Pisemny, gdy bdb z ćwiczeń zwolnienie z jednego pytania otwartego, pytania od 8 do 12, w tym 2 kazusowe, po 1 z każdej dziedziny. 1 grupa pytań: wskaż, wylicz, wymień..., 2: na czym polega (np. jakaś instytucja)
Prawo rodzinne:
Smyczyński „Prawo rodzinne i opiekuńcze”
Strzebińczyk „Prawo rodzinne”
Ignatowicz, Nazar „Prawo rodzinne”
Prawo spadkowe:Skowrońska- Bocian „Prawo spadkowe”
Piątowski „Prawo spadkowe. Zarys wykładu”
Źródła prawa rodzinnego:
Podstawowe
Kodeks rodzinny i opiekuńczy z 1964r.
Prawo o aktach stanu cywilnego z 1986r.
Uzupełniające
Konstytucja RP z 1997r.
Kodeks Cywilny
KPC
Prawo prywatne międzynarodowe
Prawo rodzinne jako część prawa cywilnego. Po wojnie odrebny system, ale od 1953r. SN uzanał stosowanie części ogólnej prawa cywilnego do prawa rodzinnego. Choć też nie wszystko- np. przedawnienie tak, ale nie dot. wad oświadczenia woli. Jest zastosowanie, ale nie wszystko bezpośrednio.
Czy np. art. 5 KC? Tak, ale nie dot. np. praw stałych, długo taki pogląd, od 1968r. może być stosowany na ich gruncie, ale bardzo ostrożnie.
Systematyka prawa rodzinnego. Wynika z KRiO. 3 części:
Małżeństwo
Pokrewieństwo i powinowactwo
Opieka i kuratela
W literaturze kwestionuje się przynależność opieki i kurateli do prawa rodzinnego.
Przepisy dot. Powstania stosunku prawnego, następnie dot. treści, a ostatnie są o ustaniu więzi.
Podstawowe więzi prawnorodzinne.
Istota małżeństwa- sformalizowany związek mężczyzny i kobiety, do którego zawarcia wystarcza spełnienie przesłanek z art. 1 KRiO. Czyli nie są nim związki partnerskie.
Konkubinat- trwałe pożycie kobiety i mężczyzny charakteryzujące się powstaniem dokladnie takich samych więzi jak w małżeństwie, ale nie ma węzła formalizującego związek. Źródło: najczęściej świadoma decyzja, ale też np. gdy nieskuteczne zawarcie małżeństwa. Czemu nie jest uregulowany prawnie? Bo ustawodawca popiera małżeństwo (wyraźne uprzywielejowanie). Bo trzeba określić konkretne wytyczne istnienia konkubinatu. W Polsce nie można stosować przepisów o małżeństwie do konkubinatu, nawet w drodze analogii. Ale np. Art. 107 KRiO tak, art. 691 KC, odmowa zeznań z KK. Ustawodawca nie używa konkubent, konkubina, tylko osoby pozostajace ze sobą w faktycznym pożyciu.
Pokrewieństwo- istnienie pomiedzy konkretynymi osobami więzi genetycznej wynikającej z pochodzenia jednego od drugiej, albo że pochodzą od wspólnego przodka. Dlatego wyróżnienie linii i stopni. Gdy od siebie- linia prosta(ascendenci- wstępni i descendenci- zstępni), gdy wspólny przodek- linia boczna. Stopnie- oddają bliskość pokrewieństwa. Ile urodzeń, tyle stopni. 1. To rodziece i dzieci. W linii bocznej- np. Rodzeństwo w stopniu drugim.
Powinowactwo-art. 618. Między małżonkiem i krewnymi drugiego małożonka. Ale nie np. z mężem siostry żony. Trwa mimo ustania małżeństwa. Mniejsza doniosłość prawna. W bardzo wąskim zakresie może tu występować obowiązek alimentacyjny.
Zawarcie i unieważnienie małżeństwa.
Zaręczyny- poprzedzają zawarcie małżeństwa. Obecnie się nie definiuje. Uroczysta, publiczna manifestacja stanowczego zamiaru zawarcia małżeństwa. Czy skoro nie ma regulacji, to czy są jakieś skutki prawne? Wprawdzie nie są regulowane w Polsce, a w innych krajach tak. Np. Litwa, Niemcy. Czy np. można domagać sie przymusowego zawarcia, czy można byłoby wprowadzić karę umowną, czy można odszkodowanie w związku z zerwaniem zaręcznym (tak, ale na ogólnych zasadach, i musi być zawienienie). Ale nie jest to rodzaj umowy przedwstępnej. 2 skutki takiej umowy:
Tylko odszkodowanie
Można żądać zawarcia umowy obiecanej, ale tylko wówczas gdy umowa zawarta w takiej samej formie jaka wymagana dla umowy definitywnej.
Niedopuszczalność zastrzeżenia kary umownej- bo byłoby to sprzeczne z właściwościami małżeństwa (możliwość pełnej swobody). Ale możliwość odszkodowania za poniesione szkody. Ale musi być wina. (na zasadach ogólnych art. 415 KC).
Elementy modelu prawnego małżeństwa w prawie polskim:
Monogamiczność
Zasada świeckości małżeństwa
Zasada trwałości małżeństwa (trwały, ale nie musi być na całe życie, ale tryb rozwodowy utrudniony w Polsce)
Równouprawnienie małżonków.
Zawarcie małżeństwa. Dwie formy, od 1993r. forma świecka i forma wyznaniowa zawarcia małżeństwa ze skutkami cywilnoprawnymi.
Forma świecka- 3 kategorie wymogów do zawarcia malżeństwa, wg jakie skutki przy niezachowaniu
Konstytutywne przesłanki zawarcia małżeństwa, ich niezachowanie powoduje, że matrimonium non existens- zawarte w art. 1 KRiO
Odmienność płci nupturientów- wyraźnie sformułowana, że to związek mężczyzny i kobiety; określenie wg aktów urodzenia, w praktyce odmienność w dniu ślubu (problemy: obojniactwo- posiadanie cech obu płci jednocześnie i transseksualizm- zmiana płci, rozbieżność morfologiczna a poczucie przynależności od płci, i dwa problemy: czy możliwa korekta płci oraz czy zmiana płci wynikająca z aktu urodzenia jest w ogóle w świetle prawa możliwa i czy może zawrzeć związek małżeński,można ale cechy muszą być przeważające i nie można cofnąć- orzeczenie SN, uchwała z 22 VI 1989r., OSP 91 poz.35, zasada prawna, występowanie transseksualizmu nie daje podstawy do sprostowania zgodnie z art. 31 UASC, w doktrynie: korekta możliwa na podstawie art. 189 KPC- ustalenie istnienia/ nieistnienia danego stosunku prawnego)
Złożenie zgodnych oświadczeń- wskazują z kim związek jest zawierany i nie mogą zawierać żadnego zastrzeżenia. Zgodność zapewanie forma oświadczenia (powtarzanie za kierownikiem USC)
Jednoczesna obecność przy składaniu oświadczeń- zapewnia kontrolę zgodności, ale można przez pełnomocnika, art.6 KRiO, ale musi istnieć ważny powód w kontekście możliwości jednoczesnego stawiennictwa i musi być zgoda sądu. Szczególna forma pełnomocnictwa, musi być udzielone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym i ma wskazywać z kim małżeństwo ma być zawarte. Spór w doktrynie o istote pełnomocnitwa, niektórzy, że to nie jest pełnomocnictwo a posłannictwo, bo tylko przenosi oświadczenie i nie może zmienić jego treści.
Obecność kierownika USC- zawarcie przed inną osobą, nie skutkuje zawarciem małżeństwa (wyjątek: konsul). Kierownik USC: wójt/ burmistrz/ prezydent, w praktyce przed zastępcą kierownika USC. Art. 6 ust. 1 UASC.
Przeszkody/ zakazy małżeńskie- ich niedopełnienie może stanowić przyczynę unieważnienia małżeństwa, ale zawarcie malżeństwa jest ważne. KRiO wylicza je taksatywnie, przekonuje o tym art. 17 KRiO. Przyczyny są doniosłe prawnie o tyle, o ile istniały w trakcie zawarcia małżeństwa.
Wiek- zawsze jest wskazywana dolna granica, w Polsce jest to 18r.ż., a kobieta może za zgodą sądu po ukończeniu 16r.ż.
Stan psychiczny nupturientów- art. 11 i 12 KRiO, przekonanie, ze osoby o zaburzonej psychice nie są w stanie stwoerzyć związku małżeńskiego
Ubezwłasnowolnienie całkowite- bezwzględny zakaz, tylko po uchyleniu całkowitego można zawrzeć związek małżeński;
Choroba psychiczna i niedorozwój umysłowy- nie są bezwzględnie zakazane, sąd może wydać zgodę, nie może to zagrażać małżeństwu, ani zdrowi przyszłego potomstwa.
Bardzo trudno egzekwować taki zakaz, najczęściej post factum, bo nie ma obowiązkowych badań przedmałżeńskich. Gdy są w innych krajach, to nie chodzi o zakaz małżeństwa, ale o świadomość przyszłego małżonka.
Bigamia- gdyby jednak zawarto małżeństwo- podlega drugie unieważnieniu, chyba że nastąpiła konwalidacja, tzn. że ustał pierwszy związek małżeński (np. przez śmierć, uzanie za zmarłego, rozwód). Ale nie powoduje konwalidacji drugiego śmierć bigamisty.
Pokrewieństwo- uzasadniana względami zdrowotnymi, zakaz zawierania małżeństw pomiędzy zbyt bliskimi krewnymi. U nas wąsko- nie krewni w linii prostej i rodzeństwo (rodzone i przyrodnie). W prawie kanonicznym więcej.
Powinowactwo- nie mogą zawrzeć małżeństwa osoby powinowate w linii prostej. Istnieje ze względów obyczajowych.
Przesłanki formalno-porządkowe- ich niedopełnienie nie ma żadnego wpływu na zawarcie małżenstwa, tylko konsekwencje z ich niedopełnienia.
Obowiązek złożenia określonych dokumentów (art. 3 § 1 KRiO, art. 14 PPM)
Złożenie pisemnego zapewneinia, że osoby nie wiedzą o okolicznościach wyłaczających malżeństwo
Tempus ad deliberandum- okres wyczekiwania 1 miesiąca
Zawarcie małżeństwa w USC
Publiczne zawarcie małżeństwa
Obecność dwóch pełnoletnich świadków
Ale art. 9 KRiO- nadzywczajny tryb zawierania małżeństwa przed kierownkiem USC: bez okresu wyczekiwania, bez dokumentów, tylko od zaświadczenie że nie wiedzą o okolicznościach wyłączających.
Może odstąpić od złożenia dokumentów- art. 3 § 2 KRiO. Art. 4- odstąpienie z ważnych względów od terminów wyczekiwania.
Też możliwość zawarcia poza USC- gdy uzasadnione przyczyny, art. 58 UASC.
Zawarcie małżeństwa przed duchownym.
Przesłanki konstytutywne są inaczej sformułowane niż w świeckim. Więcej przesłanek.
Osoby odmiennej płci
Zamiast kierownika-duchowny celebrans
Konieczne oświadczenie o wywołaniu skutków w zakresie prawa cywilnego, gdy brak- tylko związek wyznaniowy.
Sporządzenie aktu cywilnego małżeństwa
Duchowny ma obowiązek dostarczyć zaświadczenie o zawarciu małżeństwa w ciągu 5 dni do kierownika USC
Wymogi z konkordatu- brak przeszkód z prawa polskiego- jakichkolwiek, czyli zakazy małżeńskie, gdyby niedopełnienie- nieistniejący związek (gdyby przed USC wtedy byłby ważny, ale unieważnialny). (dotyczy tylko wyznania rzymskokatolickiego)
Co gdyby zawarty przed duchownym a okazało się nieważne? Nie ma wpływu na związek cywilnoprawny. (czyli wyznaniowy może być nieważny, ale cywilny będzie ważny i tak). Zgodne z zasadą rozdziału państwa od Kościoła.
Przeczytać: jedno małżeństwo czy dwa? Rzecz o istocie małżeństwa konkordatowego. Artur mezglewski. Monitor prawniczy 2003, nr 18, poz. 821
W którym momencie powstaje małżeństwo konkordatowe?
Moment złożenia oświadczenia przed duchownym
Moment spełnienia przesłanek, w tym w szczególności akt małżeństwa.
Zawarte danego małżeństwa, ale po spełnieniu przesłanek.
Akt- w ciagu 5 dni, ale bez dni wolnych od pracy.
Ustalenie istnienia i nieistnienie małżeństwa. Unieważnienie małżeństwa.
Ustalenie istnienia.- uregulowane w art. 2 KRiO. Gdy nie zostaną spełnione przesłanki konstytutywne. Ale w literaturze też ten termin, gdy spełnione inne przesłanki.
Tryb ogólny stwierdzenia istnienia małżeństwa, gdy małżeństwo zostało zawarte, ale brak jest aktu małżeństwa. Wtedy podstawą żądania będzie art. 189 KPC lub lex specialis art. 32 PASC.
Ustalenie nieistnienia małżeństwa, ponieważ nigdy go nie było, a akt małżeństwa został sporządzony. Tylko wówczas, gdy nupturienci zaplanowali, urzędnik przygotował, a oni się nie stawili. W postępowaniu nieprocesowym można unieważnić akt małżeństwa. Art. 33 PASC.
Gdyby drobna usterka w małżenstwie, podczas jego zawierania, to favor matrymonium.
Gdy na podstawie art. 2 KRiO, małżeństwo nie istniało stwierdza sąd. Legitmacją do takiego żądania: każdy kto ma interes prawny + na podstawie art. 22 KRiO legitymację ma także prokurator.
Unieważnienie małżeństwa. Jego żądania można tylko w przypadkach wskazanych w KRiO, numerus clausus (art. 17 KRiO). Przyczyny:
Przeszkody małżeńskie (art. 10-15 KRiO)
Unieważnienie małżeństwa zawartego przez pełnomocnika.
Wady oświadczenia woli.
Nie można żądać unieważnienia małżeństwa po jego ustaniu. Wyjątek: pokrewieństwo i bigamia.
Gdy o unieważnienie po śmierci małżonka- można, ale gdy toczyło się za jego życia. (art. 19 KRiO)
Małżeństwo może się konwalidować, a konwalidowanego nie można unieważnić. Np.:
Wiek- konwalidacja, gdy dojście do wieku.Zgoda ex post kowaliduje (bo normalnie zgoda ex ante /przed faktem/). Zgody nie konwaliduje zajście w ciąże przez kobietę, tylko ogranicza krąg uprawnionych (kobieta i prokurator)
Ubezwłasnowolnienie- zniesienie.
Choroba psychiczna- wyzdrowienie, ewentualnie zgoda ex post.
Bigamia- konwalidacja przez ustanie lub rozwiązanie poprzedniego. Gdy śmierć bigamisty- nie konwaliduje niczego.
Powinowactwo- ustanie powinowactwa. Też zgoda ex post.
Nie konwaliduje się: pokrewieństwo. Wady i pełnomocnictwo- podjęcie pożycia(we wszystkich sferach małżeńskich), konwaliduje małżeństwo.
Wady oświadczenia woli- z upływem czasu.
Legitymacja do żądania unieważnienia. Krąg osób różny, w różnych przypadach. Zawsze ma prokurator. Krąg jest większy lub szerszy zależnie od wagi przedmiotu.
Skutki prawne unieważneinia. Wyork o charakterze konstytutywnym, bo małżeństwo istaniało i staje się nieważny. Ale niektóre skutki są ważne ex tunc (na przyszłość), a niektóre ex nunc (na przeszłość).
Z mocą wsteczną
Małżonkowie wracają do poprzedniego stanu cywilnego
Powrót do nazwiska (inaczej niż przy rozwodzie)
Ustaje powinowactwo.
Ustaje prawo do dziedziczenia
Na przyszłość- jak przy rozwodzie
Prawa i obowiązki, regulacja władzy rodzicielskiej i obowiązku alimentacyjnego
Ustaje wspólność majątkowa
Sąd orzeka o korzystaniu ze wspólnego mieszkania
O obowiązku alimentacyjnym
Brak wpływu w ogóle na:
Zdolność do czynności prawnej (gdy w wieku 16. pełnoletnia, to teraz nadal)
Nie tracą statusu małżeńskiego dzieci pochodzące z takiego małżeństwa. Inaczej trzeba byłoby ustalać pochodzenie dziecka.
Gdy sąd orzeka o unieważneiniu małżenstwa to orzeka o złej wierze. (kto wiedział o przeszkodzie) Ma to znaczenie dla obowiązku alimentacyjnego. Zła wiara w momencie zawarcia związku małżeńskiego. Zła wiara późniejsza nie szkodzi.
Żądanie unieważnienia z powodu okoliczności dotycząceych pełnomocnitcwa- art. 18.
Brak zezwolenia sądu.
Nieważność pełnomocnictwa (niedochodzenie formy)
Skuteczne odwołanie pełnomocnictwa.
Co to znaczy, że skutecznie odwołane pełnomocnictwo. 2 różne stanowsika:
Związane z KRiO z 1950r.- odwołane, gdy doszło do wiadomości drugiej strony.
Okres złożenia oświadczenia pełnomocnikowi.
Na ogól akceptuje się obie formy. Unieważninia z tych powodów może żądać mocodawca ( i prokurator).
Wady oświadczenia woli:
Regulacja z KRiO to lex specialis w stosunku do części ogólnej.
Mniej wad niż w części ogólnej (brak pozornści)
Nie są identycznie uregulowane
Tylko brak świadomości (nie ma swobody), w momencie składania, nie w zamiarze.
Błąd- prawnie doniosły tylko błąd co do tożsamości drugiej osoby. Nie ma zgodności co to znaczy. Na pewno błąd co do tożsamości fizycznej. Czy też co do tożsamości cywilnej? Czy kawaler czy panna, czy wdowiec, czy ma rzeczywiście określone nazwisko, czy jest dzieckiem określonych rodziców itp. Gdy błąd doniosły rzeczywiście- tak, gdy subiektywnie- nie. Niektórzy autorzy- inne cechy (np. alkoholizm, niski stataus majątkowy)- obecnie nieważne.
Groźba- identycznie jak w ogólnej- bezprawna i poważna i pozostaje w związku przyczynowym ze wstąpieniem w związek małżeński. Zagrożenie tylko dla osobistego. Dla nupturienta, jak i osoby mu bliskiej. Np. samobójstwo już będzie groźbą.
Pozoroność nie ma znaczenia dla żądania unieważnienia małżeństwa. Nie z KC, bo to lex specialis. Ma znaczenie w płaszczyźnie administracyjnej. Ustawa o cudzoziemnach z 1997r.- zgoda na zezwolony pobyt, gdy małżeństwo z obywatelem polskim, regulacja dot. małżeństw pozornych. (art. 16 Ustawy).
Termin do unieważnienia z tego powodu- 6 miesięcy, by skrócić czas niepewności.
I jest inna sankcja- tam wzruszalność, tu unieważneinie. I nie tylko oświadczenie woli, tylko trzeba zwrócić się do sądu.
Czy ten termin wiąże prokuratora? Nie. (ale zależy od autora).
Prawa i obowiązki małżonków.
Zwrócić uwagę na zagadnienie zmiany nazwiska.
Zasada równouprawnienia małżonków (art. 17 KRiO). Ale art. 24 KRiO - w istotnych sprawach małżeńskich decydują wspólnie, a contrario nie muszą wspólnie. Istotne: sprawy dot. dziecka, wybór imienia dziecka, wybór miejsca zamieszkania
Prawa i obowiązki o charakterze niemajątkowym.
Wspólne pożycie- składa się z 3 więzi:
Fizycznej (wypełnianianie podstawowej funkcji małżeństwa)
Duchowa
Gospodarcza (wspólne zamieszkanie i wspólne prowadzenie gospodarstwa domowego)
Obowiązek wierności- obejmuje nie tylko sferę stosunków seksualnych, ale też wyklucza inne przejawy więzi erotyczno- emocjonalnej z inną osobą.
Nie można umówić się, że obowiązek wierności nie jest ważny.
Obowiązek wzajemnej pomocy i współdziałania- dotyczy sfery duchowej, jak i materialnej. Powinni okazywać sobie pomoc w czasie choroby, śmierci bliskiej osoby, wsparcie duchowe, ale też materialne (np. wydatki nieprzewdziane, czy dodatkowe).
Prawa i obowiązki majątkowe.
Obowiązek przyczyniania się do utrzymania rodziny- art. 27 KRiO,
Zabezpieczenie warunków bytu
Koszty utrzymania gospodarstwa domowego
Zaspokajanie indywidualnych potrzeb każdego członka rodziny (to jedyna podstawa do alimentów w trakcie trwania małżeństwa oraz w trakcie separacji faktycznej). Wykonanie w dwóch trybach:
Tryb zwykły zasądzenia alimentów (wystąpienie z roszczeniem podbnym do alimentacyjnego o zasądzenie określonej kwoty)
Tryb nadzywczajny z art. 28 KRiO, uproszczony, polega na zarządzaniu wypłaty wynagordzenia, w całości lub w części, do rąk małżonka domagającego się.
Ważna przesłanka- pozostawanie we wspólnym pożyciu, ale gdy separacja po wydaniu nakazu to nadal obowiązuje (ale tylko separacja faktyczna). Można tylko wystąpić do sądu o uchylenia nakazu.
Upoważneinie do działania za współmałżonka- art. 29 KRiO. Pozwala na działania w ramach zwykłego zarządu majątkiem odrebnym (osobistym). (rodzaj ustawowego przedstawicielstwa).Przesłanki:
Pozostawanie we wspólnym pozyciu
Przeszkoda do samodzielnego działania jest przemijająca, ale uniemożliwia, np. choroba, wyjazd, przebywanie w areszcie.
Brak sprzeciwu małożnka.
Np. podjęcie przesyłki adresowanej do małżonka, odbiór wynagrodzenia.
Odpowiedzialność solidarna małżonka- art. 30 KRiO. Odpowiedzialność za zobowiązania zacięgnięte przez jednego z zmałożnków w sprawach zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny. Wówczas oboje małżonków jest dłużnikami. Jak rozumieć „zwykłe potrzeby rodziny”? 2 stanowiska:
Podejście subiektywne- odwołuje sie do poziomu życia konkretnej rodziny i wtedy uznać to za zwykłą potrzebę rodziny;
Podejście obiektywizujace, w praktyce dominuje, polega na wypośrodkowaniu przeciętnej rodziny i stwierdzenie czy to zwykła potrzeba.
Np. zakupy żywności w normalnej ilości, zaspokojenie zwykłych potrzeb odzieżowych, zwykłe potrzeby życia domowego, dostarczanie mediów, naprawa i konserwacja urządzeń domowych, leczenie, zakup pomocy szkolnej. Ale nie inwestycyjne.
Sąd może wyłączyć wspólną odpowiedzialność, gdy ktoś rozrzutny, lekkomyślny, ma złośliwy stosunek do założonej rodziny. Skuteczne tylko wtedy, gdy kontrahent o tym wyłączeniu wiedział.
Prawo do korzystania z mieszkania- art. 281 KRiO, rodzinnoprawny tytuł do korzystania z mieszkania. Rozciąga się też na korzystanie z przedmiotów urządznia domowego (wszytskich). (to nie jest nabycie tytułu do lokalu, ale prawo do korzystania).
USTROJE MAŁŻEŃSKIE MAJĄTKOWE
Usytułowanie jednego małżonka względem majątku współmałżonka.
Podział:
Ustawowy- u nas wspólności dorobku, ale to zależne od kraju.
Umowny- zawierany w drodze intercyzy (małżenska umowa majątkowa), mają swobodę, mogą kształtować w dużym stopniu.
Przymusowy- ustrój rodzielności majątkowej, bez intencji małżonków, może powstać z ex lege (z mocy prawa), na podstawie orzeczenia sądowego.
Ustawowy
Powstaje w momencie zawarcia małżenstwa i trwa do jego ustania.
Istnieją wyjątki, np.:
Zawarcie intercyzy przedmałżeńskiej
Zniesienie przez sąd na żądanie jednej ze stron wspólności
Ex lege w przypadku ubezwłasnowolnienia
w przypadku upadłości jednego z małżonków
separacja
Wspólność ustawowa a majątek wspólny
Wspólność ustawowa- rodzaj ustroju majątku małżeńskiego
Majątek wspólny- inaczej dorobek, jedna z mas majątkowych, która może w tym ustroju występować (są 3 masy majatkowe)
Art. 31 k.r.o. mówi co należy do tego majątku
Art. 31 § 2- przykładowo wyliczone, np.:
Dochody z majątku wspólnego i osobistego
„dochód czysty”
Art. 231 k.c.- też służy obojgu małżonkom
Skład majątku osobistego
Art. 33 k.r.o. superfluum
Pkt 3- np. wspólnik spółki cywilnej
Pkt 5- np. użytkowanie
Pkt 7- chodzi o pobrane wynagrodzenie, które wchodzi w skład majątku wspólnego, przed pobraniem się jeszcze nie
Pkt 8- np. lotto
Pkt 10- surogacja (jeden następnie drugi)
Przedmioty zwykłego urządzenia domowego- art. 34 k.r.o.
Objęte wspólnością majątkową
Chodzi o dobro funkcjonowania rodziny
Co to są przedmioty zwykłego urządzenia domowego?
To przedmioty codziennie używane w gospodarstwie domowym
Meble, urządzenia sanitarne, kuchenne itp.
Przeciętne używanie (przeciętny poziom życia)- kryterium obiektywne
Służące obojgu małżonków.
Powtórzenie art. 281 k.r.o.? Art. 281 i art. 34 k.r.o. nie dublują się.
| Art. 281 k.r.o. | Art. 34 |
|---|---|
| Dotyczy każdego ustroju | Dotyczy ustroju wspólności majątkowej |
| Nie przesądza własności, a jedynie przyznaje prawo do korzystania | Prawo własności jest przesądzone |
| Dotyczy wszelkich urządzeń domowych | Dotyczy zwykłych urządzeń domowych |
Zarząd majątkiem
Dotyczy wszelkich działań faktycznych niezbędnych do wykonywania praw dotyczących wspólności. Czynności prawne- prawo do nabycua przedmiotu, rozporządzanie, przeniesienie posiadania, zmierzające do zachowania wspólnego prawa).
Ustawa z 2004r.- było rozciągnięcie na czynności zwyklego zarządu, przekraczające zwykły zarząd (wymagana była zgoda)
Poręcznie- problem z tym, np. za dług osoby trzeciej
Dziś:
Wprowadzono regułę, że każdy z małżonków dokonuje zarządu majątkiem wspólnym, chyba że chodzi o czynności wprost wyliczone w art. 37 k.r.o. lub innych przepisach
Możliwość zgłoszenia SPRZECIWU przy każdej czynności dotyczącej zarządu majątkiem wspólnym, chyba że chodzi o bieżące sprawy życia codziennego zmierzające do zaspokojenia potrzeb rodziny i zarobkowania.
Sprzeciw jest skuteczny wobec osoby trzeciej, gdy ta była jego świadoma
Co gdy małożonek dokona czynności bez zgody, gdy była wymagana- art. 38 k.r.o. i art. 169 k.c.
Artykuł 169 Kodeksu cywilnego brzmi następująco:
„ §1. Jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze.”
„ §2. Jednakże gdy rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela zostaje zbyta przed upływem lat trzech od chwili jej zgubienia, skradzenia lub utraty, nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem powyższego trzyletniego terminu. Ograniczenie to nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego
Orzecznictwo SN:
Małżonek powinien zadbać o wpis w Księdze Wieczystej
Art. 169 k.c.- zbycie samochodu- nie oznacza złej wiary kontrahenta.
Przesunięcie przedmiotu majatkowego z poszczególnych mas majątkowych
Chodzi o przesunięcie między masą osobistą a wspólną
Z majątku osobistego męża(M)/ żony (Ż) do majątku osobistego Ż/ M.
Z majątku osobitego do majątku wspólnego
Z majątku wspólnego do majątku osobistego (sporne)
Takie przesunięcie dotyka interesu wierzycieli. Tu wymagana jest intercyza, jednak dominuje stanowisko, że można dokonywać takiego przesunięcia bez aktu notarialnego.
Intercyza- skuteczna wobec osób trzecich, gdy te osoby mają o niej wiedzę.
Inni- wystarczy art. 59 i 527 k.c.- wystarczająca ochrona dla zaspokojenia się wierzycieli.
Art. 35 k.r.o.- nie można żądać podziału majątku wspólnego, a intercyza dzieli majatek
Podział = zniesienie
Możliwość przesunięcia przedmiotu na zewnątrz i tu nie jesy wymagany specjalny dokument (intercyza), to dlatego nie można dokonywać takich przesunięć między małżonkami.
Umowny
Art. 47 § 1 k.r.o.
Intercyza (zawarta w formie aktu notarialnego- ad solemnitatem, zawarta przed i w trakcie trwania małżeństwa)
Przyszły małżonek nie może zrzec się dziedziczenia, bo nie jest jeszcze spadkobiercą
Czy można zawrzeć intercyzę przez pełnomocnika?
Można, bo nie jest to czynność ściśle osobista i pełnomocnictwo w formie aktu notarialnego
Nie wszyscy się z tym zgadzają, podnosi się, że należałoby wskazać osoby o treść tego pełnomocnictwa (ale nie przewidują tego przepisy)
Umowa może:
Rozszerzyć
Ograniczyć
Wyłączyć (rodzielność majątkowa)
wspólność majatkową.
Rozszerzenie wspólności majątkowej- włącza się prawa i obowiązki, które normalnie nie wchodzą do wspólności
Są ograniczenia- art. 49 § 1 k.r.o.
Na przedmioty majątku przypadłe w dziedziczeniu
Wynikające ze wspólności łącznej
Prawa niezbywalne (np. alimenty, służebność osobista)
Odszkodowawcze
Niewymagalne świadczenia.
Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobku
Łączy
W czasie trwania małżeństwa istnieją tylko majątki osobiste i w momencie ustania małżeństwa pojawiają się 4 masy majątkowe
Majątek żony
Majątek męża
Dorobek żony
Dorobek męża
Małżonek, który nie zarabiał może żądać wyrównania dorobku
Reguły obliczania wyrównania dorobku
Sprawa nie jest prosta
Trzeba uwzględnić to, że małżonek może znacznie uszczuplić swoj majątek
Pozycja małżonka nie może być gorsza niż przy wspólności
Pomija sie wszystko to, co weszłoby w skład majątku osobistego, dolicza się darowizny, usługi świadczone osobiście, nakłady i wydatki na majątek jednego małżonka poczyniony z drugiego majątku
Z ważnych powodów można żądać zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobku- art. 51 k.r.o.
Przeniesienie własności lub zapłata- sposób na wyrównanie dorobku
Spadkobranie czy wyrównanie dorobku- trzeba przeanalizować to co lepsze przy ustaniu małżeństwa.
Intercyza a skuteczność wobec osób trzecich
Może godzić w interesy osób trzecich i co wtedy?
Ochrona interesów osoby trzeciej- art. 47 1 k.r.o.
Małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome.
Przymusowy
Niezależnie od woli małżonków
Powstaje:
Na mocy orzeczenia sądu (żądanie małżonka- art. 52 k.r.o.)
Lub ex lege (np. ubezwłasnowolnienie, separacja, upadłość 1. z małżonków)
Data uprawomocnienia się wyroku to termin zniesienia współwłasności (co do zasady, może być inna data w szczególnych sytuacjach- np. z datą poprzedzającą powództwo)
Ważny powód do zniesienia współwłasności majątkowej:
Gdy nie służy to rodzinie
Hulaszczy tryb życia
Uchylanie się od zarobkowania
Trwonienie majątku itd.
Po 1989r. pojawiły się nowe przyczyny:
żądanie zniesienia współwłasności gdy jeden z małżonków prowadził działaność gospodarczą. Uchwała SN 24 V 1994r. OSN/ 246: działalność gospodarcza to ryzyko obojga małżonków gdy:
korzystają z jej dochodów
2. małożonek aprobował tą działalność
wtedy nie jest to powód do zniesienia wspólności majątkowej.
Ustanie wspólności majątkowej ( umownej i ustawowej)
Ustanie małżeństwa (np. ze względu na śmierć, rozwód, intercyzę, ubezwłasnowolnienie itd.)
Co z tym majątkiem wspólnym? 2 problemy:
Ustanie wspólności
Otwarcie spadku
Majątek wspólny wspólność łączna przekształcenie własność cywilnoprawna
Własność cywilnoprawna w częściach ułamkowych:
Udziały co do zasady są równe, ale strony mogą w intercyzie na przyszłość ustalić wielkość tych udziałów
Na żądanie małżonków sąd może inaczej określić te udziały, z ważnych powód (np. trwonienie majątku)
Nie musi od raz nastąpić podział majątkowy:
Umowny
Sądowy;
Do tego podziału majątku wspólnego stosuje się przpisy o dziale spadku, a te odsyłają do przepisów o zniesieniu współwłasności
Sąd przeprowadza postępowanie kompleksowe- orzeka o wszystkim, np. splata długu jednego z małżonków, zwrot nakładów
Orzekanie o podziale całego majątku (wyjątkowo! Podział niektórych składników art. 1038 KC)
Rozliczenia między małżonkami:
Małżonek, który poczynikł nakłady z majątku osobistego na rzecz majątku wspólnego nie może się domagać jego zwrotu, jeżeli poszło to na dobro rodziny
Z majątku wspólnego nakłady na osobisty przynoszące dochody, nie można czynić jego zwrotu z majątku osobistego
Odpowiedzialność za zobowiązania
Art. 31 k.r.o.
Każdy odpowiada sam za zaciągnięte zobowiązania
Zaciągnięte wspólne zobowiązania- wspólnie za nie odpowiadają
Gdy zobowiązanie zaciąga jeden z małżonków i drugi odpowiada (ale nie z majątku osobistego), ale czy majątkiem wspólnym?
Regulacja w k.r.o.
Gdy nie ma wspólności lub gdy jest rozdzielność nie ma problemu
Przy majątku wspólnym: jeżeli dług jest jednego małżonka to co do zasady wierzyciel może kierować swoje żądanie do całego majątku wspólnego.
Ale są od tego wyjątki- chodzi o ochronę wierzyciela, by nie był w gorszej sytuacji niż gdyby osoba nie pozostawała w małżeństwie
Wyjątki:
Ale nie jest dostępny cały majątek, gdy nie było zgody współmałżonka na zaciągnięcie zobowiązania
Gdy zobowiązanie nie wynika z czynności prawnej(delikty, bezpodstawne wzbogacenie, zdarzenia sensu stricto np. alimenty)
Jeżeli zaciągnięte zobowiązanie dotyczyło jedynie majątku osobistego
Jeżeli zobowiązanie powstało przed powstaniem wspólności majątkowej.
Art. 41 § 3 k.r.o.
Charakter prawny odpowiedzialności współmałżonka
Art. 31 k.r.o.- współdłużnik solidarny
Tu nie jest współdłużnikiem, ale ciąży na nim jedynie obowiązek znoszenia egzekucji z majątku wspólnego w określonych granicach (nie jest dłużnikiem!). Tyczy się to tylko zobowiązań cywilnoprawnych.
Zobowiązanie zaciągnięte przed ustaniem wspólności- to tylko ten odpowiada, który je zaciągnął.
Ustanie małżeństwa
Śmierć/ uznanie za zmarłego (w k.r.o. brak regulacji, ale art. 55 UASC)
Rozwód
Świadectwo zgodnu- a co gdy ożyje, a drugi małżonek zawarł związek małżeński?
2 stanowiska:
Należy posłużyć się regulacją dot. uznania za zmarłego
Brak regulacji, to drugie małżeństwo jest bigamiczne, czyli nieważne.
Uznanie za zmarłego.
Domniemanie śmierci- jest wzruszalne, 2 problemy:
Problem 2. małżeństwa- art. 55 k.r.o.- nie jest podstawą do unieważnienia fakt, że ta osoba żyje;
Można unieważnić, gdy obie strony z drugiego małżeństwa wiedziały (zła wiara)
Pierwsze małżeństwo nie gaśnie, domniemuje się, że zgasło
Ale gdy zawarto drugie, a pojawia sie pierwszy małżonek, to pierwsze małżeństwo uznaje się za wygasłe i nie można żądać unieważnienia drugiego, ponieważ nie występuje zła wiara
Problem dokonanego spadkobrania (dziedziczenie jest bezpodstawne, to oprzeć się na przepisie o bezpodstawnym wzbogaceniu)
Rozwód.
Model sądowy w Polsce
Może być rozwój prywatny (Afryka)
Tzw. List odrzucenia (muzułmanie)
W urzędzie stanu cywilnego (Rosja)
Przesłanki rozwodowe w Polsce.
Pozytywne (by rozwód mógł być orzeczony)
Rozkład pożycia małżeńskiego- zupełny i trwały
Zupełny- zerwanie 3 więzi
Trwały- trudno orzec, że po jakimś wydarzeniu mogłoby się to pożycie przywrócić, tj. nie powrócą do pożycia małżeńskiego
Negatywne (nie można orzec rozwodu)- elementy obiektywne i subiektywne
Wyłączna wina jednego z małżonków
Wina- nie musi dotyczyć drugiego małżonka, ale też innego członka rodziny- relacja z innymi osobami jest podstawą winy.
Np. choroba- nie jest to zawiniona sytuacja, ale są wyjątki, np. orzeczenie SN- nie podjęcie leczenia.
Musi być wyłączna- cala wina po stronie jedengo małżonka. Nie stopniujemy jej.
Co z przebaczoną winą?
Dokonanie przebaczenia nie ma takiego znaczenia i nie powoduje, że winy nie ma
Nie jest całkowicie bez znaczenia, sąd powinien zbadać czy rzeczywiście nastąpiło całkowite zakończenie pożycia
Dobro wspólne małoletnich dzieci- nie tylko dzieci tych małżonków, ale też wspólnie adoptowane dzieci, wspólne przedmałżeńskie, ale nie nasciturus, pasierb, pasierbica.
Nie ma reguły, że rozwód zawsze godzi w dobro dziecka!
Zasady współżycia społecznego
Choroba współmałżonka (ale nie zawsze)
Ciąża
Art. 56 § 3 k.r.o.- sąd może oceniać ... zgody na rozwód. Zgoda musi istnieć w chwilii wyrokowania.
Wyrok rozwodowy.
Wydaje Sąd Okręgowy
Rozwiedzenie małżonków
Ale inne istotne sprawy (elementy wyroku):
Orzeka o winie- praktyczny wymiar gdy orzeka o alimentach
Nie orzeka o winie, gdy istnieje zgodne żądanie małżonków by orzekać bez orzekania o winie
Zgoda może pojawić się aż do wyrokowania
Władza rodzicielska (gdy z małżeństwa pochodzą dzieci, może pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom lub jednemu z nich, a drugi ma wówczas ograniczone prawa rodzicielskie). Należy wskazać konkretnie jakie uprawnienia mają rodzice.
Alimenty dla dziecka- zobowiązani są oboje rodzice, w praktyce orzeka się na rzecz jedego małżonka; na rzecz małżonka- gdy tego zażąda.
Zwykły obowiązek alimentacyjny- gdy małżonek popada w niedostatek (niemożność zaspokojenia usprawiedliwonych potrzeb przez jednego z małżonków /w małżeństwie jest równa stopa życiowa/), wygasa poprzez śmierć zobowiązanego lub uprawnionego; gdy zmiana stosunków- gdy zamian sytuacji, bo np. tez stracił pracę; gdy uprawniony zawrze nowe małżeństwo, upływ 5lat od rozwodu;
Obowiązek wyłącznie małżonka winnego rozpadu małżeństwa-zaostrzony, nie jest konieczne popadnięcie w niedostatek, wystarczy istotne pogorszenie sytuacji materialnej, obowiązek ten nie wygasa poprzez upływ czasu (uprawniony do końca życia lub zawrze nowe małżeństwo)
Orzeczenie o wspólnocie zajmowanego mieszkania
Gdy razem mieszkają
„przepędzenie” małżonka nie ma znaczenia, sąd musi orzec
Sąd orzeka o sposobie korzystania z mieszkania (qouad usum). Sąd może nałożyć określone zakazy i nakazy. Często sąd orzeka również o innych osobach zamieszkujących we wspólnym mieszkaniu.
na wniosek może orzec o eksmisji, gdy naganne, rażące postępowanie jednego z nich wyklucza wspólne mieszkanie
nie zawsze będzie to faktycznie możlwie, np. przy mieszkaniu służbowym- jego eksmisja spowoduje, że drugi małżonek utraci tytuł do zamieszkania
na żądanie jednego z małżonków sąd mógłby przeprowadzić podział majątku wspólnego mieszkania, gdy nie spowoduje to kwestii nadmiernej zwłoki.
Mieszkanie podział gdy sie da, gdy nie to przyznanie jednemu z obowiązkiem spłaty drugiego (orzeczenie SN z 2008r.- czy można obniżyć lub anulować obowiązek spłaty ze względu na nadużycie prawa.- dopuścił, ale to nie jest prawidłowe, bo utrata prawa, a nadużycia nie można powołać, gdyby prowadziłoby to do utraty prawa).
Wyrok rozwodowy- charakter kształtujacy
Integralność wyroku- całościowy charakter- zaskarżenie czegokolwiek- upadeł całego wyroku, tu osłabiona- to gdy zaskarżenie rozwodu- upada cały wyrok, gdy inne postanowienia- to cały wyrok się umacnia, tylko o zaskarżon ych rozstrzyga sąd.
Art. 59- powrót do nazwiska; powrót do stanu wolnego (ale nie panna czy kawaler); małżonek po rozwodzie może wrócić do starego nazwiska. Termin zawity- 3 miesiące. Później zamiana nazwiska wg trybu administracyjnego (bo ten z k.r.o. jest uproszczony). To prawo małżonka, który zmienił, nie obowiązek, ani nie współmałżonka.
Separacja.
2 rodzaje:
Faktyczne (od łoża i stołu)- brak pożycia między małżonkami.
Prawna (instytucja prawa rodzinnego).
Powróciła niedawno, w wyniku zawarcia konkordatu. Powinna być w k.r.o. ulokowane przed rozwodem, bo mniejsze skutki. Ale kolejność chronologią i potem łatwiej „odesłania”. Też ta kolejność, by nie trakotować separacji jako 1. stopnia rozwodu.
W różnych krajach by warunek do rozwodu (np. Włochy). Instytucje niezależne (Francja, Szwajcaria, Hiszpania).
Czasami nazywana „rozwodem dla wierzących”. Ale inne funkcje niż rozwód. U nas ma na celu stworzenie przejściowego stanu, po którym na nastąpić wrócenie do małżeństwa.
Przesłanki dla orzeczenia sepracji; orzeka sąd:
Rozkład pożycia, ale tylko zupełny (nie trwały)
Przesłanki negatywne, jak przy rozwodzie, ale nie ma wyłącznej winy jednego małżonka.
Dlaczego nie ma orzekania o winie? By nie skłócić małżonków, by mogli jeszcze do siebie wrócić. Tylko reguluje czas trudny
Szczególny tryb orzeczenia sepracji- art. 611 §3 na wspólne ządanie małżonków.
Czy paragraf pierwszy łącznie z trzecim, czy to odrębne przesłanki? Nie, trzeba łącznie, rozkład pożycia, nie tylko współne żądanie.
Łącznie, bo: oba paragrafy uregulowane w jednym artykule.
Osobno: ze względu na cel, ułatwiony tryb ustalenia.
Kwestie proceduralne- identycznie jak przy rozwodzie.
Gdy żądania małżonków są rozbieżne (1.-rozwód, 2.- separacja). Należy w pierwszej kolejności żądanie dalej idące, czyli czy istnieje powód dla rozwodu, dopiero gdy brak to orzeknie o sparacji. Ale w wyroku musi rozstrzygnąć o obu żądaniach (np. orzeka rozwód, a oddala separcaję i odwrotnie).
Od kiedy skutki separacji? Od momentu uprawomocnienia się orzeczenia.
Skutki separcaji:
- uchylenie obowiązku wspólnego pożycia (a w szczególności wierności; niewierność w okresie separacji nie jest przyczyną winy)
- wyłącznie z kręgu dziedziczenie
- małżeństwo trwa nadal
- nie ma domniemania ojcostwa
- jest obowiązek pomocy, gdy względy słuszności
- istnieje ustrój rozdzielności majątkowej
Zniesienia separacji można żądać w każdym czasie, ale sąd musi o tym orzec.
Sąd orzeknie zniesienie, gdy oboje małżonków chce
Ustają wszystkie skutki, które powstały z orzeknięcia separacji; ale władza rodzicielska- sąd orzeka o niej ponownie.
Co się dzieje z ustrojem majątkowym? Art. 54 k.r.o. ustrój ustawowy, jedynie na żądanie rozdzielność.
Relacje między rodzicami a dziećmi.
Pochodzenie dziecka
Władza rodzicielska
Obowiązek alimentacyjny,
Pochodzenie dziecka.
Wcześniej tylko odnośnie ojca, dopiero potem problem macierzyństwa.
Ustalenie macierzyństwa.
2 instytucje:
Ustalenie pozytywne macierzyństwa- gdy sporządzono akt urodzenia dziecka nieznanych rodziców oraz gdy zaprzeczono macierzyństwo innej kobiety.
Legitymację: ma matka dziecka, samo dziecko, prokurator; nie ma jej mężczyzna, [który uważa się za ojca dziecka.
Matka- do czasu pełnoletniości dziecka
Dziecko- brak
Prokurator - brak
Zaprzeczenie macierzyństwa- gdy w akcie urodzenia się nieprawidłowe dane,
Legitymacja:
Matka dziecka- 6 miesięcy od sporządzenia aktu urodzenia
Matka, która nie jest jest w akcie urodzenia
Mężczyzna będący mężem kobiety, która jest uznana za matkę- 6 miesięcy odkąd dowiedział się, że została matką
Dziecko- 3 lata od osiągnięcia pełnoletniośći
Prokurator- bez ograniczeń
nie można po śmierci dziecko, gdy dziecko przed śmiercią- po nim jego zstępni mogą kontynuować.
Wyrok w sprawie zaprzeczenia macierzyństwa- charakter deklaratoryjny, bo sąd potwierdza istniejący stan rzeczy (nigdy matką nie była lub zawsze matką była).
Umowa o zastępcze macierzyństwo:
dopuszczalność umów w prawie polskim- jest niedopuszczalna, bo sprzeczna z z.w.s. (art. 58 §2 k.c.)
sprzeczna bo:
coś a’la handel dziećmi
dalko bardziej ryzykowne dla dziecka niż ciąża naturalna (większe ryzyko upośledzeń), a skoro kosztem dziecka, to ta chęć rodziców nie może być większa niż dobro dziecka.
Ustalenie pochodzenia- matką dziecka jest kobieta, która je urodziła.
Ustalenie ojcostwa.
Nie jest priorytetem, kto jest prawdziwym ojcem dziecka. Ustawodawca- pewne prawdopodbieństwa, nie dochodzi sie rzeczywiście czy jest to ojciec czy nie.
3 systemy w zakresie ustalenia ojcostwa:
Domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż matki-
Domniemanie, że ojcem dziecka jest mężczyzna, który obcował z kobietą w okresie koncepcyjnym
Uznanie ojcostwa- przed kierownikiem USC, nie trzeba żadnych badań, kobieta to potwierdza
300 dni---------------------------------------181dni-----------------------------------ur. Dziecka
Okres koncepcyjny
Inseminacja- 3 metody, o różnych konsekwencjach dla ustalenia
Homologiczna- zapłodnienie następuje nasieniem męża matki dziecka, rodzinna, nie budzi większych problemów przy ustaleniu ojcostwa
Heterologiczna- zapłodnienie nasieniem obcego mężczyzny, nie będącego mężem matki. Ale w Polsce ustalenie ojcostwa, że ojcem dziecka jest mąż matki, to będzie on, tak długo jak nie zaprzeczy. (długo, że jak się zgodził, to nie może zaprzeczyć, na art. 5 k.c., obecnie jest taki przepis, że nie może)
Mieszana- nasienie użyte do zapłodnienia jest nasieniem męża matki i obcego mężczyzny.
Kwestia nazwiska dziecka.
Przysposobienie
Oznacza nawiązanie między przysposabiającym a przysposobianym stosunku podobnego do tego, który łączy rodziców i dzieci.
Funkcja- zastąpienie dziecku brakującego środowiska rodzinnego.
Adoptować można wyłącznie małoletnie dziecko, dla jego dobra.
Różne systemy adopcji na swiecie:
Kontraktowy (między rodzicami a adoptujacymi dziecko)
Instytucja prawa rodzinnego, która nie ma charakteru umownego, decyduje o niej sąd (od 1950r.)
Charakter prawny adopcji.
Nie jest czynnościa prawną
Następuje na mocy orzecznia sądu, a nie z mocy woli stron
Adopcja jest rozwiązywalna (też decyduje sąd)
Konstytutywny charakter orzeczenia adopcyjnego
Adopcja ma charakter niemajątkowy
Realizuje postulat dobra dziecka
Równe traktowanie dzieci adoptowanych i naturalnych
Wspólnie adoptować mogą tylko małżonkowie (gdy wspólnie- to dwa stosunki przyspobienia).
Adopcja w Polsce jest instytucją niejednolitą
Przesłanki wspólne dla każdego rodzaju adopcji
Po stronie adoptowanego
Małoletniość (wyjątek dla już pełnoletniej, ale małoletniej w momencie złożenia wniosku)
Ktoś kto żyje w momencie orzekania, nie można też nasciturusa
Gdy ukończyła lat 13., to konieczna jest jej zgoda, sa wyjątki- gdy nie jest w stanie wyrazić zgody ze względu na stan zdrowia lub gdy dziecko jest przekonane, ze to są jego rodzice biologiczni
Po stronie adoptujących
Wyrażenie woli (wynika pośrednio z przepisów)- bo na żądanie przysposabiających, gdy w związku małżeńskim to potrzebna zgoda współmałżonka
Różnica wieku- tak jak między rodzicami a dziećmi, nie za duża (ok. 18 lat)
Musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych
Inne przesłanki
Zgoda rodziców dziecka (czasami nie, ale to wyjątki- gdy sa pozbawieni władzy rodziecielskiej, gdy są nieznani, gdy porozumienie z nimi napotyka na różnego rodzaju przeszkody). Wyjątkowo gdy odmowa zgody, gdy jest ona oczywiście sprzeczna z dobrem dziecka. Zgoda dotyczy konkretnego postępowania.
Zgoda blankietowa- zgoda na adopcję kiedykolwiek przez kogokolwiek
Termin dla zgody- nie wcześniej niż przed upływem 6 tygodni od urodzenia sie dziecka
Rodzaje adopcji
NIEPEŁNA (minus plena)- gdy strony sobie tego wyraźnie życzą i za zgodą rodziców na taki własnie rodzaj adopcji.
Stwarza stosunek pokrewieństwa tylko pomiędzy adopowanym a adoptującym, krewni nie się spokrewnieni. Czyli adoptowane i dzieci naturalne nie są rodzeństwem
Osłabienie naturalnego pokrewieństwa, naturalni rodzice mają pewne prawa i obowiązki (np. nie wygasają obowiązki alimentacyjne)
Prawo do dziedziczenia- na miejsce naturalnych wchodza rodzice adoptujący, reszta naturalnych krewnych dziecka bez zmian
Możliwa jest jej zamiana na pełną
PEŁNA (adoptio plena)- modelowa
Między –przyspasabianym a przysposabiającym powstaje stosunek pokrewieństwa
W stosunku do krewnych przysposabiany nabywa te same prawa względem nich jak naturalne dziecko
Ustają prawa i obowiązki wynikające z naturalnego pokrewieństwa (ale ono samo nie wygasa)
Gdy przysposabiającym jest współmałżonek to pokrewieństwo natualne nie wygasa
Ustaje dotychczasowa władza rodzicielska
Powstaje nowa władza rodzicielska przysposabiajacego
Dziecko otrzymuje nazwisko przysposabiającego, ale i sąd może zmienić imię przysposobianego, na wniosek przysposabiających
Adopcja nie przekreśla faktu naturalnego pochodzenia, ale wprowadza się zmiankę o przysposobieniu
Podlega rozwiązaniu
ADOPCJA PEŁNA I NIEROZWIĄZYWALNA (adopito pr...)- tylko wtedy, gdy rodzice udzielili zgody blankietowej
Jest nierozwiązywalna, nawet gdy bardzo ważne ku temu powody
Niedopuszczalne w stosunku do przysposobienia jest sądowe ustalenie pochodzenia dziecka czy ustalenia ojcostwa.
Sporządzany jest nowy akt stanu cywilnego, jako rodzice Ci którzy adoptują. Stary nie jest niszczony.
Różne skutki prawne.
Rozwiązanie adopcji.
Możliwe, ale z ważnych powodów. Orzeka o tym sąd.
„Ważne powody”- taki powód, który przekreśla społeczny sens adopcji. Najczęściej, gdy sprawia trudności wychowawcze. Ale one nie są ważnym powodem.
Ale ekstremalne trudności, brak szacunku, rękoczyny w stosunku do rodziców, gdy dziecko sprzedaje majątek rodziców itp.- to powód.
Adopcja non- exsistens- gdy nie zostały spełnione przesłanki do zaistnienia adopcji.
Wygasa ex lege- pełna i niepełna- gdy ustalenie ojcostwa.
Po ustaniu adopcji reaktywują się te więzi, które wygasły.
Adopcja zagraniczna.
Inne, dodatkowe przesłanki do spełnienia.
Charakter subsydiarny, gdy nie można znaleźć w kraju odpowiedniego zastępczego środowiska rodzinnego.
Dla tego konkretnego dziecka nie da się stworzyć odpowiedniego środowiska- np. adopcji i rodziny zastępczej.
Łagodzony wymóg subsydiarności- sytuacja w której dziecko ma być adoptowane przez krewnego lub powinowatego; kiedy już adoptowano brata lub siostrę.
Osobista styczność przedadoptycja jest obowiązkowa (sąd ma obowiązek jak nakazać).
Władza rodzicielska
3 elementy:
piecza nad osobą dziecka- roztaczanie trwałej troski o osobę dziecka i w związku z tym dziecko jest obowiązane do posłuszeństwa względem rodziców. Czy można dziecko karcić fizycznie? Wykluczone.
piecza nad majątkiem- rodzice są zobowiązani dbać o niego z należytą starannością, tj. przeciętna staranność, którą rodzice powinni wykazywać, nie można porównywać się do dbania o swój majątek. W zasadzie cały podlega rodzicom, ale gdy dziecko może zarobkować- rodzice nie mogą nim zarządząc, też nie przedmiotami oddanymi do swobodnego użytku, uzusykanymi w drodze darowizny/ testamentu z zarządzeniem, że nie podlega zarządowi rodziców;
reprezentacja dziecka.- dotyczy obojga rodziców; czy muszą podejmować czynności łącznie, czy możne tylko jedno. Mogą osobno. Gdy kończy lat 13. To ma ograniczoną zdolność do czynności prawnej, czy wówczas rodzice nadal reprezentują? Tak. Rodzice dokonują samodzielnie czynności zwykłego zarządu, nie mogą przekraczających- na to zgoda Sądu opiekuńczego.
Wynika z niedojrzałości dziecka.
Służy rodzicom pozostającym w związku małżeńskim, jak i nie pozostającym.
Trwa zwykle od czasu urodzenia aż do osiągnięcia pełnoletniości.
Co z nasciturusem? Problem zgody na leczenie. Decyzje- kurator sądowy.
Czasem trwa krócej.
Sąd może ingerowac w sprawowanie władzy rodzicielskiej:
Wydawanie zarządzeń (art. 109 k.r.o.)- z inicjatywy sądu;
Zawieszenie władzy rodzicelskiej- gdy przemijająca przeszkoda wykonywania władzy rodzicielskiej przez jednego z rodziców; kurator- gdy żaden z rodziców nie ma władzy rodzicielskiej; np.choroba jest przemijająca
Pozbawienie władzy rodzicielskiej- gdy trwała przeszkoda w wykonywaniu; najwyższy wyraz dezaprobaty dla sprawowania władzy rodzicielskiej; gdy naduzycie władzy lub w rażący sposób zaniedbanie obowiązków względem dzieci. Ale nie jest pozbawienie do styczności z dzieckiem
Prawo do kontaktów z dzieckiem.
Nowa regulacja. Kiedyś tylko, że można zakazać osobistej styczności z dzieckiem rodzicowi, który stracił władzę rodzicielską.
Charakter prawny. Element władzy rodzicielskiej czy prawo niezależne? Już wcześniej, że to niezależne od władzy rodzicielskiej prawo należące do określonych podmiotów. Dziś osobno w art. 113- 1136 k.r.o.
Prawo do kontaktów z dzieckiem (służące rodzicowi)- nie tylko prawo, ale i obowiązek rodzica.
Dziecko też ma prawo i obowiązek- ono musi się stawiać, jeśli rodzic chce. Dziecko ma prawo do kontaktów, czyli też może domagać się spotkań z rodzicem. Ale to raczej deklaracja ustawodawcy dla rodzica, że powinien czynić z tego pożytek. Nie można egzekwować kontaktów rodzic- dziecko, gdy dziecko chce, bo to poniżej godności. Ale prawo rodzica można przymusowo, bo zazwyczaj to nie dziecko nie chce, a drugi rodzic. Roszczenie rodzica o spotkanie z dzieckiem i egzekwowanie tego prawa.
Gdzie więcej zobowiazanych- to prawo do kontaktu, nie obowiązek (np. dziadkowie, rodzeństwo).
Zakres podmiotowy. Komu służy uprawnienie?
Rodzice- nieważne czy rodzice o statusie małżeńskim czy pozamałżeńskim, ważne tylko że rodzice;
Dzieci
Dziadkowie- w judykaturze od lat 60-tych; wcześniej czy z dóbr osobistych; obecnie w prawie
Rodzeństwo
Powinowaci w linii prostej
Ojczym/ macocha; nowy małżonek dziadka i babci;
Inne osoby, gdy sprawowały przez dłuższy czas pieczę nad dzieckiem- nie są zdefiniowane poprzez pozycję w rodzinie.
Dłuższy czas- ustawodawca nie przesądza, problem oceny ile to ma być czasu, w literaturze niesprecyzowany celowo, kwestia indywidualnego przypadku, by zaistniało rodzicielstwo socjologiczne
Nie ma wskazanych pradziadków. Czy celowo? Po części tak, żeby nie rozszerzać tego katalogu za bardzo. Pradziadkowie współcześnie związani bardziej, ze względu na coraz dłuższy czas życia, no i są oznaczeni jeszcze powinowaci w linii prostej. Dlatego nie zostali celowo pominięci, tylko ustawowa „niedoróbka” i trzeba uznać, że pradziadkowie mieszczą sie w pojęciu dziadków (wszyscy zstępni w linii prostej).
Prawo do kontaktów wobec adopcji. Czy wpływa to na uprawnienie rodzica do kontaktów?
Pełna- wygasa, jako część władzy rodzicielskiej. Bo rodzice godzą się na adopcje i wiedzą, że tracą prawo do kontaktów z dzieckiem.
Niepełna nieodwołalna- wygasa, wskazuje na to istniejej tajemnica, bo rodzice nie wiedzą komu dziecko zostanie oddane.
Niepełna- judykatura się tym nie zajmuje, w literaturze podzielone stanowiska; skoro nie wygasają wszystkie, a są wymienione, a prawo do kontaktów nie gaśnie, więc trzeba uznać, że nie wygasa, tylko prawo do kontaktów trwa dalej. Bo nie zrywa się całkowitych więzi.
Prawo do kontaktów z wnukiem. Problem bo ich nikt o zgodę na adopcję nie pyta. Czy wtedy mają prawo do kontaktów z dzieckiem?
Niepełna- tak.
Pełna- nie
Niepełna nieodwracalna- nie.
Generalnie wygasa, ale w pewnych sytuacjach może być utrzymane. Źródła prawa do kontaktu:
Źródło kreujące kontakt rodzice- dzieci, może być odebrane tylko wówczas, gdy nie służy dzieciom. Nikt nie bada czy odpowiada dobru, ono służy. Generalnie z mocy prwa że prawo do kontaktów z rdzicami służy dziecku.
Kontakt z innymi osobami- gdy odpowiada to dobru dziecka. Słabsze. Każdorazowo sąd musi rozstrzygnąć czy służy/ nie służy.
Możliwość ustanowienia kontaktów z niektórymi osobami w ramach nadużycia władzy rodzicielkiej. Sąd ingeruje w sposób sprawowania władzy rodzicielkiej. Wydaje zarządzenia. Także wówczas, gdy rodzice, wbrew potrzebom, zabrania kontaktów dziecka z osobami bliskimi. Sąd ustanawia kontakt na podstawie art. 109 k.r.o. Wówczas nie prawo do kontraktu, ale brak prawa rodziców do zabraniania kontaktów z dzieckiem.
Dziadkowie mogą się domagać tylko od rodziców adopcyjnych by nie zbraniały konatktu, i że istaniej bliska więź z dzieckiem.
Formy kontaktów:
Osobisty kontakt z dzieckiem- odwiedziny, spotkania, zabieranie poza miejsce stałego pobytu
Bezpośrednie porozumiewanie się- kontakt telefoniczny, internetowy w sposób bezpośredni
Utrzymywanie korespondencji
Korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość.
Rodzic, który sprawuje pieczę ma obowiązek udzielania informacji o dziecku.
Czy obowiązek założenia telefonu dla dziecka, gdy chęć kontaktu telefonicznego? Ten, który się opiekuje nie, ale ten który chce- może.
Kontakty z dzieckiem.
Regulacja już w wyroku rozwodowym. Wcześniej tak nie było i problemy pojawiały się z czasem. Co gdy dochodzi do sporów? To sąd orzeka o pewnych kwestiach:
- o miejscu odwiedzin (ale nie miejsce mieszkania rodzica sprawującego opiekę na co dzień, ani nie w czasie jego obecności)
- wyjątkowo sąd może zasądzić spotkania pod obecność rodzica sprawującego pieczę (czyli bardzo rzadko)
- osoby trzecie podczas kontaktów z dzieckiem- decyduje o tym osoba uprawniona, tylko na zasadzie dobra dziecka można wyłączyć tą obecność
- czas trwania- kwestia bardzo indywidualna- szczególnie wiek dziecka, odległość między miejscem zamieszkania. Im mniejsze tym częściej a krótko. Powinno sie uregulować kwestię wakacji. Dłuższy odcinek czasu z rodzicem uprawnionym do kontaktu. Miejsce spędzenie wakacji określa rodzic uprawniony do kontaktu. Co ze świętami? Wymiennie, dzielenie świąt (gdy nie mieszkają daleko od siebie).
Ważna sprawa przy kontaktach: wola dziecka. Ma znaczenie dla ustanowienia kontaktów, ale ograniczone, bo optymalne utrzymanie kontaktów z obojgiem rodziców. Nawet wówczas, gdy dziecko samo nie chce. Gdy mniej niż 13 lat, to trzeba je bezwględnie zachęcić by chciało utrzymywać kontakt. Gdy dziecko nie chce- sąd powinien wyjaśnić przyczynę, bo czasami dziecko odrzuca z uzasadnionych powodów. Przy starszych dzieciach, bardziehj się uwzględnia ich wolę. Gdy samo nie chce, a ma uzasandnione powody, to trzeba wolę uwzględnić i nie ustanaiwać. Czy własna rola czy rodzica, który nie chce? Syndrom alienowania rodzica. Rodzic, który sprawuje pieczę na co dzień, wmaiwia niechęć do drugiego. Co wówczas? 3 stopnie nasilenia:
Słabszy- gdy nie jest to nachalne i agresywne wmawianie
Mocniejszy- gdy wmowienie że samo rodzic to samo zło
Mocny- nawet za pomocą przmocy zniechęcanie do drugiego rodzica.
W 1. i 2. stopniu zarządzenia by rodzic zaprzestał takich zachowań, aby nie zniechęcał do rodzica.
W 2. stopniu + nadzór kuratora. W niektórych krajach też poddanie terapii.
W 3. stopniu- konieczność zmiany orzeczenia o sprawowaniu władzy rodzicielskiej.
Kwestia opieki naprzemiennej.
Związana z kwestia władzy rodzicielskiej, a przez niektórych autorów z prawem do kontaktów.
Podział, że np. pierwszy pół roku, a drugi kolejną połową roku.
U nas nie występuję. U nas wspólna władza, tylko gdy porozumienie między rodzicami i pewność że władza będzie prawidłowo wykonywana.
U nas prawo do kontaktów z dzieckiem, gdy u jednego, albo u żadnego. Nie reguluję się, gdy może być u obu, dlatego u nas nie przewiduje się opieki naprzemiennej.
Dlatego pomienięte w naszym ustawodawstwie, bo nie dzieli się władzy rodzicielskiej na obojga.
Sądy zagraniczne- orzekanie o kontaktach ze zwierzętami :D
Obowiązek alimentacyjny
Alimenty- łac. Alimentum- żywność. Pierowtnie: dostarczanie żywności.
Obecnie szerzej- też inne środki utrzymania, a także w różnych przypadkach środki wychowania.
Może być realizowany w naturze, jak i w formie pieniężnej.
Charakter prawny. Obowiązek o charakterze cywilnoprawnym. Dominuje stanowisko, że ma charakter majątkowy, chociaż niektórzy, że też charakter niemajątkowy (realizacja obowiązku moralnego wynikającego z pokrewieństwa). Obowiązek dostarczanie środków nie istnieje jeszcze, ale obowiązek alimentacyjny już tak. Aktualizuje się z obowiązkiem świadczenia (wówczas charakter majątkowy).
W literaturze- obowiązek o charakterze wzajemnym. Ale nie w rozumieniu zobowiązań wzajemnych (nie ma coś za coś). Nie ekwiwalentność, ale wzajemność polega na tym, że są zobowiązani sa uprawnieni, a uprawnieni są zobowiązani (rodzice wobec dzieci, a dzieci wobec rodziców).
Nie jest to obowiązek dziedziczny.
Prawo do alimentów jest niezbywalne. Nie można go zbyc umownie na rzecz innej osoby, ale możliwe jest faktyczne jego realizowanie przez inną osobe niż zobowiązany. To nie jest zbycie obowiązku, brak konsekwencji w układzie zobowiązany- uprawniony, tylko uprawniony nie może odmówić przyjęcia świadczenia od innej osoby.
Nie można sie zrzec obowiązku, ani prawa do alimentowania. Nie można skutecznie, więc umowa o braku alimentowania nic nie da, nie ma znaczenia wola stron. Nie może wiązać zrzekającego się.
Nie trzeba się domagać alimentów.
Powstaje z mocy prawa (ex lege)- nie z orzeczenia sąd, tj. nie z mocy czynności prawnej. Powstaje gdy spełniają się przesłanki z przepisu, wówczas gdy powstaje stosunek pokerwieństwa. Sąd czy umowa określa szczegóły. To precyzuje, a nie tworzy obowiązek.
Nie można umorzyć alimentów przez potrącenie (art. 505) Np. zobowiązany ma świadczyć 500zł, uprawniony jest dłużny 500 zł, ale nie można potrącenia, musi i tak świadczyć.
Nie podlega egzekucji- z alimentów nie można egzekowować. Nie ulega przedawnieniu. Ale obowiązek zapłacenia konkretnej raty przedawnia się z upływem 3 lat.
Zakres podmiotowy.
krewni w linii prostej, bez ograniczenia stopnia pokrewieństwa oraz rodzeństwo (nie tylko naturalne, ale i przyrodnie)
przysposobienie (art. 131 k.r.o. tylko niepełne, ale tym bardziej pełne i niepełne trwałe)
powinowaci- ojczym i macocha względem pasiebra i pasierbicy, i odwrotnie. Pozostali powinowaci nie są zobowiązni
małżonkowie- unieważnienie, rozwód, separacja, związek małżeński (art. 27 k.r.o.)
ojciec dziecka pozamałżeńskiego- świadczenie względem matki dziecka- utrzymanie 3- miesieczne w okresie porodu (względem dziecka jak zwykle). Art. 141 k.r.o.
Kolejność obowiazków alimentacyjnych.
obowiązek małżonka wyprzedza obowiązek krewnych
krewni:
wg linii pokrewieństwa- prosta przez boczną
zstępni przez wstępnymi
stopnie pokrewieństwa
ojciec i macocha w takiej samej kolejności jak rodzice dziecka, wg niektórych na końcu, gdy nie da się uzyskać świadczeń od innych (w praktyce nie ma on znaczenia). Ich obowiązek aktywizuje się dopiero, gdy za jego powstaniem przemawiają z.w.s. Pod uwagę czy są naturalni rodzice czy inni krewni od których powinno się najpierw egzekwować.
Przesłanki obowiązku alimetacyjnego.
Musi występować stan potrzeby (różnie definiowany). Czy uprawniony jest czy nie jest sam zaspokoić swoje potrzeby. Zwykle nazywany jest niedostatkiem.
Nie tylko dochody te które rzeczywiście uzyskuje, ale też to co mógłby uzyskać (gdy np. ktoś celowo unika zarobkowania, by móc być alimentowanym)
Czy uprawniony powinien spieniężyć pewne środki majątkowe, a dopiero potem ubiegać się o alimentowanie? Na ogół, gdy posiada dobra luksusowe to powinien je spieniężyć.
Możliwość zrealizowania świadczenia (możliwości zobowiąznego)- gdy jest w stanie go realziować, tylko wówczas powstanie. Nie tylko rzeczywiste zarobki, ale też te które mógłby osiągnąć.
Czy ma spieniężyć substancję majątkową dla potrzeb alimentacji? Na ogół nie, chyba że bardzo silny obowiązek, gdy postulat równej stopy życiowej. Najczęściej dla dzieci lub małżonka.
Nie tylko rzeczywiste zarobki, ale i stan majątkowy. Substancja majątkowoa- np. gdy na operację dla dziecka.
Szczególne przesłanki:
Dziecko niesamodzielne
Przesłanką stan potrzeby (to nie jest niedostatek), a niemożność samodzielnego utrzymania się.
Przy dzieciach nie wchodzi w grę naruszanie substancji majątkowej dziecka- wtedy obowiązek alimentacyjny.
Rodzieństwo:
Osłabienie przesłanki niedostatku. Mogą się zwolnić od obowiązku alimentacyjnego przez udowodnienie, że spowoduje to nadmierny uszczerbek majątkowy jego i najbliższej rodziny.
Powinowaci:
Tylko niektórzy pasierb/ pasierbica i ojczym/macocha. Gdy niedostatek, gdy istnieją możliwości majątkowe i zarobkowe oraz żądanie jest zgodne z zasadami współżycia społecznego.
Pasierb/ pasierbica- gdy ojczym/ macocha przyczyniają się do jego wychowania i utrzymania.
Z.w.s.- stosunek pasierba do ojczyma/ macochy- jakie były/ są ich relacje? Czy przebywa poza gospodarstwem domowym? Czy ma na utrzymaniu rodziców? Stan relacji rodziców z ojczymem/ macochą? (czy pozostają w pożyciu).
Niegodność alimentowania- od niedawna ureguloane, ale w judykaturze od lat 60-tych. Np. sam zainteresowany popada w niedostatek przez narkomanię, gdy pobił zobowiązanego/ źle się do niego odnosił. Wtedy podstawa- art. 5 k.c.- nadużycie prawa podmiotowego. Nie jest to możliwe w stosunku do dziecka niesamodzielnego, choćby się źle zachowywało. W pozostałych przypadkach można było się posługiwać art. 5 k.c. Dziś art. 1441 i art. 133 § 3 k.r.o.- wyraźne uregulowanie (dowód wielkiego wpływu orzecznictwa na kształt prawa). Co wtedy z takim uprawnionym? Czy w to miejsce wchodzi zobowiązany w dalszej kolejności? 2 stanowiska:
NIE wchodzi (prof.!)
Skoro ten w bliższej kolejności nie może to wchodzi dalszy.
Treść obowiązku alimentacyjnego.
Zakres: art. 135 k.r.o. wyznacza. To potrzeba- możliwości. Max. wyznacza go stan niedostatku. Przy wejściu w życie obowiązku alimentacyjnego rodzice – dzieci, małżonkowie pozostający w związku małżeńskim obowiązkowy postulat równej stopy życiowej.
Forma: k.r.o. wprost nie rozstrzyga. Ale albo kwota pieniężna, albo w naturze (odzież, żywność). Wytyczne z 1987r. – wskazanie, że alimenty mogą być realizowane w pieniądzu, naturze, a nawet mogą być realizowane w postaci osobistych starań w niektórych przypadkach, np. dziecko niesamodzielne, osoba niepełnosprawna.
Najczęściej płatność pieniężna, zwykle w postaci rat miesięcznych. Mogą być zasądzone:
Kwotowo
Ułamek wynagrodzenia- tylko w przypadku, gdy aktualny jest postulat równej stopy życiowej (rodzic – dziecko, nie sami małżonkowie). Gdy sytuacja finansowa nie jest stabilna, np. inflacja. Ten, kto miałby mieć takie orzeczenie obarczające- musi mieć stałe źródło dochodu.
Jak świadczą osoby zobowiązane na pierwszym poziomie? Kilku zobowiązanych w tej samej kolejności, np. 3 dzieci względem matki. Ciąży obowiązek na wszystkich. Nie jest to odpowiedzialność solidarna! Będzie to zobowiązanie każdego z nich. Muszą być wszyscy pozwani by uzyskać całość. Powinni równo świadczyć. Ale uzwględnienie potrzeb i możliwości zarobkowych, majątkowych.
Sąd będzie badał czy każdy z nich jest w stanie łożyć, jak któryś nie to jego część dzieli między tych, którzy mogą. Trzeba ocenić na ile każdy z nic jest w stanie płacić, a nie automatycznie po równo. Ma być proporcjonalne fo możliwości spełnienia tego obowiązku.
Gdy zmienią się stosunki- możliwość zmiany orzeczenia. To może dotyczyć zarówno uprawnionego, jak i zobowiązanego. Ta zmiana na żądanie. Najczęściej rosną potrzeby, kwestia podwyższenia.
Wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego.
Gdy gaśnie stosunek prawno- rodzinny będący jego podstawą (śmierć).
Gaśnie jak gasną potrzeby (np. uprawniony dostał wysoką emeryturę) lub kończą się możliwości (np. zobowiązany stracił pracę).
A małoletni? Nie w wyniku ukończenia 18 lat! Tak długo, jak nie osiągnie samodzielności. Ocenia się czy rozwinął się w stopniu, ktory zgodnie z jego potencjałem intelektualnym umożliwiły mu zdobycie dojrzałości. (w zasadzie 1 kierunek studiów i konsekwentna realizacja).
Jak wygasa obowiązek rodziców względem niesamodzielnych dzieci to wchodzi w grę obowiązek krewnych.
Opieka i kuratela
Opieka + kuratela- zrobić samodzielnie. Zmiany. Wyznaczenie opiekuna, krąg.
Opieka i kuratela- w zasadzie nie należą do prawa rodzinnego, a do prawa osobowego, więc powinny być w zasadzie uregulowane przy osobach fizycznych, ale ze względu na funkcje opieki, zwłaszcza nad małoletnim i uregulowane jest w k.r.o.
Opieka: małoletni, osoba dorosła całkowicie ubezwłasnowolniona.
Opieka i kuratela- prawa opiekuńcze.
Powszechność- ustanawia się opiekę dla każdej osoby, która tego wymaga, dla małoletnich, którzy prawnie pozostają pod władzą rodzicielską, albo ze względu na fakt pozostawania osobą ubezwłasnowolnioną całkowicie.
Wyłączność sądu opiekuńczego
Sąd działa z urzędu (ex officio). Wskazuje się na cały system organów pomoczniczych by pomóc sprawnie działać (to niewydolny system!).
Dobro podpiecznego.
Reszta we własnym zakresie.
Reguluje skutki prawne śmierci osoby fizycznej, nie reguluje kwestii związanych z następstwem praw po osobach prawnych (to poza prawem spadkowym, np. w upadłościowych spółdzielczym).
Spadkodawca- wyłącznie osoba fizyczna, po jej śmierci jej majątek przechodzi na inne podmioty. Nie może nim być nasciturus, mimo że może mieć majątek.
Spadkobierca- osoba na którą przechodzi ogół praw i obowiązków majątkowcyh. Może nim być zarówno osoba fizyczna, jak i prawna. Też nasciturus pod warunkiem, że urodzi się żywy (art. 927 k.c.). Może nim być osob, która istnieje w momencie spadkobrania, wyjątek nasciturus i fundacja ustanowiona w testamencie (osoba prawa nieistniejąca w momecie spadkobrania).
Spadek- ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego, które przechodzą na spadkobiercę w momecie śmierci spadkodawcy(art. 922 § 1 k.c.)- to niepełna definicja, bo to nie tylko moment śmierci spadkodawcy.
Dziedziczenie- przejście ogółu praw i obowiązków z jednej osoby na drugą. To nie jest sukcesja singularna, a GENERALNA.
Wyjęcie- zapis windykatoryjny (ale raczej poza dziedziczeniem). Próbowano wprowadzic darowiznę mortis causa, ale bezskutecznie.
Tytuł 1- uregulowanie ogólne dot. dziedziczenia ustawowego i testamentowego oraz podstawy zasądzenia prawa do spadku.
Tytuł 2- dziedziczenie ustawowe (choć testament je wyprzedza).
Tytuł 3- rozstrzyganie w przypadku czynności mortis causa- na wypadek śmierci- testament.
Tytuł 4 – zachowek (za szeroki krąg w dzisiejszych czasach).
Tytuły 5-8- regulują pozycję spadkobiercy szeroko rozumianą, zarówno przyjęcie, jak i odrzucenie spadku, strony nabycia spadku, ochrona spadkobierców, odpowiedzialność za długi spadkowe.
Tytuł 9- umowy dotyczące spadku. W polskim prawie wykluczono zawieranie umów o spadek po osobie żyjącej, ale nie wykluczono umów o spadek po otwarciu.
Tytuł 10- dziedziczenie gospodarstw rolnych.
Pojęcie i skład spadku.
Art. 922 k.c. w § 1 pozytywne wylicznie, a w § 2 negatywne.
4 generalne kryteria tego, co wchodzi do spadku:
Tylko kwestie cywilnoprawne (takie prawa i obowiązki o charakterze cywilnoprawnym)
Tylko prawo cywilne
Tylko takie prawa i obowiązki o charrakterze majątkowym (osobiste – nie).
Nie są to prawa i obowiązki ścisłe związane z osobą zmarłego.
Takie prawa, które służą zaspokojeniu indywidualnego interesu tego zmarłego, np. służebności osobiste, użytkowanie,
Takie prawa i obowiązki związane z sytuacją konkretnej osoby, np, obowiązek alimentacyjny, umowa o dzieło, gdy zawarta ze względu na właściwości osobiste, tego kto ma ją wykonać
Renty z tytułu uszkodzenia ciała, dożywocie, renty umowne, ale wygasają wraz ze śmiercią uprawnionego. Ale gdy były już jakieś należne raty i wymagalne to wchodzą one do spadku. Nie wchodzi tu takie roszczenie o odszkodowanie za niesłuszne skazanie.
Nie wchodzą te prawa i obowiązki o charakterze cywilnoprawnym, które przechodzą na osoby niezależnie od prawa spadkowego.
Prawa, które są „dziedziczone” poza prawem spadkowym, na innych zasadach, np.: prawo do odszkodowania za niesłuszne skazanie, jeżeli postępowanie było wytoczne przeciwko za życia to przechodzi na określone osoby na zasadach określonych w k.p.k.
Co wchodzi w skład spadku? Własność, użytkowanie wieczyste, większość ograniczonych prawa rzeczowych. A posiadanie? W ogóle nie jest prawem! Ale na gruncie prawa spadkowego podlega dziedziczeniu!
Zobowiązania z umów, bezpodstawe wzbogacenie, delikty, naprawienie szkody.
Mieszczą się też obowiązki „długi spadkowe”, „pasywa spadku”.
Te, których podmiotem był spadkodawca
Długi, których nie miał, ale był stroną stosunku prawnego, z którego następnie powstały, np. obowiązek zwrtou rzeczy, która pozostawała w użytkowaniu spadkodawcy.
Obowiązki, w których nie był stroną, ani dłużnikiem, a powstały w chwili otwarcia spadku lub później i były związane z dziedziczeniem.
Art. 922 k.c.:
roszczenie o zachowek
zapisy
polecenia
koszty pogrzebu
koszty pogrzebu, który odpowiada zwyczajem miejscowym. Sporne czy koszty nagrobku? Większość, że nagrobek też. Na równie z k.p.- koszty ostatniej chorby, tej która doprowadziła do zgonu. Ten kto je poniósł będzie wierzycielem, gdyby się zdarzyło. Koszty postępowania o uznanie za zmarłego lub stwierdzenie zgonu.
Koszty postępowania spadkowego
Uczestnicy postępowania sami ponoszą koszty (...) Najczęściej koszty zabezpieczenia spadku, ogłoszenie testamenty, przesłuchanie świadków testamentu ustnego, ustanowienie wykonawcy testamentu, sporządzenie inwentarza, zarząd spaku nieobjętego.
Obowiązek udostępnienia małżonkowi i innym bliskim korzystania z zamieszkania przez 3 miesiące
Obowiązek wydania małżonkowi spadkodawcy przedmiotów urządzenia domowego
Art. 966 k.c.
Dziedziczenie
Sukcesja:
Singularna- nabycie po tytułem szczególnym- nabywca wchodzi w ścisle określony obowiązek lub prawo
Generalna- nabycie uniwersalne, po tytułem ogólnym- wstąpienie w ogół praw i obowiązków zmarłego., w cały konglomerat praw
Dziedziczenie niezalezne czy ustawowe czy testamentowe, bo dziedziczenie to sukcesja generalna o charakterystycznych cechach:
Spadkobierca nabywa wszystkie przedmioty majątkowe w wyniku tej jednej czynności i niezależnie od charakteru prawnego
Jeżeli do dziedziczenia dojdzie kilku spadkobierców (współspadkobierców) to otrzymują oni cały spadek, a udział każdego jest udziałem w całym spadku, do wszystkich przedmiotów. W zasadzie nasza ustawa nie przwiduje dziedziczenia konkretnego przedmiotu majątkowego, nawet, gdy spadkodawca wskazuje co konkretnie ma każdy dziedziczyć to wszyscy dziedziczą wspólnie. Przy okazji działu spadku sąd może wziąć to pod uwagę, ale nie musi. Pewnym złagodzeniem jest możliwość ustanowienia zapisu (ale to już poza spadkiem i to nie będzie dziedziczenie)
Zapis windykacyjny- od stycznia do porządku prawnego, kombinacja dziedziczenia i zapisu. Skutek rzeczowoprawny, nie obligacyjny.
Sukcesja generala to nabycie pochodne, stąd uzależnione od nemo plus iuris...
W zasadzie dziedziczenie testamentowe i ustawowe niewiele się różni (konstrukcyjnie)
Czy spadkobierca ma prawo podmiotowe do dziedziczenia? Nie. Nie ma prawa do dziedziczenia kogokolwiek i czegokolwiek. Spór czy już po otwarciu spadku można mówić o jakimś specjalnym prawie do dziedziczenia? Niektórzy twierdzą, że tak, inni że nie ma potrzeby tworzenia jakiegokolwiek specjalnego prawa do dziedziczenia, da się je oznajmić i wyjaśnić dotychczasowymi prawami, więc nie trzeba jakegoś specjalnego do dziedziczenia.
Powołanie do spadku (ew. powołanie do dziedziczenia)
Źródlo z którego wynika prawo do objęcia spadku. W prawie 2 rodzaje powałania do spadku: ustawa i testament. Gdy jest testament to wyprzedza ustawowe. Możliwość powołania do spadku częściowo z ustawy, częściowo z testamentu.
Czasami powołanie do tego samego statku z różnych źródeł. Np. spadkodawca ma 3 dzieci, do spadku powołuje 2, jednego nie, tych dwóch po połowie, jeden odrzucił, to ustawowe każdy jeszcze 1/6. Ale muszą być to równe udziały. Nie ma do jednego udziału dwóch tytułów.
Otwarcie spadku.
Można go utożsamiać ze śmiercią spadkodawcy. Moment śmierci- istotne oznaczenie (nie tylko dzień, ale i godzina). Domniemanie równoczesności śmierci osób, które zginęły w tym samym zdarzeniu.
Przy uznaniu za zmarłego sąd określa domniemaną chwilę śmierci. Czasami może to być chwila, kiedy ta śmierć nastąpiła, to momnet otwarcia spadku, to samo przy stwierdzeniu zgonu.
Nabycie spadku- ex lege- nie jest uzależnione od złożenia oświadczenia woli. Nie jest to nawet uzaleznione od wiedzy. Automatycznie w chwili otwarcia spadku spadkobiercy stają się uprawnieni (np. we Włoszech konieczne oświadczenie).
Na spadkobiercę w momencie otwarcia spadku przechodzi nie tylko spadek, ale i przedmioty zapisu.
Zdolność do dziedziczenia.
Jest to fragment zdolności prawnej. Nie podlega żadnym ograniczeniom. Mają ją osoby fizyczne i prawne (art. 927 k.c.). Muszą istnieć w momencie otwarcia spadku.
Art. 927.
§ 1. Nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia
spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje.
§ 2. Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być
spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.
§ 3. Fundacja ustanowiona w testamencie przez spadkodawcę może być
spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od
ogłoszenia testamentu.
Pomioty nie wyposażone zdolność do dziedziczenia:
Bezwzględnie- nie istniejące w chwili spadku.
Względna- niezdolność nie do ogólnego dziedziczenia, ale do dziedziczenia po konkretnej osobie (spadkobierca niegodny, osoba, która się zrzekła, świadek przy sporządzaniu testamentu- oraz jego małżonka i krewni, i powinowaci 1. i 2. stopnia).
Chwilia decydująca o zdolności- moment otwarcia spadku, późniejsza zdolność się nie liczy. Nie traci przymiotu spadkobiercy, gdy umrze kilka godzin po spadkodawcy.
Niezdolność względna:
Niegodność dziedziczenia- różnie kształtowana w różnych porządkach prawnych, nie dopuszczenie do sytuacji skrajnie niemoralnych, celem jest wyłączenie takich osób (ratio legis). Gdy działania przeciwko spadkodawcy, przeciwko swobodzie testowania lub dzialania przeciwko juz istniejącemu testementowi.
Jaka konstrukcja jest w Polsce? Wybór: niegodność z mocy prawa oraz niegodność stwierdzona przez sąd na mocy konstytutywnego wyroku. U nas to drugie. Gdy sąd orzeknie, że osoba jest niegodna dziedziczenia.
Ma dość szeroki zasięg podmiotowy, bo dotyczy:
spadkobiercy, niezależnie czy ustawowy czy testementowy
też do (art. 972 k.c.)- zapisobiercy, i do instytucji zachowku- bo oni też mogą być niegodni zachowania zachowku. Problem, że nie ma przepisu, którby rozciągła niegodność na uprawnionego do zachowku, dlatego 2 stanowiska. Jedno, że też pod kątem niegodności (per analogiam), a drudzy, że skoro nie wspomniał to nie stosujemy tej instytucji (bo ma moralny charakter, a z.w.s. przemawiają za niestosowanie niegodności). Słuszne- pierwsze.
Stwierdzane w procesie, ale wg odrębnego powództwa (nie może być to na zasadzie procesu wpadkowego). Legitymację ma każdy kto ma interes (nie musi być prawny). Może być to np. interes majątkowy, ale i np. ze względu na cześć oddawaną zmarłemu (czyli to nie będzie nawet interes prawny). Legitymowanym jest w każdymprzypadku prokurator. To konstytutywne orzeczenie sądu, więc termin zawity dopuszczalności, w ciągu 1 roku od powzięcia wiadomości o przyczynie niegodności. Różne osoby w różnym czasie, dla każdego w innym czasie może się dowiedzieć. ALE nie później niż w upływie 3 lat od otwarcia spadku.
Skutki niegodności (art. 928 p.2 k.c.)- wyłacznie spadobiercy tak jak gdyby nie dożył otwarcia spadku. W jego miejsce inni spadkobiercy ustawowi. W testamencie może wejść podstawiony zapasowy spadkobierca lub może nastąpić przyrost pozostałych spadkobierców (art. 965 k.c.). Gdy przyrost wyłączony- dziedziczenie ustawowe. Gdy zapisobierca to nie powstanie dla niego zapis. Tak samo przy zachowku.
Przyczyny niegodności (art. 928 p.1.)- zamknięty katalog:
Umyślne ciężkie przestępstwo przeciwko spadkodawcy (ciężkie- tylko zbrodnie /niektórzy/, bo to rozwiązanie generalne, a my mamy oceniać jednostkowo. Ma być to przestępstwo przeciwko spadkodawcy (tylko).
Naruszenia swobody testowania- orzecznictwo przesądza że ktoś specjalnie namawia do spisania testemantu mimo ze wie, ze będzie nieważny, to też to naruszenie swobody. Musi dojść do naruszenia swobody, gdy dziedziczenie wg testamentu, gdy potem nowy, to się nie liczy.
Działania przeciwko testamentowi- ukrycie lub zniszczenie testamentu (musi być dokonane w zamiarze), podrobienie lub przerobienie testamentu (też w zamiarze). Świadome skorzystanie z testamentu podrobionego lub przerobionego przez inną osobę.
Problem przebaczenia i jego znaczenie. Art. 930 k.c. Sadkobierca nie może zostać uznany za niegodnego, gdy spadkobierca mu przebaczył. Charakter prawny przebaczenia: niektórzy, że forma oświadczenia woli (wówczas wszystkie elementy). Na ogół jednak nie jest to oświadczenie woli, nie trzeba z.d.cz.p., wystarczy tylko rozeznanie (że przebacza, co i komu). Ale musi znać konkretną przyczynę niegodności. W dowolnej formie. Można przebaczyć też w sposób dorozumiany.
Zrzeczenie się dziedziczenia- prawo polskie przewiduje generalmny zakaz umów o spadek po osobie zyjacej, ale art. 1048 k.c. przwiduje wyjątek- możliwość zrzeczenia się- umowa o zrzeczenie się dziedziczenia, tylko w formie aktu notarialnego, zawirają ją spadkodawca i spadkobierca ustawowy, z tym że każdy spadkobierca ustawowy (wystarczy że należy do kręgu spadkobierców ustaowych). Nie mogą być nimi Skarb Państwa i gmina. (spadkoniercy konieczni, by nie było spadków niczyich).
Co jest przedmiotem umowy? Prawo pomiotowe do dziedziczenia (gdy ktoś je uznanje). Gdy ktoś tego nie aprobuje to przedmiotem umowy jest cału konglomerat prawny przyszłego spadku. Tylko skuteczne zrzeczenie się na podstawie ustawy. Gdy ktoś zrzeknie się ustawowego, to może być spadkobiercą testamentowym. Nie można się zrzec na rzecz innej osoby. (istniało w starym stanie prawnym, przed k.c. mozna było)
Zrzekający się dziedziczenia sa traktowani tak jak gdyby nie dożyli otwarcia spadku.
Zrzeczenie sie obejmuje także zstępnych.
Zrzekający sie traci jednocześnie uprawnienie do zachowku. Uprawniony do zachowku jest ten, który w braku testamentu dziedziczyłby.
Ta osoba może dziedziczyć na podstawie testamentu, na podstawie tego spisanego przed, jaki i po umownie (w dowolnym czasie).
Strony mogą się później umówić o zmianie skutków (to umowa więc mogą zmienić ustalenia, znowu wymagany akt notarialny)/
Świadek...
Dziedziczenie ustawowe
Pierwszeństwo testamentu, więc ma miejsce wtedy, gdy ustawodawca nie zostawił ważnego testamentu, lub testamentu zmieniającego reguły ustawowe.
Wówczas gdy osoby, które dziedzicą z testamentu, nie chcą lub nie mogą dziedziczyć.
Też przy dziedziczeniu częściowym (część testament, część ustawa)
U nas wylicza się kategorie krewnych, którzy dochodzą do dziedziczenia. Obecnie dziadkowie i ich zstępni.
K.c. przewiduje ustawowe dziedziczenie małżonka, zstępnych, rodziców, rodzeństwa, zstępnych rodzeństwa, dziadków, zstępnych dziadków, dzieci małżonka spadkodawcy (ograniczony zakres, wyjątkowe sytuacje)- pasierb i pasierbica, gmina i Skarb Państwa.
Dzieci dziedziczą po rodzicach bez względu czy są małżeńskie, czy pozamałżeńskiego. Rodzice dziedziczą po dzieciach bez względu czy byli małżeństwem. Przy przysposobieniu dzieci dziedziczą na zasadach ogólnych. Małżonek spadkodawcy dziedziczy, gdy pozostawał w chwili śmierci w faktycznym związku. Gdy matrimonium non existens to nie ma dziedziczenia. Gdy powody unieważnienia, śmierć je kończy, więc następuje dziedziczenia.
Spadkobiercy podzieleni na grupy dochodzące do dziedziczenia. Spadkobiercy grupy dalsazej dopiero wówczas dochdzą do dziedziczneia, gdy nie ma bliższych. Małżonek zarówno w 1. Jak i 2. Grupie.
1 grupa: małżonek i dzieci w częściach równych, ale małżonek uprzywilejowany jego cżęść nie może być mniejsz niż ¼. Gdy więcej dzieci niż 3.
2 grupa: małżonek, rodzice. Ustawodowaca nie uznał za stosowne by sam małżonek dziedziczył.