczyd 500zł,
uprawniony jest dłużny 500 zł, ale nie można potrącenia, musi i tak świadczyd.

Nie podlega egzekucji- z alimentów nie można egzekowowad. Nie ulega przedawnieniu. Ale
obowiązek zapłacenia konkretnej raty przedawnia się z upływem 3 lat.

Zakres podmiotowy.

 krewni w linii prostej, bez ograniczenia stopnia pokrewieostwa oraz rodzeostwo (nie tylko

naturalne, ale i przyrodnie)

 przysposobienie (art. 131 k.r.o. tylko niepełne, ale tym bardziej pełne i niepełne trwałe)
 powinowaci- ojczym i macocha względem pasiebra i pasierbicy, i odwrotnie. Pozostali

powinowaci nie są zobowiązni

 małżonkowie- unieważnienie, rozwód, separacja, związek małżeoski (art. 27 k.r.o.)
 ojciec dziecka pozamałżeoskiego- świadczenie względem matki dziecka- utrzymanie 3-

miesieczne w okresie porodu (względem dziecka jak zwykle). Art. 141 k.r.o.

Kolejnośd obowiazków alimentacyjnych.

 obowiązek małżonka wyprzedza obowiązek krewnych
 krewni:

o wg linii pokrewieostwa- prosta przez boczną
o zstępni przez wstępnymi
o stopnie pokrewieostwa

 ojciec i macocha w takiej samej kolejności jak rodzice dziecka, wg niektórych na koocu, gdy

nie da się uzyskad świadczeo od innych (w praktyce nie ma on znaczenia). Ich obowiązek
aktywizuje się dopiero, gdy za jego powstaniem przemawiają z.w.s. Pod uwagę czy są
naturalni rodzice czy inni krewni od których powinno się najpierw egzekwowad.

Przesłanki obowiązku alimetacyjnego.



Musi występowad stan potrzeby (różnie definiowany). Czy uprawniony jest czy nie jest sam

zaspokoid swoje potrzeby. Zwykle nazywany jest niedostatkiem.

o Nie tylko dochody te które rzeczywiście uzyskuje, ale też to co mógłby uzyskad (gdy

np. ktoś celowo unika zarobkowania, by móc byd alimentowanym)

o Czy uprawniony powinien spieniężyd pewne środki majątkowe, a dopiero potem

ubiegad się o alimentowanie? Na ogół, gdy posiada dobra luksusowe to powinien je
spieniężyd.



Możliwośd zrealizowania świadczenia (możliwości zobowiąznego)- gdy jest w stanie go

realziowad, tylko wówczas powstanie. Nie tylko rzeczywiste zarobki, ale też te które mógłby
osiągnąd.

o Czy ma spieniężyd substancję majątkową dla potrzeb alimentacji? Na ogół nie, chyba

że bardzo silny obowiązek, gdy postulat równej stopy życiowej. Najczęściej dla dzieci
lub małżonka.



Nie tylko rzeczywiste zarobki, ale i stan majątkowy. Substancja majątkowoa- np. gdy na

operację dla dziecka.

Szczególne przesłanki:



Dziecko niesamodzielne

 Przesłanką stan potrzeby (to nie jest niedostatek), a niemożnośd samodzielnego

utrzymania się.

 Przy dzieciach nie wchodzi w grę naruszanie substancji majątkowej dziecka- wtedy

obowiązek alimentacyjny.



Rodzieostwo:

 Osłabienie przesłanki niedostatku. Mogą się zwolnid od obowiązku alimentacyjnego

przez udowodnienie, że spowoduje to nadmierny uszczerbek majątkowy jego i
najbliższej rodziny.



Powinowaci:

 Tylko niektórzy pasierb/ pasierbica i ojczym/macocha. Gdy niedostatek, gdy istnieją

możliwości majątkowe i zarobkowe oraz żądanie jest zgodne z zasadami współżycia
społecznego.

 Pasierb/ pasierbica- gdy ojczym/ macocha przyczyniają się do jego wychowania i

utrzymania.

 Z.w.s.- stosunek pasierba do ojczyma/ macochy- jakie były/ są ich relacje? Czy

przebywa poza gospodarstwem domowym? Czy ma na utrzymaniu rodziców? Stan
relacji rodziców z ojczymem/ macochą? (czy pozostają w pożyciu).

Niegodnośd alimentowania- od niedawna ureguloane, ale w judykaturze od lat 60-tych. Np. sam
zainteresowany popada w niedostatek przez narkomanię, gdy pobił zobowiązanego/ źle się do niego
odnosił. Wtedy podstawa- art. 5 k.c.- nadużycie prawa podmiotowego. Nie jest to możliwe w
stosunku do dziecka niesamodzielnego, chodby się źle zachowywało. W pozostałych przypadkach
można było się posługiwad art. 5 k.c. Dziś art. 144

1

i art. 133 § 3 k.r.o.- wyraźne uregulowanie (dowód

wielkiego wpływu orzecznictwa na kształt prawa). Co wtedy z takim uprawnionym? Czy w to miejsce
wchodzi zobowiązany w dalszej kolejności? 2 stanowiska:

1) NIE wchodzi (prof.!)
2) Skoro ten w bliższej kolejności nie może to wchodzi dalszy.

Treśd obowiązku alimentacyjnego.

Zakres: art. 135 k.r.o. wyznacza. To potrzeba- możliwości. Max. wyznacza go stan niedostatku. Przy
wejściu w życie obowiązku alimentacyjnego rodzice – dzieci, małżonkowie pozostający w związku
małżeoskim obowiązkowy postulat równej stopy życiowej.

Forma: k.r.o. wprost nie rozstrzyga. Ale albo kwota pieniężna, albo w naturze (odzież, żywnośd).
Wytyczne z 1987r. – wskazanie, że alimenty mogą byd realizowane w pieniądzu, naturze, a nawet
mogą byd realizowane w postaci osobistych starao w niektórych przypadkach, np. dziecko
niesamodzielne, osoba niepełnosprawna.

Najczęściej płatnośd pieniężna, zwykle w postaci rat miesięcznych. Mogą byd zasądzone:

A) Kwotowo

B) Ułamek wynagrodzenia- tylko w przypadku, gdy aktualny jest postulat równej stopy życiowej

(rodzic – dziecko, nie sami małżonkowie). Gdy sytuacja finansowa nie jest stabilna, np.
inflacja. Ten, kto miałby mied takie orzeczenie obarczające- musi mied stałe źródło dochodu.

Jak świadczą osoby zobowiązane na pierwszym poziomie? Kilku zobowiązanych w tej samej
kolejności, np. 3 dzieci względem matki. Ciąży obowiązek na wszystkich. Nie jest to odpowiedzialnośd
solidarna! Będzie to zobowiązanie każdego z nich. Muszą byd wszyscy pozwani by uzyskad całośd.
Powinni równo świadczyd. Ale uzwględnienie potrzeb i możliwości zarobkowych, majątkowych.

Sąd będzie badał czy każdy z nich jest w stanie łożyd, jak któryś nie to jego częśd dzieli między tych,
którzy mogą. Trzeba ocenid na ile każdy z nic jest w stanie płacid, a nie automatycznie po równo. Ma
byd proporcjonalne fo możliwości spełnienia tego obowiązku.

Gdy zmienią się stosunki- możliwośd zmiany orzeczenia. To może dotyczyd zarówno uprawnionego,
jak i zobowiązanego. Ta zmiana na żądanie. Najczęściej rosną potrzeby, kwestia podwyższenia.

Wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego.

Gdy gaśnie stosunek prawno- rodzinny będący jego podstawą (śmierd).

Gaśnie jak gasną potrzeby (np. uprawniony dostał wysoką emeryturę) lub kooczą się możliwości (np.
zobowiązany stracił pracę).

A małoletni? Nie w wyniku ukooczenia 18 lat! Tak długo, jak nie osiągnie samodzielności. Ocenia się
czy rozwinął się w stopniu, ktory zgodnie z jego potencjałem intelektualnym umożliwiły mu zdobycie
dojrzałości. (w zasadzie 1 kierunek studiów i konsekwentna realizacja).

Jak wygasa obowiązek rodziców względem niesamodzielnych dzieci to wchodzi w grę obowiązek
krewnych.

Opieka i kuratela

Opieka + kuratela- zrobid samodzielnie. Zmiany. Wyznaczenie opiekuna, krąg.

Opieka i kuratela- w zasadzie nie należą do prawa rodzinnego, a do prawa osobowego, więc powinny
byd w zasadzie uregulowane przy osobach fizycznych, ale ze względu na funkcje opieki, zwłaszcza nad
małoletnim i uregulowane jest w k.r.o.

Opieka: małoletni, osoba dorosła całkowicie ubezwłasnowolniona.

Opieka i kuratela- prawa opiekuocze.

1) Powszechnośd- ustanawia się opiekę dla każdej osoby, która tego wymaga, dla małoletnich,

którzy prawnie pozostają pod władzą rodzicielską, albo ze względu na fakt pozostawania
osobą ubezwłasnowolnioną całkowicie.

2) Wyłącznośd sądu opiekuoczego
3) Sąd działa z urzędu (ex officio). Wskazuje się na cały system organów pomoczniczych by

pomóc sprawnie działad (to niewydolny system!).

4) Dobro podpiecznego.

Reszta we własnym zakresie.

Prawo spadkowe.

Reguluje skutki prawne śmierci osoby fizycznej, nie reguluje kwestii związanych z następstwem praw
po osobach prawnych (to poza prawem spadkowym, np. w upadłościowych spółdzielczym).

Spadkodawca- wyłącznie osoba fizyczna, po jej śmierci jej majątek przechodzi na inne podmioty. Nie
może nim byd nasciturus, mimo że może mied majątek.

Spadkobierca- osoba na którą przechodzi ogół praw i obowiązków majątkowcyh. Może nim byd
zarówno osoba fizyczna, jak i prawna. Też nasciturus pod warunkiem, że urodzi się żywy (art. 927
k.c.). Może nim byd osob, która istnieje w momencie spadkobrania, wyjątek nasciturus i fundacja
ustanowiona w testamencie (osoba prawa nieistniejąca w momecie spadkobrania).

Spadek- ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego, które przechodzą na spadkobiercę w
momecie śmierci spadkodawcy(art. 922 § 1 k.c.)- to niepełna definicja, bo to nie tylko moment
śmierci spadkodawcy.

Dziedziczenie- przejście ogółu praw i obowiązków z jednej osoby na drugą. To nie jest sukcesja
singularna, a GENERALNA.

Wyjęcie- zapis windykatoryjny (ale raczej poza dziedziczeniem). Próbowano wprowadzic darowiznę
mortis causa, ale bezskutecznie.

Tytuł 1- uregulowanie ogólne dot. dziedziczenia ustawowego i testamentowego oraz podstawy
zasądzenia prawa do spadku.

Tytuł 2- dziedziczenie ustawowe (chod testament je wyprzedza).

Tytuł 3- rozstrzyganie w przypadku czynności mortis causa- na wypadek śmierci- testament.

Tytuł 4 – zachowek (za szeroki krąg w dzisiejszych czasach).

Tytuły 5-8- regulują pozycję spadkobiercy szeroko rozumianą, zarówno przyjęcie, jak i odrzucenie
spadku, strony nabycia spadku, ochrona spadkobierców, odpowiedzialnośd za długi spadkowe.

Tytuł 9- umowy dotyczące spadku. W polskim prawie wykluczono zawieranie umów o spadek po
osobie żyjącej, ale nie wykluczono umów o spadek po otwarciu.

Tytuł 10- dziedziczenie gospodarstw rolnych.

Pojęcie i skład spadku.

Art. 922 k.c. w § 1 pozytywne wylicznie, a w § 2 negatywne.

4 generalne kryteria tego, co wchodzi do spadku:

I)

Tylko kwestie

cywilnoprawne (takie prawa i obowiązki o charakterze cywilnoprawnym)
a.

Tylko prawo cywilne

II)

Tylko takie prawa i

obowiązki o charrakterze majątkowym (osobiste – nie).

III)

Nie są to prawa i

obowiązki ścisłe związane z osobą zmarłego.
a.

Takie prawa, które

służą zaspokojeniu indywidualnego interesu tego zmarłego, np. służebności osobiste,
użytkowanie,

b.

Takie prawa i

obowiązki związane z sytuacją konkretnej osoby, np, obowiązek alimentacyjny,
umowa o dzieło, gdy zawarta ze względu na właściwości osobiste, tego kto ma ją
wykonad

c.

Renty z tytułu

uszkodzenia ciała, dożywocie, renty umowne, ale wygasają wraz ze śmiercią
uprawnionego. Ale gdy były już jakieś należne raty i wymagalne to wchodzą one do
spadku. Nie wchodzi tu takie roszczenie o odszkodowanie za niesłuszne skazanie.

IV)

Nie wchodzą te prawa

i obowiązki o charakterze cywilnoprawnym, które przechodzą na osoby niezależnie od
prawa spadkowego.
a.

Prawa, które są

„dziedziczone” poza prawem spadkowym, na innych zasadach, np.: prawo do
odszkodowania za niesłuszne skazanie, jeżeli postępowanie było wytoczne przeciwko
za życia to przechodzi na określone osoby na zasadach określonych w k.p.k.

Co wchodzi w skład spadku? Własnośd, użytkowanie wieczyste, większośd ograniczonych prawa
rzeczowych. A posiadanie? W ogóle nie jest prawem! Ale na gruncie prawa spadkowego podlega
dziedziczeniu!

Zobowiązania z umów, bezpodstawe wzbogacenie, delikty, naprawienie szkody.

Mieszczą się też obowiązki „długi spadkowe”, „pasywa spadku”.



Te, których

podmiotem był spadkodawca



Długi, których nie

miał, ale był stroną stosunku prawnego, z którego następnie powstały, np. obowiązek zwrtou
rzeczy, która pozostawała w użytkowaniu spadkodawcy.



Obowiązki, w których

nie był stroną, ani dłużnikiem, a powstały w chwili otwarcia spadku lub później i były
związane z dziedziczeniem.

Art. 922 k.c.:



roszczenie o

zachowek



zapisy



polecenia



koszty pogrzebu

o

koszty pogrzebu, który

odpowiada zwyczajem miejscowym. Sporne czy koszty nagrobku? Większośd, że
nagrobek też. Na równie z k.p.- koszty ostatniej chorby, tej która doprowadziła do
zgonu. Ten kto je poniósł będzie wierzycielem, gdyby się zdarzyło. Koszty
postępowania o uznanie za zmarłego lub stwierdzenie zgonu.



Koszty postępowania

spadkowego

o

Uczestnicy

postępowania sami ponoszą koszty (...) Najczęściej koszty zabezpieczenia spadku,
ogłoszenie testamenty, przesłuchanie świadków testamentu ustnego, ustanowienie
wykonawcy testamentu, sporządzenie inwentarza, zarząd spaku nieobjętego.

o

Obowiązek

udostępnienia małżonkowi i innym bliskim korzystania z zamieszkania przez 3
miesiące

o

Obowiązek wydania

małżonkowi spadkodawcy przedmiotów urządzenia domowego

o

Art. 966 k.c.

Dziedziczenie

Sukcesja:



Singularna- nabycie po tytułem szczególnym- nabywca wchodzi w ścisle określony

obowiązek lub prawo



Generalna- nabycie uniwersalne, po tytułem ogólnym- wstąpienie w ogół praw i

obowiązków zmarłego., w cały konglomerat praw

Dziedziczenie niezalezne czy ustawowe czy testamentowe, bo dziedziczenie to sukcesja generalna o
charakterystycznych cechach:

o Spadkobierca nabywa wszystkie przedmioty majątkowe w wyniku tej jednej czynności i

niezależnie od charakteru prawnego

o Jeżeli do dziedziczenia dojdzie kilku spadkobierców (współspadkobierców) to otrzymują oni

cały spadek, a udział każdego jest udziałem w całym spadku, do wszystkich przedmiotów. W
zasadzie nasza ustawa nie przwiduje dziedziczenia konkretnego przedmiotu majątkowego,
nawet, gdy spadkodawca wskazuje co konkretnie ma każdy dziedziczyd to wszyscy dziedziczą
wspólnie. Przy okazji działu spadku sąd może wziąd to pod uwagę, ale nie musi. Pewnym
złagodzeniem jest możliwośd ustanowienia zapisu (ale to już poza spadkiem i to nie będzie
dziedziczenie)

 Zapis windykacyjny- od stycznia do porządku prawnego, kombinacja dziedziczenia i

zapisu. Skutek rzeczowoprawny, nie obligacyjny.

 Sukcesja generala to nabycie pochodne, stąd uzależnione od nemo plus iuris...
 W zasadzie dziedziczenie testamentowe i ustawowe niewiele się różni (konstrukcyjnie)

Czy spadkobierca ma prawo podmiotowe do dziedziczenia? Nie. Nie ma prawa do dziedziczenia
kogokolwiek i czegokolwiek. Spór czy już po otwarciu spadku można mówid o jakimś specjalnym
prawie do dziedziczenia? Niektórzy twierdzą, że tak, inni że nie ma potrzeby tworzenia

jakiegokolwiek specjalnego prawa do dziedziczenia, da się je oznajmid i wyjaśnid dotychczasowymi
prawami, więc nie trzeba jakegoś specjalnego do dziedziczenia.

Powołanie do spadku (ew. powołanie do dziedziczenia)

Źródlo z którego wynika prawo do objęcia spadku. W prawie 2 rodzaje powałania do spadku: ustawa i
testament. Gdy jest testament to wyprzedza ustawowe. Możliwośd powołania do spadku częściowo z
ustawy, częściowo z testamentu.

Czasami powołanie do tego samego statku z różnych źródeł. Np. spadkodawca ma 3 dzieci, do
spadku powołuje 2, jednego nie, tych dwóch po połowie, jeden odrzucił, to ustawowe każdy jeszcze
1/6. Ale muszą byd to równe udziały. Nie ma do jednego udziału dwóch tytułów.

Otwarcie spadku.

Można go utożsamiad ze śmiercią spadkodawcy. Moment śmierci- istotne oznaczenie (nie tylko dzieo,
ale i godzina). Domniemanie równoczesności śmierci osób, które zginęły w tym samym zdarzeniu.

Przy uznaniu za zmarłego sąd określa domniemaną chwilę śmierci. Czasami może to byd chwila, kiedy
ta śmierd nastąpiła, to momnet otwarcia spadku, to samo przy stwierdzeniu zgonu.

Nabycie spadku- ex lege- nie jest uzależnione od złożenia oświadczenia woli. Nie jest to nawet
uzaleznione od wiedzy. Automatycznie w chwili otwarcia spadku spadkobiercy stają się uprawnieni
(np. we Włoszech konieczne oświadczenie).

Na spadkobiercę w momencie otwarcia spadku przechodzi nie tylko spadek, ale i przedmioty zapisu.

Zdolnośd do dziedziczenia.

Jest to fragment zdolności prawnej. Nie podlega żadnym ograniczeniom. Mają ją osoby fizyczne i
prawne (art. 927 k.c.). Muszą istnied w momencie otwarcia spadku.

Art. 927.
§ 1. Nie może byd spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia
spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje.
§ 2. Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może byd
spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.
§ 3. Fundacja ustanowiona w testamencie przez spadkodawcę może byd
spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od
ogłoszenia testamentu.

Pomioty nie wyposażone zdolnośd do dziedziczenia:

a) Bezwzględnie- nie istniejące w chwili spadku.
b) Względna- niezdolnośd nie do ogólnego dziedziczenia, ale do dziedziczenia po konkretnej

osobie (spadkobierca niegodny, osoba, która się zrzekła, świadek przy sporządzaniu
testamentu- oraz jego małżonka i krewni, i powinowaci 1. i 2. stopnia).

Chwilia decydująca o zdolności- moment otwarcia spadku, późniejsza zdolnośd się nie liczy. Nie traci
przymiotu spadkobiercy, gdy umrze kilka godzin po spadkodawcy.

Niezdolnośd względna:

1) Niegodnośd dziedziczenia- różnie kształtowana w różnych porządkach prawnych, nie

dopuszczenie do sytuacji skrajnie niemoralnych, celem jest wyłączenie takich osób (ratio
legis). Gdy działania przeciwko spadkodawcy, przeciwko swobodzie testowania lub dzialania
przeciwko juz istniejącemu testementowi.

a. Jaka konstrukcja jest w Polsce? Wybór: niegodnośd z mocy prawa oraz niegodnośd

stwierdzona przez sąd na mocy konstytutywnego wyroku. U nas to drugie. Gdy sąd
orzeknie, że osoba jest niegodna dziedziczenia.

b. Ma dośd szeroki zasięg podmiotowy, bo dotyczy:

i. spadkobiercy, niezależnie czy ustawowy czy testementowy

ii. też do (art. 972 k.c.)- zapisobiercy, i do instytucji zachowku- bo oni też mogą

byd niegodni zachowania zachowku. Problem, że nie ma przepisu, którby
rozciągła niegodnośd na uprawnionego do zachowku, dlatego 2 stanowiska.
Jedno, że też pod kątem niegodności (per analogiam), a drudzy, że skoro nie
wspomniał to nie stosujemy tej instytucji (bo ma moralny charakter, a z.w.s.
przemawiają za niestosowanie niegodności). Słuszne- pierwsze.

c. Stwierdzane w procesie, ale wg odrębnego powództwa (nie może byd to na zasadzie

procesu wpadkowego). Legitymację ma każdy kto ma interes (nie musi byd prawny).
Może byd to np. interes majątkowy, ale i np. ze względu na cześd oddawaną
zmarłemu (czyli to nie będzie nawet interes prawny). Legitymowanym jest w
każdymprzypadku prokurator. To konstytutywne orzeczenie sądu, więc termin zawity
dopuszczalności, w ciągu 1 roku od powzięcia wiadomości o przyczynie niegodności.
Różne osoby w różnym czasie, dla każdego w innym czasie może się dowiedzied. ALE
nie później niż w upływie 3 lat od otwarcia spadku.

d. Skutki niegodności (art. 928 p.2 k.c.)- wyłacznie spadobiercy tak jak gdyby nie dożył

otwarcia spadku. W jego miejsce inni spadkobiercy ustawowi. W testamencie może
wejśd podstawiony zapasowy spadkobierca lub może nastąpid przyrost pozostałych
spadkobierców (art. 965 k.c.). Gdy przyrost wyłączony- dziedziczenie ustawowe. Gdy
zapisobierca to nie powstanie dla niego zapis. Tak samo przy zachowku.

e. Przyczyny niegodności (art. 928 p.1.)- zamknięty katalog:

i. Umyślne ciężkie przestępstwo przeciwko spadkodawcy (ciężkie- tylko

zbrodnie /niektórzy/, bo to rozwiązanie generalne, a my mamy oceniad
jednostkowo. Ma byd to przestępstwo przeciwko spadkodawcy (tylko).

ii. Naruszenia swobody testowania- orzecznictwo przesądza że ktoś specjalnie

namawia do spisania testemantu mimo ze wie, ze będzie nieważny, to też to
naruszenie swobody. Musi dojśd do naruszenia swobody, gdy dziedziczenie
wg testamentu, gdy potem nowy, to się nie liczy.

iii. Działania przeciwko testamentowi- ukrycie lub zniszczenie testamentu (musi

byd dokonane w zamiarze), podrobienie lub przerobienie testamentu (też w
zamiarze). Świadome skorzystanie z testamentu podrobionego lub
przerobionego przez inną osobę.

f. Problem przebaczenia i jego znaczenie. Art. 930 k.c. Sadkobierca nie może zostad

uznany za niegodnego, gdy spadkobierca mu przebaczył. Charakter prawny
przebaczenia: niektórzy, że forma oświadczenia woli (wówczas wszystkie elementy).
Na ogół jednak nie jest to oświadczenie woli, nie trzeba z.d.cz.p., wystarczy tylko

rozeznanie (że przebacza, co i komu). Ale musi znad konkretną przyczynę
niegodności. W dowolnej formie. Można przebaczyd też w sposób dorozumiany.

2) Zrzeczenie się dziedziczenia- prawo polskie przewiduje generalmny zakaz umów o spadek po

osobie zyjacej, ale art. 1048 k.c. przwiduje wyjątek- możliwośd zrzeczenia się- umowa o
zrzeczenie się dziedziczenia, tylko w formie aktu notarialnego, zawirają ją spadkodawca i
spadkobierca ustawowy, z tym że każdy spadkobierca ustawowy (wystarczy że należy do
kręgu spadkobierców ustaowych). Nie mogą byd nimi Skarb Paostwa i gmina. (spadkoniercy
konieczni, by nie było spadków niczyich).

a. Co jest przedmiotem umowy? Prawo pomiotowe do dziedziczenia (gdy ktoś je

uznanje). Gdy ktoś tego nie aprobuje to przedmiotem umowy jest cału konglomerat
prawny przyszłego spadku. Tylko skuteczne zrzeczenie się na podstawie ustawy. Gdy
ktoś zrzeknie się ustawowego, to może byd spadkobiercą testamentowym. Nie
można się zrzec na rzecz innej osoby. (istniało w starym stanie prawnym, przed k.c.
mozna było)

b. Zrzekający się dziedziczenia sa traktowani tak jak gdyby nie dożyli otwarcia spadku.
c. Zrzeczenie sie obejmuje także zstępnych.
d. Zrzekający sie traci jednocześnie uprawnienie do zachowku. Uprawniony do

zachowku jest ten, który w braku testamentu dziedziczyłby.

e. Ta osoba może dziedziczyd na podstawie testamentu, na podstawie tego spisanego

przed, jaki i po umownie (w dowolnym czasie).

f. Strony mogą się później umówid o zmianie skutków (to umowa więc mogą zmienid

ustalenia, znowu wymagany akt notarialny)/

3) Świadek...

Dziedziczenie ustawowe



Pierwszeostwo testamentu, więc ma miejsce wtedy, gdy ustawodawca nie zostawił ważnego

testamentu, lub testamentu zmieniającego reguły ustawowe.



Wówczas gdy osoby, które dziedzicą z testamentu, nie chcą lub nie mogą dziedziczyd.



Też przy dziedziczeniu częściowym (częśd testament, częśd ustawa)



U nas wylicza się kategorie krewnych, którzy dochodzą do dziedziczenia. Obecnie dziadkowie

i ich zstępni.



K.c. przewiduje ustawowe dziedziczenie małżonka, zstępnych, rodziców, rodzeostwa,

zstępnych rodzeostwa, dziadków, zstępnych dziadków, dzieci małżonka spadkodawcy
(ograniczony zakres, wyjątkowe sytuacje)- pasierb i pasierbica, gmina i Skarb Paostwa.



Dzieci dziedziczą po rodzicach bez względu czy są małżeoskie, czy pozamałżeoskiego. Rodzice

dziedziczą po dzieciach bez względu czy byli małżeostwem. Przy przysposobieniu dzieci
dziedziczą na zasadach ogólnych. Małżonek spadkodawcy dziedziczy, gdy pozostawał w chwili
śmierci w faktycznym związku. Gdy matrimonium non existens to nie ma dziedziczenia. Gdy
powody unieważnienia, śmierd je kooczy, więc następuje dziedziczenia.



Spadkobiercy podzieleni na grupy dochodzące do dziedziczenia. Spadkobiercy grupy dalsazej

dopiero wówczas dochdzą do dziedziczneia, gdy nie ma bliższych. Małżonek zarówno w 1. Jak
i 2. Grupie.



1 grupa: małżonek i dzieci w częściach równych, ale małżonek uprzywilejowany jego cżęśd nie

może byd mniejsz niż ¼. Gdy więcej dzieci niż 3.



2 grupa: małżonek, rodzice. Ustawodowaca nie uznał za stosowne by sam małżonek

dziedziczył.