Prawo Konstytucyjne – wykłady 2011/2012

I RP – X w. – 1795 (III rozbiór)

II RP – 11 listopad 1918 – grudzień 1990

III RP – 29 grudzień 1989

Pojęcie i przedmiot prawa konstytucyjnego

Prawo konstytucyjne jest częścią obowiązującego systemu prawa w danym państwie.

System prawa dzielimy na: karne, cywilne, administracyjne, pracy, ubezpieczeń społecznych.

Kryterium podziału na gałęzie jest przedmiot regulowanych spraw.

Prawo konstytucyjne jest to ogół przepisów prawnych regulujących podstawowe instytucje ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego państwa zawartych w konstytucji i innych aktach normatywnych o charakterze wykonawczym.

• Instytucje podstawowe – przesądzają o formie ustroju państwa, metodach sprawowanie władzy

• Instytucje nie podstawowe – ich istnienie, kształt lub jakiekolwiek zmiany nie mają wpływu na formę ustroju państwa

Parlament – organ przedstawicielski danego narodu. Zasada demokracji przedstawicielskiej. Podmiotem władzy jest naród, który władzę sprawuję po przez przedstawicieli.

Katalog podstawowych instytucji ustrojowych państwa:

• Określenie podmiotu władzy najwyższej (suwerena)

• Określenie podstawowej zasady ustroju państwa (w jaki sposób suweren władze sprawuje) i podział władzy

• Struktura aparatu państwowego

• Określenie podstawowych instytucji z zakresu ustroju gospodarczego

• Prawa i wolności człowieka i obywatela

• Tryb zmiany lub uchwalenia nowej konstytucji

Nazwa prawa konstytucyjnego

Używa się także synonimów: prawo państwowe, prawo polityczne, prawo ustrojowe

• Prawo konstytucyjne – konstytucja

• Prawo państwowe – przepisy prawne regulujące ustrój funkcjonowanie państwa

• Prawo polityczne – wszystkie kwestie o politycznym charakterze

• Prawo ustrojowe – przepisy regulujące podstawowe funkcję ustrojowe

Prawo konstytucyjne w wąskim znaczeniu to przepisy prawne zawarte tylko w konstytucji; w znaczeniu szerokim to przepisy prawne zawarte w konstytucji i innych aktach normatywnych.

Prawo państwowe w znaczeniu szerokim są to wszystkie przepisy prawne tworzone przez państwo, pochodzące od państwa; w znaczeniu wąskim jest to ogół przepisów państwa, które regulują tylko podstawowe instytucje państwa.

Synonimami są: znaczenie prawa konstytucyjnego w sensie szerokim i prawa państwowego w sensie wąskim.

Podmiotem prawa konstytucyjnego są wszystkie podstawowe instytucje ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego danego państwa.

Konstytucja jest to ustawa zasadnicza o najwyższej mocy prawnej, która reguluje wszystkie podstawowe instytucje ustroju tego państwa.

Źródła prawa konstytucyjnego

W znaczeniu formalnym są to rodzaje aktów, w których te przepisy się znajdują:

1. Konstytucja

2. Ustawy konstytucyjne (ustawy o zmianie konstytucji)

3. Ustawy zwykłe lub akty równorzędne (dekrety lub rozporządzenia z mocą ustawy)

4. Rozporządzenia

5. Umowy międzynarodowe

6. Prawo europejskie

Kryterium przedmiotowe decyduje, do jakiej gałęzi prawa zalicza się dane źródło prawa.

Źródła prawa konstytucyjnego:

1. Uchwała sejmu, regulamin sejmu (’92)

2. Uchwała senatu, regulamin senatu (’90)

3. Uchwała Zgromadzenia Narodowego, regulamin wewnętrzny Zgromadzenia Narodowego

Konstytucja jako podstawa źródła prawa konstytucyjnego

Konstytucja jest ustawą konstytucyjną, najważniejszą ustawą w państwie, która reguluję wszystkie podstawowe instytucję ustroju społecznego, politycznego i gospodarczego oraz zawiera przepisy o najwyższej mocy prawnej (akt hierarchicznie nadrzędny).

Geneza konstytucji:

• Pojęcie konstytucji pojawiło się pod koniec XVIII wieku;

• Najstarszą konstytucją jest amerykańska z 1787 roku;

• Pierwszymi historycznymi były konstytucje stanowe z 1776 roku;

• W Europie pierwszą konstytucją była konstytucja 3 maja z 1791 roku i francuska z 1791 roku;

• Konstytucje pojawiają się siew momentach przełomowych danego kraju, narodu np. powstanie nowego państwa, ratowanie niepodległości państwa, gruntowne zmiany polityczne i gospodarcze

Konstytucja w znaczeniu formalnym i materialnym:

• Formalnym – forma egzystowanie przepisów, które składają się na pojęcie konstytucji (do końca XVIII w.)

• Materialnym – składa się z systemu naczelnych organów państwowych, system partyjny, zakłady karne (system więziennictwa), policja (od początku państwowości)

Konstytucja fikcyjna i rzeczywista:

• Rzeczywista – postanowienia się przestrzegane przez organy władzy państwowej, organizację, obywateli

• Fikcyjna – jej postanowienia nie są przestrzegane

  • Przykłady:

    • Dwudziestolecie międzywojenne

      • Marcowa 1921 – fikcyjna

      • Kwietniowa 1935 – rzeczywista

    • Po II wojnie światowej

      • PRL 1952 – fikcyjna

      • 1997 – rzeczywista

Konstytucja pisana i niepisana:

• Pisana – jeden akt prawa konstytucyjnego

• Niepisana – nieograniczona ilość (np. Wielka Brytania)

Konstytucja mała i duża:

Podział opiera się na podstawowych kryterium jakimi jest zakres regulowania spraw.

• Pełna (duża) – jej zakres treść dotyczy wszystkich aktualnych instytucji

• Mała – reguluje tylko niektóre, wybrane instytucje ustroju państwa

Konstytucje małe i duże w kolejności chronologicznej (XX w.):

1. Dekret Marszałka Józefa Piłsudskiego z 22 listopada 1918 roku o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej – Pierwsza mała konstytucja, która w swej treści była bardzo krótka

2. Ustawa Sejmu Ustawodawczego z 20 lutego 1919 roku o powierzeniu Marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu naczelnika państwa – Druga mała konstytucja, także mała objętość treściowa

3. Konstytucja z 17 marca 1921 roku – Pierwsza duża, pełna konstytucja po I wojnie światowej

4. Konstytucja z 23 kwietnia 1935 roku (formalna nazwa – Ustawa Konstytucyjna) – Druga duża konstytucja; obowiązywała bardzo długo w okresie międzywojennym do czasu utraty niepodległości, a następnie od września 1939 roku w warunkach emigracyjnych była podstawą do funkcjonowania organów RP na uchodźstwie i obowiązywała do końca grudnia 1990 roku

5. Ustawa z 11 września 1944 roku o organizacji i zakresie działania Rad Narodowych – Trzecia mała konstytucja; ustawa ta dotyczyła nie tylko terenowych Rad Narodowych, które później istniały przez następne dziesięciolecia w okresie PRL-u, ale dotyczyła całej struktury Rad Narodowych w tamtym okresie łącznie na czele z Krajową Radą Narodową, która od 1944 roku była tymczasowym parlamentem

6. Ustawa konstytucyjna z 19 lutego 1947 roku o organizacji i zakresie działania najwyższych organów RP – Czwarta mała konstytucja

7. Konstytucja PRL z 22 lipca 1952 roku – Trzecia duża konstytucja

8. Ustawa konstytucyjna z 17 października 1992 roku – Piąta mała konstytucja; najobszerniejszy akt konstytucyjny spośród wszystkich małych konstytucji w wieku XX, tytuł: O wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oaz o samorządzie terytorialnym

9. Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 roku – Czwarta duża konstytucja

Różnice:

• Zakres regulowanych spraw

• Okres, moment, w którym pojawiają się małe i duże konstytucje. Najpierw (wcześniej) pojawiają się małe konstytucje natomiast pełne zawsze pojawiają się z opóźnieniem, małe konstytucje zawsze poprzedzają dużą konstytucję. Duże konstytucje nie mogą być uchwalone w momencie, kiedy dokonuje się istotna zmiana ustroju państwa. Przygotowania pełnej konstytucji wymaga czasu. Małe konstytucję obowiązuję stosunkowo krótko, albo so czasu uchwalenia pełnej konstytucji i jej wejścia w życie, albo so czasu uchwalenia kolejnej małej konstytucji.

Okres obowiązywania małych konstytucji to tzw. prowizoria konstytucyjne. Dlatego, że ustrój określony w małych konstytucjach ma charakter tymczasowy, prowizoryczny. Wskazuje się na samym początku pewne zdarzenie, które będzie miało miejsce w niedalekiej przyszłości, nie określa się nigdy czasu, kiedy to nastąpi.

Trzy prowizoria konstytucyjne:

1. Po I wojnie światowej

   1. Okres obowiązywania dekretu

   2. Okres obowiązywania uchwały sejmu ustawodawczego 1919 - 1922

2. Po II wojnie światowej

   1. Okres Krajowej Rady Narodowej

   2. Okres Sejmu Ustawodawczego

3. Początek lat 90

   1. Od grudnia 1989 do 1992

   2. Od 1992 do 1997

Duże konstytucje są uchwalane na czas nieograniczony.

Podział w oparciu o kryterium powstawania:

• Konstytucje oktrojowane, czyli nadane przez panującego, nie pochodzi od narodu, nie jest wynikiem woli narodu, władca w drodze swojej łaski nadaje państwu, narodowi, społeczeństwu konstytucje. Np.

  • Karta konstytucyjna nadana narodowi francuskiemu na początku XIX wieku po upadku Napoleona przez Ludwika XVIII w 1814 roku

  • W Polsce:

    • Konstytucja z 1807 roku Księstwa Warszawskiego nadana przez Napoleona

    • Konstytucja Królestwa Polskiego z 815 roku nadana na kongresie wiedeńskim przez cara Rosji i króla Polski

• Konstytucje uchwalone przez naród dochodzą do skutku z woli narodu, mogą być uchwalone przez naród albo w drodze bezpośredniej naród sam uchwala tą konstytucje drodze referendum, najczęściej uchwalane w sposób pośredni – z woli narodu uchwalone przez parlament (czasem specjalnie powołany parlament – konstytuantę, konwekcję konstytucyjną, zgromadzenie konstytucyjne)

Konstytucja giętka i sztywna:

Rozróżnienie to opiera się na dwóch kryteriach ściśle ze sobą powiązanych:

1. Kryterium mocy prawnej konstytucji giętkiej i sztywnej, czyli miejsca w hierarchii źródeł prawa w danym państwie

   1. Sztywna to taka, która zawiera przepisy o najwyższej mocy prawnej, jest aktem o najwyższej mocy prawnej

   2. Giętka to taka, która nie znajduję się na szczycie tej hierarchii, jest aktem na równi z innymi ustawami zwykłymi albo nawet, jeśli to będą normy niepisane, czyli zwyczajowe to wtedy ich moc prawna jest bliżej nieokreślona np. niepisana konstytucja Wielkiej Brytanii

2. Tryb zmiany:

   1. Sztywna – zmiana może dochodzić do skutku tylko w szczególnym trybie

   2. Giętka – zmiana jak w ustawie zwykłej

Cechy szczególne konstytucji: to są takie cechy, które odróżniają konstytucje od innych aktów normatywnych obowiązujących w danym kraju. Są to cechy konstytucji formalnych, pisanych, dużych, sztywnych.

1. Szczególna nazwa – nie zawsze musi nosić nazwę „konstytucja”. Np. konstytucja z 3 maja 1791 roku nosiła nazwę „Ustawa Rządowa” (ustawa o rządzeni, o ustroju państwa). Uchwalona przez Sejm Wielki (Czteroletni). Zwyczajowo w okresie I RP od początku funkcjonowania sejmu przyjęło się w zwyczaj, że każda decyzja podejmowana przez ten parlament była nazywana konstytucją np. konstytucja nihil novi

2. Szczególny tryb uchwalania – albo oktrojowana albo w drodze referendum, konstytuanty, parlament bieżącej kadencji.

3. Szczególny tryb zmiany – sztywna konstytucja o najwyższej mocy prawnej musi być zmieniona w szczególnym trybie. Strona techniczna, sposób wprowadzania zmian do konstytucji:

   • System inkorporacji – kiedy wprowadzamy do konstytucji, do treści nowe postanowienia, nowe artykuły. Nowe są wprowadzane w miejsce starych postanowień, Może polegać na uzupełnieniu, dodaniu czegoś, w środku a nie pod koniec konstytucji.

   • System poprawek – polega na tym, że tekst konstytucji, po wprowadzeniu kolejnych poprawek, będzie składał się z dwóch części np. konstytucja amerykańska

     • Tekst pierwotny, który nie uległ żadnym zmianą

     • Poprawki uchwalone do tej konstytucji

4. Szczególna treść – możemy rozpatrywać ją z dwojakiego punktu widzenia:

   • Zakres regulowanych spraw – wszystkie podstawowe instytucje ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego, które w danym momencie są uznawane za takie podstawowe instytucje, a więc zakres treści poszczególnych konstytucji będzie się różnił, chociaż jedne i drugie będziemy nazywali pełnymi konstytucjami np. w niektórych konstytucjach nie ma parlamentu dwuizbowego, albo w niektórych konstytucjach nie ma urzędu prezydent – konstytucja PRL z ’52 (nie było senatu i prezydenta), gdy te instytucję ustrojowe sie pojawiają wtedy treść konstytucji czy zakres treści konstytucji ulega pewnemu poszerzeniu np. dodanie do konstytucji PRL przepisów o Trybunale Konstytucyjnym, o Trybunale Stanu w ’82 roku, ale przed i po ’82 roku była to pełna Konstytucja.

   • Sposób regulacji – stopień szczegółowości tych przepisów konstytucyjnych czy też konstytucja ma charakter ogólny czy wręcz ogólnikowy. Przepisy konstytucyjne z natury rzeczy mają charakter bardzo ogólny. Konstytucja reguluję tylko te najważniejsze zagadnienia i to w sposób bardzo ogólnikowy. Wynikają z tego:

     • Ogólne przepisy konstytucyjne pozwalają na ich stabilność, w przeciwnym wypadku, gdyby przepisy konstytucyjne były szczegółowe to musiałyby te przepisy być zmieniane dość często np. skład Rady Ministrów – konstytucja jedynie stanowi: Rada Ministrów składa się z prezesa i ministrów (nie widomo ilu i jacy to mają to być ministrowie) – to pozwala na to, że konstytucja jest wciąż aktualna a poza konstytucją dokonywane są zmiany szczegółowe, co do ilości tych miejsc, co do zakresu ich działania, co do nazw, gdyby kwestia ta została uregulowana w konstytucji to na początku każdej kadencji trzeba byłoby dokonywać zmiany konstytucji; tak samo, gdy chodzi o przepisy dotyczące wyborów – konstytucja jedynie określa podstawowe zasady prawa wyborczego na podstawie, których przeprowadzane są wybory do sejmu, senatu czy wybory prezydenckie, a szczegóły określane są w przepisach niższego rzędu w przepisach wykonawczych wcześniej w ordynacjach wyborczych, od tego roku w kodeksie wyborczym. Na podstawie kodeksu wyborczego wprowadzono dość istotne zmiany, jeśli chodzi o tryb przeprowadzania wyborów do senatu: wprowadzono okręgi jednomandatowe, do 2011 były to wciąż okręgi kilkumandatowe, początkowo 2 mandatowe, od 2001 były zróżnicowane, co do ilości mandatów były 2,3,4 mandatowe okręgi. W odniesieniu do sejmu, gdy chodzi o wyboru do sejmu, tutaj już jak gdyby stopień szczegółowości w zakresie okręgów wyborczych jest posunięty dalej, mianowicie w konstytucji w wyborach do sejmu jest wymieniona zasada proporcjonalności, której nie ma w artykule wyboru do senatu. A więc gdyby chciano w nowym kodeksie wyborczym wprowadzić wybory proporcjonalne, można by było to zrobić bez konieczności zmiany konstytucji, ale gdy konstytucja w odniesieni do wyborów sejmowych przewiduje, że wybory są proporcjonalnie to istota tej zasady wymaga żeby to były okręgi wielomandatowe, nie mogą być przeprowadzone wybory proporcjonalne w oparciu o okręgi jednomandatowe. Proporcjonalność polega na tym, że mandaty dzielimy między kilka, kilkanaście partii z list wyborczych, list kandydatów proporcjonalnie do ilości uzyskanych głosów. Zarówno wcześniejsza ordynacja wyborcza do sejmu jak i dzisiejszy kodeks wyborczy w części dotyczącej wyborów do sejmu przewiduje takie okręgi wielomandatowe (od 7 do 19).

     • Jeśli te przepisy są bardzo ogólne to żeby one mogły być stosowane, żeby mogły funkcjonować w praktyce istnieje konieczność wydawania aktów wykonawczych. A więc gdyby nie było tych ordynacji wyborczych czy kodeksu wyborczego i mielibyśmy do dyspozycji tylko tych kilka przepisów konstytucyjnych (4 artykuły) czy można by było przeprowadzić którekolwiek wybory? Byłoby to niemożliwe. A więc istnieje konieczności konkretyzacji tych ogólnych postanowień konstytucyjnych. W przypadku braku przepisów wykonawczych mielibyśmy do czynienia z tym, że taki przepis konstytucyjny byłby fikcyjny, nie mógłby być stosowany, bo nie wiadomo jak należałoby go rozumieć i stosować w praktyce a więc byłoby to naruszenie konstytucji.

     • Nasza konstytucja reguluje wiele problemów (strukturę organów naczelnych, terenowych, prawa i wolności człowieka i obywatela i wiele innych zagadnień, ten krąg problemów jest bardzo obszerny) i gdyby przepisy konstytucyjne były szczegółowe to konstytucja miałaby o wiele większy format.

5. Szczególna moc prawna – cecha ta polega na tym, iż konstytucja znajduje się w hierarchii źródeł prawa w danym kraju na samym szczycie tej hierarchii. I wszystkie inne akty normatywne, które obowiązują w tym kraju są podrzędne wobec konstytucji. To dotyczy zarówno aktów prawa krajowego jak i prawa międzynarodowego a także prawo europejskie. Gdyby zdarzyło się, że jakiś akt normatywny jest niezgodny z konstytucją trzeba stworzyć skuteczne gwarancję tej zgodności. Najbardziej skuteczną kontrolą w tym zakresie jest kontrola sądowa, sprawowana przez organy niezawisłe, niezależne od władzy ustawodawczej czy wykonawczej. W sytuacji braku takiej skutecznej kontroli, tak jak to było w okresie PRL i wielu innych państwach socjalistycznych, dochodziło do rozbieżności pomiędzy normami konstytucyjnymi a aktami wykonawczymi do tej konstytucji, prowadziło do fikcyjności niektórych przepisów konstytucyjnych.

6. Szczególna wewnętrzna systematyka – układ treści, kolejność, w jakiej poszczególne problemy, poszczególne zagadnienia są regulowane. A więc kolejność rozdziałów, artykułów w ramach poszczególnych rozdziałów. Największe znaczenie ma kolejność rozdziałów, ponieważ każdy z nich dotyczy albo innego organu albo innego, szerszego kręgu problemów. I gdy będziemy analizować, dokonywać porównania tej wewnętrznej systematyki różnych konstytucji obowiązujących równolegle w wielu państwach albo, gdy będziemy dokonywać analizy porównań kolejności tych rozdziałów różnych konstytucji danego kraju, czyli z różnych okresów historycznych to wniosek, jaki nam się nasunie jest wyraźnie widoczny: ta systematyka wewnętrzna poszczególnych konstytucji różni się i to w sposób niekiedy bardzo znaczący. Jest to kwestia logicznego, opartego na pewnych założeniach, wyboru. Żadna konstytucja nie jest konstruowana w sposób przypadkowy. Mówiąc o wewnętrznej systematyce konstytucji powiemy, że jest to logiczny, przemyślany, oparty na określonych kryteriach układ treści. Skąd biorą się różnice w wewnętrznym układzie treści? Jeżeli porównamy systematykę dwóch konstytucji międzywojennych to różnica będzie olbrzymia. Na samym początku w konstytucji marcowej znajdował się rozdział dotyczący parlamentu, władzy ustawodawczej, sejmu i senatu, a w kwietniowej tym pierwszym rozdziałem otwierającym przepisy o strukturze naczelnych organów państwowcy był rozdział dotyczący prezydenta, rada ministrów i dopiero sejm i senat. Jest to wynikiem ogólnych zasad, jakie ta konstytucja zawiera w swej treści, jaka jest logika konstrukcji. Najczęściej zasadą, z którą mamy do czynienia, która jest brana, jako kryterium klasyfikacji poszczególnych rozdziałów konstytucyjnych w tej części dotyczącej aparatu państwowego, z zwłaszcza naczelnych organów jest zasada trójpodziału władz. Wyróżnia się trzy grupy organów: organy władzy ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej. Większość współczesnych konstytucji opiera swą systematykę na tej zasadzie podziału władz. Jeżeli sięgniemy do naszej konstytucji to właśnie tą idee podziału władz wyraźnie widzimy: rozdział 4 Sejm i Senat; Rozdział 5 Prezydent; Rozdział 6 Rada Ministrów; Rozdział 8 Sądy i Trybunały. W konstytucji marcowej rozdział 2 dotyczył władzy ustawodawczej, rozdział 3 dotyczył władzy wykonawczej i w tym rozdziale były przepisy i o Prezydencie i o Radzie Ministrów i na trzecim miejscu organy władzy sądowniczej. Tak samo mamy do czynienia z tą zasadą podziału władz, jako podstawę systematyki w konstytucji Stanów Zjednoczonych, najpierw jest artykuł o kongresie, o parlamencie, potem o prezydencie i w dalszej kolejności władza sądownicza. Konstytucja kwietniowa nie zawierała w swojej treści trójpodziału władz – to pozwoliło na zmianę kolejności rozdziałów, poza tym przyjęto całkowicie inny model rządów. A więc jeżeli na plan pierwszy postawiono urząd prezydenta to będzie to system prezydencki jak w stanach zjednoczonych, ale to jednak nie był czysty system prezydencki, ponieważ w Stanach nie ma Rady Ministrów, tam jest jednoczłonowa władza wykonawcza. A nasza kwietniowa konstytucja przewidywała jednak dwuczłonową władze wykonawczą, był i urząd prezydenta i rada ministrów, ale na czele stała prezydent, który był nadrzędny w stosunku do rządu, w stosunku do parlamentu i innych organów. To był tzw. system prezydencko-parlamentarny (pośredni pomiędzy prezydenckim a parlamentarno-gabinetowym). A więc kolejność rozdziałów o poszczególnych organach wynika albo z zasady trójpodziału albo z zasady systemu parlamentarno-gabinetowego albo systemu prezydencko-parlamentowego i wtedy ta systematyka różni się w sposób zasadniczy.

Co na samym początku konstytucji powinno się znajdować?

• Preambuła – nie zawsze musi być, ale zdecydowana większość współczesnych konstytucji i tych z przeszłości taki wstęp, krótszy lub dłuższy, zawierają. Nie było wstępu do konstytucji kwietniowej z ’35 roku, ponieważ konstytucja została uchwalona z nienacka. Gdy na posiedzeniu sejmu w styczniu 1934 roku miano dyskutować nad sprawozdaniem komisji konstytucyjnej, która to komisja przedłożyła tezy do przyszłej konstytucji, te tezy były niepełne jeszcze, nie zawarto w tych tezach wielu problemów, a więc nie było jeszcze wstępu, rozdziału o prawach i wolnościach obywatelskich. I kiedy dyskutowano nad tym sprawozdaniem komisji raptem z nienacka jeden z posłów zgłosił wniosek – głosujmy te tezy, jako nową konstytucję. A więc numery tez zamieniono na numery artykułów, no i to, co uchwalono było bez wstępu, bo tam wstępu jeszcze nie zdążono przygotować. Na dalszych etapach procedury chciano jakoś wypełnić tą lukę w postaci braku rozdziału o prawach i wolnościach. W jednym z ostatnich artykułów znalazło się postanowienie, że traci moc obowiązującą konstytucja z 1921 roku z wyjątkiem artykułów z rozdziału o prawach i wolnościach. W obecnej konstytucji sprawę wstępu zostawiono na koniec.

• Rozdział 1 – w zdecydowanej większości konstytucji widzimy tutaj pewną oczywistą prawidłowość. Tytuł tego rozdziały jest w poszczególnych konstytucjach niekiedy bardzo zróżnicowany. Dziś ten tytuł jest krótki, lakoniczny – Rzeczpospolita. Podobnie było w konstytucji marcowej, w konstytucji PRL ten pierwszy rozdział był zatytułowany – Zasady ustroju politycznego, a rozdział drugi – zasady ustroju społeczno – gospodarczego. I gdy sięgniemy do treści obecnego pierwszego rozdziału to znajdziemy w nim katalog najważniejszych, podstawowych zasad ustroju politycznego, gospodarczego, społecznego. W rozdziale pierwszym konstytucji PRL prawie wszystkie zasady były inne, nie było zasady demokratycznego państwa prawnego, prualizmu politycznego (zasada kierowniczej roli partii komunistycznej zamiast niej), dlatego że ustrój ten opierał się na innych zasadach. Nie było zasady trójpodziału władz, ponieważ wtedy przyjmowano koncepcję jednolitości władzy. W zależności od charaktery ustroju państwa katalog tych zasad będzie różny, ale nie ulega wątpliwości, że to zawsze na samym początku, czyli w rozdziale pierwszym musi się znaleźć. Niekiedy możemy spotkać się z wyjątkami np. Konstytucja Republiki Federalnej Niemiec z 1949 roku – w pierwszym rozdziale nie ma katalogu podstawowych zasad ustroju politycznego, tylko pierwszy rozdział zawiera przepisy o podstawowych prawach i wolnościach człowieka i obywatela (u nas to rozdział 2), a dopiero drugi rozdział zawiera te podstawowe zasady ustroju państwa.

• Koniec – najczęściej ostatnim artykułem czy rozdziałem są przepisy o trybie zmiany konstytucji. W naszej konstytucji rozdział o zmianie konstytucji jest rozdziałem przedostatnim, dlatego, że ostatnim rozdziałem są przepisy przejściowe i końcowe. Jednak ten rozdział 12 jest na końcu wszystkich innych merytorycznych postanowień konstytucyjnych.

• Miejsce rozdziału o prawach i wolnościach człowieka i obywatela. Gdy weźmiemy pod uwagę konstytucję PRL i obecna to różnica jest wielka. Dziś to jest rozdział w konstytucji PRL to był rozdział 8. To zależy od tego, jakie znacznie przyznaje prawą i wolnością człowieka i obywatela. W konstytucji Stanów Zjednoczonych artykuł o prawach i wolnościach człowieka i obywatela uzupełniono po 3 latach, znajdują się w części dodanej (w poprawkach).

Ustawa konstytucyjna – to odrębna kategoria aktu normatywnego, ze względu na swe znaczenie i charakter tych ustaw zaliczamy je wszystkie w pełni do źródeł prawa konstytucyjnego. Dlatego, że ustawy konstytucyjne także regulują podstawowe instytucje ustroju tego państwa.

Przyczyny, powody, dla których istnieje potrzeba uchwalenia takiej ustawy konstytucyjnej:

1. Zmiana konstytucji (częściowa) – występuje najczęściej. Nie zawsze ten przymiotnik „konstytucyjna” będzie. Może mieć nazwę: O zmianie konstytucji(z 2006 roku, kiedy zmieniano artykuł 55, z 2009 roku, kiedy zmieniano artykuł 99). Bez różnicy, jaką formę ma zmiana. To może być także uzupełnienie konstytucji. Niekiedy nazwa tej ustawy może być podwójna np. ustawa o zmianie i uzupełnieniu konstytucji z 7 kwietnia ’89 czyli tzw. nowela kwietniowa. Była wynikiem obrad okrągłego stołu. Na podstawie tej ustawy zmieniono przepisy o sejmie, wyrzucono przepisy o radzie państwa, a to miejsce dodano rozdział o prezydencie. Ilość ustaw o zmianie i uzupełnieniu konstytucji zależy od konkretnej sytuacji i potrzeb. Konstytucja 3 maja nie była ani razu zmieniana, konstytucja marcowa była zmieniana 1 raz (nowela sierpniowa z 2 sierpnia 1926 roku – ustawa o zmianie i uzupełnieniu – dodano przepisy wydawaniu rozporządzeń z mocą ustawy przez prezydenta), konstytucja kwietniowa nie była zmieniana, przyczyna czysto formalna – dla zmiany tamtej konstytucji była przewidziana procedura w postaci uchwalenia ustawy konstytucyjnej, czyli szczególną kwalifikowaną większością głosów ustawy o zmianie konstytucji lub uzupełnieniu. W okresie pierwszych 4 lat jej obowiązywania do 1939 roku nie było potrzeby, od września 1939 do grudnia 1990 roku obowiązywała na uchodźstwie, czy można było uchwalić ustawę o zmianie konstytucji? Nie można było, ponieważ nie było parlamentu. Akty prawodawcze wydawał prezydent w postaci dekretów z mocą ustawy, ale nie mógł zmienić konstytucji. Konstytucja PRL była to formalnie konstytucja sztywna gdzie był przewidziany ten szczególny tryb zmiany konstytucji, czyli uchwalenie ustawy większością 2/3 głosów w sejmie, czyli właśnie ustawy konstytucyjnej, często zmieniano konstytucję (ponad 20 razy). Obecna konstytucja była zmieniana 2 razy.

2. Mogą zastąpić konstytucję w okresie, gdy nie ma pełnej konstytucji, czyli w okresie tzw. prowizorium konstytucyjnego, wtedy tak ustawa konstytucyjne będzie tzw. małą konstytucję. Ma charakter tymczasowy. Istnieje obok konstytucji, jako samodzielny akt.

3. Uregulowanie trybu przygotowania i uchwalenia nowej (pełnej) konstytucji. Dwa przykłady:

   1. Ustawa konstytucyjna o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji Polski Ludowej z 1951 roku

   2. Ustawa konstytucyjna z 23 kwietnia z 1992 roku - o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

4. Regulowanie trybu wejścia w życie konstytucji. Są to tzw. przepisy wprowadzające albo przejściowe. Kiedy zostaje uchwalona nowa konstytucja istnieje bardzo wiele spraw związanych z tym okresem przejściowym, pomiędzy obowiązywaniem dotychczasowej konstytucji a wejściem w życie nowej konstytucji.

   1. Maj 1921 rok tzw. ustawa przechodnia – powiedziano, że naczelnik państwa sprawuje swoje funkcję do czasu wyboru prezydenta na podstawie małej konstytucji z 1919 (roku do grudnia 1922 roku).

   2. Ustawa konstytucyjna – przepisy wprowadzające z 22 lipca 1952 roku – likwidowano urząd prezydenta, kompetencję miała przejąć Rada Państwa.

   3. Konstytucja z 1997 roku – nie ma odrębnej ustawy konstytucyjnej, były uregulowane w konstytucji (Rozdział 13) – nie mają mocy obowiązujące teraz

Konstytucje i ustawy konstytucyjne w całości zaliczamy do gałęzi prawa konstytucyjnego. Są także inne, poza konstytucyjne źródła prawa konstytucyjnego. Będą to ustawy zwykłe, rozporządzenia, zarządzenia, ale już w tym przypadku nie wszystkie tylko niektóre. Wśród ustaw zwykłych np. kodeks wyborczy, ustawa o referendum, o partiach politycznych, a więc kryterium, według którego będziemy lub nie będziemy zaliczać tych aktów do źródeł prawa konstytucyjnego jest przedmiot regulowanych spraw, a więc jeżeli te ustawy, rozporządzenia, uchwały czy zarządzenia dotyczą materii, przedmiotu tej gałęzi prawa, czyli regulują podstawowe instytucje ustroju państwa wtedy je zaliczymy do tej gałęzi prawa. Wśród tych źródeł prawa konstytucyjnego są jeszcze akty o charakterze zewnętrznym, czyli umowy międzynarodowe i prawo europejskie. A więc akty normatywne, które nie pochodzą, nie są stanowione przez organy państwa polskiego tylko przez inne instytucje lub organizację o charakterze zewnętrznym w stosunku do naszego państwa.

Czy te akty normatywne zewnętrzne, międzynarodowe czy europejskie, czy mogą regulować nasze polskie, podstawowe instytucje ustroju RP? Zasadniczo odpowiedź musi być przecząca.

Jest jedna podstawowa instytucja ustroju politycznego, społecznego, w każdym państwie, która stanowi przedmiot regulacji umów międzynarodowych jak i prawa europejskiego. Chodzi o prawa i wolności człowieka i obywatela. Ze względu na szczególny charakter tej instytucji, ta problematyka nie może być tylko przedmiotem regulacji krajowych, ze względu na wydarzenia, jakie miały miejsce w wieku XX, uznano, że te zganienia powinny posiadać także ochronę prawną międzynarodową. 1948 – Powszechna deklaracja praw człowieka, 1966 – dwa międzynarodowe pakty praw człowieka w ramach ONZ. Jeżeli dany kraj ratyfikuje te wszelkiego rodzaju konwekcje, umowy traktaty, pakty i dotyczą one praw człowieka to są źródłem prawa obowiązującego w tym kraju. Również prawo europejskie wkracza w dziedzinę praw człowieka.

Poza pisanymi źródłami prawa konstytucyjnego mamy do czynienia również z niepisanymi źródłami, czyli chodzi tutaj o takie normy, takie reguły, które nie są ustanowione przez jakikolwiek organ, nie są zawarte w żadnym akcje normatywnym, tylko mają one charakter zwyczajowy. Dlatego mówimy również o tzw. zwyczajowych źródłach prawa konstytucyjnego, które powstają nie po przez ich uchwalenie czy ustanowienie, wydanie przez organ, tylko powstają w drodze długotrwałej praktyki.

Czy ten sam problem może być przedmiotem regulacji zarówno norm pisanych jak i norm zwyczajowych? Nie, a więc te dwa zakresy źródeł nie pokrywają się ze sobą. One jedynie się uzupełniają.

Te niepisane reguły mogą powstawać wyłącznie w zakresie spraw, które nie są uregulowane normami prawa pisanego. Dopóki dany problem nie zostanie uregulowany normą pisaną w tym zakresie może funkcjonować norma zwyczajowa, ale jeżeli pojawi się, tzn. w pewnym momencie organ prawotwórczy, parlament ureguluje tą kwestie normą pisaną, nawet w całkowicie odmienny sposób niż to do tej pory określone było regułami zwyczajowymi, to reguła pisana ma pierwszeństwo.

Jeżeli przedmiotem prawa konstytucyjnego są podstawowe instytucje ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego to czy wobec tego istnieją jakieś kwestie nieuregulowane normami prawa pisanego tzw. luki w konstytucji lub w ustawach. Oczywiście tak.

Te luki najczęściej istnieją, dlatego że jest to działanie celowe i świadome ze strony ustrojodawcy. Celowość tej luki wynika z tego, że ustrojodawca chce pozostawić organowi, który będzie działał w tym zakresie, będzie rozstrzygał te kwestię swobodę działania w tym zakresie. Np. na stanowisko premiera wskazuję się szefa partii, która wygrała wybory. W ciągu 14 dni premier desygnowany przez prezydenta proponuje skład Rady Ministrów. Konstytucja milczy na temat w jaki sposób premier ma formować rząd.

Są w konstytucji i innych aktach normatywnych tzw. luki niezamierzone, czyli luki, które są wynikiem przeoczenia, zaniedbania ze strony ustrojodawcy. Gdy w praktyce zaistnieje aka sytuacja organ, który znajdzie się w tej sytuacji musi jakąś decyzję podjąć, rozstrzygnąć ten problem. Jak? Znów ma pełną swobodę, jakkolwiek by się zachował będzie to zgodne z konstytucją. Chociaż może to prowadzić niekiedy do pewnych negatywnych konsekwencji. Np. Sytuacja, jaka zaistniała na podstawie noweli kwietniowej. Chodzi o przepisy o Sejmie i Senacie. Na podstawie tej noweli wracaliśmy do struktury dwuizbowego parlamentu i należało uregulować wszystkie kwestię związane z wzajemnymi relacjami pomiędzy Sejmem i Senatem przy podejmowaniu różnego rodzaju decyzji. I tam doszło do takiego przeoczenia. Jedna bardzo ważna kwestia nie została uregulowana. Jest to przykład zwyczaju, który powstał w wyniku zaistnienia luki niezamierzonej. Doszło do zaistnienia sytuacji tzw. pata legislacyjnego. Jeżeli są dwie izby to w trakcie uchwalania ustaw obydwie uczestniczą i nowela kwietniowa stanowiła, że najpierw decyzja podejmowana jest w sejmie potem w senacie, senat może zgłaszać poprawki, albo może odrzucić całą ustawę, przy czym nie jest to decyzję ostateczna senatu, ponieważ sejm jest izbą wyższą to sejm podejmuję ostateczną decyzję. Wobec czego te poprawki senatu wracały z powrotem do sejmu i tam odbywało się ostateczne głosowanie. Sejm mógł przy tej okazji poprawkę przyjąć lub odrzucić. W noweli kwietniowej uregulowano tylko połowę sprawy. Tam się znalazł tylko przepis jak sejm może poprawkę senatu odrzucić (większością 2/3 głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów). Nie było powiedziane, w jaki sposób dochodzi do przyjęcia poprawki przez sejm. Przeważyło stanowisko, że nie odrzucenie wcale nie oznacza przyjęcia tylko nad przyjęciem trzeba jeszcze raz głosować. Przy tym pierwszym głosowaniu od razu doszło do sytuacji patowej, ponieważ w obydwu tych głosowaniach mamy do czynienia z różnymi większościami. Przy odrzuceniu wymagano 2/3 głosów, a przyjęcie poprawki nie było określone w konstytucji. Na zasadzie analogi musiano zastosować przepisy regulaminu sejmu o podejmowaniu różnego rodzaju uchwał. I akurat ten problem nie był wyraźnie uregulowany ani w konstytucji ani w regulaminie, więc przyjęto, że obowiązuje ogólny przepis regulaminu, że sejm podejmuje uchwały zwykłą większością głosów, chyba, że konstytucja lub inne akty szczególne przepisują inną większość. I w pierwszym głosowaniu nad przyjęciem więcej było przeciw aniżeli za przyjęciem, czyli jaki był efekt obydwu głosowań? W pierwszym głosowaniu sejm nie odrzucił poprawki senatu a w drugim głosowaniu sejm nie przyjął poprawki senatu. Skutkiem było to, że postępowanie ustawodawcze ulegało zamknięciu, zakończeniu.

Jak rozwiązano problem negatywnego skutku tej sytuacji patowej? Najprostsze rozwiązanie, jakie mogłoby zostać przyjęte nie zostało przyjęte. Marszałek powinien zgodzić się z tym, że nieodrzucenie oznacza przyjęcie.

Jeżeli już mamy do czynienia z tymi lukami to, w jaki sposób dochodzi do kształtowania się tych reguł zwyczajowych? Te reguły zwyczajowe, reguły postępowania ustalane w praktyce są jednak bardzo zróżnicowane, co d swego charakteru prawnego, dlatego też wyróżniamy trzy pojęcia w ramach tych niepisanych źródeł prawa konstytucyjnego:

1. Zwyczajowe prawo konstytucyjne – są to normy prawne, czyli mają charakter normatywny, mają moc obowiązującą. Zachowanie odmienne byłoby naruszeniem prawa i mogłoby prowadzić do określonych sankcji, negatywnych konsekwencji dla tego organu, który tak postąpił.

Są to reguły prawa niepisanego, które powstają w drodze długotrwałej praktyki ich stosowania. Nie da się określić ram czasowych ile to lat ta praktyka musi być stosowana albo ile razy musi być to zachowanie powtórzone. W największym zakresie mamy do czynienia z prawem zwyczajowym w Wielkiej Brytanii. Reguły zwyczajowe funkcjonują tam nie kilka, kilkanaście lat tylko kilkaset. Dlatego, że te reguły systemu parlamentarno-gabinetowego, które ukształtowały się począwszy już od czasu średniowiecza, one mają za sobą bardzo długą praktykę ich stosowania. Mówimy, że Anglia jest kolebką systemu parlamentarno-gabinetowego. Jest to najbardziej rozpowszechniony model rządów we współczesnym świecie i tak się składa, że w tym kraju, w którym ten model powstał reguły tego systemu do dziś nie są nigdzie uregulowane, prawie wszystkie reguły tego systemu parlamentarnego to reguły zwyczajowe, które kształtowały się na przestrzeni wieków. W Polsce też mamy do czynienia z systemem parlamentarno-gabinetowym, ale nie są to w większości reguły zwyczajowe, to wszystko w konstytucji dokładnie, prawie w całości musi być uregulowane, bo gdyby nie było to raczej dochodziłoby do ciągłych konfliktów pomiędzy naczelnymi organami. Jakie reguły prawa obowiązującego w Wielkiej Brytanii, zwyczajowego możemy wskazać? Np. mianowanie premiera przez królową. Od kilkuset lat, kiedy władza królewska, a ściśle mówiąc od początku wieku XVIII, kiedy ta władza królewska zaczęła słabnąć w coraz bardziej widoczny sposób istotnego znaczenia zaczął nabierać inny organ, czyli Gabinet, zwyczajowo też wykształcił się urząd Premiera, żadna ustawa go nie utworzyła, a więc gdy król był nieobecny, a zwłaszcza doszło do takiej chronicznej nieobecności i to dłuższej, niespowodowanej wyjazdem tylko nieobecność monarchy angielskiego w Anglii na skutek wygaśnięcia rodzimej dynastii, po bezpotomnej śmierci królowej Anny II na początku XVIII wieku. Wtedy w sytuacji braku bezpośredniego potomka na podstawie ustawy o następstwie tron władze objęła dynastia spokrewniona z tą dotychczasową angielską, ale obca w tym sensie, że panująca w innym kraju, dynastia hanowerska. A więc król był nieobecny, a gabinet musiał funkcjonować. Doszło wtedy do wykształcenia się urzędu Premiera, czyli przewodniczącego gabinetu. Kogo kolejni monarchowie mianowali na stanowisko Premiera? Chcąc zapewnić sobie przychylność izby, a ściślej mówić przychylność partii, która miała większość w tej izbie, na stanowisko mianowany był przywódca zwycięskiej partii. Bo w przeciwnym wypadku gdyby król nie uszanował tej reguły zwyczajowej to ta większość parlamentarna na pewno głosowałaby przy każdej okazji przeciwko projektom królewskim. Inny przykład: kiedy w wyniku ponad 300 letniej praktyki kolejni monarchowie brytyjscy zaprzestali korzystać z prawa veta ustawodawczego w stosunku do ustaw uchwalonych przez parlament. W średniowieczu, zresztą teoretycznie do dziś, parlament brytyjski składa i składał się z 3 elementów: monarcha, izba gmin i izba lordów. W średniowieczu hierarchia była: król, izba lordów, izba gmin. A dziś kolejność jest odwrócona całkowicie: izba gmin, izba lordów, królowa. Ale teoretycznie królowa ma nadal prawo veta absolutnego, nigdy tego uprawnienia monarcha nie został pozbawiony, podpisuje ustawy, tylko, że po raz ostatni takie veto, które miało charakter absolutny miał miejsce na początku XVIII wieku przez Annę II. Teoretycznie i formalnie nadal posiada prawo veta tylko w świetle ponad 300 letniej praktyki zaniechania wykorzystania tego uprawnienia, a więc w świetle norm zwyczajowych nie przysługuję. Czy w Polsce istnieją jakieś przykłady norm zwyczajowych prawa konstytucyjnego, które wykształciły się w wyniku takiej długotrwałej praktyki? Nie. Ponieważ w okresie II i III RP i także w okresie PRL-u mieliśmy do czynienia z tyloma zmianami ustroju, konstytucji, a więc faktyczna sytuacja uniemożliwiała ukształtowanie się takiej długotrwałej praktyki. Pomimo tych zawirowań politycznych, ustrojowych jednak był przez kilkadziesiąt lat pewien problem ustrojowy, który nie był regulowany normami konstytucyjnymi, normami prawa pisanego. Nie był ten problem uregulowany ani w okresie międzywojennym, ani w okresie po ’39 roku, zarówno na emigracji jak i w kraju, ale praktyka działania, zachowania się była wciąż identyczna w zakresie tego jednego zagadnienia. Pomimo zmiany ustroju politycznego w ’44 roku to nowe władze ten problem rozstrzygały tak samo jak i w okresie międzywojennym jak i również na uchodźstwie. Należy to do przeszłości, ponieważ ustrojodawca w ’76 roku, kiedy była zmieniana konstytucja PRL, przez nieuwagę uregulował ten problem, tak samo jak dotychczasowa praktyka. Czyli merytorycznie nic się nie zmieniło tylko do ’76 roku to był przykład niepisanej normy prawa konstytucyjnego, a od ’76 roku, choć treść taka sama, to jednak już to jest norma pisana. Obecna konstytucja też ten problem reguluje tak samo jak w ’76 roku. Jest to obecnie artykuł 28 pkt.3 konstytucji – „Hymnem Rzeczypospolitej Polskiej jest mazurek Dąbrowskiego”.

1. Zwyczaje konstytucyjne – nie ma mocy wiążącej, mogą być w każdej chwili zmienione, zachowanie się organu państwowego w ramach tego zwyczaju może być każdej chwili odmienne, organ nie musi się dostosowywać do tego zwyczaju, może postąpić inaczej, jak zechce i to wciąż będzie dopuszczalne, zgodne z konstytucją.

To reguły zachowania, też wykształcają się w drodze praktyki, tylko tym razem już nie długotrwałej, tylko są wynikiem praktyki i nie mają mocy prawnie wiążącej. Mają moc względnie obowiązującą. Czyli są stosowane dopóty dopóki organ stosujący, rozstrzygający te kwestię zechce tak się zachowywać. W każdej chwili organ kompetentny może odstąpić od dotychczasowej praktyki i może zapoczątkować nową praktykę, która jeśli znów powtórzy się kilka razy czy będzie funkcjonować w dłuższym czasie, powstanie nowy, odmienny zwyczaj konstytucyjny. Przykład: Pat legislacyjny. Na początku każdej kadencji Sejmu premier składa dymisję swojego rządu, dlatego że tak stanowi konstytucja (art. 162 pkt. 1). Zarówno w okresie II RP, w okresie międzywojennym jak również w okresie PRL-u i także w pierwszych latach III RP, również kolejni premierzy składali dymisję w dniu pierwszego posiedzenia sejmu. Dzisiaj wynika to z konstytucji, ale w poprzednich dziesięcioleciach sytuacja wyglądała inaczej. Ani konstytucja kwietniowa, ani marcowa, ani konstytucja PRL nie regulowały tego zagadnienia, a więc mieliśmy do czynienia ze zjawiskiem zwyczaju konstytucyjnego. W 1992 roku, kiedy została uchwalona mała konstytucja, w tekście tej konstytucji znalazło się postanowienie, iż Prezes Rady Ministrów składa dymisję na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego sejmu.

Inny zwyczaj: obsada stanowiska Marszałka Sejmu – do pełnienia tej funkcji jest powoływany przedstawiciel partii, która wygrała wybory. W okresie PRL było odwrotnie, mianowicie Marszałkiem Sejmu zostawał przedstawiciel jednej partii, wciąż tej samej, był to przedstawiciel Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. Również jako zwyczaj konstytucyjny, w związku z obsadzaniem pewnych stanowisk w Sejmie, możemy podać praktykę, z jaką mamy do czynienia przy obsadzaniu stanowisk wice Marszałków. Są obsadzane według klucza partyjnego, a więc jeśli tych partii, których weszło do sejmu jest kilka to każdy z tych ugrupowań otrzymuje po jednym stanowisku wice marszałkowskim. Jeżeli byłoby ich więcej, to tylko te największe. W 1991 roku, kiedy odbyły się pierwsze wolne i demokratyczne wybory do Sejmu, nie było tej klauzuli zaporowej i do sejmu weszło ponad 30 ugrupowań politycznych. Nie było wtedy jeszcze w regulaminie ograniczenia, co do ilości posłów, którzy mogą tworzyć klub, dzisiaj to jest 15, wtedy nie było tego ograniczenia wobec tego te ugrupowania, które wprowadziły do Sejmu po 2, po 3 posłów tworzyli oni kluby poselskie w Sejmie. Wobec tego wybrano wtedy 5 wicemarszałków, po jednym z tych największych klubów.

1. Precedensy konstytucyjne – nie ma mocy wiążącej, mogą być w każdej chwili zmienione, zachowanie się organu państwowego w ramach tego zwyczaju może być każdej chwili odmienne, organ nie musi się dostosowywać do tego precedensu, może postąpić inaczej, jak zechce i to wciąż będzie dopuszczalne, zgodne z konstytucją.

Jest to pewne zdarzeni, pewne wydarzenie, które ma miejsce po raz pierwszy w historii (sytuacji nieuregulowanej przepisami prawa pisanego). Dokonywane przez upoważniony do tego organ, ze świadomością, że żeby praktyka taka była w przyszłości kontynuowana. Precedens nie ma mocy obowiązującej, a więc nie musi się powtórzyć, ale może się powtórzyć. I jeśli te zachowania organu w przyszłości będą powtarzane to po kilku czy kilkunastu takich identycznych zachowaniach powiemy, że na bazie precedensu wykształciło się zwyczaj konstytucyjny. Po długim okresie kontynuowania tego zwyczaju stanie się prawem zwyczajowym.

Ewolucja polskiego prawa konstytucyjnego w okresie XX i XXI wieku:

1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej w okresie prowizorium konstytucyjnego po I wojnie światowej 1918 – 1921/22 (1921 – data uchwalenia konstytucji marcowej; XII 1922 – data pełnego wejścia w życie tej konstytucji)

   1. Okres Dekretu Marszałka Piłsudskiego 22 listopad 1918

   2. Okres Sejmu Ustawodawczego luty 1919 do grudnia 1922 czyli wyboru nowego prezydenta RP

2. Okres obowiązywania konstytucji marcowej 17 marca 1921 - 1935

   1. Ustrój RP na podstawie konstytucji marcowej w jej pierwotnym brzmieniu 1921/22 – 1926

   2. Ustrój RP na podstawie konstytucji marcowej w brzmieniu nadanym nowelą sierpniową z 2 sierpnia 1926 (dokonano istotnych zmian w zakresie wzajemnych zależności pomiędzy naczelnymi organami, a zwłaszcza pomiędzy parlamentem, prezydentem i rządem, ograniczono omnipotencję parlamentu, a wzmocniono pozycję ustrojową prezydenta i rządu. Wtedy pojawiły się akty ustawodawcze wydawane przez prezydenta, do 1926 roku jedyny organem ustawodawczym był Sejm, teraz pojawiły się rozporządzenia z mocą ustawy wydawane przez prezydenta).

3. Okres obowiązywania konstytucji kwietniowej z 23 kwietnia 1935

   1. Ustrój RP na podstawie konstytucji kwietniowej w okresie państwa niepodległego, czyli kwiecień 1935 – wrzesień 1939

   2. Ustrój RP na uchodźstwie wrzesień 1939 – grudzień 1990 kiedy ostatni prezydent na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski w związku z obejmowaniem urzędu prezydenta w kraju przez prezydenta Wałęsę, wybranego w pierwszych wolnych, demokratycznych wyborach prezydenckich, uznał, że misja organów RP na uchodźstwie dobiegła końca. RP odzyskała suwerenność i prezydent Kaczorowski wydał kilka dekretów o zaprzestaniu działalności i urzędu prezydenta i rządu i wszelkich innych instytucji, które funkcjonowały na uchodźstwie.

4. Okres prowizorium konstytucyjnego po II wojnie światowej 1944 - 1952 (okres Polski Ludowej)

   1. Okres Krajowej Rady Narodowej organu, który pełnił funkcję tymczasowego parlamentu 1944 – luty 1947

   2. Okres Sejmu Ustawodawczego luty 1947 - lipiec 1952

5. Ustrój PRL pod rządek konstytucji z 22 lipca 1952

   1. Ustrój PRL według konstytucji w jej pierwotnym brzmieniu lipiec 1952 – 1989 (w okresie tych kilkudziesięciu lat były dokonywane zmiany w konstytucji PRL, tych zmian było kilkanaście, ale w żadnym stopniu te zmiany nie oznaczały zasadniczej modyfikacji ustroju komunistycznego, wręcz możemy wskazać na takie nowelizację konstytucji PRL, które ugruntowywały ten ustrój. Np. w 1976 roku wprowadzono do konstytucji PRL artykuł 3 – wpisano do konstytucji zasadę kierowniczej, przewodniej roli partii komunistycznej. Zmiano także w jakimś stopniu strukturę naczelnych organów państwowych np. w 1957 roku pojawiła się Najwyższa Izba Kontroli, w 1982 roku dodano przepisy o Trybunale Stanu, o Trybunale Konstytucyjnym.

   2. Ustrój PRL po nowelizacji z 7 kwietnia 1989 roku do 29 grudnia 1989 roku. Dopuszczono do współudziału w sprawowaniu władzy legalnej opozycji, a więc wprowadzenie posłów opozycyjnych do Sejmu, ale tylko w 35%, Senat stał się całkowicie, w 100% opozycyjny, zmieniono urząd głowy państwa – zlikwidowano Rade Państwa przywracając urząd Prezydenta. Ograniczono monopol władzy partii komunistycznej.

6. Prowizorium konstytucyjne w okresie III RP

   1. Ustrój RP na podstawie noweli grudniowej 1989 roku. Nastąpiła zmiana nazwy państwa, uchylono znaczną część przepisów konstytucji PRL z 1952 roku i wprowadzono nowy katalog zasad ustroju państwa demokratycznego, a wiec wykreślono tą zasadę kierowniczej roli partii komunistycznej, wprowadzono do konstytucji zasadę prualizmu politycznego. Wprowadzono zasadę demokratycznego państwa prawnego, zasadę zwierzchnictwa narodu itd.

   2. Ustrój RP na podstawie malej konstytucji z 17 października 1992 roku do 17 października 1997 roku

7. Ostatni zasadniczy okres w historii rozwoju ustroju RP

   1. Konstytucja z 2 kwietnia 1997 roku

Przemiany polityczno-ustrojowe wprowadzone w 1989 roku:

1. Nowela kwietniowa

2. Nowela grudniowa

Konstytucja z 1952 roku była wielokrotnie nowelizowana, ale żadna z tamtych zmian czy to w ’57 czy w ’76 czy nawet w ’80 roku, żadna z tych zmian nie podważała istoty zasadniczego kształtu tamtego ustroju socjalistycznego. Niektóre z tych zmian miały charakter czysto kosmetyczny. Np. na początku lat 60 zwiększono liczbę członków Rady Państwa (była kolegialną głową państwa, w skład wchodził przewodniczący, 4 zastępców, sekretarz i członkowie Rady Państwa) z 9 do 11. Wydłużono kadencję Rad Narodowych (organy działające w gminie, powiecie, województwie wybierane w drodze wyborów) i od ’52 roku mieliśmy do czynienia ze zróżnicowaną kadencją – Sejm był wybierany na 4 lata, a Rady Narodowe w terenie na 3 lata. Kiedy na początku lat 60 doszło do zetknięcia się tych kadencji, że jednocześnie w tym samym roku kończyła się i kadencja Sejmu i kadencja Rad Narodowych uznano, że trzeba te kadencję wyrównać, żeby wybory odbywały się w tym samym dniu, jednocześnie, bo to zmniejszało koszty przeprowadzania całej operacji wyborczej. Istotniejsze zmiany: powołanie Najwyższej Izby Kontroli w 1957 roku, powołanie Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału stanów w 1982 roku. Zmiana dokonana w ’76 roku była najobszerniejszą zmianą ze wszystkich dotychczasowych, dodano artykuł 3 o kierowniczej roli partii komunistycznej, po tej nowelizacji ogłoszono tekst jednolity konstytucji, dlatego, że wiele nowych artykułów się pojawiło, ale nie była to zmiana zasadnicza.

Zmian zasadniczych zaczęto dokonywać po wydarzeniach roku ’80, był to największy przełom w historii PRL-u. Przełom ten doprowadził do powstania legalnej opozycji, ale jeszcze pozaparlamentarnej, mianowicie ówczesne władze komunistyczne zgodziły się na zarejestrowanie legalnie działające opozycji w postaci niezależnego samorządnego związku zawodowego, jakim była Solidarność. Ale przedstawiciele tej opozycji nie weszli w skład naczelnych, najwyższych organów państwa. Te ustępstwa miały bardzo krótkotrwały charakter – w grudniu ’81 zostaje wprowadzony stan wojenny, który oznaczać będzie likwidację i Solidarności, jako legalnej opozycji i innych organizacji społecznych, które wtedy się pojawiały. Te wszystkie organizację przeszły do podziemnej działalności, a osoby zaangażowane w tą działalność podlegały daleko idącym represją począwszy od wprowadzone na podstawie dekretu o stanie wojennym instytucji internowania, czyli czasowego odizolowania czołowych działaczy Solidarności. Wprowadzenie stanu wojennego nie zamknęło możliwości działania ośrodków opozycyjnych. Kiedy pod koniec lat 80 okazało się, że na dalszą metę utrzymanie tego ustroju nie ma szans, ówczesne władze komunistyczne uznały za wskazane podjęcie dialogu politycznego i społecznego z opozycją, a więc przede wszystkim z przedstawicielami Solidarności. Została zwołana konferencja, która do historii przeszła pod nazwą – obrady okrągłego stołu. W tej konferencji wzięli udział przedstawiciele ówczesnych władz komunistycznych, przedstawiciele Solidarności, także aktywnie uczestniczyli przedstawiciele kościoła katolickiego. W wyniku obrad okrągłego stołu został uzgodniony program reformy ustroju naszego państwa. Następnie te proponowane zmiany zostały przełożone na język norm konstytucyjnych i jest to właśnie nowela kwietniowa.

Celem tej noweli kwietniowej było przekształcenie ustroju PRL w kierunku częściowych zmian o charakterze demokratycznym. Ale to nie była likwidacja ustroju komunistycznego tylko jego znacząca modyfikacja. U władzy pozostawała nadal ta sama partia. Zmiany: przywrócono urząd prezydenta, zlikwidowano kolegialną Radę Państwa i prawie wszystkie jej kompetencję przekazano prezydentowi. Nie zdecydowano się jeszcze na wybór prezydenta w wyborach powszechnych tylko w noweli kwietniowej znalazło się postanowienie, że prezydenta PRL będzie wybierać Zgromadzenie Narodowe, czyli połączone izby Sejmu i Senatu na wspólnym posiedzeniu. Zmiany dotyczyły także parlamentu, w miejsce dotychczasowego jednoizbowego parlamentu w postaci Sejmu wprowadzono dwuizbowy parlament – Sejm i Senat. Tryb przeprowadzania wyborów do jednej i drugiej izby był całkowicie odmienny. Dlatego, też łącznie z tą ustawą o zmianie konstytucji, w tym samym dniu, zostały uchwalone dwie ordynację wyborcze, jedna do Sejmu, druga do Senatu. Wybory do Sejmu nie były jeszcze w pełni demokratyczne, natomiast wybory do Senatu miały być w pełni wolne i demokratyczne.

Wybory do Sejmu: miały to być tzw. wybory kontraktowe i sejm, który został wybrany na tej postawie był określany mianem Sejmu kontraktowego. Chodziło kontrakt zawarty przy okrągłym stole. Obydwie strony – komunistyczna i opozycyjna – uzgodniły, że wybory jeszcze w ’89 roku nie będą jeszcze w pełni demokratyczne, jedynie częściowo demokratyczne. Uzgodniono, że zostanie dokonany procentowy podział mandatów w sejmie pomiędzy te dwie strony. A więc 65% dla ugrupowań dotychczas rządzących w tym 60% dla PZPR, ZSL i Stronnictwa Demokratycznego i 5% dla 3 organizacji tzw. katolików świeckich, czyli bezpartyjnych (Stowarzyszenie PAX, Polski Związek Katolicko Społeczny i Unia Chrześcijańsko Społeczna) oraz 35% dla ugrupowań opozycyjnych (161 mandatów). Wprowadzono wtedy jeszcze tzw. listę krajową, która obejmowała 35 mandatów i te mandaty mieściły się w tej puli 65%.

Wybory do Senatu: miały być to w pełni wolne i demokratyczne wybory, miano wybierać 100 senatorów w wyborach powszechnych, bezpośrednich, ale nie wprowadzono wtedy zasady równych wyborów. Wybory do Senatu od początku były nierówne. Te 100 mandatów rozdzielono pomiędzy ówcześnie istniejące 49 województw, okręgami wyborczymi były województwa i w każdym województwie wybierano po dwóch senatorów, 2 mandaty były przydzielane dwóm największym, najliczniejszym województwom, czyli warszawskiemu i katowickiemu. Kandydatów na senatorów mogły zgłaszać wszystkie partię polityczne, wszystkie ugrupowania, mogli być też zgłaszani niezależni kandydaci. Każdy wyborca miał możliwość skreślenia tych, na których nie chciał głosować. Kandydaci PZPR uzyskali 0 mandatów, z ramienia Stronnictwa Ludowego do Senatu weszło ze Stronnictwa Ludowego również 0. 99 mandatów zdobyli kandydaci Solidarności, 1 niezależnemu, bezpartyjnemu kandydatowi udało się zdobyć mandat w województwie pilskim.

Została także w noweli kwietniowej wzmocniona niezależność i nienawistność trzeciej władzy – sądowniczej. Do tej pory w okresie PRL-u sędziowie mieli obowiązek przynależności do patii komunistycznej, teraz miało nastąpić odpolitycznienie władzy sądowniczej, zakaz przynależności do partii politycznej, mianowanie na czas nieokreślony i powołano organ, który miał stać na straży niezależności i niezawisłości sędziowskiej, była to tzw. Krajowa Rada Sądownictwa. W jej skład wchodzili przedstawiciele Parlamentu (4 posłów, 2 senatorów, 1 przedstawiciel Prezydenta, Minister Sprawiedliwości, czyli Prokurator Generalny oraz ponad 20 przedstawicieli organów sądowych, czyli sędziowie wybierani przez zgromadzenia ogólne Sądu Najwyższego).

Weszły one w życie po przeprowadzonych wyborach, a więc wybory odbyły się w czerwcu ’89 roku na początku lipca Sejm i Senat się ukonstytuowały, a następnie został dokonany wybór Prezydenta. Kolejnym organem, który miał być powołany zgodnie z nowelą kwietniową była Rada Ministrów. Prezydent proponował kandydata na stanowisko Premiera, a wybór dokonywany był przez Sejm, a potem na wniosek tego Premiera Sejm wybierał cały skład Rady Ministrów. Bez udziału Senatu to wszystko sie odbywało. Więc jeżeli w sejmie 2/3 głosów należało do 3 partii do tej pory rządzących, a Sejm dokonywał wyboru Premiera bezwzględną ilością głosów to na stanowisko pierwszego premiera został wybrany przedstawiciel PZPR (Generał Czesław Kiszczak). Została zawarta nietypowa koalicja ZSL i SD i ci posłowie z tych świeckich ugrupowań katolickich przeszli do opozycji i razem z tymi 161 głosami Solidarności przewagę miała strona solidarnościowa. Premier złożył dymisję, a prezydent Jaruzelski przedstawił nowego kandydata na początku sierpnia ’89 roku – Tadeusz Mazowiecki.

Kolejnym etapem tych przemian są zmiany, jakie zostały wprowadzone do konstytucji PRL w grudniu ’89 roku, czyli na podstawie tzw. noweli grudniowej. Były to bardzo istotne zmiany, które stanowią znaczącą cezurę w rozwoju polskiego prawa konstytucyjnego i ustroju państwa polskiego. Przemiany te zostały dokonane w sposób przyśpieszony. Dlatego, że te ustalenia, które poczyniono podczas obrad okrągłego stołu a następnie te zmiany, które zostały wprowadzone do konstytucji PRL w kwietniu ’89 roku, to wszystko zakładało, że ten zreformowany ustój, z tą częściowo demokratyczną ordynacją wyborczą i ten kontraktowy Sejm, że będą funkcjonować te instytucję przez okres kadencji, czyli do ’93 roku. Ale sytuacja uległa zasadniczej zmianie na przełomie lipca/sierpnia ’89 toku, kiedy nie doszło so utworzenia rządu generała Kiszczaka, została zmieniona konfiguracja sił politycznych w Sejmie i ostatecznie doszło do zaprzysiężenia na początku września ’89 rządu niekomunistycznego, czyli stało się inaczej aniżeli zakładano w trakcie obrad przy okrągłym stole. Uznano, że nie ma sensu czekać do końca kadencji, tylko uznano za wskazane, wręcz konieczne przyspieszenie tych przemian politycznych i ustrojowych. Te ustalenia polityczne okrągłego stroju nie miały mocy prawnie wiążącej, a więc gdy sytuacja polityczna w Sejmie uległa zmianie można było przystąpić do kolejnych reform ustrojowych. Przygotowano, więc projekt kolejnej nowelizacji konstytucji i to jest właśnie ta, tzw. nowela grudniowa z 29 grudnia ’89 roku ( ustawa konstytucyjna o zmianie konstytucji PRL). Ta data, ta ustawa jest uważana za koniec PRL-u, czyli koniec ustroju socjalistycznego. Ta data uważana jest za początek III RP.

Na podstawie noweli grudniowej z ’89 roku zmieniono:

• Nazwę państwa z PRL na Rzeczpospolita Polska

• Zmieniono wizerunek godła państwowego (dodano koronę na głowie orła)

• Dokonano również wiele istotnych zmian merytorycznych, gdy chodzi o treść konstytucji

  • Od tego momentu była to już konstytucja RP

    • Wykreślono z konstytucji z ’52 roku 3 części:

      • Wstęp i w to miejsce nie wprowadzono nowego wstępu. Wstęp ten nie przystawał do nowych realiów polityczno – ustrojowych, nie mógł być utrzymany, jako integralna część konstytucji, dlatego że w swej treści wyrażał socjalistyczny charakter ustroju państwa. Nawiązywano do tradycji ruchu rewolucyjnego robotniczego, do tradycji pierwszych partii socjalistycznym. Nawiązywano do przyjaźni ze Związkiem Radzieckim, podkreślano zasługi Związku Radzieckiego w odbudowie państwowości polskiej.

      • Rozdział I Zasady ustroju politycznego – w tym rozdziale znajdowały się takie zasady jak: zasada kierowniczej roli partii komunistycznej, zasada ludowładztwa. W art. 1wyraźnie wskazywano, że PRL jest państwem socjalistycznym.

      • Rozdział II Zasady ustroju społeczno – gospodarczego – zasada monopolu państwa w zakresie własności, a więc wiodącą formą własności była własność państwowa wprowadzona po nacjonalizacji podstawowych gałęzi gospodarki narodowej dokonanej po II wojnie światowej, w znacznym stopniu też została znacjonalizowana własność ziemska, a więc przejęcie przez państwo tych najbardziej podstawowych elementów gospodarczych. Była zawarta zasada gospodarki planowej, czyli państwo będąc tym najważniejszym właścicielem prowadziło tą gospodarkę na zasadzie planowania. A więc począwszy od ’46 roku uchwalane były kolejne plany, najpierw plan trzyletni, potem plan sześcioletni, a od ’55 roku przyjęła się zasada planów pięcioletnich. Była również zasada monopolu państwa w zakresie handlu zagranicznego.

    • Dodano:

      • W miejsce dwóch pierwszych rozdziałów został wprowadzony do konstytucji w całości nowy Rozdział I Podstawy ustroju politycznego i gospodarczego (po nim był Rozdział III). Swą treścią obejmował zagadnienia, które wcześniej regulowane były w dwóch pierwszych rozdziałach. W tym rozdziale został wprowadzony całkowicie nowy katalog zasad ustrojowych, typowy dla państwa demokratycznego. Pojawiły się takie zasady jak: zasada demokratycznego państwa prawnego, zasada zwierzchnictwa narodu, zasada prualizmu politycznego, zasada swobody działalności gospodarczej, a więc system gospodarczy oparty na gospodarce wolnorynkowej, za czym idzie pełna ochrona własności prywatnej.

    • Pozostałe postanowienia konstytucji zostały utrzymane w mocy. Zmieniało się jedynie w treści tamtych postanowień, w bardzo wielu artykułach, a zwłaszcza w Rozdziale VIII o prawach i obowiązkach obywatelskich, prawie każdy artykuł w tym rozdziale rozpoczynał się dawien od nazwy państwa, że „Polska Rzeczpospolita Ludowa gwarantuje…”, i teraz, kiedy zmienił się charakter ustroju, kiedy powstało nowe państwo, to te państwa i wolności tym razem gwarantowała Rzeczypospolita Polska. Ze względu na to, że te wcześniejsze przepisy były w swej treści demokratyczne, ale fikcyjne. Treść była w miarę demokratyczna, ale praktyka odbiegała od nich, nie były realizowane. Od tego momentu one zaczęły być wdrażane. A więc uchylono większość przepisów ustawowych, kiedy w konstytucji PRL gwarantowano wolność słowa, druku, zgromadzeń, wieców, itd. Była to nieprawda, ponieważ obowiązywały przepisy o cenzurze, o zgromadzeniach gdzie na wszystko trzeba było mieć zezwolenie. Przepis konstytucyjny pozostał stary, uchylono jedynie przepisy konstytucyjne z nim sprzeczne, a wprowadzono nowe, zgodne już z treścią i intencją tychże przepisów Rozdziału VIII, tak samo stało się, gdy chodzi o bardzo ważną wolność osobistą, jaką jest wolność sumienia i wyznania. Była ta wolność zapisana w konstytucji PRL, ale jej nie realizowano. Natomiast pozostałe rozdziały, które dotyczyły naczelnych organów utrzymano w mocy, oczywiście częściowo zostały one zmienione w kwietniu ’89. A więc pojawił się tam rozdział o prezydencję, przepisy o senacie, zmieniły się przepisy dotyczące wyborów do sejmu i senatu, a więc te dalsze rozdziały, które dotyczyły Rady Ministrów, Trybunału Stanu, trybunały Konstytucyjnego, sądów, Sądu Najwyższego, albo przepisy o zmianie konstytucji czy rozdział przedostatni dotyczący symboli państwowych to wszystko utrzymano w mocy.

• Zdawano sobie sprawę z tego, że tak zmieniona konstytucja nie będzie obowiązywać w nieskończoność, że będą w najbliższych latach dokonywane, wprowadzane kolejne zmiany, aż zostanie uchwalona nowa, w pełni demokratyczna konstytucja. Stało się to dopiero w ‘97 roku. Przyjęto metodę wprowadzania częściowych zmian, co oznaczało, że w roku ’90, ’91 i następnych lato dokonywano takich częściowych zmian. Uznano, że nie ma nie tyle potrzeby, ale nie ma szans na uchwalenie całościowej, kompleksowej nowej konstytucji w tamtych warunkach, że to wymaga dłuższego zastanowienia, dłuższych, rzetelnych prac, żeby nie czynić tego pochopnie. Przyjęto metodę częściowych, krok po kroku dokonywanych zmian. I właśnie te dwie nowelizację, z kwietnia i grudnia ’89, to dwa najważniejsze kroki na tej drodze.

  • W ’90 roku dokonano kolejnych, 2 zmian konstytucji:

    • W marcu ’90 roku przystąpiono do przeprowadzenia reformy ustroju organów terenowych, była to tzw. reforma samorządowa. Uchylono w całości rozdział konstytucji o terenowych organach jednolitej władzy państwowej, na podstawie tego rozdziału w terenie istniały tzw. Rady Narodowe i wprowadzono w miejsce tego uchylonego rozdziały nowy rozdział zatytułowany samorząd terytorialny. Jednym z najważniejszych elementów współczesnego państwa demokratycznego, państwa obywatelskiego jest instytucja samorządu terytorialnego na szczeblach lokalnych. Co prawda była to jedynie częściowa reforma samorządowa, ale jednak mająca bardzo istotne znaczenie. Utrzymano natomiast istniejący ówcześnie podział terytorialny państwa, ten zasadniczy podział terytorialny. Był to dwuszczeblowy podział, mianowicie były to gminy, jako podstawowe jednostki podziału terytorialnego i województwa, te mało województwa - 49, które były wprowadzone w ’75 roku. Zlikwidowano Rady Narodowe istniejące na szczeblu gmin jak i w województwach, a w to miejsce wprowadzono Samorząd Terytorialny, czyli organy samorządu terytorialnego, ale tylko na szczeblu gminy. Były to: Rada Gminy, jako organ przedstawicielski i uchwałodawczy oraz Zarząd Gminy, jako organ wykonawczy wybierany przez tą radę. Rada pochodziła z wyborów powszechnych i bezpośrednich i ona wybierała swój zarząd w Sobowach wójta i jego zastępców i dalszych członków. Natomiast w województwie nie utworzono żadnego organu samorządowego, czyli wprowadzono taką dualistyczną administrację. W gminie była to administracja samorządowa, a województwo miało charakter wyłącznie rządowy i na szczeblu województwa istniał tylko organ administracji rządowej w postaci wojewody. A więc nie było organu samorządowego w województwie, który pochodziłby z wyborów powszechnych. Stworzono, co prawda taką namiastkę organu samorządowego w województwie w postaci Sejmiku Województwa, ale to był organ, w którego skład wchodzili delegaci Rad Gmin i Rad Miejskich. A więc ten szczebel podstawowy, każda Rada Gminy czy Miasta delegowała po kilu swych przedstawicieli do Sejmiku Województwa, przy czym ten sejmik nie posiadał żadnych kompetencji, ani uchwałodawczych, ani administracyjnych, a więc to była tylko taka namiastka organu samorządowego. Jednym z głównych zadań tego sejmiku było opiniowanie kandydatów na stanowiska wojewodów, przy czym wojewodowie byli mianowani przez premiera. I ten stan prowizoryczny przetrwał dość długo, gdy chodzi o strukturę organów terenowych, aż 9 lat. Te zmiany w zakresie struktury Samorządu Terytorialnego i w zakresie podziałów administracyjnych zostały dokończone dopiero w 1998 roku, a weszły w życie z dniem 1 stycznia 1999 roku. Jakie to były zmiany:

      • ’98 roku uchwalono kilka ustaw dotyczących tych zagadnień:

        • Ustawa na podstawie, której przekształcono ten dotychczasowy dwuszczeblowy podział administracyjny w nowy trójszczeblowy podział (przywrócono podział sprzed ’75 roku). Utrzymano nadal gminę, jako tą podstawową jednostkę podziału administracyjnego, terytorialnego, przywrócono powiat, jako tą dawną, pośrednią jednostkę podziału terytorialnego (2 rodzaje: powiaty miejskie i ziemskie) i na najwyższym szczeblu wprowadzono 16 nowych województw, w miejsce tych dawnych 49 województw. Założeniem tej reformy było utworzenie na tym najwyższym szczeblu silnych ośrodków regionalnych, a więc żeby to nie były województwa typu powiatu.

        • Dokończenie tej reformy samorządowej z ’90 roku. Wprowadzono organy samorządu terytorialnego na tych dwóch nowych szczeblach struktury terytorialnej. A więc powołano organy samorządowe w powiecie i województwie. Są to: Rady Powiatu i Sejmiki Województwa. I od tego momentu wszystkie te trzy szczeble – Rada Gminy, Rada powiatu i Sejmik Województwa – są organami pochodzącymi z wyborów powszechnych i bezpośrednich. A więc uchwalona została w ’98 roku nowa ordynacja wyborcza komunalna. Jako organy wykonawcze były to: Zarządy Gminny, Zarządy Powiatu i Zarządy Województwa. Na czele z wójtem lub burmistrzem albo prezydentem miasta na tym szczeblu podstawowym w zależności od wielkości tej gminy, czy to była gmina wiejska czy miejska. W powiecie jest to starosta, który stoi na czele zarządu powiatu i w województwie jest to marszałek województwa stojący na czele zarządu. I tą reformę samorządową dokończono 2002 roku został wprowadzony nowy tryb powoływania organu zarządzającego na szczeblu gminy i miasta, czyli na tym najniższym szczeblu podziału terytorialnego i zmieniono tym samym charakter tego organu wykonawczego. Do tej pory był to zarząd gminy, jako organ kolegialny wybierany przez radę w składzie wójt, zastępcy i członkowie, w 2002 roku wprowadzono powszechne i bezpośrednie wybory wójtów, burmistrzów i prezydentów miast. Na podstawie tejże ustawy wprowadzono w gminie i mieście jednoosobowy organ administracji samorządowej, a więc to już nie jest zarząd, tylko to jest wójt, burmistrz, prezydent, który mianuje swoich zastępców, ale rada już ich nie powołuje. Pochodzą oni z wyborów powszechnych i bezpośrednich.

  • Druga bardzo istotna zmiana ustrojowa. Zmiana dotycząca trybu wyboru prezydenta w porównaniu do tego, co zostało wprowadzone w kwietniu ’89 roku. Skrócono 6-letnią kadencję prezydenta Jaruzelskiego i wprowadzono do konstytucji przepisy o powszechnych i bezpośrednich wyborach prezydenckich, była to ustawa z 27 września ’90 roku o zmianie konstytucji i także w tym samym dniu została uchwalona ustawa wykonawcza, czyli ustawa o wyborze prezydenta ordynacja prezydencka, w której znalazły się szczegółowe przepisy dotyczące trybu przeprowadzania wyborów prezydenckich. Po raz pierwszy w Polsce mieliśmy wtedy w ’90 roku do czynienia z powszechnymi, bezpośrednimi wyborami prezydenckimi. Chociaż wcześniej obowiązujące przepisy także przewidywały możliwość przeprowadzenia wyborów powszechnych w odniesieniu do urzędu prezydenta, chociaż nigdy nie zostały one zastosowane chodzi o przepisy konstytucji kwietniowej z ’35 roku gdzie przewidywano bardzo złożoną, skomplikowaną procedurę wyboru prezydenta mianowicie kandydata na urząd prezydenta wskazywało tzw. Zgromadzenie Elektorów (80 osób – 50 wybierał Sejm, 25 wybierał Senat i 5 tzw. wirylistów: Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Premier, Generalny Inspektor Sił Zbrojnych) i to Zgromadzenie Elektorów miało wskazać kandydata, a oprócz tego ustępujący prezydent mógł także wskazać własnego kandydata i jeżeli by to uczyniono, czyli byłoby dwóch, wtedy zarządzano by wybory powszechne pomiędzy tymi dwoma kandydatami. Ale nigdy to w praktyce nie zostało zastosowane, nigdy nie zebrało się Zgromadzenie Elektorów. Dlatego, że w ’33 roku, jeszcze przez Zgromadzenie Narodowe został wybrany po raz drugi na to stanowisko Ignacy Mościcki i powinien pełnić tą funkcję do ’40 roku, zgodnie z 7 letnią kadencją, ale w ’39 roku jego urzędowanie uległo zakończeniu na skutek wybuchu wojny i we wrześniu ’39 roku zgodnie z postanowieniami konstytucji kwietniowej zaczęła być stosowana druga nadzwyczajna procedura obsadzania urzędu prezydenta, a mianowicie urzędujący prezydent wyznaczał swojego następcę. Czyli we wrześniu ’39 roku prezydent Mościcki mianował Władysława Raczkiewicza na stanowisko prezydenta, przy czym to była druga nominacja, bo najpierw mianował generała Bolesława Wieniawa - Długoszowskiego, ale ta nominacja została cofnięta w skutek protestu państw zachodnich, więc dokonał drugiej nominacji w stosunku do Władysława Raczkiewicza, a w latach następnych, aż do ’90 roku kolejni prezydencji mianowali swoich następców bez udziału Zgromadzenia elektorów, tym bardziej, że nie można by takiego organu powołać, jako że nie było sejmu, nie było senatu.

Wybory te odbyły się późną jesienią ’90 roku i prezydentem został Lech Wałęsa. Tym razem wybór był dokonywany na 5 letnią kadencję i tak jest do dzisiaj. Ta ordynacja wyborcza prezydencja z ’90 roku była stosowana wielokrotnie, ostatni raz w ubiegłym roku 2010, obecnie już nie obowiązuje, jako że została uchylona i zastąpiona przepisami kodeksu wyborczego, który jest tym kompleksowym aktem regulującym wszystkie rodzaje wyborów.

• W ’91 roku dokonano kolejnych zmian ustrojowych:

  • Uznano, że należy skrócić kadencję obydwu izb parlamentu i tak uczyniono. Uchwalono nowe ordynację wyborcze do sejmu i do senatu i jesienią ’91 roku zostały przeprowadzone nowe wybory parlamentarne. A więc kadencja w połowie została skrócona. Przyczyną tego był fakt, iż Sejm nie pochodził z wyborów demokratycznych i był to ten tzw. Sejm Kontraktowy, a więc należało przeprowadzić nowe, w pełni wolne i demokratyczne wybory tym razem już do obydwu izb. A więc wybrano Sejm pierwszej kadencji, bo ten poprzedni Sejm kontraktowy, był określony, jako Sejm dziesiątej kadencji, natomiast Senat wybierany w ’89 roku był Senatem pierwszej kadencji, bo się pojawił, jako nowy naczelny organ. I to oznaczało, że od ’91 roku do dziś mamy do czynienia z taką rozbieżnością, gdy chodzi o numerację kadencji obydwu izb. W ’91 roku wybierano Sejm pierwszej kadencji i Senat drugiej kadencji. I tak jest do dzisiaj, kadencja Senatu jest zawsze o jeden numer wyższa od kadencji sejmu. Kiedy uchwalono nową konstytucję i weszła w życie uznano, że nie ma potrzeby już czynić jakiegokolwiek zamieszania. Kiedy został wybrany nowy parlament w drodze w pełni wolnych i demokratycznych wyborów zwyciężyły, zarówno w jednej jak i drugiej izbie, ugrupowania postsolidarnościowe. Przy czym, ze względu na to, iż do Sejmu wprowadzona została ordynacja proporcjonalna, wybory proporcjonalne, bez żadnych ograniczeń procentowych, nie było żadnych progów, prawo zgłaszania kandydatów przysługiwało wszystkim partią politycznym, jaki i wyborcom, czyli bezpartyjnym, tych list kandydatów zostało zgłoszonych kilkadziesiąt, i w wyniku tych wyborów do Sejmu weszło ponad 30 ugrupowań politycznych. A więc to była sytuacja wyjątkowo niekorzystna dla funkcjonowania izby, totalne rozbicie polityczne, do tego właśnie prowadzi proporcjonalność bez żadnych ograniczeń. Dzisiaj nadal mamy do czynienia z zasadą proporcjonalności w wyborach do Sejmu, ale już tych partii wchodzi ponad 30 tylko kilka. Obecnie 5, w poprzedniej kadencji 4.Nadmiernemu rozbiciu politycznemu izby zapobiegają progi wyborcze, które zostały wprowadzone w następnych wyborach w ’93 roku. Kiedy w ’93 roku została skrócona kadencja tamtych izb, zdążono uchwalić nową ordynację wyborczą do Sejmu w ’93 roku. I właśnie tam wprowadzono po raz pierwszy w Polsce te progi wyborcze 5% i 8% dla list koalicyjnych. Kiedy zostały przeprowadzone nowe w pełni demokratyczne wybory do jednej i drugiej izby tym razem był to Sejm i Senat, które mogły przystąpić do realizacji ostatniego, najważniejszego zadania, jakie stało od wielu lat przed naszym krajem, mianowicie uchwalenie nowej konstytucji. Wszystkie te zmiany częściowe zostały przeprowadzone, poprzedni Sejm, jako, że był kontraktowy nie mógł podjąć prac nad nową konstytucją, uważano, że tamten sejm nie miał ani legitymacji moralnej ani politycznej do uchwalania nowej konstytucji. Co prawda po ’89 roku były prowadzone prace nad projektami nowej konstytucji, ale nie z myślą żeby ona została uchwalona z udziałem tamtego sejmu kontraktowego. W gronie poszczególnych partii politycznych także w środowiskach naukowych były prowadzone prace projektodawcze, które w następnych latach były w jakimś stopniu wykorzystywane. Pierwszym krokiem na drodze do uchwalenia nowej konstytucji jest ustawa konstytucyjna z 23 kwietnia 1992 roku o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji RP. W tej ustawie została określona, uregulowana procedura prac związanych ze wszystkimi etapami przygotowywania i uchwalania konstytucji. Przyjęta została bardzo demokratyczna procedura tychże prac. Mianowicie po raz pierwszy w historii polskiego prawa konstytucyjnego wprowadzono najbardziej demokratyczną formę, jaką jest uchwalanie konstytucji przez naród w drodze referendum, owszem instytucja referendum była znana już w Polsce wcześniej, była wielokrotnie wykorzystywana ta instytucja, ale tym razem po raz pierwszy dla uchwalenia konstytucji, bo w latach poprzednich inne kwestie były poddawane pod referendum, teraz naród miał się wypowiedzieć w przedmiocie przyjęcia konstytucji. A więc były dwa zasadnicze etapy tej procedury.

    • Uchwalenie konstytucji przez Zgromadzenie Narodowe i to się stało w dniu 2 kwietnia 1997 roku, ten etap trwał bardzo długo, bo 5 lat

    • Zatwierdzenie tej konstytucji przez naród w drodze referendum, przy czym wymagano dla zatwierdzenia zwykłej większości głosów

Zanim jednak przystąpiono do prac związanych z przygotowywaniem tej konstytucji zdecydowano się na kolejną bardzo istotną zmianę, a mianowicie uznano, że prace nad nową konstytucją na pewno nie zostaną zakończone w ciągu roku, albo dwóch, że to jest sprawa na dłuższą metę. Tak, więc w stacji, gdy obowiązująca konstytucja wtedy była konstytucją dość nietypową, było wiele niespójności pomiędzy przepisami, które się pojawiały kolejno w kolejnych latach a więc większość pochodziła z ’52 roku inne, o bardzo istotnym znaczeniu pojawiły się w kwietniu ’89, inne jeszcze w grudniu ’89, a niektóre jeszcze w ’90 roku, a więc uznano, że istnieje potrzeba natychmiastowej, chociaż częściowej, znaczącej nowelizacji konstytucji. Tak, więc po uchwaleniu tej ustawy o trybie przygotowania konstytucji podjęto prace nad uchwaleniem małej konstytucji, czyli znów taki krok częściowy, przed uchwaleniem pełnej zdecydowano się na uchwalenie małej konstytucji i uczyniono to stosunkowo szybko, bo jest to właśnie ta ustawa konstytucyjna z 17 października ’92 roku o długim tytule: O wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym, czyli uregulowano ustrój państwa w sposób fragmentaryczny i prowizoryczny zarazem. W krótkim wstępie do tej małej konstytucji czytamy: „W celu usprawnienia działalności naczelnych władz państwa do czasu uchwalenia nowej konstytucji RP stanowi się, co następuje”. 3 zakresy spraw zostały uregulowane w tej małej konstytucji, które są uzewnętrznione i wymienione w tytule tej ustawy konstytucyjnej, a więc: organy władzy ustawodawczej, organy władzy wykonawczej i samorząd terytorialny. Oznaczało to, że znalazły się tutaj przepisy o Sejmie i Senacie, czyli władzy ustawodawczej, następnie o prezydencie i radzie ministrów, czyli o władzy wykonawczej i kolejny rozdział to przepisy o samorządzie terytorialnym, był jeszcze jedne, ostatni rozdział VI mianowicie przepisy przejściowe i końcowe. W tym ostatnim rozdziale znalazły się postanowienia, które dotyczyły stanu prawnego, konstytucyjnego, jakie to akty rangi konstytucyjnej obowiązywać miały od tej pory. Jest to artykuł 77 małej konstytucji, czytamy w nim „traci moc obowiązującą konstytucja RP z dnia 22 lipca 1952 roku z tym, że pozostają w mocy przepisy rozdziałów I, VI, VII, VIII, IX, X i XI”. Faktycznie uchylono rozdział III o Sejmie i Senacie, rozdział IIIa o prezydencie i uchylono rozdział V o Radzie Ministrów. Jako trzeci element składowy ówczesnej konstytucji RP należy wymienić ustawę z kwietnia ’92 roku o trybie przygotowania i uchwalenia nowej konstytucji. Czyli od ’92 roku mieliśmy taką trójczłonową konstytucje RP, trzy ustawy rangi konstytucyjnej:

• Mała konstytucja

• Utrzymane na jej podstawie przepisy konstytucji z ’52 roku

• Ustawa o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji

Oznaczało to, że od tej chwili zaczęły funkcjonować dwie odrębne, różniące się procedury uchwalania konstytucji i dokonywania zmian w konstytucji, dwie odrębne, dlatego, że dotyczyły one dwóch różnych spraw:

1. Procedura przewidziana dla przygotowania i uchwalenia nowej pełnej konstytucji, co trwało przez 5 lat, była to procedura określona w ustawie z kwietnia ’92 roku

2. Procedura konstytucyjna, która dotyczyła trybu wprowadzania zmian do konstytucji

   1. Zmiany wprowadzane do małej konstytucji

   2. Zmiany wprowadzane do przepisów z konstytucji ’52 roku

Te przepisy proceduralne były zawarte w artykule 106 konstytucji z ’52 roku, w którym przewidziana była uproszczona procedura mianowicie wymagano, że zmiana konstytucji mogła być dokonana ustawą uchwalona większością 2/3 głosów.

W ciągu tych 5 lat wielokrotnie dokonywano zmian małej konstytucji. Były to zmiany dość istotne. Z chwilą wejścia w życie nowej konstytucji wszystkie dotychczasowe przepisy zostały uchylone, a gdy chodzi o procedurę konstytucyjną obowiązuje dziś tylko artykuł 235 nowej konstytucji.

Uchwalenie konstytucji z ’97 roku.

Całość tej procedury została uregulowana w ustawie z 23 kwietnia ’92 roku. A więc ta ustawa nie zawierała żadnych postanowień merytorycznych, co do kształtu ustroju naszego państwa, nie zawierała żadnych postanowień na temat parlamentu, rządu i innych organów, jedynie zostały określone uprawnienia i wymogi, jakie muszę być spełnione w działalności przede wszystkim Zgromadzenia Narodowego i innych organów związanych z przygotowaniem i uchwaleniem konstytucji. A więc wszystkie te postanowienia ustawy mają charakter proceduralny. Został tam wprowadzony nowy tryb postępowania w związku z uchwaleniem konstytucji polegający na wykorzystaniu instytucji referendum, czyli konstytucje uchwalić miało Zgromadzenie Narodowe a następnie naród powinien wypowiedzieć się w tej kwestii podejmując ostateczną decyzję, co do jej przyjęcia lub odrzucenia.

Etapy:

1. Powołanie Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego – była to bardzo szczególna komisja w porównaniu do dotychczas istniejących, jaki i w porównaniu do obecnie istniejących. Zgodnie z konstytucją jak i regulaminami sejmu i senatu mamy do czynienia z komisjami sejmowymi lub komisjami senackimi, każda izba powołuje swoje odrębne komisję, jako organy opiniodawcze dla rozpatrywania poszczególnych zagadnień, które stoją na porządku dziennym obrad jednej lub drugiej izby. Tym razem ze względu na to, że ustawa ta przewidywała, iż wszystkie prace przygotowawcze będą prowadzone na wspólnych posiedzeniach obydwu izb, czyli na posiedzeniach Zgromadzenia Narodowego, należało powołać właśnie taką wspólną komisję obydwu izb, czyli Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Narodowego. W skład tej komisji miało wejść 56 członków, w tym 46 posłów i 10 senatorów, czyli po 1/10 składu każdej izby. Każda izba samodzielnie ze swego grona wybierała te 10% jako członków komisji a następnie na posiedzeniu tejże komisji dokonano ukonstytuowania się, a więc wybrano przewodniczącego i zastępcę przewodniczącego Komisji Konstytucyjnej. Przy czym ustawa przewidywała zasady parytetu, a więc jeżeli przewodniczącym komisji zostanie poseł, zastępcą musi być senator, lub odwrotnie. Komisja na wstępie swych prac miała uchwalić swój własny regulamin obrad, regulamin wewnętrzny na podstawie tego regulaminu zostało powołanych, utworzonych kilka podkomisji dla rozpatrywania poszczególnych części problematyki konstytucyjnej, a więc była np.: podkomisja do spraw organów władzy ustawodawczej i wykonawczej, podkomisja do spraw organów władzy sądowniczej, podkomisja do spraw praw i wolności człowieka i obywatela. Aby prace nad poszczególnymi częściami konstytucji były prowadzone równolegle, a nie na posiedzeniach plenarnych całej Komisji. Komisja tak została powołana pod koniec października ’92 roku.

2. Zgłaszanie projektów konstytucji. W ustawie został ustalony termin 6 miesięcy od ukonstytuowania się Komisji Konstytucyjnej na zgłaszanie projektów konstytucji. Został określony również krąg podmiotów upoważnionych do przedłożenia tychże projektów. W ustawie zostały wymienione jedynie podmioty, które mogą, mają prawo wnieść taki projekt ze skutkiem wiążącym dla komisji tzn., że te projekty musiały być przez Komisję rozpatrzone. Nie został natomiast określony krąg podmiotów, które mogły przygotowywać projekty. Przygotowywać projekty konstytucji mógł każdy tzn. każda organizacja polityczna, partię polityczna, organizację zawodowe, stowarzyszenia, fundację, instytucje naukowe, osoby prywatne, organizację samorządowe, tylko nie wszystkie te instytucje mogły we własnym imieniu wnieść taki projekt ze skutkiem wiążącym dla Komisji Konstytucyjnej. Podmioty mające inicjatywę konstytucyjną:

   • Komisja Konstytucyjna (nie skorzystała z tego uprawnienia ze względów politycznych, praktycznych otóż gdyby Komisja przygotowała na samym początku własny projekt, a następnie obok tego projektu pojawiłyby się inne zgłoszone przez te dwa pozostałe podmioty, Komisja mogłaby być posądzona o stronniczość, dlatego że te wszystkie projekty w dalszym etapie miałby być przedmiotem obrad Komisji i na basie tych projektów miała przygotować jeden zbiorczy, ostateczny projekt konstytucji i przedłożyć go Zgromadzeniu narodowemu)

   • Prezydent RP

   • Grypa, co najmniej 56 członków Zgromadzenia Narodowego

Ze strony dwóch ostatnich podmiotów zostało zgłoszonych kilka projektów. Te podmioty same osobiście nie przygotowywały, nie opracowywały, nie pisały projektów. Sam Prezydent tego nie czynił, ale pod jego nadzorem, kierownictwem, z uwzględnieniem jego intencji i wytycznych odpowiedni zespół powołany w kancelarii prezydenta, zespół przede wszystkim składający się z przedstawicieli nauki prawa, przygotowywał taki projekt. Tak samo projekty, które zostały podpisane, przez co najmniej 56 posłów lub senatorów.

Zostało zgłoszonych 7 projektów:

1. Projekt Prezydencki

2. Projekt Senacki (Senatorski) – był przygotowany przez Komisję Konstytucyjną Senatu pierwszej kadencji ’89-’91. W okresie tamtej kadencji nie została wdrożona procedura prac nad nową konstytucją, ten projekt pozostał bez rozpatrzenia, dopiero w okresie drugiej kadencji Senatu, kiedy już było wiadomo komu ta inicjatywa przysługuję, ten projekt z poprzedniej kadencji został przejęty, wprowadzono szereg poprawek i pod tymże projektem podpisali się tylko senatorowie. Dlatego, że ustawa, kiedy określała, kto może, kto ma prawo wnieść projekt konstytucji, było tam powiedziane, że ta inicjatywa przysługuję 56 członkom Zgromadzenia Narodowego, nie sprecyzowano, że to muszą być tylko posłowie, tylko senatorowie, czy też te podpisy mogą pochodzić i od posłów i od senatorów.

3. 5 projektów partii politycznych:

   1. Unia Demokratyczna

   2. Sojusz Lewicy Demokratycznej

   3. Polskie Stronnictwo Ludowe wspólnie z Unią Pracy

   4. Konfederacji Polski Niepodległej

   5. Porozumienia Centrum

1. Prace w Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego nad tymi projektami przedstawionymi w poprzednim etapie. Ale zanim Komisja Konstytucyjna zdołała podjąć jakiekolwiek działania w tym zakresie nastąpiło rozwiązanie sejmu i senatu, skrócenie kadencji pod koniec maja ’93 roku. A więc prace nad nową konstytucją zostały wstrzymane, zablokowane. Pod koniec maja ’93 roku w Sejmie zostało uchwalone wotum nieufności dla ówczesnego rządu i zgodnie z postanowieniami małej konstytucji prezydent miał dwie możliwości, jako że uchwalone wtedy wotum nieufności miało postać zwykłego wotum nieufności (inaczej gdyby to było konstruktywne wotum nieufności, czyli jednoczesny wybór nowego premiera); miał dwie możliwości: albo przyjąć dymisję tego rządu, albo rozwiązać sejm. Prezydent skorzystał z drugiej możliwości. Podjął decyzję o rozwiązaniu Sejmu. Gdyby to było konstruktywne wotum nieufności prezydent nie miałby takiego wyboru. A więc gdyby Sejm dokonał wyboru nowego premiera, prezydent musiałby przyjąć dymisję poprzedniego rządu i mianować tegoż nowo wybranego premiera, ale nie było by możliwości skrócenia kadencji. W sejmie posłowie próbowali ratować się przed rozwiązaniem, skróceniem kadencji. Mianowicie, kiedy okazało się, że ta uchwała o wotum nieufności doszła do skutku próbowano zgłosić kandydata na nowego premiera, żeby wybrać tego premiera, aby pokazać prezydentowi, że sejm wybrał premiera, ale wtedy prezydent już stwierdził, że to było zwykłe wotum nieufności. Konstruktywne wotum nieufności było by w przypadku gdyby była jedna uchwała, czyli najpierw trzeba by było zgłosić kandydata i głosowani faktycznie byłoby nad dwoma sprawami. Byłoby to głosowanie nad wotum nieufności dla starego rządu i jednocześnie w tym samym głosowaniu dokonywano by wyboru nowego premiera.

Po podjęciu tej decyzji przez prezydenta, o skróceniu kadencji doszło do jeszcze jednego bardzo negatywnego skutku. Mianowicie w małej konstytucji była jeszcze luka. Nie było dokładnie sprecyzowanego przepisu, kiedy kończy się kadencja sejmu rozwiązanego, było jedynie powiedziane, że kadencja trwa 4 lata i kończy się w przeddzień pierwszego posiedzenia nowo wybranego sejmu. To dotyczyło normalnej kadencji, nie było dodane, że również dotyczy to kadencji skróconej. Przyjęto, że rozwiązanie sejmu następuję ze Skutkiem natychmiastowym, w dniu wydania zarządzenia przez prezydenta. Pozostaliśmy bez parlamentu na prawie pół roku. Dlatego, że należało podjąć te wszystkie czynności proceduralne związane z zarządzeniem nowych wyborów, przeprowadzenie tych wyborów, odbyły się one w połowie września ’93 roku i pierwsze posiedzenie po upływie miesiąca. Jest to przykład, że państwo może istnieć bez parlamentu, ale nie w nieskończoność. To powoduje bardzo negatywne skutki, gdy chodzi o funkcjonowanie, zwłaszcza w tamtym okresie znajdowaliśmy się na etapie bardzo gruntownych reform ustrojowych, gospodarczych, społecznych, finansowych itd. Te reformy są przeprowadzane na podstawie ustaw. A jeżeli pól roku nie ma parlamentu to nie można uchwalać żadnych reform, to wszystko zostało zablokowane. Dlatego też, kiedy zebrał się już nowy parlament jedną z pierwszych rzeczy, jaką zrobiono była zmiana małej konstytucji i dodano ten brakujący przepis, że kadencja sejmu rozwiązanego kończy się nie ze skutkiem natychmiastowym, tylko kończy się w dniu poprzedzającym pierwsze posiedzenie sejmu nowo wybranego. Dopiero, kiedy zebrał się nowy parlament, a więc jesienią ’93 roku, można było kontynuować pracę dotyczące przygotowywania i uchwalania nowej konstytucji. Ale parlament stanął znów przed bardzo istotnym dylematem. Mianowicie należało podjąć decyzję, co do losów tych projektów konstytucji zgłoszonych w poprzedniej kadencji. Wszystkie projekty zgłoszone w sejmie, nad którymi prace nie zostały dokończone, wraz z zamknięciem kadencji – obowiązuje w tym zakresie zasada dyskontynuacji. Wszystkie projekty upadają, z pewnymi wyjątkami (projekty ustaw budżetowych – mamy z tym zawsze do czynienia na przełomie kadencji; projekty obywatelskie – zgłaszane w trybie inicjatywy obywatelskiej, pod którymi podpisało się, co najmniej 100tys. wyborców). W ’93 roku projekty konstytucji podlegałyby tej normalnej zasadzie nie kontynuacji, czyli należałoby je wnieść jeszcze raz. Ale nie do końca było możliwe, aby te same podmioty mogły jeszcze raz wnieść swoje projekty. Dlatego, że ten wymóg złożenia, co najmniej 56 podpisów pod projektami tych partii politycznych po raz drugi spełniony nie mógłby być. Dlatego, że po wyborach w ’93 roku nastąpiła zasadnicza zmiana układu sił politycznych w parlamencie. W ’93 roku zwyciężyły ugrupowania postsolidarnościowe, a w ’93 roku zwyciężyły ugrupowania postkomunistyczne (PSL, SLD). Te inne, które wcześniej zgłosiły swoje projekty już tej możliwości powtórzenia nie miałby, ponieważ w nowym parlamencie nie dysponowały albo w ogóle miejscami albo mniej niż 56 członków. A więc pierwszą rzeczą, na jaką zdecydowano się w tamtym okresie było podjęcie prac nad nowelizacją tej ustawy z kwietnia ’92 roku. Ustawa taka została uchwalona na początku ‘94 roku i na podstawie tejże ustawy o zmianie poprzedniej wprowadzono 3 zmiany:

• Dodano art. 12a i na podstawie tego artykułu wprowadzono zasadę kontynuacji prac nad projektami konstytucji zgłoszonymi w poprzedniej kadencji

• Wprowadzono możliwość zgłaszania nowych, dodatkowych projektów konstytucji. Dodano nowy artykuł 2a o możliwości zgłaszania projektów konstytucji w trybie inicjatywy obywatelskiej, potrzebne poparcie 500 tys. osób posiadających czynne prawo wyborcze do sejmu. Ustalono dodatkowy termin na zgłaszanie tychże projektów obywatelskich, mianowicie mogły być one zgłaszane w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie tej ustawy nowelizującej. W ramach tej nowej możliwości został zgłoszony tylko jeden projekt obywatelski. Ten nowy projekt jest określany w dwojaki sposób: jako projekt obywatelski, bo w trybie inicjatywy obywatelskiej został zgłoszony, zebrano wtedy ponad 1 200 tys. podpisów, ale ten projekt był przygotowany przez związek zawodowy Solidarność stąd nazywamy go również projektem solidarnościowym.

Dopiero w połowie ’94 roku można było podjąć konsytuacje prac nad nową konstytucją. Przerwa trwała ponad rok, ok. maja ’93 do lipca ’94. Na początku kadencji nowego parlamentu należało powołać nową Komisję Konstytucyjną, dlatego, że tamta z poprzedniej kadencji przestała istnieć wraz z rozwiązaniem sejmu i senatu.

1. Prace w Komisji Konstytucyjnej. Przedmiotem tych prac były wszystkie te projekty zgłoszone w poprzedniej kadencji i ten nowy projekt obywatelski. Zadaniem komisji konstytucyjnej było przygotować jeden, zbiorczy projekt i przedłożyć go pod obrady Zgromadzenia Narodowego. To był najdłuższy etap tych prac nad nową konstytucją, dlatego, że trwał on od lipca ’94 do stycznia ’97 roku. Może to świadczyć o tym jak bardzo kontrowersyjne były niektóre problemy, jak bardzo spierano się nad wieloma sprawami, które miał być uregulowane w konstytucji. Ostatecznie taki projekt, jeden, zbiorczy został przedstawiony Zgromadzeniu Narodowemu w połowie stycznia ’97 roku. Ten zgłoszony, przygotowany przez Komisję Konstytucyjną jeden projekt miał być przedmiotem obrad Zgromadzenia Narodowego w ramach tzw. drugiego czytania, bo pierwsze czytanie odbyło Siena samym początku, kiedy te projekty zostały przedstawione odbyła się krótka prezentacja na posiedzeniu Zgromadzenia Narodowego, krótka dyskusja i odesłano to wszystko do Komisji i wtedy od lipca ’93 te prace Komisji trwały kilka lat. Przedmiotem pierwszego czytania było 8 projektów, teraz przedmiotem drugiego czytanie był tylko jeden, zbiorczy projekt. W trakcie tych obrad zostało zgłoszonych kilkaset poprawek, które musiały być rozpatrzone, przegłosowane i na zakończenie drugiego czytania Zgromadzenie Narodowe miało uchwalić projekt konstytucji większością 2/3 głosów. Głosowanie odbywało się na wspólnym posiedzeniu, głosowali jednocześnie posłowie i senatorowie. Po stronie tego projektu opowiedzieli się: PSL, SLD, unia Wolności i Unia Pracy.

2. Przekazanie projektu prezydentowi. Prezydent miał możliwość ustosunkowania się do ego projektu w terminie 60 dni. Prezydent miał dwie możliwości:

   • Mógł ten projekt zaakceptować, a to oznaczałoby e projekt taki nie podlegałby ponownemu rozpatrzeniu przez Zgromadzenie Narodowe, tylko poddano by go już pod referendum

   • Mógł zgłosić propozycję zmian, poprawek do uchwalonego tekstu przez Zgromadzenie narodowe

Prezydent zgłosił kilkadziesiąt poprawek, tak, więc musiało odbyć się trzecie czytanie tego projektu. Mianowicie w trzecim czytaniu Zgromadzenie Narodowe rozpatrywało już te propozycję i mogło te propozycję przyjąć bezwzględną większością głosów, a jeśli nie przyjęło taką kwalifikowaną większością oznaczałoby to, że te poprawki byłyby odrzucone. I po przegłosowaniu tychże wszystkich poprawek prezydenckich cześć nich został przyjęta, część odrzucono, miało odbyć się ostateczne głosowanie nad uchwaleniem tekstu nowej konstytucji. I w tym trzecim czytaniu również wymagano większości 2/3 głosów. Ostatnie głosowanie odbyło się w dniu 2 kwietnia ’97 roku.

1. Referendum. Prezydent miał obowiązek zarządzić referendum w stosunku do konstytucji uchwalonej przez Zgromadzenie Narodowe. Dwie możliwości: albo po uchwaleniu przez Zgromadzenie w trzecim czytaniu albo gdyby prezydent t nie chciał zgłaszać żadnych poprawek to wtedy referendum odbyłoby się po drugim czytaniu. Referendum zostało zarządzone na dzień 25 maja ’97 roku. To referendum było szczególnym przypadkiem, przykładem referendum jako formy demokracji bezpośredniej. Po pierwsze miało charakter referendum obligatoryjnego, dlatego, że prezydent miał obowiązek zarządzenia, natomiast wszystkie pozostałe przypadki referendów przewidziane w przeszłości jak i obecnie to są referenda fakultatywne. Po drugie to było tzw. referendum konstytucyjne, ponieważ wyraźnie wskazywano na przedmiot tego referendum. Po trzecie to referendum miało charakter rozstrzygający a nie opiniodawczy, dlatego, że decyzja podjęta przez wyborców miała charakter ostateczny. Po podliczeniu tychże głosów i ustaleniu wyniku referendum prezydent miał obowiązek podpisać tą konstytucje, jeżeli zostanie ona przyjęta w referendum, a w przypadku gdyby została odrzucona prezydent nie mógłby jej podpisać. Wynik referendum został ustalony na początku czerwca ’97 roku i okazał się być wynikiem pozytywnym, korzystnym dla tej konstytucji, nie był to jakiś imponujący wynik, bo tylko niecałe 53%, ale jednak większość. Zgodnie z art.11 prezydent miał obowiązek podpisania konstytucji przyjętej w referendum i niezwłocznego zarządzenia ogłoszenia tej konstytucji w Dzienniku Ustaw (16 lipca ’97 roku). Sytuacja jaka zaistniała w czerwcu i na początku lipca ’97 roku oznaczała, że prezydent nie mógł podpisać niezwłocznie. Dlatego, że doszło do jeszcze jednego, dodatkowego etapu tej procedury związanej nie tyle z uchwalaniem konstytucji, bo ona została zatwierdzona, tylko jeden etap związany z przeprowadzaniem referendum, mianowicie stwierdzanie ważności referendum. I ten problem nie był już uregulowany w tej ustawie z kwietnia ’92 roku, tylko to jest procedura, która jest przewidziana, w każdym przypadku, każdego referendum w ustawie o referendum, wtedy obowiązywała ustawa o referendum ogólnokrajowym z ’95 roku i na podstawie tej ustawy było przeprowadzane to referendum konstytucyjne. Po ogłoszeniu oficjalnego wyniku przez Państwową komisję Wyborczą można ten wynik zakwestionować, wyborcy mogą go zakwestionować. W czerwcu ’97 roku została zgłoszona spora ilość protestów. I dopóty dopóki te protesty nie zostały rozstrzygnięte, ocenione i nie została podjęta ostateczna decyzja, co do ważności referendum, prezydent nie mógł podpisać konstytucji, dlatego, że jej los, a zwłaszcza wynik referendum był jeszcze nie do końca znany. Zgodnie z obowiązującymi regulacjami i wtedy i obecnie ostateczną decyzję o ważności wyborów i referendum podejmuje Sąd Najwyższy. Sąd Najwyższy wydał wyrok w dniu 15 lipca ’97 roku stwierdzając, że referendum było ważne, wynik był, więc ważny i wiążący, a więc w dniu następnym prezydent podpisuję tą konstytucję, w tym samym dniu zostanie ona ogłoszona w Dzienniku Ustaw i po upływie 3 miesięcy wejdzie w życie (17 października).

Kwestionowano w tych protestach, że frekwencja w tym referendum była stosunkowo niska. Niecałe 43% uprawnionych do głosowania wzięło udział w referendum. Wszyscy autorzy tych protestów właśnie wykorzystywali ten fakt. Powoływano się na art. 19 małej konstytucji, który obowiązywał wtedy, ten artykuł dotyczył właśnie instytucji referendum, w którym czytamy w pkt. 3 „jeżeli w referendum wzięła udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania wynik referendum jest wiążący”. Jednakże Sąd Najwyższy tych argumentacji nie uznał i stwierdził, że wynik jest wiążący o referendum jest ważne. Wyrok Sądu Najwyższego był jak najbardziej uzasadniany. Otóż autorzy tych protestów nie mieli od samego początku racji, kiedy te protesty zaczęły napływać na ręce Państwowej komisji Wyborczej, która przekazała je Sądowi Najwyższemu nie ulegało wątpliwości, że taki a nie inny będzie wyrok Sądu Najwyższego. Dlatego, że autorzy tychże protestów od samego początku popełnili jeden zasadniczy błąd. Autorzy protestów twierdzili, powołując się na art.19 małej konstytucji, że na podstawie tego artykułu to referendum było przeprowadzane. Ale nie na podstawie tego artykułu referendum konstytucyjne było przeprowadzane, tylko na podstawie ustawy z 23 kwietnia ’92 roku, a konkretnie na podstawie art. 11 („przyjęcie w referendum konstytucji następuje wówczas, gdy opowiedziała się za nią większość biorących udział w głosowaniu”).

Struktury i kompetencję naczelnych organów państwowych według konstytucji z 1997 roku.

Struktura tych organów jest oparta na jednej z podstawowych, najważniejszych zasad ustroju politycznego współczesnych państw demokratycznych, a mianowicie jest to zasada podziału władz. Jest ona wyrażona w art. 10 konstytucji, w którym czytamy, że ustrój RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. W tym zakresie konstytucja nasza przyjmuje tradycyjną zasadę trójpodziału władz. Wyróżnia się organy władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i sądowniczej. W punkcie 2 jest powiedziane jakie organy są zaliczane do tychże poszczególnych rodzajów: władze ustawodawczą sprawują sejm i senat, władze wykonawczą sprawuje prezydent RP i Rada Ministrów, a władza sądownicza należy do sądów i trybunałów. I zgodnie z tą zasadą trójpodziału władz następnie zbudowana jest systematyka naszej konstytucji. A więc rozdział 4 dotyczy sejmu i senatu, a więc władzy ustawodawczej, następnie rozdział 5 to prezydent RP, rozdział 6 Rada Ministrów i rozdział 7 tutaj już jest mowa o organach samorządowych czyli organach terytorialnych, kolejność ta jest uzasadniona tym że w rozdziale 6 jest także mowa o administracji rządowej, a więc kolejny, następny rozdział rozwija tą problematykę i dotyczy samorządów w tym także organów samorządu terytorialnego. I dopiero rozdział 8 to władza sądownicza czyli sądy i trybunały. Poza tymi podstawowymi rozdziałami, które dotyczą tej zasady trójpodziału władz znajduję się w konstytucji wiele innych rozdziałów, a więc otwiera konstytucję rozdział zatytułowany Rzeczpospolita gdzie są zawarte podstawowe zasady ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego, potem jest rozdział 2 o prawach i wolnościach, rozdział 3 dotyczy źródeł prawa i dopiero od 4 rozdziału rozpoczyna się regulacja dotycząca tych naczelnych organów państwowych. Jednakże jeśli weźmiemy pod uwagę postanowienia innych rozdziałów, a zwłaszcza postanowienia rozdziału 9, tutaj także znajdują sie przepisy dotyczące naczelnych organów państwowych, które nie mieszczą się w tej klasycznej zasadzie trójpodziału władz, a więc nie są to ani organy władzy ustawodawczej, ani wykonawczej, ani tym bardziej sądowniczej. A jednak te organy w systematyce konstytucji, w strukturze naszego aparatu państwowego występują. Są to organy kontroli państwowej i ochrony prawa, które są niezależne od tych trzech pierwszych rodzajów organów władzy. A więc możemy powiedzieć, że mamy do czynienia z czwartą grupą organów, organy kontroli, a konkretnie jest to Najwyższa Izba Kontroli i organy ochrony prawa do której konstytucja zalicza Rzecznika Praw Obywatelskich i Krajową Radę Radiofonii i Telewizji. Często jest mowa o tzw. „czwartej władzy”, ale najczęściej wypowiadający te słowa nie mają na myśli NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich czy Krajową Rade Radiofonii i Telewizji, ale media („piąta władza”). Chodzi o to iż te wszystkie instytucje przekazu informacji wywierają bardzo istotny wpływ na organy władzy jakiegokolwiek rodzaju. Wpływ, a ściślej mówiąc kontrolę, przekazując informację o ich działalności, a więc dowiadujemy się z tych środków przekazu o wszystkich podejmowanych działaniach, o efektach tych działań. Nie zawsze są to informację pozytywne, częściej docierająco nas informację negatywne. A więc w tym przejawia się te funkcja kontrolna mediów nad funkcjonowaniem całego aparatu władzy państwowej. Nie zawsze i nie w każdym państwie media sprawowały i sprawują tą funkcję piątej władzy. Jest to możliwe tylko wtedy kiedy ustrój państwa opiera się na zasadzie wolności prasy i innych środków masowego przekazu (art.1). W Polsce nie zawsze mieliśmy do czynienia z wolnością prasy np. w PRL-u owszem istniały środki masowego przekazu, ale nie przekazywały wszystkich informacji o działalności władz publicznych, przekazywały tylko dobre informację. Rolą mediów było kreowanie tego bardzo pozytywnego obrazu w oczach społeczeństwa.

Organy władzy ustawodawczej – Sejm i Senat

Według obecnej konstytucji mamy do czynienia z kolejną zasadą ustroju politycznego, która dotyczy już tylko właśnie organów władzy ustawodawczej. A mianowicie jest to zasada dwuizbowego parlamentu. Nie w całym okresie istnienia państwa polskiego mieliśmy z tą zasadą do czynienia. Tutaj ten problem był bardzo różnie rozwiązywany.

W okresie I RP mieliśmy do czynienia, od końca XIV wieku, z parlamentem dwuizbowym. Przy czym w tamtym okresie stosowano odmienną terminologię w porównaniu do pojęć, których dziś używamy. Otóż mieliśmy do czynienia z pojęciem Sejmu dwuizbowego, który składał się z Izby Poselskiej i Senatu. Do Izby Poselskiej odbywały się wybory, natomiast Senat był tworzony na innych zasadach, mianowicie z urzędu pewne osoby pełniące najwyższe funkcję państwowe i kościelne wchodzili w skład Senatu. Także w tych dwóch konstytucjach z okresu niepełnej suwerenności, a więc Księstwo Warszawskie i Królestwo Polskie, także przewidziane tam parlamenty były dwuizbowe.

Po odzyskaniu niepodległości, a więc po I wojnie światowej, w początkowym okresie mieliśmy do czynienia z parlamentem jednoizbowym. W listopadzie 1918 roku został wydany dekret tymczasowego naczelnika państwa – dekret o ordynacji wyborczej do Sejmu Ustawodawczego. Kiedy przygotowywano i opracowywano konstytucje marcową większość z ówczesnych ugrupowań politycznych było zdecydowane aby powołać również drugą izbę. A więc już konstytucja marcowa przewiduję sejm i Senat jako parlament dwuizbowy. Tak samo konstytucja kwietniowa przewidywała dwie izby. Na uchodźstwie nie było parlamentu jako że nie można było przeprowadzać wyborów.

W okresie Polski Ludowej, a więc do ’44 roku, znów mamy do czynienia z parlamentem jednoizbowym, a więc w okresie tzw. prowizorium konstytucyjnego do ’52 roku parlament był jednoizbowy, początkowo była to Krajowa Rada Narodowa, która nie pochodziła z wyborów tylko z delegacji, partię polityczne delegowały swoich przedstawicieli, w ’47 roku przeprowadzono sfałszowane wybory do parlamentu jednoizbowego i był to snów Sejm Ustawodawczy. Tak samo konstytucja z ’52 roku utrzymała zasadę jednoizbowego parlamentu, a więc tylko Sejm.

Reaktywowanie drugiej izby nastąpiło dopiero w roku ’89, to jest efekt ustaleń przyjętych w trakcję obrad Okrągłego Stołu. I druga izba została następnie utrzymana zarówno w małej konstytucji z ’92 roku, a także obecna konstytucja również przewiduje zasadę dwuizbowości, a więc organami władzy ustawodawczej są Sejm i Senat.

Wzajemne relację pomiędzy dwoma izbami

Pojawia się problem jak te funkcję ustawodawcze, i inne wykonywane przez parlament, jak te poszczególne kompetencję są wykonywane przez obydwie izby. A więc, która z nich jest ważniejsza, której izby kompetencję są szerzej skonstruowane, określone.

Mamy do wyboru trzy możliwości:

1. Sejm będzie izbą wyższą, ważniejszą, do niego będzie należała większość kompetencji

2. Senat mógłby być izbą wyższą, odgrywałby ważniejszą rolę w sprawowaniu wszystkich funkcji parlamentu

3. Równość obydwu izb, mianowicie dla podjęcia każdej decyzji obydwie izby musiały by dojść do konsensusu czyli musiały by być podejmowane równobrzmiące uchwały, a to oznaczałoby, że każda izba mogłaby zablokować czyli zawetować ze skutkiem veta absolutnego uchwałę drugiej izby

W obecnej konstytucji to Sejm jest izbą ważniejszą. I zawsze w okresach wcześniejszych tak było z wyjątkiem pierwszych lat okresu kiedy pojawił się parlament dwuizbowy w I RP. Początkowo rzeczywiście Senat odgrywał większą rolę przy podejmowaniu decyzji, dysponował prawem veta absolutnego w stosunku do uchwał Izby Poselskiej, ale to bardzo szybko uległo zasadniczej zmianie. Konstytucja nihil novi - uchwała Izby Poselskiej, nic nowego o nas bez nas, czyli oznaczało to, że ważniejszą izbą ma być Izba Poselska, czyli przedstawiciele narodu przy czym wtedy pojęcie „naród” też inaczej rozumiano, nie wszyscy mieszkańcy tylko ten stan uprzywilejowany czyli szlachta. I tak pozostało w następnych wiekach. Także w okresie międzywojennym, zarówno konstytucja marcowa i kwietniowa, przyznawały większą rolę, większy zakres kompetencji Sejmowi i również, kiedy przywracano Senat w ’89 roku także ważniejszą izbą, izbą o większym zakresie kompetencji był Sejm.

Przykładowo: w ramach realizacji tej najważniejszej, podstawowej funkcji każdego parlamentu, czyli uchwalanie ustaw, ostatnie słowo czy ustawa będzie uchwalona czy nie lub czy też będzie miała taki lub inny kształt jej treść należy do Sejmu. Owszem Senat bierze udział w tej procedurze, może nawet się sprzeciwić całkowicie, może odrzucić ustawę, albo może wnieść poprawki, ale to nie są decyzję ostateczne, to wszystko wraca z powrotem do Sejmu i w Sejmie odbywa sie ostateczne głosowanie, a Sejm te sugestię Senatu może odrzucić albo przyjąć. Także w przypadku powoływania rządu. Zgodnie z konstytucją Prezydent mianuję premiera, na jego wniosek mianuję ministrów, ale decyzja prezydenta nie jest ostateczna. Dlatego, że konstytucja nasza oparta jest na systemie parlamentarno-gabinetowym gdzie rola Prezydenta jest niewielka. Owszem prezydenta mianuję, podpisuję i wręcza te akty nominacyjne wraz z uściskiem dłoni, ale to nie jest decyzja ostateczna. Tak mianowany przez Prezydenta rząd musi uzyskać tzw. wotum zaufania od Sejmu. Gdyby należało odwołać rząd lub poszczególnych ministrów, czyli chodzi tutaj o uchwalenie tzw. wotum nieufności to decyzję również podejmuję tylko Sejm.

Potrzeba istnienia drugiej Izby

Problem ten jest żywo dyskutowany, obecnie jak i w przeszłości spierano się na ten temat, były prezentowane różne stanowiska, zarówno w okresie międzywojennym kiedy była uchwalana konstytucja marcowa także spierano się na ten temat, w latach 90, kiedy była uchwalana obecna konstytucja ten problem znów odżył, a obecnie w ostatnich latach wciąż jest on problemem aktualnym, wciąż wraca.

Kiedy uchwalano konstytucje marcową bardzo niewielką większością głosów Senat został przeforsowany. Chociaż pozostawiono otwartą furtkę dla ewentualnej likwidacji Senatu, mianowicie było to widoczne w art. 125 dotyczącym trybu zmiany konstytucji. Była tam przewidziana jedna szczególna procedura zmiany konstytucji. Było powiedziane, że drugi z kolei wybrany na podstawie tej konstytucji Sejm mógł zmienić konstytucje bez udziału Senatu.

Kiedy przywracano Senat w ’89 roku to jego istnienie, jego koncepcja miała pełne uzasadnienie. Ta racja bytu Senatu skończyła się w ’91 roku. Problem sprowadza się do sposobu wybierania posłów i senatorów. Posłowie – sejm kontraktowy, przyjęto z góry ustalony podział. Senatorowie – w pełni wolne i demokratyczne wybory. Natomiast od ’91 roku sytuacja uległa zasadniczej zmianie. Uchwalone zostały kolejne ordynację wyborcze, bardzo podobne do siebie. Mianowicie było to już, zarówno do jednej jaki i drugiej izby, w pełni wolne i demokratyczne wybory, co prawda wybory do Sejmu były oparte na zasadzie proporcjonalności, a wybory do Senatu na zasadzie większości zwykłej, ale kandydatów zgłaszały te same partię polityczne i po ustaleniu wyników wyboru skład polityczny obydwu izb był identyczny. Większość zarówno w Sejmie jaki i w Senacie od ’91 roku do dziś mają te same partię, czy ta sama koalicja rządząca. Partia, która wygrywa wybory do Sejmu jednocześnie wygrywa wybory do Senatu. Senat więc reprezentuję te same interesy polityczne co aktualnie rządząca koalicja. Ci posłowie i senatorowie podlegają tej samej dyscyplinie partyjnej, bo kierownictwo partyjne jest takie samo zarówno w stosunku do posłów jak i do senatorów. A więc nie ma sensu dublowania działalności tych wszystkich czynności przy uchwalaniu ustaw w obydwu izbach, kiedy stanowisko Senatu w bardzo niewielkim stopniu różni się od tego co Sejm powie, bo nie może dlatego że tam większość posiada ta sama koalicja rządząca. I dlatego podważa się sens dalszego istnienia Senatu w takim kształcie. I stąd te dwie propozycję: albo zlikwidować Senat, ze względów praktycznych to byłoby rozwiązanie bardzo dobre, korzystne ponieważ utrzymanie Senatu, jego funkcjonowanie sporo kosztuję. Albo druga propozycja żeby zmienić charakter Senatu. Sposób wybierania senatorów powinien być całkowicie odmienny aniżeli dzieje się to w stosunku do posłów. Wymagało by to zmiany przepisów prawa wyborczego, ale póki co to się nie stało. A więc wszystkie wcześniejsze ordynację wyborcze do Senatu, począwszy od ’91 roku, utrzymywały identyczny sposób zgłaszania kandydatów i stąd wyniki były takie a nie inne, czyli wygrywa zawsze wybory i do Sejmu i do Senatu ta sama partia. Tej zmiany nie przeprowadzono także w nowym kodeksie wyborczym, który został uchwalony w styczniu 2011 roku, a były takie propozycję aby zmienić zasadniczo tryb przeprowadzania wyborów do Senatu, czyli byłby to rok w kierunku reformy charakteru tej izby. Przede wszystkim chodzi o to żeby w Senacie senatorowie reprezentowali interesy jakichkolwiek innych instytucji, organizacji byleby nie partii politycznych bo partię mają swoją reprezentację w Sejmie. A więc partię polityczne powinny być pozbawiane prawa zgłaszania kandydatów do Senatu. Mówi się żeby Senat był przedstawicielstwem wszelkich instytucji, organizacji samorządowych czyli samorząd terytorialny, wszystkie samorządy zawodowe miałyby prawo zgłaszania kandydatów, także żeby w składzie Senatu były reprezentowane instytucję naukowe, a więc uczelnie wyższe czy inne ośrodki naukowo badawcze, także przedstawiciele stowarzyszeń, fundacji, kościołów. W ten sposób Senat reprezentowałby całkowicie inne interesy.

Inne państwa gdzie również mamy do czynienia z dwoma izbami: w wielu państwach ta druga izba jest powoływana, istnieje z całkowicie innych powodów. W takich państwach jak USA, Niemcy czy Rosji są to państwa federalne w przeciwieństwie do naszego kraju, mianowicie Polska i wiele innych państw są to tzw. państwa unitarne czyli jednolite. Ta druga izba w państwach federalnych jest przedstawicielstwem tych podmiotów federacji. A więc w USA każdy stan wybiera po dwóch senatorów. Federacja amerykańska jest federacją otwartą czyli może się rozszerzać jej terytorium po przez przyjmowanie albo tworzenie nowych stanów. Natomiast w Europie państwa federację są zamknięte, ilość tych części składowych jest ograniczona, granice są nienaruszalne.

Kadencja – okres, na który wybierani są posłowie i senatorowie, zgodnie z obecną konstytucją kadencja wynosi 4 lata, kadencję te rozpoczynają się równocześnie i kończą się jednocześnie.

Zagadnienia związane z kadencją:

1. Rozpoczęcie kadencji – art. 98 kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynają się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie; pierwsze posiedzenie Sejmu i Senatu zwołuje Prezydent i konstytucja obliguje go określając termin, mianowicie pierwsze posiedzenie musi być zwołane najpóźniej trzydziestego dnia po wyborach.

2. Koniec kadencji – art.98 kadencje Sejmu i Senatu trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji.

3. Skrócenie kadencji – bez względu na to czy decyzję podejmie Sejm czy Prezydent będzie to oznaczało skrócenie kadencji zarówno Sejmu jak i kadencji Senatu, ponieważ te kadencję rozpoczynają i kończą się jednocześnie, Senat jest wykluczony od podejmowania tej decyzji

   1. Sejm – art. 98 pkt.3 Sejm może skrócić swoją kadencję uchwałą podjętą co najmniej 2/3 głosów (307) ustawowej liczby posłów. Skrócenie kadencji Sejmu oznacza jednoczesne skrócenie kadencji Senatu; konstytucja nie określa przyczyn, powodów podjęcia takiej decyzji, oznacza to, że Sejm może podjąć taką uchwałę w każdej chwili i z jakiegokolwiek powodu, nawet nie trzeba tego powodu podawać, wystarczy zgłoszenie projektu ustawy przez grupę posłów, a następnie po przeprowadzonej dyskusji na ten temat odbywa się głosowanie. W 2007 roku kadencja została w połowie skrócona.

4. Prezydent – konstytucja dokładnie określa, reguluję przyczyny z powodu których prezydent może podjąć taka decyzję. Regulacja tych zagadnień częściowo również zawarta jest w art.98 pkt.4 Prezydent Rzeczypospolitej, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu, może w przypadkach określonych w Konstytucji zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. Wraz ze skróceniem kadencji Sejmu skrócona zostaje również kadencja Senatu. Opinie Marszałków nie mają charakteru wiążącego. Obecna Konstytucja przewiduję dwie możliwości podjęcie decyzji przez Prezydenta w zakresie skrócenia kadencji obydwu izb:

   1. Art. 225 Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projekt ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu, Prezydent Rzeczypospolitej może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. Czas liczony jest od dnia przedłożeni Sejmowi projektu ustawy budżetowej czyli kiedy rząd przekazuję projekt budżetu na ręce Marszałka Sejmu. Przypadek fakultatywny.

   2. Art. 155 przewiduje tzw. trzecią próbę powołania rządu i gdyby i w tym przypadku Radzie Ministrów nie zostało udzielone wotum zaufania Prezydent RP skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory. Przypadek obligatoryjny.

Skrócona kadencja kończy się w przeddzień pierwszego posiedzenia nowo wybranego Sejmu.

Wcześniejsze regulację w tym zakresie:

• Nowela kwietniowa ‘89

  • Samorozwiązanie na podstawie uchwały Sejmu

  • Rozwiązanie przez Prezydenta – trzy sytuację kiedy mógł podjąć taką decyzję:

    • Nieuchwalenie ustawy budżetowej w terminie 3 miesięcy od dnia wniesienia projektu ustawy przy czym nie było powiedziane co w okresie tych 3 miesięcy musi się zdarzyć, a więc nie było wyraźnie określone dla kogo te 3 miesiące są przeznaczone, na jakie i czyje działania

    • Jeżeli w terminie 3 miesięcy nie zostanie powołany rząd

    • W razie uchwalenia ustawy lub podjęcia uchwały przez parlament uniemożliwiającej Prezydentowi wykonywanie jego konstytucyjnych kompetencji

• Mała konstytucja ‘92

  • Samorozwiązanie na podstawie uchwały Sejmu

  • Rozwiązanie przez Prezydenta - cztery sytuację kiedy mógł podjąć taką decyzję:

    • Nie uchwalenie ustawy budżetowej w ciągu 3 miesięcy; w praktyce doszło do ostrego konfliktu pomiędzy Prezydentem a parlamentem na początku ’95 roku właśnie w zwiadu z uchwalaniem ustawy budżetowej. Ustawa została uchwalona w ciągu 2 miesięcy i przekazana Prezydentowi, który do ostatniej chwili czekał z podpisaniem jej, przed upływem czasu zawetował uchwale i odesłał do Sejmu, sejm odrzucił weto kierując ją z powrotem do Prezydenta, który zgłosił ustawę do zbadania jej zgodności z Konstytucją przez Trybunał Konstytucyjny. Czas 3 miesięcy został przekroczony. Marszałek Sejmu stwierdził, że jeżeli prezydent podejmie decyzję o rozwiązaniu Sejmu i Senatu to on zwoła posiedzenie Zgromadzenia Narodowego w celu postawienia Prezydenta w stan oskarżenia i w celu usunięcia go ze stanowiska. Trybunał stwierdził, że ustawa jest zgodna z Konstytucją, Prezydent ją podpisał i kadencja nie została skrócona.

    • Jeżeli Sejm uchwaliłby zwykłe wotum nieufności (wyrażenie dezaprobaty dla działań rządu ale bez wyboru nowego premiera) wtedy Prezydent miał do wyboru dwie możliwości:

      • Mógł przyjąć dymisję rządu

      • Mógł tej dymisji nie przyjąć i mógł decyzję o rozwiązaniu Sejmu (maj ’93 rok)

Dzisiaj ta przyczyna w obecnej konstytucji w ogóle nie istnieje dlatego, że dziś konstytucja przewiduję tylko konstruktywne wotum nieufności.

• Jeżeli w 4 procedurze nie zostałby powołany rząd Prezydent miał dwie możliwości:

  • Albo skracał kadencję Sejmu (fakultatywnie) i zarządzał nowe wybory

  • Mógł sam powołać tzw. rząd prezydencki czyli piąty etap dochodziłby do skutku, a więc wtedy już sam prezydent powołuje premiera i na jego wniosek ministrów bez udziału Sejmu, powołanie tego rządu mogło być dokonane tylko na 6 miesięcy i w ciągu tych 6 miesięcy musiałyby się zdarzyć pewne okoliczności, które uzależniałby dalszy tryb postępowania. A więc w ciągu tych 6 miesięcy Sejm mógłby wyrazić wotum zaufania temu rządowi czyli sprawa byłaby rozwiązana. Jeżeli by natomiast rząd nie wyraził wotum zaufania albo druga możliwość była przewidziana dla Sejmu, że w ciągu tych 6 miesięcy ten Sejm mógłby wybrać nowego premiera na swój własny wniosek czyli uchwalić konstruktywne wotum nieufności dla tego rządu prezydenckiego. W tej sytuacji rząd dotychczasowy musiałby się podać do dymisji, prezydent musiałby przyjąć i powołać nowy rząd. Jeżeli w ciągu tych 6 miesięcy Sejm nie podejmie ani pierwszej ani drugiej decyzji czyli ani nie uchwali wotum zaufania dla rządu prezydenckiego ani też nie wybierze nowego premiera w trybie konstruktywnego wotum nieufności czyli oznaczałoby to, że Sejm jest bezradny, że nie można w Sejmie podjąć żadnej decyzji, a więc w tej sytuacji ostatecznie jeżeli Sejm nie podejmie żadnej z tych dwóch decyzji Prezydent po upływie 6 miesięcy obligatoryjnie skracałby kadencję Sejmu.

1. Przedłużenie kadencji – Nikt nie może podjąć decyzji o przedłużeniu kadencji Sejmu. Możliwość przedłużenia kadencji, która jest przewidziana w Konstytucji polega na tym, ze to przedłużenie kadencji będzie skutkiem ubocznym jakieś innej sytuacji jaka zaistnieje w państwie (automatycznie z mocy prawa). W wypadku zaistnienia stanów nadzwyczajnych. Art. 228 pkt.7 W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzane referendum ogólnokrajowe, nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, a kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu.

Immunitet poselski i senatorski

Konstytucja rozróżnia 3 rodzaje immunitetów. Każdy z nich polega na czymś innym, każdy rodzi inne konsekwencję, każdy z nich dotyczy innych działań i zachować posła.

Immunitet – termin pochodzi z języka łacińskiego „immunitas”. Immunitet to znaczy nie podleganie ogólnym regulacjom prawnym, które dotyczą wszystkich pozostałych podmiotów prawa.

Wyróżniamy zasadniczo dwa rodzaje immunitetu:

1. Osobowe – przysługują konkretnym osobą w związku z pełnioną przez nich funkcją, zajmowanym przez te osoby stanowiskiem; oprócz posłom i senatorom te przywileje immunitetowe przysługują także sędziom, prokuratorom, adwokatom, radcom, a osobą pełniącym określone funkcję publiczne. Również mamy do czynienia z tzw. immunitetem dyplomatycznym, a więc dyplomaci, ambasadorowie, konsulowie i pracownicy tychże placówek dyplomatycznych. Także osoby pełniące inne najwyższe stanowiska jak Prezes narodowego Banku Polskiego, Prezes najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka.

2. Rzeczowe – kiedy tym przywilejem niepodlegania ogólnym regułom prawnym przysługuję określonym rzeczom, przedmiotom, a nie osobom. Możemy tu wymienić przede wszystkim placówki dyplomatyczne, a więc ambasady, konsulaty, przedstawicielstwa dyplomatyczne znajdujące Siena terytorium danego państwa czyli przedstawicielstwa obcych państw. Podlegają one prawu państwa rodzimego. Podobnie immunitetem rzeczowym są objęte wszystkie przedmioty, które mieszczą siew pojęciu tzw. bagażu dyplomatycznego czyli to co dyplomata lub pracownik ambasady ma wiezie ze sobą, zarówno jego bagaż osobisty jak i ten bagaż dyplomatyczny w ścisłym tego słowa znaczeniu czyli korespondencję dyplomatyczne. Nie podlega on kontroli celnej i innej.

Immunitet parlamentarny (obejmuje poselski i senatorski):

Mamy do czynienia z trzema rodzajami immunitetu poselskiego. Wszystkie regulacje dotyczące tych trzech rodzajów, na czym one polegają, jakie są konsekwencję zostały uregulowane w Konstytucji w art.105.

1. Materialny – został uregulowany w pkt.1 „Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą Sejmu”.

Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności – oznacz to, że poseł nie ponosi żadnej odpowiedzialności, żadnej tzn. jakiejkolwiek, Konstytucja tego nie precyzuję. A więc bezkarność. Dlatego też w doktrynie to pojęcie immunitetu materialnego jest określane innym jeszcze pojęciem również wywodzącym się z języka łacińskiego, a mianowicie „indemnitet” – nieodpowiedzialność.

Niektórzy twierdzą iż immunitet poselski jest tak daleko idącym przywilejem, że oznacza on bezkarność posłów, brak odpowiedzialności. Błąd w tego typu sformułowaniu polega na tym, ze wypowiadający te słowa nie zdaje sobie sprawy za co poseł nie ponosi żadnej odpowiedzialności i przenoszą niektórzy ten brak odpowiedzialności na przestępstwa popełnione przez posłów. W tym momencie popełniają totalny błąd dlatego, że immunitet materialny, czyli ten indemnitet, ta nieodpowiedzialność absolutnie nie dotyczy przestępstw, tylko całkowicie czegoś innego. Ten brak odpowiedzialności dotyczy działań posła mieszczących się w ramach wykonywania mandatu poselskiego. Czyli immunitet materialny obejmuje wszystkie działania posła w Sejmie, w komisjach sejmowych, w klubach poselskich, wszystko to co robi poseł w związku z wykonywaniem swego mandatu czyli jego przemówienia poselskie, sposób głosowania, zgłaszane wnioski, również działalnością poselską są wszelkie działania posła w terenie, w jego okręgu wyborczym, każdy poseł ma przecież w terenie swoje biuro poselskie czy kilka biur nawet na terenie swojego okręgu. Tam przyjmuję wyborców, przyjmuję różnego rodzaju wnioski, opinię, podejmuje niekiedy tzw. interwencję poselskie w różnych instytucjach w imieniu swoich wyborców, następnie poseł udziela różnego rodzaju wywiadów, wypowiada się publicznie w mediach, bierze udział np. w różnego rodzaju manifestacjach, a więc wtedy są to jego działania poselskie i za to co poseł robi w związku z wykonywaniem mandatu nie może być pociągnięty do jakiejkolwiek odpowiedzialności. Dlatego, że konstytucja przewiduje, gdy chodzi o rodzaj, charakter współczesnego mandatu, jest to tzw. mandat wolny, czyli poseł wykonuje swój mandat według własnego sumienia, uznania, według poczucia własnej odpowiedzialności za sprawy publiczne i czy wykonuje te obowiązki lepiej czy gorzej, zgodnie z naszymi opiniami czy sugestiami nie ma żadnego znaczenia. Jeżeli my uznamy, że poseł źle reprezentuje nasze interesy, że wybraliśmy go, a on jednak potem zaczyna postępować inaczej to możemy go rozliczyć tylko nie w trakcję tej kadencji. Ponieważ go już na te 4 lata wybraliśmy i ma on tzw. mandat wolny, może czynić co zechce. Rozliczymy go dopiero w następnych, najbliższych wyborach. Z takimi przypadkami mamy do czynienia bardzo często. Np. posłowie mogą zmienić przynależność partyjną bo mają mandat wolny. Jeżeli występują z partii czy z klubu i zakładają własny klub albo własną partię to mogą tak czynić bo mają takie wyobrażenie co do reprezentowania interesów ogółu, jeżeli nie zgadzają się linią polityczną partii, do której do tej pory należeli. I mogą to uczynić, ale my przy najbliższych wyborach rozliczmy tych posłów. Ale w trakcje kadencji za ich zachowania, wypowiedzi, sposób głosowania nie powinni być pociągnięcie do odpowiedzialności, co najwyżej mogą zostać wyrzuceni z partii, ale nie jest to nie jest pozbawienie mandatu, to nie jest odpowiedzialność karna, ani jakakolwiek inna. A więc mamy do czynienia z pełni wolnym mandatem i ostatecznie to my ich będziemy politycznie rozliczać głosując na nich, albo odmawiając im tego poparcia w najbliższych wyborach.

Ten immunitet materialny zgodnie z postanowieniami Konstytucji ma charakter bezwzględny z dwojakiego punktu widzenia:

• Jest immunitetem trwałym pod względem czasowym czyli brak tej odpowiedzialności (zakaz pociągania do jakiejkolwiek odpowiedzialności posła za jego działania poselskie) obowiązuje nie tylko w czasie, w którym dana osoba jest posłem. Ten immunitet przysługuje posłowi zarówno w trakcie gdy jest posłem, w trakcie trwania kadencji jaki i po jego wygaśnięciu. Czyli do śmierci.

• Jest to immunitet, którego nie można uchylić. Zarówno Sejm jaki i ktokolwiek inny, jak również sam poseł nie może tego immunitetu materialnego uchylić albo nie może się zrzec.

Za działalność poselską poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem i jest to odpowiedzialność dyscyplinarna. Jest to odpowiedzialność za niewywiązywanie się ze swych obowiązków, za nienależyte wykonywanie obowiązków poselskich, za nieodpowiednie zachowanie czy to w trakcie obrad czy na terenie budynków sejmowych. Jako przykład można podać: podstawowym obowiązkiem posła i senatora jest brać czynny udział w posiedzeniach Sejmu, komisji sejmowych czyli obowiązek obecności poświadczany podpisem na liście obecności. Za nieusprawiedliwione nieobecności ponosi odpowiedzialność finansową.

W przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą Sejmu – nie dotyczy już immunitetu materialnego, jest tu mowa o naruszeniu praw osób trzecich. Przede wszystkim chodzi o naruszenie dób osobistych innych posłów, ale nie tylko posłów, osób trzecich czyli kogokolwiek innego. I wtedy te działania posła są objęte już immunitetem formalnym i za tego typu działania poseł może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej czyli karnej, cywilnej, ale tylko za zgodą Sejmu.

1. Formalny – dotyczy on działań i zachowań posła, które nie są związane z wykonywaniem mandatu parlamentarnego czyli dotyczy on sfery prywatnej zachowań posła, ale nie wszystkich tylko niektórych. Regulacja prawna dotycząca tego immunitetu zawarta jest w:

• pkt.2 „Od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu poseł nie może być pociągnięty bez zgody Sejmu do odpowiedzialności karnej”.

• pkt.3” Postępowanie karne wszczęte wobec osoby przed dniem wyboru jej na posła ulega na żądanie Sejmu zawieszeniu do czasu wygaśnięcia mandatu. W takim przypadku ulega również zawieszeniu na ten czas bieg przedawnienia w postępowaniu karnym”.

• pkt.4 „Poseł maże wyrazić zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej”.

Immunitet ten obejmuje tylko te działania czy zachowania posła w związku, z którymi może powstać problem odpowiedzialności karnej. Ma on ograniczony charakter pod względem czasowym, a więc przysługuję on posłowi wyłącznie w czasie gdy ten wykonuje, pełni swój mandat. Osoby, które wygrały wybory do dnia ogłoszenia wyników są już posłami chociaż kadencja się jeszcze nie rozpoczęła. Koniec trwania tego mandatu formalnego nie do końca kadencji tylko do dnia wygaśnięcia mandatu. Jest to istotna różnica dlatego, że nie wszyscy posłowie doniosą ten mandat do końca kadencji dlatego, że niektórzy z nich utracą ten mandat wcześniej z różnych przyczyn. Ten immunitet obejmuję wyłącznie działania, z którymi może wiązać się problem egzekwowania odpowiedzialności karnej, jednak to nie znaczy, że posłowie są bezkarni. Dlatego, że ten immunitet ma charakter względny nie tylko pod względem czasowym ale także może być on uchylony przez Sejm. Do ’97 roku jedynym sposobem uchylenia immunitetu formalnego była zgoda izby Sejmu czy Senatu, natomiast obecnie poseł sam może złożyć takie oświadczenie, w tym przypadku nie wymagana jest zgoda Sejmu czy Senatu. Konstytucja nie precyzuje o jaki rodzaj odpowiedzialności karnej chodzi, a to oznacza że tym immunitetem formalnym są objęte wszystkie, wszelkiego rodzaju odpowiedzialności karne, a więc przede wszystkim chodzi tutaj o odpowiedzialność karno-sądową. Do 2001 roku w grę wchodziła jeszcze tzw. odpowiedzialność karno-administracyjna czyli odpowiedzialność za wykroczenie według kodeksu wykroczeń i wtedy te postępowania w sprawach wykroczeń nie toczyły się przed sądami tylko przed tzw. kolegiami do spraw wykroczeń w 2001 roku przekazano te sprawy sądom grodzkim. Możemy mieć do czynienia z odpowiedzialnością karno-skarbową egzekwowaną na podstawie kodeksu skarbowego i innych przepisów z zakresu prawa skarbowego, finansowego, podatkowego i ta odpowiedzialność jest egzekwowana przed organami administracji rządowej, a konkretnie przed urzędami skarbowymi, izbami skarbowymi. Mamy do czynienia z szeroko rozbudowaną odpowiedzialnością karno-mandatową egzekwowaną w postaci nakładanych przez odpowiednie organy, służby mandatów. Zdarzają się przypadki, że kandydują osoby w stosunku do których toczy się postępowanie karne, uzyskują mandat i z dniem uzyskania tego mandatu przysługuje im immunitet formalny wobec tego postępowanie toczące się przed sądami na żądanie Sejmu powinno być zawieszone do czasu wygaśnięcia mandatu. Postępowania, które nie zostaną wszczęte w trakcie wykonywania mandatu ulega zawieszeniu do dnia wygaśnięcia mandatu. Nie może dojść do sytuacji że na skutek odwlekania możliwości egzekwowania odpowiedzialności wobec posła dojdzie do przedawnienia odpowiedzialności za ten popełniony przez niego czyn. Postępowanie ulega zawieszeniu, zawieszeniu ulega także bieg przedawnienia w postępowaniu karnym. Jeżeli immunitet zostanie uchylony, i to bez względu na to czy stało się to na podstawie decyzji Sejmu czy też na podstawie oświadczenia posła, to osoba taka nie przestaje być posłem, w stosunku do tej osoby został jedynie uchylony immunitet formalny czyli wyrażona zgoda na egzekwowanie odpowiedzialności karnej. Uchylenie tego immunitetu dotyczy wszystkich etapów, stadiów postępowania karnego. Jeżeli poseł zostałby w toku tego postępowania uniewinniony immunitet z mocy prawa zostaje przywrócony. Jeżeli poseł zostałby skazany prawomocnym wyrokiem sądu nie mógłby kandydować w następnych wyborach. Jeżeli nie zostałby skazany prawomocnym wyrokiem sądu i znów został posłem Sejm nie musi ponownie udzielać zgody na to by został pociągnięty do odpowiedzialności karnej ponieważ już raz immunitet formalny w stosunku do tego posła został uchylony. Udzielenie zgody na egzekwowanie odpowiedzialności karnej ma charakter indywidualny w tym sensie, że dotyczy ono tylko tego czynu w związku z którym powstała potrzeba uchylenia. Gdyby poseł popełnił następny czyn zabroniony, całkowicie odmienny, to należałoby uzyskać powtórnie zgodę. Dla konkretnej, każdej sprawy należy uchylać tenże immunitet. Jeżeli Sejm/Senat ma podjąć decyzję to odpowiednie organy, a przede wszystkim Prokurator Generalny, powinien wystąpić z wnioskiem do Sejmu czy Senatu o uchylenie tegoż immunitetu przedstawiając odpowiednie dowody na poparcie tego wniosku i w Sejmie taka sprawa będzie rozpatrywana najpierw w komisji regulaminowej i spraw poselskich i na wniosek tej komisji Sejm czy Senat podejmują decyzję. Uchylenie immunitetu wymaga większości kwalifikowanej – 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

1. Nietykalność poselska – często w doktrynie włącza się to pojęcie do pojęcia immunitetu formalnego. Regulacja dotycząca tego immunitetu została zawarta w pkt.5 „Poseł nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego”.

Ma charakter względny. Uchylenie nietykalności poselskiej czyli wyrażenie zgody na resztowanie posła, nie powoduje utraty mandatu poselskiego. Jeżeli postępowanie w tej sprawie nie zostałoby zakończone w trakcie tej kadencji to w następnej taki poseł teoretycznie może kandydować, ale w praktyce to się nie zdarzało. Jest tylko jeden wyjątek kiedy posła można jednak zatrzymać – w wypadku schwytania posła na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa, jednak w tym wypadku nadal posłowi przysługuję nietykalność tylko czynności jakich należy dokonać są tutaj jak gdyby odwrócone pod względem kolejności. Mianowicie poseł zostanie zatrzymany, aresztowany ale konstytuowanie tego może odbyć się tylko za zgodą Marszałka Sejmu. Gdyby Marszałek nakazał natychmiastowe zwolnienie to odpowiedni organy musiałby wystąpić o wyrażenie zgody na ponowne jego aresztowanie.

Przywileje immunitetowe mają podwójny charakter. Z jednej strony chronią posłów przed pewnymi konsekwencjami, ale chronią także izbę jako całość przed ewentualnymi naruszeniami ich uprawnień ze strony przede wszystkim organów władzy wykonawczej. W jaki sposób:

• Nietykalność poselska: poseł nie może być zatrzymany lub aresztowany ani na chwile. Istotna jest różnica pomiędzy naszą nietykalnością osobistą a nietykalnością poselską. Odpowiednie organy mogą zatrzymać osobę podejrzaną o popełnienie przestępstwa przy czym Konstytucja określa terminy, maksymalnie na 48 godzin i w tym czasie sprawę należy wyjaśnić, jeżeli zostaną przedstawione zarzuty takiej osobie i odpowiednie organy czyli sąd wyda nakaz aresztowania to osoba zostanie zatrzymana na czas dłuższy. Poseł natomiast nie może być pozbawiony wolności ani na chwilę. Gdyby zlikwidowano tą ochronę nietykalności poselskiej, że posłowie również mogliby być zatrzymywani na kilka czy kilkanaście godzin to suwerenność izby mogłaby być naruszona w bardzo prosty i łatwy sposób. Mianowicie najczęściej to naruszenie suwerenności izby dotyczyłoby nie całej, ale części posłów. A więc załóżmy, że został zgłoszony wniosek o wotum nieufności w stosunku do rządu, albo w stosunku do ministra jednego czy kilku. I akurat tak składałoby się że jest to rząd mniejszościowy, który nie ma poparcie większości. Rząd mógłby się bronić przed uchwaleniem takiego wotum nieufności w bardzo prosty sposób. Mianowicie w dniu, w którym miałoby sie odbyć takie głosowanie w Sejmie zostałby wysłane w okolice gmachu Sejmu czy Senatu odpowiednie służby, których zadaniem byłoby wychwycenie wszystkich albo znacznej części posłów opozycyjnych i zatrzymano by posłów w celu wyjaśnienia na czas trwania tegoż posiedzenia Sejmu, na którym odbywałoby się głosowanie w tej tak ważnej sprawie. A oni by nie uczestniczyli ponieważ zostaliby zatrzymani. Zostałaby naruszona pozycja ustrojowa izby jako całości, izba w tym składzie nie mogłaby podjąć rzeczywistej decyzji, wynik decyzji byłby całkowicie wypaczony na skutek działań ze strony odpowiednich organów. Instytucja nietykalności poselskiej jest nie do naruszenia. Nietykalność poselska nie może być w żaden sposób zmieniona, a tym bardziej zlikwidowana ponieważ to jest również bardzo istotna gwarancja suwerenności izby, a zwłaszcza suwerenności tej części opozycyjnej bo to opozycja zostałaby pozbawiona możliwości skutecznego działania.

• Immunitet formalny: jest również gwarancją suwerenności i niezależności izb. Gwarancją możliwości sprawnego funkcjonowania izb. W sytuacji gdyby zniesiono immunitet formalny i nie potrzebna byłaby zgoda Sejmu czy samego posła na wdrożenie postępowania karnego za określone działania czyli odpowiednie służby, odpowiednie organy mogłyby wszczynać postępowanie karne w stosunku do wszystkich posłów i senatorów w jakichkolwiek sytuacjach, za jakiegokolwiek powodu bez niczyjej zgody. Mogłoby dojść do sytuacji paradoksalnej, że w stosunku do wszystkich posłów takie postępowania zostałby wszczęte na skutek zgłoszonych zawiadomień. W jaki sposób by to działało: instytucje związane z opozycją czy sami posłowie opozycyjni wnosiliby zarzuty i składaliby zawiadomienia w stosunku do posłów koalicji rządzącej, a ci odwrotnie i powiedzmy prawie w stosunku do wszystkich takie postępowania zostały wszczęte. Izba nie mogłaby funkcjonować, działać jeżeli codziennie prawie wszyscy posłowie musieliby być wzywani do prokuratury czy innych instytucji w celu złożenia zeznań. Dlatego nie można zgodzić się z postulatami zniesienia immunitetu formalnego, ta zgoda jest konieczna, nawet jeżeli immunitet nie zostanie uchylony to, to postępowanie będzie toczyć się po zakończeniu mandatu, ale w trakcie trwania tej kadencji niech posłowie mają możliwość swobodnego wykonywania swoich obowiązków. Można jedynie ograniczyć zakres przedmiotowy immunitetu formalnego, a więc wyłączyć z pod ochrony immunitetowej przestępstwa i wykroczenia drogowe, skarbowe i jakąkolwiek inną odpowiedzialność mandatową.

• Immunitet materialny: także jest nie do ruszenia, ponieważ jest to gwarancja mandatu wolnego. W razie gdyby wprowadzono możliwość egzekwowania odpowiedzialności w stosunku do posłów za ich działania poselskie nie byliby oni już przedstawicielami narodu tylko przedstawicielami konkretnej partii, a ściślej mówiąc prezesa tej partii, bo prezes mógłby dyktować sposób działania pod groźbą wyciągnięcia odpowiednich konsekwencji.

Utrata mandatu przed upływem kadencji (przyczyny):

• Śmierć – w tym przypadku mówimy, że mandat wygasa

• Utrata prawa wybieralności (biernego prawa wyborczego) – ten kto chce być posłem, chce kandydować musi korzystać z pełni praw publicznych, a zwłaszcza z pełni praw wyborczych czyli musi posiadać czynne i bierne prawo wyborcze, zarówno w trakcie kandydowania i w dniu głosowania jak i w trakcie całej kadencji i mogą w trakcie kadencji zaistnieć sytuację, ze konkretni posłowie czy senatorowie utracą te prawa wyborcze zarówno czynne jak i bierne. Osoby nie posiadające praw wyborczych(wiąże się to z prawomocnymi wyrokami sądowymi):

  • Osoby ubezwłasnowolnione, zarówno dotyczy to częściowego jak i całkowitego ubezwłasnowolnienia

  • Osoby skazane prawomocnym wyrokiem sądowym na karę pozbawienia praw publicznych (to jest tzw. kara dodatkowa orzekana w stosunku do oskarżonego obok kary pozbawienia wolności, w sposób fakultatywny, uznaniowy)

  • Osoby pozbawione praw wyborczych prawomocnym wyrokiem Trybunału Stanu

  • Osoby skazane prawomocnym wyrokiem sądowym na karę pozbawienia wolności, ale tylko za przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego

• Związana z zasadą incompatibilitas czyli zasadą niepołączalności stanowisk. Konstytucja przewiduje szereg zakazów w stosunku do posłów i senatorów polegających na tym, że posłowie nie mogą łączyć swojego mandatu z wieloma innymi stanowiskami, a więc przede wszystkim poseł nie może być jednocześnie Prezydentem, ale może kandydować na ten urząd, ale z chwilą wyborów tracą mandat poselski. Listę stanowisk niepołączalnych z mandatem poselskim i senatorskim zawiera art. 103 Konstytucji.

• Odmowa złożenia ślubowania (art.104 pkt.3)

• Zrzeczenie się mandatu

• Ustawa lustracyjna przewiduje obowiązek składania oświadczeń lustracyjnych o pracy lub współpracy z instytucjami różnymi w latach ’44 – ‘90 i takie oświadczenia składają wszyscy kandydaci na posłów, senatorów, kandydaci do urzędu prezydenta, euro posłowie, także składają wszyscy sędziowie, prokuratorzy, radcowie, adwokacji i wiele innych osób. Przyczyną utraty tych stanowisk może być złożenia fałszywego oświadczenia lustracyjnego, niezgodnego z prawdą , ale musiałoby zostać udowodnione w toku postępowania lustracyjnego i w stosunku do wielu posłów w przeszłości takie zarzuty były wysuwane, postępowania zazwyczaj trwały bardzo długo i nikt jeszcze z tego powodu, żaden z posłów czy senatorów, mandatu nie utracił.

• Art. 107 Konstytucji przewiduje pozbawienie mandatu na podstawie wyroku Trybunału Stanu. Jednakże nie chodzi tutaj o tą klasyczną odpowiedzialność konstytucyjną za naruszenie Konstytucji lub ustaw egzekwowaną przez Trybunał Stanu w stosunku do Prezydenta, Premiera, ministrów i wielu innych osób pełniących najwyższe stanowiska państwowe. Dlatego, że poseł nie może naruszyć konstytucji, albo jakiejkolwiek ustawy tzw. osoba będąca posłem i wykonująca funkcję poselskie. Z prostej przyczyny, otóż poseł nie jest organem państwowym, a nie będąc organem państwowym nie podejmuję żadnych decyzji o charakterze władczym. Jedyną możliwością postawienia posła czy senatora przed Trybunałem Stanu została przewidziana w konstytucji. Artykuł ten przewiduje pewne zakazy w stosunku do posłów, to są zakazy o charakterze antykorupcyjnym. W razie naruszenia tych zakazów Sejm, na podstawie uchwały podjętej na wniosek Marszałka, może postawić posła przed Trybunałem Stanu (takich przypadków w praktyce nie było).

Zwolnione mandaty w czasie kadencji nie mogą zostać nieobsadzone. Mamy wtedy do czynienia z tzw. uzupełnieniem składu Sejmu lub Senatu. Sposób postępowania w tym zakresie przewidziany w prawie wyborczym jest zróżnicowany. W stosunku do posłów, gdy zwalnia się mandat poselski, nie przeprowadza się żadnych dodatkowych wyborów tylko w to miejsce zwolnionego mandatu wchodzi kandydat z tej samej listy, który uzyskał kolejną największą ilość głosów chyba że w między czasie został skazany prawomocnym wyrokiem sądu lub objął inne stanowisko. Natomiast całkowicie inaczej wygląda problem obsadzania zwolnionych mandatów senatorskich. W tym przypadku nie ma następców, dlatego że tu kandydaci są zgłaszani indywidualnie przez poszczególne partię. Jedyną możliwością jest konieczność przeprowadzania wyborów uzupełniających, w tym okręgu, w którym nastąpiło zwolnienie mandatu. Senator wybierany jest na tyle ile zostało do końca kadencji.

Organizacja wewnętrzna Sejmu i Senatu:

Ze względu na to, że każdy Parlament jest organem kolegialnym to w celu zapewnienia sprawnego funkcjonowania należy powoływać organy wewnętrzne, które będą kierować pracami izby, organizować jego prace, a także istnieje konieczność powoływania organów pomocniczych, które będą przygotowywać, rozpatrywać sprawy, które są przedmiotem obrad i później decyzji danej izby.

Zagadnienia te są uregulowane w Konstytucji, przy czym ze względu na charakter norm konstytucyjnych problem organizacji wewnętrznej Sejmu i Senatu został w Konstytucji uregulowany w bardzo marginalny sposób. Jest to jedynie kilka artykułów w rozdziale o Sejmie i Senacie, a więc przede wszystkim art.110, 111, także w tym rozdziale znajduje się kilka postanowień dotyczących funkcjonowania, sposobu obradowania Sejmu i Senatu – art. 109, 113.

Drugim podstawowym, najważniejszym aktem normatywnym, który w sposób bardziej szczegółowy reguluje te zagadnienia jest regulamin Sejmu i regulamin Senatu. Są to dwa odrębne akty normatywne, każda izba uchwala swój własny regulamin. Regulaminy izb mają formę uchwał Sejmu i Senatu. Należy zaznaczyć, że każda izba podejmuje taką uchwałę w sposób samodzielny w przeciwieństwie do ustaw, które są aktami wspólnymi obydwu izb. Regulaminy są to akty o charakterze wewnętrznym regulują organizacje, tryb funkcjonowania, obradowania, sposób podejmowania decyzji. O tych zagadnieniach powinna decydować sama izba, obowiązuje w tym zakresie zasada autonomii izb parlamentarnych. Ten wymóg samodzielności gwarantuję jedynie forma aktu normatywnego jaką jest uchwała Sejmu i uchwała Senatu. A więc na wniosek członków izby czy organów wewnętrznych w szczególności komisji, jest przygotowywany projekt takiego regulaminu i izba na posiedzenie plenarnym podejmuje uchwałę i na tym kończy się proces tworzenia tego typu aktu normatywnego, głosowanie w Sejmie jest decyzją ostateczną, uchwałę taką podpisuję Marszałek Sejmu jest następnie ogłaszana w Monitorze Polskim i wchodzi w życie. Tak samo dotyczy to wszelkich uchwał o zmianie regulaminu.

Obecnie obowiązującymi regulaminami są dwie następujące uchwały:

• Uchwała Sejmu z 1992 roku

• Uchwała Senatu z 1990 roku

Organy powoływane w Sejmie (dotyczy też Senatu):

1. Marszałek Sejmu

2. Prezydium Sejmu

3. Konwent Seniorów

4. Komisje sejmowe

Konstytucja wspomina o wicemarszałkach jednakże nie zaliczamy ich do organów wewnętrznych. Wicemarszałkowie jedynie zastępują Marszałka i kiedy pełnią określone funkcję, obowiązki to korzystają z uprawnień Marszałka, wtedy jeśli wicemarszałek przewodniczy obradom to on jest Marszałkiem. Dlatego, że ani konstytucja ni regulamin Sejmu nie przekazują wicemarszałkom jakichś odrębnych, szczególnych kompetencji, oni jedynie korzystają z uprawnień Marszałka. Razem natomiast wszyscy, Marszałek i wicemarszałkowie, tworzą organ kolegialny, który nazywany jest Prezydium Sejmu. Ale Prezydium to jest odrębny całkowicie organ, o własnych kompetencjach i niezależny od Marszałka.

Marszałek Sejmu – jest to organ wybierany przez Sejm spośród posłów na pierwszym posiedzeniu nowej kadencji. Uchwała podejmowana jest bezwzględną większością głosów. Kandydatów mogą zgłaszać posłowie, najczęściej kluby poselskie to czynią. W praktyce mamy do czynienia tutaj z dość ciekawym zwyczajem konstytucyjnym. Dlatego, że regulamin również nie wszystko i nie do końca w sposób formalny określa. Jest pełna swoboda, kto tym Marszałkiem mógłby zostać, ilu kandydatów można byłoby zgłaszać w trakcie tego pierwszego posiedzenia, ale zarówno u nas jak i w innych krajach obowiązują pewne niepisane reguły, a więc zwyczaje konstytucyjne również i w tym przypadku wyraźnie dochodzą do głosu. Decyzje o tym kto to stanowisko obejmuję podejmowane są według klucza politycznego (według układu sił politycznych). Od wielu kadencji w naszym Sejmie obowiązuje zwyczaj, że stanowisko to obsadzane jest przez posła wywodzącego się z największego klubu poselskiego, z partii która wygrała wybory. Sejm wybiera Marszałka na czas nieokreślony tzn. że w każdej chwili Sejm może podjąć decyzję o jego odwołaniu (przyczyny polityczne najczęściej). Teoretycznie jest możliwość żeby Marszałek był Premierem albo ministrem, ale znów w tym zakresie obowiązuje zwyczaj konstytucyjny, że tych stanowisk się nie łączy.

Marszałek Senior – organ krótkotrwały; po każdych wyborach, przed pierwszym posiedzeniem Sejmu, Prezydent mianuje Marszałka Seniora w jednej i drugiej izbie. Jest to jeden z najstarszych wiekiem posłów i senatorów. Zadaniem jego jest uruchomienie działalności nowo wybranego Sejmu i Senatu. Marszałek Senior otwiera pierwsze posiedzenie, następnie jest przeprowadzane ślubowanie poselskie dlatego, że aby izba mogła obradować, funkcjonować członkowie tego organu muszą zostać zaprzysiężeni i po złożeniu ślubowania kolejnym punktem porządku dziennego jest wybór Marszałka Sejmu. W Senacie jest nieco inaczej. Regulamin Senatu stanowi, ze pierwsze posiedzenie otwiera Prezydent, w razie nieobecności Prezydenta wtedy te czynności również wykonuje Marszałek Senior. Kiedy jedna i druga izba podejmie uchwały o wyborze Marszałka on obejmuję przewodnictwo. Funkcja Marszałka Seniora jako organu wewnętrznego wygasa z chwilą objęcia obowiązków przewodniczącego izby przez Marszałka.

Inne funkcję pełnione przez Marszałka:

• Przewodniczący izby

• Przewodniczący Prezydium Sejmu

• Przewodniczący Konwentu Seniorów

• Przewodniczący Zgromadzeniu Narodowemu

• Zastępuje Prezydenta

Wicemarszałkowie – są zastępcami przewodniczącego izby. Ani konstytucja ani regulamin nie określają ilości wicemarszałków. Znów mamy do czynienia z pewną praktyką zwyczajową. O ilości wicemarszałków decyduje Sejm na pierwszym posiedzeniu. W praktyce jest wybieranych od 3 do 5 wicemarszałków. Regulamin Senatu stanowi, że Senat wybiera od 3 do 4 wicemarszałków. Z wyraźnym zwyczajem konstytucyjnym mamy do czynienia także w związku ze sposobem obsadzania tych stanowisk. Odwołuje on się do kryterium politycznego. Obsadzanie tych stanowisk odbywa się według klucza partyjnego. Największe kluby. Są wybierani bezwzględną ilością głosów na czas nieokreślony. Gdy Sejm odwołuje wicemarszałka nie musi powoływać nowego z tego samego klubu, nie ma obowiązku obsadzenia tego stanowiska.

Wszyscy marszałkowie, czyli Marszalek i wicemarszałkowie, tworzą organ kolegialny w postaci Prezydium Sejmu. Z punktu widzenia politycznego w prezydium sejmu zasiada 2 członków z ramienia partii rządzącej (Marszałek i jeden z wicemarszałków), pozostali wicemarszałkowie reprezentują te pozostałe, największe kluby poselskie. Regulamin Sejmu dokładnie rozgranicza zadania prezydium Sejmu od zadań jakie są przekazane Marszalkowi Sejmu.

Konwent Seniorów – nazwa jest nieadekwatna, nie składa się z posłów najstarszych wiekiem. Jest to tradycyjna nazwa stosowana od dziesięcioleci. Przewodniczącym jest Marszałek Sejmu, wszyscy wicemarszałkowie, przewodniczący albo ich zastępcy wszystkich klubów poselskich. Każdy klub ma po jednym przedstawicielu. Regulamin dopuszcza możliwość delegowania przedstawiciela kół, czy innych porozumień pod jednym warunkiem, że zostanie stworzone porozumienie poselskie czy senatorskie, które będzie w Sejmie miało co najmniej 15 członków, w Senacie 7. Organ opiniodawczy i doradczy dla Marszałka, dla Prezydium. Jest organem umożliwiającym współpracę pomiędzy klubami i kołami poselskimi.

Klub poselski – grupa posłów należących do tej samej partii politycznej. Regulamin stanowi, że klub poselski może utworzyć co najmniej 15 posłów. A jeśli jest to liczba mniejsza to wtedy ci posłowie, członkowie tej samej partii tworzą koło poselskie (od 3 do 14). W Senacie: klub senacki tworzy co najmniej 7 senatorów, a koło senackie co najmniej 3 senatorów.

Komisje sejmowe – organy wyłącznie doradcze i opiniodawcze. W skład komisji wchodzą tylko posłowie. Najczęściej na początku kadencji jest powoływany skład każdej komisji, liczebność poszczególnych komisji jest zróżnicowana, niektórzy posłowie mogą być członkami nie jednej ale dwóch komisji. Niektórzy z posłów nie będą członkami żadnej komisji – Marszalek i wicemarszałkowie.

Art. 110 konstytucji przewiduje powoływanie dwóch rodzajów komisji sejmowych:

• Stałe – taka, która jest powoływana na okres całej kadencji, o ilości tych komisji decyduje Sejm najczęściej na początku kadencji ale w trakcie też mogą być dokonywane pewne korekty i zmiany. W regulaminie Sejmu znajduję się katalog komisji stałych, są wymienione z nazwy a następnie są określone dokładnie ich zadania. Te komisję stałe ze względu na zakres ich zadań dadzą się podzielić na dwie grupy

  • Resortowe – stanowią większość. Nazwa wywodzi się stąd, że zakres zadań takiej komisji pokrywa się z zakresem zadań konkretnego resortu. Np. komisja zdrowia, komisja obrony narodowej, komisja spraw zagranicznych. Nazwy są identyczne jak nazwy ministerstw, które kierują danym resortem.

  • Problemowe – są powoływane dla określonych spraw, problemów. Np. komisja regulaminowa i spraw poselskich, komisja ustawodawcza, komisja odpowiedzialności konstytucyjnej.

• Nadzwyczajne – takie, które są powoływane w razie potrzeby, tzw. gdy przed Sejmem stanie jakaś sprawa, która nie należy do zakresu działania żadnej komisji stałej wtedy trzeba powołać komisję nadzwyczajną. Powoływane są ad hoc, czyli w trakcie kadencji i istnieją tak długo aż sprawa zostanie załatwiona. Np. komisja konstytucyjna.

Kompetencje Sejmu i Senatu

Ze względu na to, że kompetencje te są bardzo szeroko zakreślone należy dokonać systematyki tych poszczególnych uprawnień, które są realizowane przez obydwie izby. Przy czym należy wyraźnie podkreślić, że zadania jakie są realizowane, wykonywane przez Sejm i Senat w ramach tych poszczególnych funkcji są wykonywane w sposób zróżnicowany (rola obydwu izb jest nie identyczna).

Funkcję:

1. Ustrojodawcza

2. Ustawodawcza

3. Określanie podstawowych kierunków polityki państwa

4. Kreacyjna – powoływanie i odwoływanie innych naczelnych organów państwowych

5. Kontrolna – sprawowanie kontroli nad innymi organami państwa

6. W zakresie polityki zagranicznej – realizacja określonych kompetencji w sferze stosunków zewnętrznych; uprawnienia Sejmu i Senatu w tym zakresie są bardzo wąskie dlatego, że prowadzenie polityki zagranicznej należy do Rady Ministrów, ale jednak w pewnych kwestiach parlament ma prawo decydowania

7. Wewnątrz organizacyjna – jest realizowana, przez jedną i drugą izbę, w następujących dziedzinach

   • Powoływanie wewnętrznych organów

   • Uchwalanie własnego regulaminu

   • Prawo skracania kadencji Sejmu i Senatu

   • Uprawnienia dotyczące kwestii immunitetu parlamentarnego

   • Uprawienia dotyczące uzupełnienia składu (dotyczy tylko Sejmu)

Poza tą klasyfikacją możemy wskazać jeszcze inne kompetencję, które przysługują jednej lub drugiej izbie, które nie mieszczą się w ramach tych siedmiu wymienionych:

1. Pozostałe uprawnienia

   • Zarządzanie referendum – decyzje o tym czy referendum będzie przeprowadzone czy też nie podejmuje parlament. Mianowicie Sejm może podjąć uchwałę o zarządzeniu referendum albo z własnej inicjatywy albo z inicjatywy obywatelskiej, na wniosek Rady Ministrów czy Prezydenta. Senat również ma pewne uprawnienia w tym zakresie, ale są one wykonywane w inny sposób. Drugim organem, który może zarządzić referendum ogólnokrajowe jest Prezydent przy czym uprawnienie Prezydenta w tym zakresie jest bardzo ograniczone, mianowicie Prezydent zarządza referendum, ale za zgodą Senatu. Czyli właściwie do Prezydenta należy inicjatywa w jakiej sprawie, na jaki temat referendum powinno być przeprowadzone, ale czy ono będzie przeprowadzone zależy od decyzji Senatu. W tym przypadku Senatowi przysługuje weto absolutne w stosunku do Prezydenta.

   • Nadzór nad funkcjonowaniem organów samorządu terytorialnego (dotyczy tylko Sejmu). Organami, które na bieżąco sprawują tenże nadzór nad działalnością organów samorządu terytorialnego są: wojewodowie i Prezes Rady Ministrów (art. 171 pkt.2). W sytuacjach bardzo szczególnych tym organem nadzorczym również może być Sejm (art. 171 pkt.3 „Sejm na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może rozwiązać organ stanowiący samorządu terytorialnego, jeżeli organ ten rażąco narusza Konstytucję lub stawy” ).

   • Wprowadzenie stanów nadzwyczajnych – rozporządzenie Prezydenta o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego musi być przedstawione Sejmowi do zatwierdzenia i Sejm może odmówić zatwierdzenia. Również gdy istniałaby potrzeba przedłużenia stanu wyjątkowego poza termin 3 miesięcy to tylko za zgodą Sejmu. Natomiast stan wojenny gdyby był wprowadzany, tu chodzi o przyczynę zewnętrzną a więc w razie zagrożenia suwerenności państwa lub w razie agresji, wtedy stan wojenny jest wprowadzany na czas nieokreślony, aż do czasu ustania tejże przyczyny. Natomiast stan wyjątkowy jest wprowadzany ze względu na sytuacje wewnętrzną a więc w razie zagrożenia bezpieczeństwa publicznego, w razie potrzeby zagwarantowania normalnego funkcjonowania organów państwowych, w razie zaistnienia pewnych przeszkód, wtedy taki stan wprowadza się na 3 miesiące z możliwością przedłużenia, ale tylko za zgodą Sejmu. Również stan klęski żywiołowej jest wprowadzany przez Radę Ministrów na czas określony, maksymalnie 60 dni i jego przedłużenie też mogłoby nastąpić za zgodą Sejmu maksymalnie także na 60 dni. Kompetencją Sejmu jest również decydowanie o stanie wojny (art.116).

Ustrojodawcza

Jest realizowana po przez uchwalanie Konstytucji i dokonywanie zmian w Konstytucji czyli określanie ustroju państwa.

Jest realizowana przez Sejm i Senat w sposób bardzo nierównomierny tzn. gdy chodzi o intensywność, wykorzystywanie tej funkcji.

Pierwszoplanową rolę funkcja ta odgrywała od 1989 do 1997 roku. Począwszy od 1997 roku funkcja ta zniknęła z pola zainteresowania naszego parlamentu dlatego, że cel został osiągnięty, konstytucja została uchwalona na czas nieokreślony. Przy nowelizacji parlament powracał do tej funkcji, ale bardzo rzadko (w 2006 roku kiedy zmieniono art.55, w 2009 roku kiedy rozszerzono treść postanowień art.99).

Ustawodawcza

Czyli uchwalanie ustaw. Jest to najważniejsza kompetencja każdego parlamentu. Również w ramach tej funkcji możemy mówić o podejmowaniu uchwał czyli uchwały Sejmu i Senatu, ale w tym przypadku obydwie izby działają samodzielnie. Natomiast w ramach uchwalania ustaw obydwie izby współdziałają, ale nie na zasadach równości, równorzędności tylko Sejm jest izbą nadrzędną, decydującą ostatecznie. Senatowi przysługują jedynie uprawnienie polegające na możliwości dokonywania zmian w danej ustawie, ale o tym czy te poprawki zostaną decyduje Sejm. Senat może także sprzeciwić się uchwaleniu jakieś ustawy, czyli może zgłosić weto w stosunku do całej ustawy jest to weto zawieszające dlatego, że o tym czy ten sprzeciw zostanie przyjęty czy odrzucony znów decyduje ostatecznie Sejm.

Jest to proces wyjątkowo złożony, skomplikowany i długotrwały. Cały ten proces polegający na uchwalaniu ustaw możemy określać w wieloraki sposób: proces ustawodawczy, tryb ustawodawczy, tryb uchwalania ustaw, droga ustawodawcza.

Etapy:

1. Przygotowanie projektu ustawy – powstanie projektu ustawy.

Przygotować projekt ustawy może każdy podmiot (obywatel, organ państwowy, organ naczelny, organ terenowy, partię polityczne, organizację społeczne, związki zawodowe). Sposób powstawania tych projektów częściowo jest uregulowany w innych aktach normatywnych, ale nie w konstytucji. Jeżeli będą to projekty przygotowywane przez rząd, przez Radę Ministrów albo w poszczególnych ministerstwach to sposób ich powstawania jest uregulowany w regulaminie Rady Ministrów. Także w regulaminie Sejmu i regulaminie Senatu znajduje się wiele postanowień dotyczących przygotowania projektów w Senacie i Sejmie. Także w statucie kancelarii Prezydenta znajdują się postanowienia w jaki sposób te projekty są przygotowywane. Wszystkie inne możliwości przygotowywania projektów, czy to projektów obywatelskich, projektów partyjnych czy ze strony związków zawodowych to już jest kwestia wewnętrzna danej organizacji w jaki sposób te projekty będą przygotowywane.

1. Inicjatywa ustawodawcza – wniesienie w pełni przygotowanego projektu ustawy do Sejmu, na ręce Marszałka Sejmu.

Inicjatywa ustawodawca jest to prawo wniesienia projektu ustawy do Sejmu.

Ten etap jest dokładnie w Konstytucji uregulowany (art.118) , a także w regulaminie Sejmu i Senatu. Inicjatywa ustawodawcza nie przysługuje każdemu. Inicjatywa przysługuję:

• Posłom (grupa co najmniej 15 osób) lub komisją sejmowe

• Senatowi – uchwała całej izby podjęta większością głosów

• Prezydentowi – inicjatywa indywidualna

• Radzie Ministrów

• Od ’97 obywatelom -100 tys.

1. Prace w Sejmie nad projektem ustawy – rozpatrzenie projektu ustawy w Sejmie, w komisjach sejmowych i ten etap kończy się uchwaleniem ustawy przez Sejm.

Ustalanie kolejności rozpatrywania projektów ustaw jest uprawnieniem Marszałka Sejmu. Często posłowie zarzucają Marszałkowi Sejmu, że Marszałek chowa te projekty do tzw. zamrażarki. Marszałek może przetrzymać projekt do końca kadencji. Najczęściej w tej przysłowiowej „zamrażarce” znajdują się projekty poselskie opozycji. Te projekty, które nie zostaną rozpatrzone do końca kadencji upadają.

Istnieje możliwość wycofania projektu ustawy. Konstytucja przyjmuję w tej kwestii pewne ograniczenia. Art. 119 pkt.4 stanowi „Wnioskodawca może wycofać projekt ustawy w toku postępowania ustawodawczego w Sejmie do czasu zakończenie drugiego czytania projektu”. Jest jeszcze jedna możliwość wycofania projektu ustawy, ale nie na podstawie wyraźnego oświadczenia złożonego na ręce Marszałka tylko chodzi tutaj o projekty poselskie pod którymi podpisało się co najmniej 15 posłów. Posłowie ci mogą swój podpis wycofać w każdej chwili. I jeżeli okazało by się, że tych zawiadomień złożonych na ręce Marszałka będzie wiele i oznaczać to będzie, że ostatecznie pod tym projektem figurowałoby tylko 14 podpisów to taki projekt będzie faktycznie wycofany.

Konstytucja tylko w jednym przypadku określa pewien priorytet w stosunku do jednej kategorii projektów. Jest to art. 123 Konstytucji, który dotyczy tzw. pilnych projektów ustawodawczych. Tego rodzaju pilne projekty może przedstawiać Sejmowi tylko Rada Ministrów. To, że projekt jest pilny oznacza, że powinien być rozpatrzony w pierwszej kolejności. Wtedy Marszałek jest zobowiązany do nadania możliwie najszybciej dalszego biegu temuż projektowi. Jeżeli projekt zostanie skierowany pod obrady Sejmu to mamy do czynienia z trzema czytaniami.

Kierowanie projektów ustaw pod obrady sejmu przez Marszałka dokonywane jest indywidualnie. Z jednym wyjątkiem. Kiedy do pierwszego czytania i kolejnych może być skierowane więcej projektów jeżeli będą one dotyczyły tej samej kwestii.

1. Przekazanie ustawy do Senatu – prace w Senacie nad tą ustawą

2. Etap ten ma charakter fakultatywny, zależy od tego jaką decyzję podejmie Senat.

   • Jeżeli Senat zgodziłby się czyli uchwalił tą ustawę w identycznym brzmieniu to ustawa zostanie przekazana prezydentowi.

   • Ale jednak Senat może podjąć inne decyzję w stosunku do ustawy. Może zgłosić poprawki albo zgłosić sprzeciw w stosunku do ustawy wtedy ustawa taka nie może być skierowana od razu do Prezydenta. Musi wtedy być dodatkowy, fakultatywny etap – ponowne prace w Sejmie nad poprawkami Senatu lub nad wetem senackim. Ten etap będzie ostateczny gdy chodzi o decydowanie co do uchwalenia ustawy.

3. Przekazanie ustawy Prezydentowi – w zależności od tego jaką decyzję prezydent podejmie, kolejne etapy drogi ustawodawczej będą zróżnicowane, będą miały charakter fakultatywny. Prezydent ma trzy możliwości:

Pierwsza możliwość

• Prezydent podpisuje ustawę

• Ogłoszenie w Dzienniku Ustaw

• Wejście w życie ustawy

Druga możliwość

1. Prezydent może zawetować ustawę

2. Przekazanie ustawy Sejmowi do ponownego rozpatrzenia

3. Jeżeli Sejm weto odrzuci kwalifikowaną większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. A więc ponowne uchwalenie ustawy w tym samym brzmieniu jak to było poprzednio oznaczać będzie odrzucenie weta prezydenckiego

4. Podpisanie ustawy przez Prezydenta

5. Ogłoszenie Dzienniku Ustaw

6. Wejście w życie

Trzecia możliwość

1. Prezydent może skierować ustawę do Trybunału Konstytucyjnego w celu stwierdzenia zgodności z konstytucją. W zależności od decyzji TK losy uchwały będą zróżnicowane.

• Jeżeli TK orzeknie, że ustawa jest zgodna z Konstytucją:

  1. Prezydent ma obowiązek podpisania

  2. Ogłoszenie w Dzienniku Ustaw

  3. Wejście w życie

  • Jeżeli TK stwierdziłby, że ustawa jest sprzeczna z Konstytucją wtedy ustawa taka nie może być podpisana. Oznaczałoby to koniec drogi ustawodawczej, chyba, że (możliwości te istnieją od ’97 roku, wcześniej cały proces musiał być powtarzany):

    • Prezydent podpiszę ustawę z pominięciem tego artykułu, który jest sprzeczny z Konstytucją

    • Albo Prezydent skieruję tą ustawę do Sejmu w celu usunięcia tej sprzeczności

Prace w Sejmie – rozpatrzenie projektu ustawy w Sejmie (etap III)

Jest to w praktyce najdłużej trwający etap z punktu widzenia czasowego. Ani konstytucja ani regulamin Sejmu, żaden z aktów normatywnych nie określa terminu w jakim Sejm powinien rozpatrzyć dany projekt ustawy.

Konstytucja stanowi, że Sejm rozpatruje projekt ustawy w trzech czytaniach. Pojęcie „czytanie projektu ustawy” oznacza kolejne etapy procedury ustawodawczej w Sejmie związane z rozpatrywaniem i uchwalaniem danej ustawy i każde z tych czytań polega na czym innym. Treść projektu ustawy na posiedzeniach Sejmu w ogóle nie jest odczytywana. Pierwsze czytanie może odbyć się najwcześniej siódmego dnia od doręczenia posłom tekstów tychże projektów.

Pierwsze czytanie:

Konstytucja szczegółów nie reguluje, to jest już materia regulaminowa. Regulamin Sejmu przewiduje dwie formy pierwszego czytania w zależności od tego na jakim forum pierwsze czytanie jest przeprowadzane.

1. Plenarne czytanie – na plenarnym posiedzeniu całej izby.

2. Komisyjne czytanie – na posiedzeniu komisji.

Marszałek nie do końca ma pełną swobodę w zakresie tego do której grupy dany projekt zostania zakwalifikowany. W regulaminie zostały wymienione szczególne, te najważniejsze projekty ustaw w stosunku do których pierwsze czytanie musi odbyć się na posiedzeniu plenarnym. W art. 37 regulaminu jest powiedziane, że „pierwsze czytanie na posiedzeniu Sejmu przeprowadza się w odniesieniu do projektów ustaw: o zmianie Konstytucji, budżetowych, podatkowych, dotyczących wyboru Prezydenta, Sejmu i Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksów”. Wszystkie pozostałe natomiast mogą być dyskutowane na posiedzeniach komisji, ale Marszałek Sejmu może także niektóre z nich skierować do pierwszego czytania na posiedzeniu Sejmu. W tym przypadku kieruje się ważnością, doniosłością danego projektu, albo jeśli taki projekt budzi pewne kontrowersję, są prezentowane rozbieżne poglądy co do kierunków rozwiązań, wtedy Marszałek zdecyduje się żeby skierować taki projekt do pierwszego czytania na posiedzeniu Sejmu.

Różnica jest dosyć istotna. Chodzi o krąg posłów, którzy od samego początku mają możliwość zapoznania się z treścią tego projektu i proponowanymi rozwiązaniami. Jeżeli pierwsze czytanie odbywa się na posiedzeniu plenarnym wtedy wszyscy posłowie uczestniczą w tej debacie i mogą zgłaszać swoje uwagi czy zapytania. Jeżeli natomiast pierwsze czytanie odbywa się na posiedzeniu komisji no to krąg posłów jest bardzo ograniczony. Regulamin sejmu przewiduje możliwość iż gdy to pierwsze czytanie ma charakter komisyjny to posłowie nie będący członkami tej komisji mogą wziąć udział w tym posiedzeniu.

Czynności dokonywane w trakcie pierwszego czytania.

W trakcie pierwszego czytania pierwszym punktem jest uzasadnienie projekty ustawy ze strony wnioskodawcy – uzasadnienie dlaczego wnioskodawca widzi potrzebę uchwalenia takiej ustawy i jakie są proponowane główne, najważniejsze kierunki rozwiązań zawartych w tymże projekcie.

Następnie odbywa się debata w sprawie tegoż projektu, ale debata ta nie ma charakteru szczegółowego jedynie powinna dotyczyć ogólnych zasad tego projektu. W trakcie tej debaty także posłowie mogą zgłaszać pytania pod adresem wnioskodawcy.

W trakcie pierwszego czytania nie zgłasza się poprawek. Te poprawki nawet w pewnym ograniczonym zakresie mogą być zgłaszany przez wnioskodawcę, ale przed pierwszym czytaniem czyli żeby posłowie, w trakcie pierwszego czytania już mieli możliwość zapoznania się ewentualnymi autopoprawkami, co w praktyce zdarza się stosunkowo rzadko.

W trakcie tegoż pierwszego czytania może zostać także zgłoszony wniosek, i to z kolej często ma miejsce, o odrzucenie projektu w całości. Przy czym jest to możliwe i głosowanie tego wniosku jest możliwe tylko gdy odbywa się to na posiedzeniu plenarnym Sejmu. Wniosek taki może być zgłoszony w trakcie czytania komisyjnego, ale nie może być głosowany. Dlatego, że komisję są jedynie organami pomocniczymi Sejmu, rozpatrują wszystkie sprawy, opiniują, zgłaszają swoje propozycję, swoje stanowisko w stosunku do konkretnej sprawy, ale nigdy o niczym nie decydują. Takie głosowanie odbędzie się na dalszych etapach procedury, a zwłaszcza w trzecim czytaniu i w komisji taki wniosek zgłoszony być może. Natomiast jeśli to odbywa się na posiedzeniu plenarnym całej izby, to ta izba jest władna w każdej chwili taki projekt odrzucić, również w trakcie pierwszego czytania. Często zdarzają się takie przypadki, mianowicie kiedy do Sejmu trafia projekt rządowy jakieś ustawy to posłowie opozycji zgłaszają wniosek o odrzucenie. W trakcie głosowania Sejm decyduje czy projekt odrzucić czy pozostawić go, w każdym razie jeżeli nie zostanie odrzucony to nie oznacza, że jest przyjęty dlatego, że muszą odbyć się wszystkie pozostałe etapy procedury ustawodawczej.

Po pierwszym czytaniu , czyli kolejny etap to prace w komisjach nad projektem ustawy.

Sejm decyduje, jeżeli projekt nie zostanie odrzucony, o skierowanie projektu do właściwych komisji, przede wszystkim do komisji merytorycznych. W tych pracach nad projektem ustawy uczestniczy także jedna z najważniejszych komisji sejmowych, mianowicie komisja ustawodawcza, która nie jest komisją merytorycznie właściwą tylko ta komisja bada, ocenia projekt od strony formalno-prawnej, a więc zgodność projektu z konstytucją, spójność tego projektu z innymi obowiązującymi ustawami, poprawność redakcyjna i proponuje także swoje uwagi czy ewentualne poprawki.

Kiedy projekt trafi do komisji, jednej czy kilku, na tym etapie zanim rozpoczną się szczegółowe obrady nad tymże projektem może być przeprowadzone tzw. wysłuchanie publiczne. To jest pewnego rodzaju nowość, przez pierwszych kilkanaście w okresie III RP bardzo wielkie kontrowersję budził problem wywierania wszelkiego rodzaju nacisków na parlamentarzystów, na organy wewnętrzne w Sejmie ze strony różnych zainteresowanych instytucji, firm czy nawet osób prywatnych, bo nie ulega wątpliwości iż kierunek rozwiązań jaki jest proponowany w danym projekcie może być korzystny lub niekorzystny dla różnego rodzaju podmiotów, zwłaszcza podmiotów gospodarczych i przez pierwsze kilkanaście lat ta cała problematyka jak to ostatecznie zostało określone w tytule ustawy, mianowicie tzw. działalność lobbingowa (wywieranie nacisków) nie podlegała żadnym regulacją prawnym. A nie ulegało wątpliwości, że tego typu naciski były zawsze, nawet w mediach pojawiały się informację takie, że na zamówienie określonego podmiotu gospodarczego można było kupić ustawę czyli zamówić sobie treść określoną, a potem w sejmie to przechodziło.

W 2005 roku została uchwalona ustawa o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa. A więc nie tylko w Sejmie ale dotyczy to wszystkich podmiotów prawotwórczych. W ten sposób został ten proces wywierania czy prezentowania swoich stanowisk, swoich interesów ujęty w miarę sztywne normy, reguły prawne. W związku z wejściem w życie tej ustawy regulamin Sejmu również przewiduje taką możliwość, chodzi o wysłuchanie publiczne i przewiduje się tutaj szereg warunków czy ograniczeń. Najważniejszym jest określenie momentu tzn. na jakim etapie to wysłuchanie publiczne czyli prezentacja tych interesów ze strony określonych podmiotów może być dokonana. Po za tym ustawa określa krąg podmiotów, które tą działalność lobbingową mogą prowadzić. Muszą to być podmioty zarejestrowane, a więc różnego rodzaju kancelarię prawnicze czy inne instytucje, które zajmują się reprezentowaniem interesów różnych firm czy podmiotów. Jeśli taki podmiot lobbingowy zostanie zarejestrowany w kancelarii sejmu wtedy może zgłaszać chęć udziału w tymże wysłuchaniu publicznym. Regulamin Sejmu stanowi, że takie wysłuchanie publiczne może być przeprowadzone po zakończeniu pierwszego czytania, czy to w Sejmie czy w komisji, ale przed szczegółowym rozpatrzeniem tegoż projektu w komisji czy komisjach sejmowych. Wnioski , sugestię które w trakcie wysłuchania publicznego zostaną zaprezentowane przez odpowiednie podmioty będą następnie przedmiotem dyskusji w pracach o charakterze szczegółowym komisji. Zanim rozpoczną się te szczegółowe pracę również komisję mogą poddać taki projekt konsultacją społecznym, a więc komisje mogą także zasięgać opinii różnych zainteresowanych instytucji, podmiotów, organizacji, także na tym etapie komisję mogą zasięgać opinii ekspertów co do poprawności przyjmowanych rozwiązań i wszystko to służy wypracowaniu ostatecznego stanowiska, które będzie później prezentowane na posiedzeniu plenarnym Sejmu. Efektem tych wszystkich działań komisji będzie sprawozdanie w sprawie projektu. Jest to wspólne sprawozdanie jeśli nad projektem pracowało kilka komisji. Również w tym sprawozdaniu będą ujęte propozycję i uwagi komisji ustawodawczej. W celu prezentowania tegoż sprawozdania czy reprezentowania tych komisji, które pracują nad tym projektem, komisję te wyznaczają tzw. posła sprawozdawcę, który następnie będzie tym głównym referentem udzielającym odpowiedzi na ewentualne pytania na dalszych etapach procedury ustawodawczej. I kiedy to sprawozdanie jest już gotowe jest ono przesyłane na ręce marszałka Sejmu, a ten może skierować projekt ustawy wraz z tym sprawozdaniem do drugiego czytania. Komisję w tym sprawozdaniu mogą proponować:

• Przyjęcie projektu bez poprawek czyli przyjęcie projektu bez zastrzeżeń

• Przyjęcie projektu z określonymi poprawkami i w ten sposób komisja czy komisję ustalają tekst nowej wersji tegoż projektu, tekst jednolity w nowym brzmieniu

• Odrzucenie projektu w całości

Prawo zgłaszania poprawek w trakcie prac w komisjach mają członkowie komisji czy to w sposób indywidualny czy grupowo. Te zgłaszane poprawki są następnie głosowanie na posiedzeniu komisji i są przyjmowane większością głosów lub odrzucane.

W skład każdej komisji wchodzą posłowie, którzy reprezentują wszystkie kluby i koła poselskie istniejące w Sejmie w danej kadencji, w ilości proporcjonalnej do liczebności tychże klubów. A więc większość głosów w każdej komisji ma koalicja rządząca. Wnioski zgłaszane przez posłów stronny opozycyjnej mogą być odrzucone. Regulamin zabezpiecza również w sposób dość istotny te wnioski strony mniejszościowej. Czytamy w regulaminie: „wnioski i propozycje poprawek odrzucone przez komisję po ich zgłoszeniu w formie pisemnej na żądanie wnioskodawcy zamieszcza się w sprawozdaniu jako wnioski mniejszości”, a więc to sprawozdanie zawiera propozycje poprawek w formie tego tekstu jednolitego jako poprawki, które komisja popiera, a następnie są także zamieszczone, na żądanie wnioskodawcy, poprawki mniejszości czyli najczęściej tej strony opozycyjnej. Ostatecznie decyzja o przyjęciu czy odrzuceniu tych poprawek mniejszości zostanie wydana w Sejmie w trzecim czytaniu podczas głosowań.

Drugie czytanie.

Zanim odbędzie się drugie czytanie Marszałek musi dokonać pewnej czynności formalnej, a mianowicie, podobnie jak przed pierwszym czytaniem, tym razem marszałek zarządza drukowanie tego sprawozdania komisji i doręczenie ich posłom. I drugie czytanie również może odbyć się najwcześniej 7 dnia od doręczenia posłom tekstu sprawozdania.

W trakcie drugiego czytania pierwszą czynnością jest przedstawienie tego sprawozdania Sejmowi przez posła sprawozdawcę, a następnie przeprowadzana jest debata, tym razem już szczegółowa, zarówno nad projektem jak i nad tymże sprawozdaniem. Na tym etapie mogą być również zgłaszane poprawki przez inne podmioty, które nie uczestniczyły w pracach komisji (wnioskodawca, grupa co najmniej 15 posłów, przewodniczący klubów lub klub poselskich, a także Rada Ministrów).

Dalsza procedura, czyli kiedy zostanie zamknięte drugie czytanie, zamknięta debata czyli zostanie wyczerpana lista mówców, dalsza procedura ma charakter alternatywny tzn. tu już dwie możliwości istnieją:

1. Jeżeli w trakcie drugiego czytania zostały zgłoszone dodatkowe poprawki Sejm może zdecydować o skierowaniu tegoż projektu ponownie do komisji w celu rozpatrzenia tych poprawek i przedstawienia opinii ze strony komisji czy te poprawki zasługują na przyjęcie czy też na odrzucenie.

2. Jeżeli tych nowych poprawek nie będzie, albo jeżeli będą one w niewielkiej ilości i w zasadzie nie budzą jakiś większych wątpliwości, że w trakcie trzeciego czytania można o nich bezpośrednio zdecydować, wtedy po zamknięciu drugiego czytania Marszalek może zarządzić przystąpienie do trzeciego czytania.

Trzecie czytanie.

To co obejmuje trzecie czytanie będzie zależało od etapu wcześniejszego.

Jeśli projekt został skierowany ponownie do komisji punktem pierwszym trzeciego czytania będzie przedstawienie dodatkowego sprawozdania. Jeżeli natomiast to trzecie czytanie będzie odbywać się bezpośrednio po zakończeniu drugiego to będzie ono obejmować tylko głosowania. Ilość tych głosowań może być dość znaczna w stosunku do tego samego projektu. Wiąże się to z tym, iż istnieje konieczność przegłosowania, zdecydowania o wszystkich poprawkach, które wcześniej zostały zgłoszone. Zarówno trzeba zdecydować o tych poprawkach, które komisję popierają, o tych poprawkach mniejszości i ewentualnie o tych poprawkach, które jeszcze w ostatniej chwili zostały zgłoszone czyli w trakcie drugiego czytania.

Regulamin przewiduje określoną kolejność przeprowadzani tychże głosowań. Wyróżnia się trzy fazy tego głosowania, które muszą być przeprowadzone w tejże ustalonej przez regulamin odpowiedniej kolejności:

1. Głosuje się wniosek o odrzucenie projektu ustawy w całości (jeżeli taki wniosek został wcześniej zgłoszony). Po tym głosowaniu postępowanie ustawodawcze może ulec zamknięciu.

2. Głosuje się nad poprawkami do poszczególnych artykułów. W zależności od ilości zgłoszonych poprawek tych głosowań może być bardzo wiele. Ilość tych głosowań nie jest identyczna z ilością zgłoszonych poprawek dlatego, że zgłaszane poprawki dotyczą często tej samej sprawy, tego samego artykułu, tego samego problemu, ale są to poprawki idące w różnych kierunkach. Bardzo często bywa tak, ze przyjęcie jednej oznacza odrzucenie drugiej i wtedy nie trzeba dwa razy głosować. Regulamin ustala jeszcze jedną metodę głosowania tych poprawek . Otóż w pierwszej kolejności głosuje się poprawki, których przyjęcie lub odrzucenie rozstrzyga o innych poprawkach, a dopiero na końcu głosuje się już te poprawki indywidualne w stosunku do których nie ma alternatywnych propozycji.

3. Głosowanie nad całością projektu ustawy wraz z przyjętymi poprawkami. To ostatnie głosowanie może odbyć się bezpośrednio po zakończeniu głosowań w sprawie poprawek, ale nie musi. Ze względów praktycznych to ostatnie głosowanie jest odroczone na jakiś czas. O tym decyduje Marszałek Sejmu. Regulamin dokładnie precyzuje względy, które mogą zdecydować o tym odroczeniu. Art.50 pkt.4 „Marszałek Sejmu może odroczyć głosowanie nad całością projektu ustawy na czas potrzebny do stwierdzenia czy wskutek przyjętych poprawek nie zachodzą sprzeczności pomiędzy poszczególnymi przepisami”. Marszałek kieruje taki projekt do komisji, które go rozpatrywały wcześniej, albo do komisji ustawodawczej w celu przedstawienia opinii co do tej ewentualnej sprzeczności i ewentualnych propozycji usunięcia tych zmian. Gdyby zgłoszono poprawki odbyłyby się dodatkowe głosowania i dopiero ostateczne głosowanie nad przyjęciem ustawy w całości wraz z przyjętymi wcześniej poprawkami. I to jest ostatnie głosowanie jaki przeprowadza się na posiedzeniu plenarnym Sejmu w trakcie trzeciego czytania.

Sposoby głosowań.

Od dwóch stron należy spojrzeń na problem tychże głosowań. I to dotyczy zarówno tych głosowań nad poprawkami, nad przyjęciem lub odrzuceniem ustawy w całości, to dotyczyć będzie także wszelkich innych głosowań, które w Sejmie się odbywają.

Pierwszy aspekt problemu o charakterze formalnym. Sposób głosowania. W jaki sposób takie głosowania są w Sejmie przeprowadzane. A więc strona techniczna.

Biorąc pod uwagę praktykę z jaką mieliśmy i mamy do czynienia w naszym parlamencie należy powiedzieć, że takim momentem przełomowym, który zdecydował o zmianie techniki głosowania był rok ’89 kiedy w Sejmie pojawiła się legalna opozycja. W technice głosowania musiał się zmienić sposób liczenia głosów dlatego, że kiedy Marszalek poddaje pod głosowanie jakąś sprawę zadaje zawsze trzy pytania. Najpierw pyta kto jest za, potem kto jest przeciw i kto się wstrzymał. Do ’89 roku głosowania prawie zawsze były jednomyślne, a więc nie trzeba było liczyć tych podniesionych rąk. Od ’89 roku metoda przez podniesienie ręki nie mogła być w pełni stosowana ponieważ posłowie już nie byli jednomyślni. Trzeba było zacząć liczyć głosy. Musiano więc zainstalować elektroniczną aparaturę do liczenia głosów. Od tego momentu do dziś podstawową metodą głosowanie, stosowaną w Sejmie jak i w Senacie, jest jak regulamin stanowi głosowanie przez podniesienie ręki przy równoczesnym wykorzystaniu urządzenia do liczenia głosów.

Druga metoda głosowania to jest tzw. głosowanie imienne czyli przy użyciu kart do głosowania. Każdy poseł otrzymuje kartę na której są zaznaczone te trzy możliwości i poseł w odpowiedniej rubryce stawia krzyżyk czy inny znak co oznacza, iż opowiada sięga którąś z tych trzech możliwości. Jeden z sekretarzy sejmu odczytuje nazwiska posłów w kolejności alfabetycznej, wyczytany poseł wstaje, idzie do stołu prezydialnego, a tam znajduje się taka skrzynka (urna do głosowania) i wrzucają te swoje kartki. Następnie sekretarze otwierają urnę, przeliczają, dzielą na trzy części i ustalają wynik głosowania. Są stosowane przy uchwalaniu wotum zaufania, wotum nieufności lub podejmowaniu jakieś innej ważnej kwestii.

Trzecia metoda głosowania to jest metoda z poprzedniego okresu czyli głosowanie przez podniesienie ręki i przeliczenie tychże głosów przez sekretarzy. To glosowanie będzie przeprowadzane w sytuacjach absolutnie wyjątkowych, awaryjnych. Mianowicie, jak regulamin stanowi, w razie niemożności przeprowadzenia głosowanie przy pomocy urządzenia do liczenia głosów czyli w razie awarii systemu informatycznego.

Kiedy głosowanie zaczęło być przeprowadzane przy wykorzystaniu urządzeń elektronicznych można było głosować na dwie ręce czyli rąk do góry nie podnosił wcale ale kiedy Marszałek pytał kto jest za a jego kolega z prawej czy lewej był nieobecny mógł nacisnąć dwa razy guzik. Bardzo szybko w Sejmie postarano się o zastosowanie środków zaradczych żeby posłowie nie mogli przyciskać dwóch guzików jednocześnie. Wprowadzono specjalne imienne karty do głosowania, każdy poseł miał taką kartę i żeby to jego urządzenie do głosowania było aktywne najpierw musiał tą kartę włożyć w odpowiedni otwór. Okazało się, że posłowie zaczęli sobie pożyczać te karty. Tego typu głosowanie podwójne jest sprzeczne z prawem dlatego, że to jest fałszowanie dokumentów publicznych, a zawłaszcza fałszowanie wyniku głosowania.

Te wszystkie głosowania przeprowadzane tymi trzema metodami są jawne.

Druga strona głosowań, strona o charakterze merytorycznym. Otóż rzeczą bardzo istotną jest ilość głosów jaka jest wymagana dla podjęcia jakieś uchwały lub odrzucenia. Są to tzw. rodzaje większości głosów wymaganych w trakcie glosowania. Dotyczy to nie tylko głosowań w Sejmie w związku z uchwalanymi ustawami, to dotyczy wszelkich innych głosowań w Sejmie, w Senacie i we wszelkich innych organach kolegialnych. Wszystkie wymagane rodzaje większości dadzą sie podzielić na dwie grupy:

1. Zwykła większość, która jest tylko jednym rodzajem.

Konstytucja w art.120 stanowi: „Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (quorum), chyba że Konstytucja przewiduje inną większość”. Określenie „obecności” nie do końca oznacza fizyczną obecność posła na sali, chodzi o ilość posłów uczestniczących w głosowaniu.

Inna większość to są te większości kwalifikowane. Oznacza to iż jeżeli Konstytucja nie precyzuje jaka większość ma być zastosowana w konkretnym głosowaniu, w konkretnej sprawie to będzie stosowana zwykła większość. Natomiast tam gdzie Ustrojodawcza chce żeby decyzję były podejmowane jakąś inną większością to ją trzeba sprecyzować i jest w Konstytucji bardzo wiele artykułów, które te inne rodzaje większości kwalifikowanych precyzują. Także te inne rodzaje kwalifikowanych większości mogą być określone w regulaminie Sejmu lub Senatu, mogą one wynika z ustaw zwykłych, jeżeli natomiast żadne przepisy nie precyzują o jaką większość chodzi obowiązuje zasada zwykłej większości.

Dla przykładu – kiedy Sejm podejmuje decyzję w przedmiocie udzielenia rządowi tzw. absolutorium (zatwierdzenie wykonania ustawy budżetowej) w art. 226 czytamy, że Sejm rozpatruję rządowe sprawozdanie z wykonania budżetu i po zapoznaniu się z opinią NIK podejmuję uchwalę o udzieleniu lub odmowie udzielenia rządowi absolutorium. Nie precyzuję się o jaką większość chodzi. To znaczy, że te uchwały o udzieleniu lub odmowie udzielenia absolutorium Sejm podejmuję zwykłą większością głosów.

Polega ona na tym aby za podjęciem danej uchwały czy za uchwaleniem ustawy było więcej głosów aniżeli głosów przeciwnych. Więcej za aniżeli przeciw. Chociaż o jeden więcej. W przypadku równości, gdyby zdarzyło się, że za daną ustawą i przeciwko niej zostałaby oddana równa, identyczna ilość głosów to decyzja nie będzie podjęta czyli oznaczać to będzie iż ustawa została odrzucona. Głosy wstrzymujące się są neutralne, nie bierze się ich pod uwagę.

1. Większości kwalifikowane, w tym wypadku rodzajów jest wiele.

   1. Wielkość bezwzględna – polega na tym iż za podjęciem uchwały głosów za musi być więcej aniżeli połowa oddanych głosów (musi być więcej głosów za aniżeli suma głosów przeciwnych i wstrzymujących). Głosy wstrzymujące są głosami de facto przeciwnymi.

   2. Absolutna większość (Konstytucja tego słowa nie używa, jest to pojęcie doktrynalne) – w dwóch artykułach jest ten rodzaj wielkości absolutnej przewidziany. Jest to art. 158 i 159. Obydwa dotyczą wotum nieufności jakie jest udzielane rządowi tzw. solidarne wotum nieufności lub ministrowi czyli indywidualne wotum nieufności. Czytamy w art. 158, że Sejm wyraża Radzie Ministrów wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów, w art. 159, że Sejm wyraża wotum nieufności ministrowi większością głosów ustawowej liczby posłów.

Większość ustawowej liczby posłów tzn. że minimalnie będzie potrzebnych 231 głosów za żeby to wotum nieufności było skuteczne. Quorum w tym wypadku będzie wynosiło 231.

1. Większość 2/3 głosów ustawowej liczby posłów; np. w przypadku podjęcia przez Sejm uchwały o samorozwiązaniu się zgodnie z art. 98 pkt.3. Minimalnie potrzeba 307 głosów żeby taka uchwała została podjęta.

2. Większość 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów; np. w artykule 235.

3. Większość 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego; np. postawienie prezydenta w stan oskarżenia przed trybunałem Stanu art.145

Tryb uchwalania ustaw – ciąg dalszy.

W Sejmie odbyło się ostateczne głosowanie nad przyjęciem ustawy i osiągnięto zwykłą większość głosów. Marszałek stwierdza, że ustawa została przyjęta. Na tym etapie przed przekazaniem ustawy do Senatu zasadniczo nie możliwe jest powtórzenie głosowania nad uchwaleniem ustawy.

Regulamin Sejmu dopuszcza możliwość tzw. reasumpcji uchwały czyli powtórzenie głosowania w tej samej sprawie. Ale jest to możliwe na zasadzie absolutnego wyjątku, po spełnieniu tylko określonych warunków i w razie zaistnienia określonych okoliczności.

Powtórzenie głosowania z powodu nieobecności posła jest niedopuszczalne.

Konstytucja nie przewiduje możliwości powtórzenia głosowania, jest to regulacja zawarta w regulaminie sejmu. Czytamy w regulaminie „jeżeli wynik głosowania budzi wątpliwości”. Wątpliwości co do rzetelności ustalenia tego wyniku.

Sytuacja taka może nastąpić jeżeli zepsuje się aparatura licząca głosy. Może się okazać, że wyniki wyświetlone na tablicy nijak nie pasuje do rzeczywistości istniejącej na sali.

W przypadku awarii, niemożliwości przeprowadzenia głosowania przy użyciu aparatury elektronicznej Marszałek zarządza głosowanie tylko przez podniesienie ręki. Ale zanim dojdzie do stwierdzenia, że ta awaria nastąpiła wcześniej mogło zostać przeprowadzonych kilka głosowań i to co Marszałek stwierdzam iż ustawa została uchwalona lub odrzucona jest notowane w protokole i jest rzeczą świętą to co Marszałek stwierdza, ale można to wzruszyć w momencie kiedy ten wynik ustalony był tuż przed stwierdzeniem awarii. Wtedy można zażądać tzw. reasumpcji uchwały, ale pod pewnymi warunkami. Taki wniosek o ponowne głosowanie w tej samej sprawie musi być złożony do Marszałka na piśmie, podpisany przez co najmniej 30 posłów i zgłoszony w trak ciętego samego posiedzenia (nie w tym samym dniu, nie natychmiast dlatego, że posiedzenie to czas obrad izby objęty tym samym pożądaniem dziennym, posiedzenie może trwać dzień, ale w praktyce mamy do czynienia z posiedzeniami kilkodniowymi; zależy to od ilości spraw jakie są ujęte w porządku dziennym). Także w trakcie głosowania przez podniesienie ręki może dojść do pomyłki ponieważ podniesione ręce liczą sekretarze i może dojść do tego, że policzą jeden sektor więcej niż raz lub kogoś pominą. Regulamin nie dopuszcza natomiast powtórzone głosowania gdy głosowanie było przeprowadzone w formie imiennej ponieważ w tym wypadku trudno o popełnienie błędu. Marszałek może jedynie zarządzić ponowne przeliczenie kartek.

Kolejnym etapem jest przekazanie ustawy do Senatu; Marszałek Sejmu przekazuję tą ustawę na ręce Marszałka Senatu i wszystko co na tym etapie może się zdarzyć zostało uregulowane w art.121 Konstytucji.

Art. 121 pkt.2 zd.1 „Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy może…” – Takiego terminu nie ma dla Sejmu, to wszystko co dzieje się w Sejmie począwszy od otrzymania projektu ustawy przez Marszałka do końca tej procedury może odbywać siew dowolnym czasie, a jak się nie zakończy do końca kadencji to taki projekt upada.

Gdyby Senat został potraktowany tak samo jak Sejm, czyli prace w Senacie mogły trwać w nieskończoność wtedy doszłoby do naruszenia podstawowej zasady jaką przewiduję nasza Konstytucja, chodzi o zasadę dotyczącą struktury naszego parlamentu, dokładnie chodzi o zasadę dwuizbowości parlamentu i relacji jakie Konstytucja przewiduję pomiędzy tymi izbami. To Sejm jest izbą wyższą, w większości spraw, a zwłaszcza przy uchwalaniu ustaw zdecydowana przewaga należy do Sejmu.

Gdyby nie było ustalonego żadnego terminu dla Senatu, senatorowie mogliby wstrzymać pracę w Senacie do końca kadencji i wraz z końcem kadencji ustawa upada ponieważ proces ustawodawczy nie został zakończony. W tym wypadku Senat, zaniechawszy prac nad ustawą, odegrałby rolę izby wyższej ponieważ w sposób skuteczny zablokowałby pracę nad tą ustawą. Termin 30 dni jest gwarantem nadrzędności Sejmu w stosunku do Senatu. Jeżeli Senat w ciągu 30 dni nie podejmie stosownej, czyli żadnej uchwały, ustawę uznaję sięga uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm.

W ciągu tych 30 dni Senat może:

• Ustawę przyjąć bez zmian; w tym przypadku ustawa byłaby przekazana już bezpośrednio prezydentowi; w praktyce bardzo rzadko zdarza się żeby Senat nie miał żadnych zastrzeżeń

• Ustawę odrzucić w całości; to weto senackie będzie miało charakter weta zawieszającego dlatego, że Senatowi nie przysługuję prawo ostatecznego decydowania, nie trzeba tego uzasadniać, Marszałek Senatu przekażę do Sejmu uchwałę podjętą zwykłą większością głosów o odrzuceniu ustawy w całości; to też się prawie nie zdarza

• Uchwalić poprawki do ustawy; muszą to być poprawki o konkretnym brzmieniu tzn. zawierające propozycję konkretnych zmian do poszczególnych artykułów; jest to najczęściej wykorzystywana możliwość

• Nie podjąć żadnej uchwały czyli po upływie 30 dni ustawę uważa się za przyjętą;

• w praktyce w początkowym okresie czyli tuż po roku ’89 kiedy pojawił się Senat, w pierwszych latach, Senat wielokrotnie próbował stosować jeszcze jedną możliwą decyzję, która nie była przewidziana w Konstytucji ani w regulaminie senatu, nie było to wyraźnie zabronione więc senatorowie uznali, że wszystko co nie jest zabronione jest dozwolone i po kilku i czy kilkunastu takich próbach została ta praktyka zaniechana i obecnie to już się nie zdarza. Otóż Senat pod pojęciem poprawek rozumiał nie tylko poprawki w ścisłym tego znaczeniu czyli zmiana treści konkretnego artykułu, tylko Senat rozumiał pojęcie poprawek jeszcze w innym, szerszym ujęciu. Mianowicie poprawka może polegać na uzupełnieniu, rozszerzeniu treści ustawy o dalsze kwestię czyli dodanie jeszcze jakiegoś rozdziału albo kilku nowych artykułów których nie było w brzmieniu pierwotnym. Kiedy po raz pierwszy i kolejny tego typu sytuacja się zdarzyła w Sejmie przyjęto jednoznaczną interpretację tego zachowania ze strony Senatu, że rozszerzenie materii ustawowej niedopuszczalne. I w Sejmie w ogóle tych niby poprawek nie rozpatrywano. Marszałek Sejmu w ogóle nie poddawał tego pod obrady komisji ani później pod głosowanie w Sejmie uznając, że Senat nie może rozszerzyć materii ustawowych, Senat może jedynie zgłaszać poprawki sensu stricte do tych artykułów, które Sejm uchwalił i przekazał do Senatu.

Gdyby Senat chciał rozszerzyć materię ustawową i przy okazji uregulować inne kwestię to ma swoją własną inicjatywę ustawodawczą. A więc przy okazji rozpatrywania jakieś ustawy gdy w Senacie powiłaby się myśl, że przydałoby sie uregulować jeszcze inne kwestię to trzeba zacząć od zgłoszenia projektu ustawy. I gdyby była możliwa ta sytuacja poprzednia, że Senat by rozszerzał na tym etapie drogi ustawodawczą materię ustawową to byłoby to działanie na skróty. Została pominięta inicjatywa ustawodawcza, nie było pierwszego , drugiego czytania w Sejmie, nie było głosowania tylko teraz na końcu procedury w parlamencie Sejm, posłowie po raz pierwszy dostająco ręki rozszerzony teks ustawy i od razu nad nim mają głosować nad przyjęciem lub odrzuceniem. A więc nie wolno w ten sposób skracać procedury ustawodawczej. Co nie znaczy, że Senat nie ma możliwości dania, wyrażenia swojego stanowiska lecz tylko w drodze inicjatywy ustawodawczej czyli niech ta sprawa przejdzie wszystkie etapy tak jak to było w stosunku do pozostałej części ustawy. Po kilku latach nieudanych prób Senat zaprzestał tego tylu praktyk i dziś to się już nie zdarza.

Tak więc jeżeli Senat odrzuca w całości ustawę lub ją proponuję zmienić mamy do czynienia z kolejnym etapem, tym razem fakultatywnym bo jego nie musi być. Dochodzi do ponownego rozpatrzenia ustawy przez Sejm, a ściślej mówiąc rozpatrzenie stanowiska Senatu. Tym razem przedmiotem obrad i decyzji w Sejmie będzie tylko stanowisko Senatu, a wiec jeżeli Senat zaproponowałby jedną poprawkę do jakiegoś artykułu to przedmiotem obrad będzie właśnie ten artykuł i poprawka, cała reszta już Sejmie nie będzie dyskutowana. Jeżeli Senat proponowałby odrzucić ustawę w całości, to w takiej sytuacji zastanawiałoby się w Sejmie czy rzeczywiście ta ustawa powinna być odrzucona czy też Sejm powinien ją ponownie uchwalić, a więc głosowanie byłoby nad ponownym uchwaleniem ustawy bez jakichkolwiek zmian. Również na tym etapie kiedy Senat proponuję poprawki, Marszałek Sejmu kieruję tą uchwalę Senatu do poszczególnych komisji, przed ostatecznym głosowaniem, każda sprawa powinna być przedmiotem obrad komisji merytorycznie właściwej czyli będą to te same komisję, które rozpatrywały tą ustawę na wcześniejszych etapach czyli po pierwszym, przed drugim czytaniem czy ewentualnie po drugim czytaniu. I komisję proponują podjąć decyzję w przedmiocie tym co Senat proponuję. Liczba głosowań przeprowadzanych w Sejmie jest zróżnicowana i zależy od tego ile poprawek Senat proponuję, jakie to jest stanowisko. A więc jeżeli Senat proponuję ustawę odrzucić w całości głosowanie będzie jedno. Natomiast w sytuacji gdy Senat proponuję x poprawek, najczęściej zasadą będzie tyle głosowań ile poprawek dlatego, że każda poprawka powinna być głosowana indywidualnie ponieważ każda poprawka dotyczy czegoś innego. Istnieje możliwość poddania pod głosowanie łączne kilku poprawek jeżeli te poprawki pozostają w ścisłym merytorycznym związku ze sobą. Najczęściej natomiast głosowanie musi być przeprowadzane w sposób indywidualny i w przedmiocie każdej poprawki przeprowadza się tylko jedno głosowanie. Sposób głosowania jest bardzo szczególny. Mianowicie w przeciwieństwie do wszystkich innych głosowań to głosowanie ma charakter negatywny. We wszystkich innych sprawach Marszałek zadając te sakramentalne pytania na pierwszym miejscu stawia pytanie kto jest za przyjęciem ustawy, a tym razem Marszałek będzie stawiał odwrotne pytanie. Pierwsze pytanie będzie brzmiało kto z pań posłanek i panów posłów jest za odrzuceniem poprawki i dalej będzie kto jest przeciwny (pod tym słowem przeciwny będzie się kryło de facto kto jest za przyjęciem tej poprawki no i kto się wstrzymał). Przykładem jest pat legislacyjny.

Artykuł 121 pkt.3 stanowi „uchwałę Senatu odrzucającą ustawę albo poprawkę zaproponowaną w uchwale Senatu, uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów”.

Jest to przykład bezwzględnej większości, głosowanie negatywne, a więc jeżeli Sejm odrzuci poprawkę Senatu to jest odrzucona czyli jeżeli uzyska się ponad połowę oddanych głosów za odrzucenie, a jeżeli tej większości się nie uzyska nie przeprowadza się kolejnego głosowania tylko uważa się poprawkę za przyjętą. W ten sposób Sejm ustala ostateczną treść ustawy.

Przekazanie ustawy Prezydentowi – jest to etap obligatoryjny, a więc każda ustawa uchwalona przez parlament powinna być rozpatrzona i podpisana przez Prezydenta. Wszystkie możliwości jakie na tym etapie mogą mieć miejsce zostały uregulowane w artykule 122 Konstytucji.

Przede wszystkim należy stwierdzić iż Konstytucji przewiduje na dokonanie tych czynności określony termin. Dla Prezydenta przewidziany jest termin 21 dni od otrzymania ustawy. Pkt. 2 art. 122 stanowi, że „prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej”.

Na uwagę zasługuję fakt iż w tym zacytowanym przepisie nie zostały określone konsekwencję niedotrzymania tego terminu.

Jeżeli Prezydent nie podejmie żadnej decyzji w ciągu 21 dni to taka ustawa nie wejdzie w życie dlatego, że każdy akt normatywny musi być przez kogoś podpisany, a więc ustawy podpisuję prezydent, rozporządzenia wydawane przez Premiera, ministrów czy Radę Ministrów podpisują odpowiedni członkowie rządu. Otóż w tym przypadku należy wyraźnie stwierdzić, że to nie jest luka w Konstytucji tylko przemilczenie pewnych kwestii dlatego, że w razie zaistnienia takiej sytuacji miałby zastosowanie inne przepisy Konstytucji w sposób odpowiedni. A więc jeżeli Konstytucja zobowiązuję Prezydenta do podjęcia jakiejkolwiek decyzji to w przypadku niewywiązania się z tego obowiązku należałoby to potraktować jako naruszenie konstytucji. Wtedy mogły by mieć zastosowanie przepisy o odpowiedzialności konstytucyjnej czyli Prezydenta należałoby postawić w stan oskarżenia.

Po upływie 21 dni należałoby Prezydenta postawić w stan oskarżenia, a z tym dniem nastąpiłoby zawieszenie pełnienia obowiązków przez tegoż Prezydenta, jego obowiązki przejąłby Marszałek Sejmu i on podpisałby ustawę.

Inne możliwości przysługujące Prezydentowi zostały uregulowane w kolejnych punktach tego artykułu więc w punkcie 3 czytamy: „Przed podpisanie m ustawy Prezydent Rzeczypospolitej może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją”. A w punkcie 5 jest przewidziana druga możliwość, mianowicie Prezydent może skierować ustawę z umotywowanym wnioskiem Sejmowi do ponownego rozpatrzenia.

Te dwie możliwości w stosunku do siebie mają charakter alternatywny, a wiec albo wniosek do Sejmu o ponowne rozpatrzenie czyli weto, albo wniosek do TK o stwierdzenia zgodności z Konstytucją. Tak jest od 1997 roku. Natomiast w świetle wcześniejszych regulacji konstytucyjnych (nowela kwietniowa z ’89, mała konstytucja z ’92) również przewidywały te dwie możliwości, ale nie miały one charakteru alternatywnego, tylko obydwie możliwości mogły być przez Prezydenta wykorzystane w odpowiedniej kolejności, a więc jeżeli Prezydent chciał skorzystać z obydwu możliwości sprzeciwienia się w stosunku do ustawy najpierw mógł złożyć wniosek do Sejmu o ponowne rozpatrzenie, czyli zawetować ustawę i w razie gdy Sejm to weto odrzuciłby, czyli gdy Sejm ponownie uchwaliłby ustawę kwalifikowaną większością głosów wtedy w stosunku do takiej ustawy Prezydent jeszcze mógł skorzystać z wniosku skierowanego do TK.

Zmiana ta jest znaczącym ograniczeniem kompetencji Prezydenta. Zmiana ta została podyktowana bardzo negatywną praktyką wykorzystywania tych dwóch możliwości przez Prezydentów w latach 1989 – zwłaszcza w latach ’90 – ’92 i następnie do ’97 roku w świetle postanowień małej konstytucji. Otóż bardzo często było tak, że z powodów politycznych Prezydent niekiedy blokował ustawy uchwalane przez większość parlamentarną nie ze swej opcji politycznej jako, że w tamtych latach różne były konfigurację polityczne, zwłaszcza po ’93 roku kiedy Prezydent był z opcji solidarnościowej a koalicja rządząca postkomunistyczna. Wtedy Prezydent bardzo często z powodów politycznych blokował te uchwalane przez większość parlamentarną ustawy zwłaszcza na początku ’95 roku doszło do bardzo ostrego konfliktu pomiędzy Prezydentem a parlamentem gdy chodzi o ustawę budżetową. Prezydent zapowiadał, że skróci kadencję Sejmu jako że ustawa budżetowa nie została uchwalona w terminie. Nie dlatego, że ustawa nie została uchwalona z powodu przewlekłości prac w Sejmie i Senacie tylko z powodu działań Prezydenta. Prezydent odczekał 30 dni i ostatniego dnia zawetował ustawę budżetową, Sejm bardzo szybko ten problem rozwiązał i ponownie ustawa została uchwalona, wtedy Prezydent skierował wniosek do TK o ocenę zgodności ustawy budżetowej z Konstytucją. W ten sposób termin 3 miesięcy minął.

W stosunku do ustawy budżetowej według nowej Konstytucji w ogóle Prezydentowi nie przysługuję prawo weta. Może skierować tylko wniosek do TK.

Weto prezydenckie jest to sprzeciw w stosunku do ustawy, Prezydent odmawia podpisania ustawy, Konstytucja nie określa z jakich powodów może to uczynić, a więc Prezydent może ustawę zawetować z jakiegokolwiek powodu, przyczyny mogą być różne, a więc np. względy społeczne, prawne, finansowe, uznanie ustawy za sprzeczną z konstytucją. I te przyczyny z powodu których Prezydent wetuje ustawę muszą być sformułowane w sposób precyzyjny, mianowicie Konstytucja używa tutaj określenia, że Prezydent może skierować do Sejmu usta wędo ponownego rozpatrzenia z umotywowanym wnioskiem. Prezydent kieruję całą ustawę do ponownego rozpatrzenia, ale może w tym wniosku kwestionować jakiś jeden lub dwa przepisy. W tym wniosku Prezydent nie proponuje żadnych poprawek. Weto prezydenckie ma charakter zawieszający dlatego, że ustawa jest kierowana do Sejmu w celu ponownego rozpatrzenia. Tenże wniosek prezydencki jest kierowany najpierw do odpowiednich komisji sejmowych i komisję przedstawiają opinię Sejmowi jaką należałoby podjąć decyzję i następnie na posiedzeniu plenarnym Sejmu jest ta kwestia rozpatrywana, dyskutowana i odbywa się jedno głosowanie nad ponownym uchwaleniem ustawy. W tym przypadku Konstytucja przewiduje większość kwalifikowaną, mianowicie 3/5 głosów (pkt.5 art.122 – „Po ponownym uchwaleniu ustawy przez Sejm większości 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów Prezydent Rzeczypospolitej w ciągu 7 dni podpisuje ustawę i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. W razie ponownego uchwalenia ustawy przez Sejm Prezydentowi Rzeczypospolitej nie przysługuje prawo wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego w trybie ust.3”).

Przed uchwaleniem ustawy Prezydent może wystąpić z wnioskiem do TK jeżeli nie ma zamiaru wetować (art. 122 ust. 2 i 3). W punkcie 3 czytamy: „Prezydent Rzeczypospolitej nie może odmówić podpisania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał za zgodny z Konstytucją”.

Wniosek kierowany do TK przez Prezydenta na tym etapie może być motywowany tylko jednym względem – sprzeczność z Konstytucją jednego lub kilku artykułów.

Jeśli TK uzna zarzut Prezydenta za uzasadniony, że ustawa rzeczywiście jest sprzeczna z Konstytucją to możliwości reguluję pkt. 4 art.12 „Prezydent Rzeczypospolitej odmawia podpisania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodną z Konstytucją”, a więc oznaczałoby to koniec drogi ustawodawczej, ustawa upada, Prezydent nie podpisuje i ustawa nie wejdzie w życie. Należy jednak stwierdzić, że nowa Konstytucja przewiduje możliwość podpisania takiej ustawy przez Prezydenta pod pewnymi warunkami. A więc pomimo tego, że ustawa jest sprzeczna z Konstytucją Prezydent ją jednak podpiszę i wejdzie ona w życie. Jest to logiczne rozwiązanie ponieważ poprzednia regulacja była błędna. Te nowe regulacje są sformułowane jednakże pod pewnymi warunkami. A więc jeżeli Prezydent kieruje wniosek do TK to zarzut zawarty we wniosku nie dotyczy całej ustawy, Prezydent kwestionuje jeden może dwa artykuły, a nie wszystkie. Dalszy ciąg art. 4 mówi „jeżeli jednak niezgodność z Konstytucją dotyczy poszczególnych przepisów ustawy, a Trybunał Konstytucyjny nie orzeknie, że są one nierozerwalne z całą ustawą, Prezydent Rzeczypospolitej, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu, podpisuje ustawę z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją albo zwraca ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodności”. Prezydent może w stosunku do tej nowej treści znów zgłosić wniosek do TK.

Jest to tzw. zwykła (normalna) procedura ustawodawcza. Procedura ta może trwać bardzo długo. Konstytucja jedynie w dwóch przypadkach określa dokładne terminy na podjęcie określonych czynności dla Senatu 30 dni i dla Prezydenta 21 dni. Jeżeli Prezydent wetuje ustawę lub kieruje wniosek do TK to pkt.6 art.122 mówi, że jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej występuje do TK z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją lub wnioskiem do Sejmu o ponowne rozpatrzenie ustawy wstrzymuje bieg tego 21 dniowego terminu na podpisanie ustawy.

Szczególne procedury ustawodawcze czyli wyjątki od tej normalnej procedury

Taką szczególną procedurą ustawodawczą jest uchwalanie zmian do Konstytucji. Kolejną szczególną procedurą jest tzw. pilna procedura ustawodawcza. Reguluje to art. 123 Konstytucji gdzie są przewidziane tzw. pilne projekty ustaw. A więc w razie gdy istnieje potrzeba szybkiego uchwalenia ustawy można wdrożyć tzw. pilną procedurę ustawodawczą przy czym artykuł ten przewiduje szereg warunków jakie muszą być spełnione żeby taka procedura mogła być wdrożona. Przede wszystkim prawo inicjowania tej pilnej procedury przysługuję tylko jednemu podmiotowi spośród podmiotów inicjatywy ustawodawczej, czytamy „Rada Ministrów może uznać uchwalony przez siebie projekt ustawy za pilny”, jest to rozwiązanie słuszne i całkowicie oczywiste ponieważ to Rada Ministrów jest odpowiedzialna za realizowaną politykę w państwie, wobec tego w razie gdy rząd uzna, że istnieje potrzeba szybkiego uchwalenia jakieś ustawy wtedy rząd może uznać ten swój projekt za pilny. Jednakże z pewnymi wyjątkami –„z wyjątkiem projektów ustawa podatkowych, ustaw dotyczących wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i własność władz publicznych, a także kodeksów”. Czyli te najważniejsze ustawy podatkowe, budżetowe, ordynacje wyborcze, ustawy ustrojowe, a także kodeksy, te akty ze względu na swą doniosłość powinny być rozpatrywane wyłącznie w trybie normalnej, zwykłej procedury czyli bez możliwości przyspieszania. Rząd nie musi w tym przypadku uzasadniać. A więc wszystkie inne projekty mogą być opatrzone klauzulą pilności. I to powoduje możliwość przyspieszenia pracy nad daną ustawą. W Konstytucji są określone tylko dwie różnice dotyczące tejże procedury ustawodawczej. W pkt. 3 czytamy „w postępowaniu w sprawie ustawy, której projekt został uznany za pilny, termin jej rozpatrzenia przez Senat wynosi 14 dni, a termin podpisania ustawy przez Prezydenta Rzeczypospolitej 7 dni”. Inne konsekwencje takiego rozpatrywania pilnego projektu są określone w regulaminie Sejmu i Senatu (art.123 ust.2). W przypadku projektu pilnego Sejm może wyznaczyć termin na rozpatrzenie projektu przez komisję i maksymalnie może to być 30 dni.

Kolejna szczególna procedura jest przewidziana w regulaminie Sejmu, mianowicie jest to możliwość pominięcia niektórych etapów procedury ustawodawczej, czyli skrócenie trybu rozpatrywania projektu w Sejmie. Regulamin przewiduje, że Marszałek może zarządzić pierwsze czytanie bezpośrednio po doręczeniu posłom tekstu projektu, druga możliwość to pominięcie tego 7 dniowego terminu przed drugim czytaniem czyli Marszałek może zarządzić drugie czytanie bezpośrednio po doręczeniu tekstu sprawozdania komisji posłom. I jest jeszcze przewidziana trzecia możliwość, mianowicie w przypadku niektórych ustaw można pominąć etap prac komisyjnych czyli po pierwszym czytaniu Marszałek może zarządzić przeprowadzenie drugiego czytania, bez odsyłania projektu do komisji. Czyli połączyć pierwsze czytanie z drugim i po dyskusji można przystąpić do trzeciego etapu czyli do głosowań. Jeżeli te ostatnie możliwości połączymy z tym pierwszym trybem pilnym to ustawę można uchwalić w ciągu jednego dnia. Nie możliwe jest żeby ustawa była uchwalona i weszła w życie tego samego dnia, jest to niemożliwe od ’89 roku. Było to możliwe w okresie PRL-u do ’89 roku. Dlatego, że mieliśmy do czynienia z całkowicie odmienną strukturą parlamentu, a więc przede wszystkim nie było Senatu, urzędu Prezydenta, weta prezydenckiego, TK.

Kiedy ustawa wchodzi w życie? Pierwsze dwa warunki to podpisanie przez Prezydenta i ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. Zasadą jest, że ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia jej ogłoszenia (ustawowe vacatio legis). Ale są możliwe wyjątki od tej zasady. Jeśli ustawa powinna wejść w życie w innym terminie powinna to wyraźnie w swej treści przewidywać. W praktyce większość ustaw określa termin swego wejścia w życie. Vacatio legis może zostać wydłużone np. konstytucja z ’97 roku. Większość ustaw zazwyczaj określa ten termin w inny sposób, wskazuje się konkretną datę, ustawa wchodzi w życie z początkiem tego dnia.

Przepisy ustawy lub innych aktów prawnych mogą wejść w życie wcześniej aniżeli te 14 dni, ale trzeba zdawać sobie sprawę iż obowiązuje zasada niedziałania prawa wstecz. Od tej zasady są również wyjątki. Przepisy ustawowe mogą działać wstecz pod pranymi warunkami. Tym wyjątkiem usprawiedliwiającym wcześniejsze wejście w życie jest jedna sytuacja, mianowicie może to mieć miejsce tylko w przypadku przepisów, które działają na korzyść adresatów.

Procedura uchwalania ustawy budżetowej również jest to szczególna procedura ustawodawcza. Ustawa budżetowa jest ustawą zwykłą, a więc powinna podlegać normalnej procedurze ustawodawczej jednakże zarówno Konstytucja jak i regulamin Sejmu przewidują tutaj szereg wyjątków od tej zwykłej, normalnej procedury. Pierwsza różnica dotyczy etapu inicjatywy ustawodawczej, projekt ustawy budżetowej może przedstawić Sejmowi Rada Ministrów. Prawo inicjatywy ustawodawczej w przedmiocie ustawy budżetowej jak i ustawy o prowizorium budżetowym, jak również ustaw o zmianie ustawy budżetowej przysługuje tylko Radzie Ministrów. Prace nad projektem ustawy budżetowej są prowadzone we wszystkich ministerstwach. Te wszystkie wnioski, propozycję poszczególnych ministrów są zbierane i łączone w jedną całość i wtedy powstaje zbiorczy projekt ustawy budżetowej w ministerstwie finansów. Kolejna różnica w procedurze rozpatrywania projektu ustawy budżetowej dotyczy prac w komisjach sejmowych czyli po pierwszym czytaniu, które zawsze musi mieć charakter plenarny, projekty ustaw w stosunku do wszystkich innych są kierowane do właściwej merytorycznie komisji. W przypadku projektu ustawy budżetowej sytuacja wygląda inaczej. Jest jedna komisja wiodąca, która pilotuje, koordynuje te wszystkie prace związane z rozpatrywaniem projektu ustawy budżetowej. Jest to Komisja Finansów Publicznych. Ale nie tylko ona się zajmuję. W pierwszej kolejności projekt jest kierowany do Komisji Finansów Publicznych a ta komisja dzieli tenże projekt na poszczególne części i części tego projektu są kierowane do wszystkich resortowych komisji. Te uwagi, wnioski i opinie poszczególnych komisji są przekazywane komisji Finansów Publicznych i łączone jest w jedną całość. Gdy chodzi o drugie, trzecie czytanie tutaj nie ma żadnej różnicy, po przegłosowaniu ustawy budżetowej w Sejmie kierowana jest ona do Senatu przy czym Senat ma krótszy termin na rozpatrzenie ustawy budżetowej, zgodnie z art. 223 Senat ma 20 dni na podjęcie decyzji. Konstytucja również przewiduje wyjątek co do możliwości podjęcia decyzji przez Senat. W przypadku innych ustaw zwykłych Senat ma trzy możliwości – może ustawę przyjąć bez zastrzeżeń, odrzucić lub wnieść poprawki. W przypadku ustawy budżetowej nie ma możliwości odrzucenia ustawy budżetowej. Ustawa budżetowa kierowana jest następne do Prezydenta i zgodnie z art.224 znów jest krótszy termin przewidziany dla Prezydenta. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje w ciągu 7 dni ustawę budżetową albo ustawę o prowizorium budżetowym przedstawioną przez Marszałka Sejmu. Do ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium nie stosuję się przepisu art. 122 ust.5 czyli chodzi o wykluczenie weta prezydenckiego. A więc w stosunku do ustawy budżetowej prezydentowi przysługują dwie tylko możliwości – podpisać i zarządzić ogłoszenie w ciągu 7 dni albo skierować ustawę do TK w celu stwierdzenia jej zgodności z Konstytucją. Jest jeszcze jedna istotna różnica gdy chodzi o procedurę ustawodawczą budżetową – art.225 „Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu, Prezydent Rzeczypospolitej może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu”.

Funkcja kreacyjna czyli powoływanie innych naczelnych organów państwowych lub udział w powoływaniu.

W niektórych przypadkach ta funkcja kreacyjne jest wykonywana tylko przez Sejm, w innym przypadku Sejm i Senat biorą udział w powoływaniu niektórych naczelnych organów, albo jeszcze w przypadku innych organów udział w powoływaniu ma Sejm, Senat jak i inne jeszcze organy np. Prezydent lub inne instytucję, a więc sposób wykonywania tej funkcji kreacyjnej jest bardzo zróżnicowany.

Powoływanie Rady Ministrów

Udział w powoływaniu rządu bierze ze strony parlamentu tylko Sejm z wyłączeniem Senatu ale także bardzo istotną rolę odgrywa tutaj Prezydent. Głos decydujący przy powoływaniu rządu ma Sejm. Z punktu widzenia formalnego te nominację są podpisywanie przez Prezydenta, to Prezydent powołuje premiera i na jego wniosek ministrów. To, że Sejm ma głos decydujący wynika z zasad systemów rządów z jakim mamy do czynienia w Polsce, mianowicie jest to system parlamentarno-gabinetowy, a według tego systemu rola Prezydenta w powoływaniu rządu ma charakter czysto formalny, a decyzja główna należy do Sejmu. Obecna Konstytucja przewiduje trzy etapy powoływania rządu, które mają w stosunku do siebie charakter alternatywny tzn. Jeżeli jest powoływany rząd, rozpoczyna się ta procedura od pierwszej próby i jeśli ona zakończy się skutecznym powołaniem rządu to druga i trzecia procedura w ogóle nie wchodzą w grę. A więc ta druga i trzecia procedura mają charakter awaryjny, alternatywny mianowicie jeśli pierwsza próba się nie powiedzie przechodzi się do drugiego etapu. Jeżeli druga procedura okaże się skuteczna to kończy się cała procedura. Dopiero gdy i druga próba będzie nieskuteczna przechodzi się do trzeciej procedury czyli tej ostatecznej, awaryjnej. A jeżeli i trzecia próba się nie powiedzie wtedy Prezydent skraca kadencje sejmu i tym samym Senatu. Prezydent zarządza nowe wybory.

Do powoływania nowego rządu dochodzi gdy poprzedni rząd podaje się do dymisji.

Pierwszy etap dotyczący powoływania nowego rządu jest uregulowany w art.154 pkt.1 i 2. Są tutaj określone terminy na dokonanie pewnych czynności. Ta pierwsza procedura składa się z dwóch części. Pierwszym krokiem jest działanie Prezydenta i Konstytucja określa, że w ciągu 14 dni od złożenia dymisji Prezydent powinien powołać, mianować nowy rząd. Czytamy w tym przepisie: „Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, który proponuje

skład Rady Ministrów” i w ciągu 14 dni od dymisji poprzedniej Rady Ministrów Prezydent powinien powołać ten rząd i odebrać przysięgi. I gdyby na tym kończyła się ta procedura powoływania rządu mielibyśmy do czynienia z całkowicie innym systemem rządów, z systemem prezydencko-parlamentarnym. Dlatego, że jedynie wola Prezydenta liczyłaby się. Ale z powodu, że mamy do czynienia z innym systemem jest jeszcze drugi etap – Sejmowy. Od złożenia przysięgi w ciągu 14 dni tenże rząd musi ubiegać się o wotum zaufania Sejmu. A więc premier przedstawia Sejmowi program swego działania jest to tzw. exposé i następnie przeprowadzane jest głosowanie w sprawie udzielenia wotum zaufania. I Konstytucja przewiduje, że takie wotum zaufania Sejm uchwala bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, a w razie nieudzielenia wotum zaufania tenże rząd musi podać się do dymisji.

Drugi i trzeci etap mają charakter fakultatywny, alternatywny czyli do drugiego etapu dochodzi wtedy gdy nie powiedzie się ta pierwsza próba. Upłyną terminy na podjęcie decyzji. Tu należy rozważyć dwie okoliczności z powodu których ten pierwszy etap będzie nieskuteczny dlatego, że ten pierwszy etap składa się z dwóch części. Pierwsza część to działania prezydenta i one mogą nie dać efektu, wyniki wyborów dały by kilka możliwości tworzenia koalicji i rozmowy podjęte przez desygnowanego premiera nie dałyby efektu, a więc nie doszłoby do porozumienia między partiami politycznymi co do utworzenia koalicji, warunków tworzenia takiej koalicji i premier w ciągu tych 14 dni nie przedstawiłby kandydatów Prezydentowi, a więc prezydent nie mógłby wtedy mianować nowego rządu. To pierwsza, teoretyczna, możliwość, do tej pory nigdy się nie zdarzyło. Druga możliwość, bardziej realna, mianowicie Prezydent mianuje nowy rząd, ale tenże rząd nie uzyska wotum zaufania w drugim etapie czyli Sejm odrzuci ten rząd. Do tej pory również się nie zdarzyło, ponieważ Prezydencji szanują zasadę że Premierem zostaje przewodniczący zwycięskiej partii lub ktoś wskazany przez tą partię.

Bez względu na przyczynę z jakiego powodu ten pierwszy etap nie doprowadzi do skutku będziemy mieli do czynienia z kolejną próbą czyli konstytucja przewiduje drugi etap. Reguluje to art.154 ust.3, w którym czytamy - w razie nie powołanie Rady Ministrów w pierwszej procedurze lub nie udzielenia jej wotum zaufania Sejm w ciągu 14 dni, od upływu terminów tych wcześniejszych, wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków rządu bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, a Prezydent powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera przysięgę od jej członków. Czyli w tym przypadku mamy do czynienia jak dyby z odwróceniem kolejności dokonywanych czynności – Sejm wybiera a Prezydent mianuję. Prezydent jest zobowiązany do wybrania tak mianowanego rządu i odebrania przysięgi. Zarówno jeżeli rząd zostanie powołany w pierwszym lub w drugim etapie będą to sądy większościowe. Jeżeli większość bezwzględna w tym drugim etapie istniałaby w Sejmie no to nie powinno być problemu z powołaniem nowego rządu. W tym wypadku Prezydent jest zobowiązany do mianowania tak wybranego rządu i odebrania przysięgi od Premiera i pozostałych ministrów. A więc rola Prezydenta jest tu bardzo ograniczona. Prezydent nie ma prawa odmówić nominacji tak wybranego rządu większościowego przez Sejm. Może jednak zdarzyć się, że w Sejmie takiej większości nie będzie, a więc w drugim etapie rząd nie zostałby powołany. Będziemy mieli wtedy do czynienia z ostateczną, trzecią próbą powoływania rządu. Ten trzeci etap jest powtórzeniem pierwszego, a więc znów Prezydent mianuję Premiera i na jego wniosek mianuje pozostałych członków rządu, odbiera przysięgę i na to ma znów 14 dni od upływu tego poprzedniego terminu, a tak mianowany rząd musi uzyskać wotum zaufania od Sejmu, a więc znów mamy do czynienia z 2 częściami tego trzeciego etapu. Najpierw Prezydent mianuję a następnie Sejm w ciągu 14 dni od mianowania powinien udzielić wotum zaufania. Nie do końca jest to powtórzenie pierwszego etapu. Jest istotna różnica. Mianowicie tym razem Sejm będzie udzielał wotum zaufania zwykłą większością głosów. Oznacza to, że w tym trzecim etapie może być powołany rząd mniejszościowy (więcej za aniżeli przeciw). Jeśli taką większością Sejm udzieliłby wotum zaufania będzie to rząd skutecznie powołany, mogący działać w czasie nieokreślonym, bo w każdym przypadku rząd jest powoływany na czas nieokreślony, nie na okres kadencji Sejmu dlatego, że w trakcie kadencji mogą zaistnieć różnego rodzaju okoliczności które doprowadzą do jego dymisji. Gdyby i w tym trzecim etapie Prezydentowi nie udało się mianować nowego rządu lub gdyby ten rząd mianowany przez Prezydenta nie uzyskał wotum zaufania skutek będzie jednoznaczny – Konstytucja przewiduje, że w takiej sytuacji Prezydent skraca kadencję i zarządza nowe wybory, a do czasu podjęcia kolejnych prób powoływania rządu już po pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu działałby rząd mianowany przez Prezydenta w trzecim etapie pomimo tego, że nie uzyskał wotum zaufania. Taki rząd musiałby podać się do dymisji ale w każdym przypadku jeśli rząd z jakiegokolwiek powodu składa dymisję i Prezydent ją przyjmuję to nie oznacza to odejścia tego rządu, że on zaprzestaje pełnienia swoich obowiązków, Prezydent przyjmując dymisję ma obowiązek powierzenia temuż zdymisiowanemu rządowi pełnienia dalszych obowiązków na czas nieokreślony tzn. do czasu powołania kolejnego rządu.

Rozwiązania wcześniejsze:

Mała konstytucja z ’92 roku. Przewidywała bardziej skomplikowaną procedurę powoływania rządu aniżeli obecna dlatego, że przywidzianych było tam aż 5 etapów powoływania rządu. Jeśli porównamy obecne rozwiązania z tymi z małej konstytucji z ’92 roku to jeden wniosek się tu nasuwa – że dzisiejsze 3 etapy są tymi 3 pierwszymi etapami z małej konstytucji. Czyli były te trzy etapy ale mała konstytucja dodawała jeszcze 2 kolejne. Oznacza to, że obecna konstytucja uprościła, a ściślej mówiąc skróciła, tą procedurę powoływania rządu. Przyczyną wyeliminowania tych dwóch ostatnich etapów jest niemożliwość powołania rządu powoduje przedłużający się kryzys rządowy w państwie. Jeśli w małej konstytucji przewidziano aż 5 etapów to oznaczałoby, gdyby tak w praktyce zaistniała taka sytuacja, iż ten kryzys byłby przedłużony w nieskończoność tzn. znacznie bardziej aniżeli obecnie.

Czwarty i piąty etap z małej konstytucji miałyby również charakter fakultatywny, czyli w razie nie udzielenia wotum zaufania rządowi powołanemu przez Prezydenta istniała możliwość dojścia do skutku czwartego etapu który byłby powtórzeniem drugiego tzw. Sejm wybierałby Premiera i na jego wniosek ministrów też zwykłą większością głosów a Prezydent miał obowiązek mianować tak powołany rząd. Konstytucja zakładała że i ten czwarty etap może okazać się bezskutecznym czyli Sejm nawet zwykłą większością głosów nie będzie w stanie powołać nowego rządu, wtedy mała konstytucja przewidywała dla Prezydenta dość istotne uprawnienie. A więc w małej konstytucji rola Prezydenta przy powoływaniu rządu była znacznie zwiększona. Mianowicie po bezskutecznym czwartym etapie powołania rządu Prezydent miał dwie możliwości – albo skracał kadencję Sejmu albo mianował rząd prezydencki samodzielnie bez udziału Sejmu. Tak powołany w piątym etapie rząd prezydencki nie byłby rządem powołanym na czas nieokreślony, mała konstytucja przewidywała że taki rząd byłby powołany maksymalnie na 6 miesięcy i w ciągu tych 6 miesięcy Sejm musiałby się ustosunkować wobec tegoż rządu prezydenckiego. I Sejm miałby dwie możliwości – Sejm mógłby udzielić wotum zaufania temu rządowi w ciągu tych 6 miesięcy, Sejm mógł też ten rząd odrzucić, mógł go nie zaakceptować ale tylko w jeden sposób, mianowicie ten rząd prezydencki mógłby zostać obalony w trybie tzw. konstruktywnego wotum nieufności czyli Sejm mógłby na swój własny wniosek wybrać nowego Premiera bezwzględną większością głosów, a więc byłby to zdecydowany sprzeciw wobec rządu prezydenckiego. Ten termin 6 miesięcy, jego upływ powodowałby istotne konsekwencję. Mianowicie gdyby Sejm nie podjął żadnej z tych dwóch decyzji, czyli oznaczałoby to że Sejm jest niezdolny do podjęcia jakiejkolwiek decyzji, po upływie tych 6 miesięcy prezydent miałby obowiązek skrócić kadencję Sejmu. dopiero po tylu próbach byłoby obligatoryjne skrócenie kadencji Sejmu.

Praktyka konstytucyjna wyraźnie wskazuje, że po każdych wyborach, kiedy dochodziło do dymisji rządu, były tworzone rządy większościowe wobec tego nie było potrzeby stosować drugiego, trzeciego czy kolejnych etapów tych procedur awaryjnych. Ale w trakcie kadencji były jednak przypadki dymisji. Możemy wskazać tylko jeden przypadek kiedy były wykorzysta wszystkie trzy etapy tworzenia rządu. Było to pod rządem obecnej konstytucji, mianowicie w 2004 roku. Było to w środku kadencji. Dymisja nastąpiła z powodu rezygnacji ze strony Premiera.

Drugi sposób realizacji funkcji kreacyjnej jest to powoływanie kilku organów wyłącznie przez Sejm. Możemy wymienić trzy organy w ramach której to możliwości są one powoływane.

Po pierwsze jest to wybór sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Sejm wybiera 15 sędziów na 9-letnią kadencje bezwzględną większością głosów na wniosek posłów, prezydium sejmu. wybór dokonywany jest w sposób indywidualny, a więc każdy oddzielnie. W razie zwolnienia się stanowiska w TK, z jakiejkolwiek przyczyny, Sejm dokonuje wyboru uzupełniającego i wybiera nowego sędziego też na 9 lat. Sam Trybunał nie ma kadencji, jest to organ ciągle urzędujący.

Drugi organ którego członkowie są również wybierani przez Sejm to Trybunał Stanu. Sejm wybiera wszystkich członków Trybunału Stanu z wyjątkiem przewodniczącego. Dlatego, że Konstytucja przewiduje iż przewodniczącym Trybunału Stanu jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, który jest mianowany przez Prezydenta na okres 6-letniej kadencji. Sejm wybiera 2 zastępców przewodniczącego i 16 członków. Wybór dokonywany jest na okres kadencji Sejmu. A więc wybór dokonywany jest jednocześnie, chyba że w trakcie kadencji nastąpi opróżnienie jakiegoś stanowisko wtedy Sejm dokonałby wyboru uzupełniającego ale też do końca swojej kadencji. W razie przedłużenia lub skrócenia kadencji Sejmu odpowiednio będzie to skutkowało także w stosunku do sędziów Trybunału Stanu.

Trzeci organ wybierany przez Sejm to Prezes Narodowego Banku Polskiego. Wybiera go Sejm na wniosek Prezydenta na 6-letnią kadencję.

Trzeci sposób realizacji funkcji kreacyjnej to wybór kilku jednoosobowych organów państwowych dokonywany prze Sejm za zgodą Senatu.

Bez względu na to czy te regulację są zawarte w samej Konstytucji czy w ustawach zwykłych zawsze używana jest jednakowa formuła – że Sejm wybiera daną osobę na dane stanowisko za zgodą Senatu. Oznacza to, że Senatowi przysługuję prawo weta absolutnego. Brak zgody jest odrzuceniem wyboru dokonanego przez Sejm i Sejm nie może tego weta przełamać. Rola Sejmu sprowadza się do wskazania kandydata, który może być zaakceptowany prze Senat albo odrzucony. W Konstytucji przewidziane są dwa jednoosobowe organy. Mianowicie jest to Prezes Najwyższej Izby Kontroli oraz Rzecznik Praw Obywatelskich. W art.205 stanowi, że Prezes NIK jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na 6 lat. A w art.209 czytamy – Rzecznik Praw Obywatelskich jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na 5 lat.

Na podstawie ustaw zwykłych natomiast do tej grupy należy zaliczyć kilka dalszych stanowisk, które są obsadzane w identyczny sposób. A więc jest to: Rzecznik Praw Dziecka, Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych, Prezes Instytutu Pamięci Narodowej i Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej.

Ostatnia, czwarta forma realizacji funkcji kreacyjnej to jest wybór członków do organów kolegialnych i wyboru dokonuje zarówno Sejm jak i Senat ale oprócz tego do składu tych organów wchodzą inne osoby mianowane np. przez Prezydenta albo wybierane przez określone środowiska zawodowe i są to cztery rady. A więc jest to: Krajowa Rada Sądownictwa (Sejm wybiera czterech posłów ze swego składu a Senat wybiera 2 senatorów), Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (członkowie są wybierani przez Sejm, Senat i Prezydenta spoza posłów i senatorów), Rada Polityki Pieniężnej (organ wewnętrzny w NBP; Sejm, Senat i Prezydent mianują po 3 członków spoza grona posłów i senatorów), Krajowa Rada Prokuratury (Sejm wybiera 4 członków, Senat 2 członków i Prezydent jednego członka).

Funkcja kontrolna – sprawowanie kontroli nad innymi naczelnymi organami państwowymi.

Rola obydwu izb w zakresie realizacji funkcji kontrolnej jest bardzo zróżnicowana, tak bardzo, że w całości funkcja kontrolna należy tylko do Sejmu. Senat nie uczestniczy w sprawowaniu kontroli nad innymi organami z bardzo drobnym tylko wyjątkiem.

W jaki sposób ta funkcja kontrolna jest przez Sejm realizowana i w stosunku do jakich organów:

Po pierwsze w stosunku do niektórych organów Sejmowi nie przysługują żadne uprawnienia kontrolne. Są to: organy sądowe(są niezawisłe, niezależne zarówno od władzy ustawodawczej jak i wykonawczej; działalność Sądu Najwyższego, NSA i pozostałych sądów powszechnych i szczególnych nie podlegają kontroli ze strony Sejmu, także działalność Trybunały Konstytucyjnego i Trybunału Stanu nie podlegają kontroli ze strony Sejmu; Konstytucja i ustawy o tych organach przewidują jednak pewne formy współpracy, kontaktowania się pomiędzy tymi organami władzy sądowniczej a Parlamentem ale te przewidziane instrumenty nie dają możliwości ingerencji w działalność tychże organów dlatego, że one są niezależne od władzy ustawodawczej jak i wykonawczej. Sejm co prawda wybiera sędziów TK, TS, Prezydent mianuję wszystkich pozostałych sędziów ale to nie daje tym organom prawa do ingerencji, do kontroli ich działalności; mianowicie zarówno TK, TS, Sąd Najwyższy jak i NSA składają informację Sejmowi i Senatowi ze swej działalności ze swej działalności ale informacje te nie mogą stanowić przedmiotu dyskusji czy krytyki). Są organy w stosunku do których Sejmowi i częściowo Senatowi przysługują bardzo ograniczone uprawnienia o charakterze kontroli – Prezydent i Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Co prawda Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem ani przed nikim innym, oznacza to, że działalność Prezydenta nie może być oceniana z jakiejkolwiek strony, z jakiegokolwiek powodu ani w Sejmie ani w Senacie. Ale Konstytucja przewiduje odpowiedzialność konstytucyjną jaką Prezydent ponosi za sprawowanie swego urzędu czyli za naruszenie Konstytucji. Jest to odpowiedzialność egzekwowana przez TS w stosunku do prezydenta, ale rola Sejmu i Senatu jaka jest przewidziana w Konstytucji sprowadza się do postawienia Prezydenta w stan oskarżenia.

Drugi organ w stosunku do którego te uprawnienia kontrolne są też bardzo ograniczona to jest Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Organ ten ponosi zarówno odpowiedzialność polityczną jak i konstytucyjną za swoją działalność. Odpowiedzialność konstytucyjną ponoszą członkowie Krajowej Rady Radiofonii przed TS, ale postawienie ich w stan oskarżenia należy do Sejmu. natomiast odpowiedzialność polityczna jest egzekwowana zarówno przez Sejm, Senat i dodatkowo jeszcze przez Prezydenta dlatego że te trzy orany powołują członków Krajowej Rady Radiofonii i ustawa o Radiofonii i Telewizji przewiduje iż corocznie Krajowa Rada składa sprawozdanie ze swej działalności. To sprawozdanie jest oceniane. To mogłoby doprowadzić do dymisji KRRiT w razie odrzucenia tego sprawozdania, ale przez wszystkie trzy organy.

W największym stopniu ta funkcja kontrolna realizowana przez Sejm dotyczy działalności Rady Ministrów i poszczególnych członków rządu.

Kontrola sprawowana przez Sejm jako izbę, czyli te środki kontroli będą egzekwowane na posiedzeniach plenarnych izby. Zgodnie z założeniami systemu parlamentarno-gabinetowego Sejm egzekwuje dwa rodzaje odpowiedzialności w stosunku do rządu i jego członków. Jest to odpowiedzialność polityczna i odpowiedzialność konstytucyjna. Największe znaczenie na odpowiedzialność polityczna, rząd ponosi pełną odpowiedzialność za realizowaną przez siebie politykę jak i poszczególni członkowie także ponoszą odpowiedzialność polityczną przed Sejmem. Jakie środki prawne realizacji, egzekwowania tej kontroli, odpowiedzialności politycznej przewiduje nasza Konstytucja? Są to tradycyjne środki egzekwowania tej odpowiedzialności, tradycyjnie istniejące w systemie parlamentarno gabinetowym. W tramach odpowiedzialności politycznej Konstytucja nasza przewiduje dwa instrumenty kontroli:

1. Wotum zaufania – Konstytucja nasza przewiduje trzy formy wotum zaufania:

   • Udzielane w związku z powoływaniem nowego rządu – na wniosek Premiera w pierwszym i trzecim etapie. Kryterium oceny jest exposé Premiera.

   • Art.160 Konstytucji – udzielane na wniosek Premiera w trakcie kadencji rządu. Konstytucja w tym artykule stanowi, że Prezes Rady Ministrów może zwrócić się do Sejmu o wyrażenia RM wotum zaufanie, udzielenie wotum zaufania następuje większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, czyli zwykłą większością głosów. Podstawą do podjęcia lub odrzucenia wniosku o wotum zaufania będą dotychczasowe dokonania tego rządu. Taka uchwała ma charakter solidarny. Nasza konstytucja nie przewiduje indywidualnego wotum zaufania. Konsekwencją odmowy udzielenia takiego wotum zaufania w tym trzecim przypadku, wg art.160, gdyby Sejm odmówił udzielenia wotum zaufania konsekwencją będzie dymisja rządu. Tak jak w dwóch poprzednich sytuacjach. Premier nie ma obowiązku wystąpienia z takim wotum ufności w czasie trwania kadencji. Wniosek Premiera ma charakter fakultatywny. W praktyce nie zdarzyły się takie przypadki.

2. Wotum nieufności – jest to decyzja o charakterze negatywnym w stosunku do rządu czy poszczególnych członków rządu, a więc nie może być uchwalane na wniosek premiera czy ministra. Jedynym po podmiotem, który może wnioskować o uchwalenie wotum nieufności są posłowie. Konstytucja określa zawsze jaka grupa posłów może taki wniosek złożyć. Wyróżniamy 2 rodzaje wotum nieufności:

   • Solidarne wotum nieufności – uchwała skierowana do całego rządu. Oznacza negatywną ocenę kierunku polityki rządu, negatywna ocena dotychczasowej działalności rządu. Nie dotyczy programu, zamierzeń działania rządu. Możemy mówić o kilku rodzajach tego solidarnego wotum nieufności:

     • Zwykłe wotum nieufności – najczęściej spotykana forma; najczęściej jest ono uchwalane zwykłą większością głosów, niekiedy konstytucję mogą przewidywać kwalifikowaną większość (np. bezwzględną). Takie zwykłe wotum nieufności oznacza obowiązek rządu podania się do dymisji – premier składa dymisję w imieniu całego rządu na ręce prezydenta. Prezydent ma obowiązek przyjąć taką dymisję. Następnie mamy do czynienia z procedurą powoływania nowego rządu. W zależności od sytuacji politycznej możemy mieć do czynienia z bardzo negatywnymi skutkami. To zwykłe wotum nieufności, zwłaszcza uchwalane zwykłą większością głosów może prowadzić do nadużywania tego środka, prowadzi to do zbyt częstych zmian rządu, a zwłaszcza w sytuacji braku jakieś stabilnej większości w Sejmie może prowadzić do trudności z powołaniem nowego rządu. Dlatego w doktrynie to zwykłe wotum nieufności często bywa określane mianem destruktywnego wotum nieufności. Fakt zbyt częstego stosowania wotum nieufności prowadzi w rzeczywistości do wypaczenia celu jakiemu służyć ma wotum nieufności. Nie jest wtedy środkiem kontroli Sejmu nad polityką rządu, tylko jest środkiem rozgrywek politycznych pomiędzy różnymi partiami reprezentowanymi w Sejmie. Mamy do czynienia z drugą formą zwykłego wotum nieufności. Zmodyfikowane wotum nieufności – modyfikacja polega na skutkach prawnych takiej uchwały sejmu. Prezydent nie ma obowiązku przyjęcia tej dymisji. Prezydent albo przyjmuję dymisję albo rozwiązuje Sejm.

W praktyce: rządy upadały często do roku 1926. Dokonano istotnej zmiany konstytucji marcowej (nowela sierpniowa). Wśród zmian jakie zostały wprowadzone była jedna, która dotyczyła modyfikacji wotum nieufności. Należy tu wziąć pod uwagę dwie zmiany: głosowanie nad wnioskiem o wotum nieufności nie może odbyć się na tym samym posiedzeniu na którym wniosek został zgłoszony, druga kwestia: Prezydent na wniosek RM może skrócić kadencję Sejmu, tylko raz z tego samego powodu.

W okresie III RP, od ’89 roku kiedy obowiązywała jeszcze konstytucja z ’52 roku nie było wotum nieufności. Wotum nieufności pojawi się dopiero w małej konstytucji z ’92 roku. W malej konstytucji przewidywano zwykłe wotum nieufności, ale zmodyfikowane. Prezydentowi przekazano możliwość skracania kadencji bez wniosku RM. Prezydent miał dwie możliwości – albo przyjąć dymisję rządu, albo skrócić kadencję sejmu.

W okresie obowiązywanie małej konstytucji tylko raz wykorzystano zwykłe wotum nieufności ze skutkiem negatywnym dla sejmu. Pod koniec maja ’93 roku Sejm uchwalił zwykle wotum nieufności dla rządu pani premier Hanny Suchockiej.

Obecna konstytucja nie przewiduje zwykłego wotum nieufności. Dlatego, że przewiduje 3 formę solidarnego wotum nieufności, zmienioną w największym stopniu – konstruktywne wotum nieufności. Oznacza, że jednocześnie (w jednej uchwale) Sejm udziela wotum nieufności dotychczasowemu rządowi i w tej samej uchwale wybiera się nowego premiera. Było ono także przewidziane w malej konstytucji z ’92 roku. do uchwalenia tego wotum nieufności potrzebna jest absolutna większość głosów(231). Z wnioskiem o takie wotum nieufności może wystąpić 46 posłów, we wniosku musi być wskazany kandydat na nowego premiera. W sejmie odbędzie się jedno głosowanie – o wybór nowego premiera. Skutki prawne powodowane przez taką uchwałę: wybór nowego premiera oznaczać będzie obowiązek złożenia dymisji przez dotychczasowego premiera na ręce Prezydenta, Prezydent będzie miał obowiązek przyjąć tą dymisję i Prezydent będzie musiał mianować nowego premiera. Wykorzystana została ta forma w ’82 roku w Niemczech. W Polsce nie było przypadków wykorzystania tego konstruktywnego wotum nieufności.

Konstruktywne wotum nieufności zostało wykorzystane w trakcje obowiązywania małej konstytucji z ’92 roku. Miało to miejsce w ’95 roku. Zostało uchwalone nie przez opozycję ale przez koalicję rządzącą. Chodziło o zmianę na stanowisku premiera.

• Indywidualne (selektywne) wotum nieufności – uchwała skierowana w stosunku do poszczególnych członków rządu. Nie może być uchwalone w stosunku do premiera ponieważ jeżeli sejm uchwaliłby wotum nieufności tylko dla premiera to odejście premiera odznaczałoby odejście całego rządu.

Art.159 – Sejm może wyrazić ministrowi wotum nieufności. Wniosek o takie wotum nieufności może być zgłoszony przez co najmniej 69 posłów. Głosowanie w tej sprawie wymaga absolutnej większości głosów.

Praktyka: wniosków o wotum nieufności dla poszczególnych ministrów było bardzo dużo. W okresie obowiązywania tej konstytucji ani razu nie udało się uchwalić indywidualnego wotum nieufności. Gdyby sejm taką uchwałę podjął minister musi podać się do dymisji, a Prezydent musi dymisję przyjąć. Uzupełnienie składu rządu - na wniosek premiera prezydent powoła nowego ministra (bez udziału sejmu).

Jest to zwykłe wotum nieufności.

Absolutorium – jest to uchwała sejmu wyrażająca pozytywną ocenę działań rządu w zakresie wykonania ustawy budżetowej za rok ubiegły.

Regulacja konstytucyjna tych zagadnień zawarta jest w art.226 gdzie jest określona procedura postępowania w tym zakresie i są określone skutki tych działań. Konstytucja nasza określa terminy na dokonanie czynności w ramach procedury absolutoryjnej – RM w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa. Sejm rozpatruje przedłożone sprawdzanie i po zapoznaniu się z opinią NIK-u podejmuje u ciągu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania uchwałę o udzieleniu lub o odmowie udzielenia RM absolutorium.

Skutki prawne: w przypadku gdy sejm udzieli rządowi absolutorium nie powoduje to żadnych skutków negatywnych; odmowa udzielenia absolutorium jest negatywną oceną działań rządu w zakresie wykonania ustawy budżetowej – konstytucja nie precyzuje w sposób bezpośredni skutków prawnych (w małej konstytucji RM miała obowiązek podania się do dymisji). Można wiąż pod uwagę 3 sytuację:

1. Jeżeli jest to nowy rząd, który nie wykonywał budżetu w roku ubiegłym to byłoby jasne że uchwała jest skierowana do poprzedniego rządu. Byłaby to negatywna ocena działań poprzedniego rządu. Nie było by żadnego skutku prawnego.

2. Jeżeli zostałby powołany ten sam rząd, który wykonywał ustawę budżetową i zakładając, że Sejm nie udzielił mu absolutorium. Konstytucja obecna nie przewiduje obowiązkowego dymisjonowania, ale premier powinien poczuć się, z punktu widzenia politycznego, do złożenia dymisji. Konstytucja przekazuje premierowi jeden instrument prawny – rezygnacje. Gdyby premier nie złożył dymisji można go do niej zmusić – konstruktywne wotum nieufności, odpowiedzialność indywidualna, odpowiedzialność konstytucyjna za naruszenie ustawy budżetowej.

Możemy wyróżnić także środki kontrolne, które są realizowane przez komisję sejmowe w stosunku do rządu lub poszczególnych jego członków. Te sprawy są uregulowane w akcie wewnętrznym Sejmu – w regulaminie Sejmu.

Środki jakie możemy tu wyróżnić: żądanie obecności członka rządu na posiedzeniu komisji, poza tym regulamin przewiduje iż komisję mogą dokonywać bieżącej kontroli działalności danego resortu i instytucji im podległych i na podstawie tych zgromadzonych informacji i materiałów komisję mogą formułować opinię. Jest to najłagodniejszy środek prawnego oddziaływania ze strony komisji. Opinia nie ma charakteru wiążącego. Mogą być dwa rodzaje opinii – pozytywne kiedy komisja nie ma zastrzeżeń, jak i negatywne kiedy komisja zgłasza pewne uwagi, zastrzeżenia. Jeżeli natomiast komisja po przeprowadzonej kontroli uzna, że należy jednak wystąpić do członka rządu z pewnymi sugestiami i postulatami czy żądaniami wtedy komisja może skorzystać z drugiego środka oddziaływania przewidzianego w regulaminie są to tzw. dezyderaty komisji sejmowych. Dezyderat zawiera już żądanie konkretnego działania w konkretnej sprawie ze strony ministra, ale dezyderat jednak nie ma charakteru prawnie wiążącego. Minister ma jedynie obowiązek udzielenia odpowiedzi na piśmie. Komisja może zmusić ministra do odpowiedniego działania w sytuacji gdy minister np. nie reaguje na dezyderat albo odmawia jego realizacji, a komisja obstaje przy swoim stanowisku – regulamin przewiduje trzeci środek oddziaływania – może wystąpić z projektem rezolucji (rezolucja jest uchwałą sejmu). Sejm będąc organem nadrzędnym nad całą RM i poszczególnymi jej członkami podejmuję uchwałę o charakterze prawnie wiążącym, a wiec minister jest zobowiązany do realizacji rezolucji. Jeżeli tego nie uczyni to Sejm dysponuje kolejnymi środkami oddziaływania – wniosek o wotum nieufności. Po za tym Konstytucja i regulamin sejmu przewidują także pewne środki prawne w zakresie realizacji tej funkcji kontrolnej, które mogą być stosowane, wykorzystywane przez poszczególnych posłów. Konstytucja przewiduje dwa środki kontroli w tym zakresie – interpelację i zapytania poselskie (art.115 – Prezes RM i pozostali członkowie RM mają obowiązek udzielenia odpowiedzi na interpelację i zapytania poselskie w ciągu 21 dni), nowa konstytucja dodaje kolejny środek – pytania w sprawach bieżących, a regulamin dodaje czwarty środek – informację w sprawach bieżących. Każdy z tych środków jest w inny sposób realizowany i powoduje inne konsekwencje. Do ’97 roku kiedy były tylko dwa środki – interpelację i zapytania – odpowiedzi udzielane w tym zakresie przez członków rządu mogły być przedmiotem obrad całej izby. Obecnie, ze względu na zwiększoną ilość, jedynie informację bieżące i pytania w sprawach bieżących mogą być przedmiotem obrad na posiedzeniach plenarnych. Natomiast odpowiedzi na interpelację i zapytania są udzielane jedynie w formie pisemnej i minister ma obowiązek udzielenia tej odpowiedzi w ciągu 21 dni.

Procedura wykorzystywania tych dwóch środków kontrolnych jest podobna, wręcz identyczna. Poseł indywidualnie kieruje to pytanie do ministra za pośrednictwem marszałka sejmu. w zasadzie bardzo trudno jest w praktyce wskazać merytoryczną różnice dlatego, że regulamin określa to w bardzo enigmatyczny sposób. Regulamin stanowi, że poseł kieruje interpretacje w sprawach o zasadniczym znaczeniu, natomiast zapytania w sprawach o jednostkowym charakterze. Minister przesyła tą odpowiedź na ręce marszałka sejmu, a ten przekazuję ją odpowiedniemu posłowi. Poseł Mozę tą odpowiedź przyjąć jako zadowalającą, albo może wystąpić z żądaniem o dodatkowe wyjaśnienia.

Pytania w sprawach bieżących i informację bieżące mają nieco inny charakter dlatego, że one mogą być przedmiotem debaty na posiedzeniu plenarnym. Żądanie udzielenia informacji w sprawach bieżących może być kierowanie przez gru pęco najmniej 15 posłów, albo przez klub poselski. Takie żądanie udzielenia informacji ze strony premiera czy ministra kierowane jest przez grupę posłów na ręce marszałka sejmu, a następnie prezydium sejmu ustala które z tych informacji bieżące będą przedstawione na posiedzeniu plenarnym sejmu.

Na posiedzeniu plenarnym poseł ustnie przedstawia swoje żądanie informacji a minister lub w jego imieniu przedstawiciel ministerstwa przedstawia ustnie, na posiedzeniu plenarnym odpowiedź. Następnie może odbyć się debata nad tą informacją. Posłowie mogą zadawać dodatkowe pytania. Może wywiązać się dyskusja na dany temat. W przypadku pytań w sprawach bieżących mogą one być zadawane indywidualnie przez poszczególnych posłów, a zapytywany członek rządu ma obowiązek udzielenia odpowiedzi. I znów na posiedzeniu plenarnym poseł przedstawia swoje pytanie, a przedstawiciel rządu udziela odpowiedzi. Nie są to pytania zadawane na żywo. Minister musi mieć czas na przygotowanie odpowiedzi. Dzień przed posiedzeniem poseł który chce zadać pytanie powinien je skierować od Marszalka Sejmu, który przekazuje jego treść do ministra.

Regulamin senatu daje wepną możliwość senatorom pewnego oddziaływania na rząd i jego członków, oddziaływania o charakterze kontrolnym, mianowicie na każdym posiedzeniu plenarnym senatu senatorowie mogą przedstawiać tzw. oświadczenia senatorskie. Treść tego oświadczenia nie może dotyczyć spraw rozpatrywanych na bieżącym posiedzeniu Senatu. Te oświadczenia najczęściej dotyczą pewnych kierunków polityki działań rządu i jego członków. W tych oświadczeniach senatorowie żądają pewnych informacji, zgłaszają pewne sugestię, uwagi pod adresem ministrów lub premiera lub całego rządu. Członek rządy po adresem którego takie oświadczenie zostanie skierowane ma obowiązek udzielić odpowiedzi senatorowi.

Kolejną funkcją jest funkcja Sejmu i Senatu w zakresie spraw zagranicznych. Możemy wskazać tutaj dwie kompetencję:

1. Jest to wyrażanie zgody na ratyfikacje umów międzynarodowych – umowy międzynarodowe są zawierane przez rząd a następnie ratyfikowane przez prezydenta. Konstytucja przewiduje, w stosunku do bardzo znaczącej części umów międzynarodowych, jeszcze dodatkowy wymóg przed ratyfikacją – art.89: Ratyfikacja przez RP umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie (a więc prezydent nie może dokonać ratyfikacji w sposób samodzielny) w tym artykule są wymienione przedmioty, których te umowy dotyczą. Konstytucja przewiduje jeszcze jedną procedurę w zakresie wyrażania zgody na ratyfikację szczególnej kategorii umów międzynarodowych – art.90: przedmiotem tych umów międzynarodowych jest przekazanie przez RP organizacji międzynarodowej albo organowi międzynarodowemu kompetencji organów władzy państwowej w niektórych sprawach. Ze względu na szczególny charakter tej umowy ratyfikacja może być przeprowadzona także po uprzedniej zgodzie wyrażonej albo w trybie parlamentarnym (w drodze ustawy uchwalonej przez sejm i senat – może być uchwalona przez sejm większością 2/3 głosów i przez senat także większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów jednej i drugiej izby – ustawa konstytucyjna o szczególnej mocy prawnej) albo w trybie referendalnym.

2. Art.116 Konstytucji – decydowanie o stanie wojny i zawarciu pokoju. Chodzi tylko i wyłącznie o wojnę obronną – w razie napaści na terytorium RP, albo gdy z umów międzynarodowych wynika obowiązek wspólnej obrony przed napaścią na inny kraj, który jest członkiem organizacji międzynarodowej. Ze względu na szczególny, pilny charakter sprawy Konstytucja przewiduje zastępstwo – jeżeli sejm nie może się zebrać na posiedzeniu, a jest pilna potrzeba podjęcia tej decyzji, o stanie wojny postanawia prezydent RP. W przypadku zawierania pokoju Konstytucja nie przewiduje zastępstwa, dlatego że wyrażenie zgody na podjęcie uchwały o zawarciu pokoju nie jest sprawą pilną.

Konstytucja nasza przewiduje jeszcze kilka innych kompetencji Sejmu lub Senatu, w zasadzie trudno jest znaleźć jakąś wspólną nazwę dla tychże kompetencji dlatego, że każda z nich dotyczy innej sprawy, które między sobą merytorycznie nie są związane. Można by było wyodrębnić inny punkt kompetencji sejmu i senatu.

• Zarządzanie referendum - konstytucja przewiduje 2 sposoby zarządzania referendum. Referendum zarządza Sejm lub prezydent w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa - zgodnie z art. 125. Z wnioskiem o przeprowadzenie referendum do Sejmu mogą występować RM, obywatele. Sejm decyduje większością bezwzględną obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Jeżeli prezydent chciałby zarządzić referendum to jego decyzja podlega istotnemu ograniczeniu – konstytucja stanowi, że prezydent zarządza referendum za zgodą Senatu. Senatowi przysługuje prawo weta absolutnego. Senat wyraża zgodę bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Byłaby to decyzja ostateczna. W przypadku referendum akcesyjnego decyzje o przeprowadzeniu referendum mógł podjąć tylko Sejm.

• Tylko dla Sejmu – możliwość rozwiązania przed upływem kadencji organu stanowiącego samorządu terytorialnego - art.171 dotyczy sprawowania nadzoru nad działalnością samorządu terytorialnego. Tymi organami nadzoru jest prezes RM, wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych Regionalne Izby Obrachunkowe, kontrole o charakterze sądowym sprawują sądy administracyjne. Jest przewidziana także jedna sytuacja kiedy Sejm do tej procedury nadzorczej może być włączony. Jest to pkt.3 art.171, w którym czytamy – Sejm na wniosek prezesa RM może rozwiązać organ stanowiący samorządu terytorialnego jeżeli organ ten rażąco narusza Konstytucję lub ustawy.

• Uprawnienia Sejmu związane z wprowadzaniem stanów nadzwyczajnych. Prezydent zarządza stan wojenny lub wyjątkowy ale rozporządzenie w tej sprawie musi być przedstawione sejmowi i sejm może to zarządzenie uchylić. Także przedłużenie stanu wyjątkowego tylko za zgodą sejmu. Stan klęski żywiołowej jest zarządzany przez RM , a przedłużenie może nastąpić tylko za zgodą Sejmu.

Zgromadzenie Narodowe jest to jeden z naczelnych organów przewidzianych w konstytucji, ale organ ten pozostaje poza tradycyjną klasyfikacją (zasadą podziału władz). Organ o niewielkim znaczeniu i stosunkowo rzadko jest zwoływane posiedzenie Zgromadzenia Narodowego. Art.114 przede wszystkim dotyczy tego organu i czytamy w tym artykule, że w przypadkach określonych w konstytucji Sejm i Senat obradują wspólnie, pod przewodnictwem marszałka sejmu lub w jego zastępstwie marszałka senatu, działają jako Zgromadzenie Narodowe. Podobieństwo do Parlamentu jest tylko w składzie osobowym, ale występują bardzo istotne różnice pomiędzy Parlamentem, który jest dwuizbowy a ZN, który jest jednoizbowy. Pierwszą różnicą jest tryb obradowania. Zgromadzenie Narodowe to wspólne obrady jednej i drugiej izby. Druga różnica jest w zakresie kompetencji – są całkowicie inne niż kompetencję izb gdy działają oddzielnie. Kompetencję muszą być dokładnie w konstytucji wskazane.

Sprawy, w których będzie zbierać się ZN:

• Odbieranie przysięgi od nowo wybranego prezydenta (art.130)

• Postawienie prezydenta w stan oskarżenia za naruszenie konstytucji lub ustawy, albo za popełnione przestępstwa

• (Uchwalenie regulaminu)

• Uznanie trwalej niezdolności prezydenta do pełnienia obowiązków ze względu na stan zdrowia

• Wysłuchanie oręża prezydenckiego (art.140)

Organy władzy wykonawczej

Konstytucja opierając się na systemie rządów parlamentarno-gabinetowych przewiduje iż organami władzy wykonawczej są dwa organy:

1. Prezydent – pozostaje w cieniu działań rządu i posiada szereg kompetencji, ale są one znacznie mniejsze, mają mniej istotne znaczenie.

2. Rada Ministrów – ważniejszy organ władzy wykonawczej; szefem władzy wykonawczej jest premier

Urząd prezydenta

1. Wybory prezydenta:

W okresie II i III RP problem ten był rozwiązywany w bardzo różnorodny sposób:

a) w konstytucji marcowej prezydent był wybierany przez Zgromadzenie Narodowe, czyli połączone izby Sejmu i Senatu.

b) w konstytucji kwietniowej wprowadzono skomplikowany tryb wyboru prezydenta, konstytucja przewidywała powoływanie tzw. zgromadzenia elektorów, czyli organu który miał wskazać kandydata na urząd prezydenta, ale zgromadzenie elektorów to nie jest Zgromadzenie Narodowe, to nie były połączone izby, to jest organ specjalnie w tym celu powoływany. W skład zgromadzenia elektorów wchodziło 80 osób, a więc byli to posłowie w liczbie 50 wybieranych przez Sejm, 25 senatorów wybieranych przez Senat, 5 wirylistów czyli osoby z racji piastowanych urzędów : marszałek sejmu, marszałek senatu, prezes rady ministrów, I prezes Sadu Najwyższego, Generalny Inspektor Sił Zbrojnych. To grono 80 kandydatów miało wskazać kandydata na urząd prezydenta. Konstytucja kwietniowa przewidywała że kandydata mógł wskazać ustępujący prezydent, ale to nie było jego obowiązkiem mógł się od tego powstrzymać. Jeżeli byłoby dwóch kandydatów, jeden wskazany przez zgromadzenie elektorów, a drugi wskazany przez prezydenta wtedy odbyłyby się wybory powszechne, gdyby prezydent nie wskazał żadnego kandydata, prezydentem zostawał by ten kandydat wskazany przez zgromadzenie elektorów.

W praktyce nigdy tych przepisów nie wykorzystano.

W czasie wojny była druga procedura, w czasie wojny prezydent mianuje swego następcę, który w sytuacji gdy ten urząd zostanie opróżniony przejmie kompetencje prezydenta. Pierwszym następcom mianowanym 2 września 1939 roku był generał Edward Rydz-Śmigły. Gdy najwyższe organy państwowe i najwyższe dowództwo wojskowe w połowie września 1939r. udało się na emigracje wskazano innego następcę był nim Władysław Raczkiewicz pełnił funkcje prezydenta na emigracji. Od końca września 1939 roku mamy do czynienia z organami II RP na emigracji,

Premierem został mianowany gen. Władysław Sikorski. Do końca istnienia organów II RP na uchodźctwie w ten sposób urząd prezydenta był obsadzany. A więc kolejno każdy prezydent mianował swojego następcę. Ryszard Kaczorowski był ostatnim prezydentem na uchodźctwie. W kraju gdy tworzyły się organy państwa komunistycznego także utrzymano urząd prezydenta, pierwszym prezydentem był Bolesław Bierut, który jednocześnie pełnił obowiązki przewodniczącego Krajowej Rady Narodowej, tutaj zastosowano przepis z Małek konstytucji marcowej że w razie opróżnienia urzędu prezydenta jego obowiązki pełni marszałek sejmu. marszałkiem sejmu był Bolesław Bierut i z tej racji pełnił obowiązki prezydenta.

c) Według małej konstytucji z 1947 roku urząd prezydenta został w przepisach konstytucyjnych przywrócony i prezydenta wybierał sejm ustawodawczy, były to wybory pośrednie.

d) Urząd prezydenta przetrwał do roku 1952 i według konstytucji PRL z 22 lipca 1952 roku urząd ten został zlikwidowany, obowiązki głowy państwa - prezydenta przejął organ kolegialny którym była Rada Państwa.

e) zmiana kolejna następuje w roku 1989 na podstawie noweli kwietniowej z 7 kwietnia 1989 roku został urząd prezydenta przywrócony, zlikwidowano Radę państwa i jej obowiązki przejął prezydent. Według noweli kwietniowej prezydenta wybierało Zgromadzenie Narodowe i pierwszym prezydentem wybranym w ten sposób był gen. Wojciech Jaruzelski, który został wybrany w połowie lipca 1989 roku. Na 6 letnią kadencje, jednak w skutek przyspieszonych zmian jaki w latach następnych miały miejsce, kadencja prezydenta została skrócona i po niecałym roku zostały przeprowadzone wybory prezydenta. Stało się to na podstawie ustawy o zmianie konstytucji z 29 września 1990 roku wprowadzono nowy tryb obsadzania urzędu prezydenta wybory powszechne, bezpośrednie na stanowisko prezydenta. Późną jesienią 1990 roku odbyły się pierwsze wybory powszechne prezydenta.

Przepisy wykonawcze do tych zmian konstytucyjnych były zawarte w ustawie o wyborze prezydenta z 1990 i ta ustaw była stosowana w latach następnych wielokrotnie, ten tryb obowiązuje do dziś, odbyły się w 1990r,1995r, 2000r, 2005r, 2010r,przy czym te ostatnie były wyborami przedterminowymi.

Obecnie tryb przeprowadzania wyborów jest regulowany w kodeksie wyborczym, mamy więc do czynienia z kodyfikacja prawa wyborczego, do 2011r. wszystkie problemy związane z wyborami prezydenckimi, wyborami do Sejmu, Senatu, wyborami europejskimi wyborami komunalnymi, były regulowane w odrębnych ordynacjach wyborczych, było tych ordynacji kilka była ordynacja prezydencka ustawa z 1990 roku , ordynacja wspólna do Sejmu i Senatu z 2001 roku, ordynacja europejska z 2004 roku, ordynacja komunalna 1998 i 2002 roku. Jeśli chodzi o wybory wójtów, burmistrzów, prezydentów miast była odrębna ustawa z 2002 roku.

Obecnie jest to jedna ustawa, jest to kodeks wyborczy z 5 stycznia 2011 roku i w tym kodeksie są uregulowane wszelkiego rodzaju sporawy związane z wyborami, a więc ten kodeks reguluje problematykę dotyczącą wyborów prezydenckich, do Sejmu, Senatu, wyborów europejskich, jak i wyborów komunalnych.

Na jakich zasadach są przeprowadzane wybory prezydenta?

- są to wybory powszechne, bezpośrednie czyli głosujemy, oddajemy swoje głosy bezpośrednio na kandydatów zgłoszonych w odpowiednim terminie, przeciwieństwem były by wybory pośrednie ( mamy z nimi do czynienia np. w USA urząd prezydenta jest obsadzany w trybie wyborów pośrednich, a więc najpierw wyborcy w USA wybierają elektorów, a dopiero ci elektorzy w drugiej turze wybierają właściwego prezydenta.) my nie wybieramy żadnych elektorów tylko oddajemy głosy bezpośrednio na zgłoszonych kandydatów. Następnie są to wybory równe, czyli każdy z nas posiada jeden głos, są to też wybory tajne, wolne, w jaki sposób dokonujemy obliczenia i ustalenia ostatecznego ustalenia wyników, mamy tutaj do czynienia z najważniejsza zasadą większości bezwzględnej. To znaczy że wybranym na stanowisko prezydenta jest ten z kandydatów który uzyska więcej aniżeli połowa, ponad połowa ważnie oddanych głosów. Jest to tzw. większość bezwzględna, czyli musi być 50% oddanych głosów plus 1.ze względu na ta dość wysoko postawioną poprzeczkę w większości żaden z kandydatów nie uzyskuje tej większości dlatego też ordynacje wyborcze które przewidują wymóg osiągnięcia bezwzględnej większości głosów musza przewidywać tzw. druga turę głosowania. Dotyczy to wyborów prezydenckich, jak również ta reguła ma zastosowanie w przypadku wyborów komunalnych na stanowisko wójta, burmistrza czy prezydenta miasta. Jeśli żaden z kandydatów nie uzyska ponad 50% to dwa tygodnie później odbywa się druga tura głosowania, do drugiej tury przechodzi tylko 2 kandydatów którzy uzyskali podczas pierwszej tury głosowania odpowiednio największe ilości głosów. A więc po dwóch tygodniach odbywa się drugie głosowanie. Jeśli chodzi o nasze wybory prezydenckie to tylko raz odbyła się pierwsza tura, mianowicie były to wybory w 2000 roku kiedy to po raz drugi mieliśmy do czynienia z reelekcja prezydenta Kwaśniewskiego, wtedy prezydent Kwaśniewski w pierwszym głosowaniu uzyskał ponad 51%, a więc nie było drugiej tury, we wszystkich innych wyborach zawsze mieliśmy do czynienia z druga tura głosowania. Jeśli odbywają się dwa głosowania w dwóch turach to w żaden sposób nie możemy mówić że są to wybory pośrednie dlatego że zawsze są to wybory bezpośrednie, bo w pierwszym głosowaniu my oddajemy głosy na kandydatów tylko mamy ich kilku czy kilkunastu do wyboru. W drugiej turze także oddajemy bezpośrednio głosy na kandydatów tyko tym razem do wyboru mamy tylko dwóch kandydatów.

2.Kadencja prezydenta:

- kiedy rozpoczyna się kadencja prezydenta?

Rozpoczyna się ona w dniu złożenia przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym. Zgromadzenie Narodowe zwoływane jest w odpowiednim czasie po wyborach, a wiec kiedy znany jest już wynik wyborów, po kilkunastu dniach czy tygodniach zwoływane jest Zgromadzenie Narodowego tak aby ta przysięga została złożona po upływie 5 letniej kadencji chyba że mamy do czynienia ze skróceniem kadencji tak jak to maiło miejsce w 2010 roku, wybory odbyły się w czerwcu 2010r. posiedzenie gromadzenia Narodowego zostało zwołane na początku sierpnia i w dniu złożenia przysięgi przez prezydenta Komorowskiego rozpoczęła się jego 5 letnia kadencja.

- jak określamy osobę która jest wybrana na urząd prezydenta w okresie od ogłoszenia wyborów do dnia zaprzysiężenia, do dnia złożenia przysięgi?

Jest to tzw. prezydent elekt, czyli wybrany prezydent ale jeszcze nie pełniący obowiązków.

W ostatnim przypadku mieliśmy do czynienia z taka szczególna sytuacją, że tenże prezydent elekt pełnił obowiązki prezydenta ponieważ był Marszałkiem Sejmu i w charakterze zastępcy pełnił obowiązki prezydenta, a zarazem był prezydentem elektem i dopiero w dniu złożenia przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym przejął już w pełni obowiązki prezydenta RP.

Kadencja ta kończy się po upływie 5 lat od dnia złożenia przysięgi.

A więc posiedzenie Zgromadzenia Narodowego w normalnym trybie jeśli ta kadencja trwa 5 lat, powinno się zebrać w przeddzień upływu kadencji lub w dniu upływu kończącej się kadencji ustępującego prezydenta.

Jeżeli nowo wybranym prezydentem będzie ta sama osoba czyli będziemy mieli do czynienia z reelekcją ( 2000r. reelekcja Kwaśniewskiego) wtedy nowo wybrany po raz drugi prezydent musi składać przysięgę ponieważ jest to zaprzysiężenie na 5 letnią kadencję. Dlatego nowo wybrany prezydent składa ponownie przysięgę.

- skrócenie kadencji prezydenta:

Art. 131 Konstytucji

Będziemy mieli wtedy do czynienia z przedterminowymi wyborami prezydenckimi.

Marszałek Sejmu tymczasowo, do czasu wyboru nowego Prezydenta (zaprzysiężenia) Rzeczypospolitej, wykonuje obowiązki prezydenta Rzeczypospolitej w razie:

1. śmierci Prezydenta Rzeczpospolitej.

2. zrzeczenia się urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej lub innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze.

3. stwierdzenia nieważności wyboru prezydenta Rzeczypospolitej lub innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze.

Trzeba wsiąść tu pod uwagę dwie sytuację:

- jeśli to stwierdzenie nieważności zostało by dokonane przed dniem złożenia przysięgi wtedy prezydent elekt tego urzędu nie obejmie, kadencja się nie rozpocznie.

- gdyby jednak decyzja o nieważności wyborów została podjęta po zaprzysiężeniu prezydenta, wtedy kadencja zakończyła by się po krótkim okresie urzędowania.

1. wygaśnięcie mandatu prezydenta - uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności Prezydenta Rzeczpospolitej do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, uchwała podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków zgromadzenia Narodowego.

2. złożenia prezydenta Rzeczpospolitej z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu.

- przedłużenie kadencji prezydenta ponad 5 lat:

O przedłużeniu kadencji prezydenta nie decyduje ani sam prezydent, ani zgromadzenie narodowe ani jakikolwiek inny organ, tylko była by to sytuacja która nastąpić by mogła z mocy prawa. Mianowicie jeśli kadencja kończyła by się w czasie trwania stanu nadzwyczajnego któregokolwiek stanu nadzwyczajnego lub w okresie 3 miesięcy od jego zakończenia wtedy wybory prezydenta nie mogłyby się odbyć w terminie, te wybory mogłyby się odbyć dopiero po upływie 3 miesięcy od zakończenia stanu nadzwyczajnego

I kadencja urzędującego rezydenta uległaby przedłużeniu w sposób odpowiedni, a więc najwcześniej wybory odbyły by się po upływie 3 miesięcy, potem krótki czas na zwołanie posiedzenia Zgromadzenia Narodowego i trwałaby ta kadencja do dnia zaprzysiężenia nowo wybranego prezydenta.

- zastępstwo w sprawowaniu, pełnieniu urzędu prezydenta:

W tym przypadku musimy rozważyć dwie sytuacje:

a) zastępstwo przejściowe w trakcie trwania kadencji a więc kiedy prezydent przejściowo nie może sprawować swojego urzędu jego obowiązki będzie sprawował marszałek sejmu i z chwilą ustania tych przyczyn obowiązki przejmie znów urzędujący prezydent.

b) gdy prezydent Rzeczypospolitej nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu , kto ma podjąć decyzje o przejęciu obowiązków przez Marszałka Sejmu jeśli prezydent tego nie może uczynić w doktrynie przeważają poglądy że to sam Marszałek Sejmu decyduje o przejęciu obowiązków.

Nasza konstytucja uregulowała to inaczej że to nie Marszałek Sejmu decyduje.

Konstytucja stanowi że jeśli prezydent nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu prezydenta rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny na wniosek Marszałka Sejmu. A więc Marszałek Sejmu może wystąpić jedynie z wnioskiem, a decyduje Trybunał Konstytucyjny (jest to jego kompetencja), w przyśpieszonym czasie musiałby się zebrać i w pełnym składzie musiałby zdecydować czy istnieje taka uzasadniona przyczyna i w razie podjęcia takiej decyzji Trybunał przekazałby prawo do podjęcia obowiązków głowy państwa.

- A więc jaka sytuacja musiałaby zaistnieć aby ten przepis miał zastosowanie w praktyce?

Konstytucja nie reguluje tych problemów, dlatego możemy tylko przykładowo podać kilka sytuacji np. na skutek jakiegoś nieszczęśliwego zdarzenia, wypadku prezydent znajdowałby się w stanie nieprzytomności który trwa kilka czy kilkanaście godzin.

- gdy Zgromadzenie Narodowe postawi prezydenta w stan oskarżenia, jeśli Zgromadzenie Narodowe podjęłoby uchwałę kwalifikowaną większością 2/3 głosów o postawieniu prezydenta w stan oskarżenia, obowiązki prezydenta zostają zawieszone i przejmuje Marszałek Sejmu. Pełniłby te obowiązki do czasu uprawomocnienia się wyroku Trybunału Stanu. I w zależności od tego jaki to byłby wyrok, sytuacja dalsza mogłaby być dwojaka: jeśli Trybunał Stanu wydałby wyrok uwzględniający winę prezydenta, to nastąpiło by opróżnienie urzędu, wtedy Marszałek Sejmu pełniłby dalej te obowiązki do czasu zaprzysiężenia nowo wybranego prezydenta. Jeżeli byłby to natomiast wyrok odwrotny, gdy Trybunał Stanu uznałby prezydenta niewinnym zarzucanych mu czynów, z chwilą uprawomocnienia się wyroku prezydent powraca do pełnienia obowiązków.

Wszystkie te okresy kiedy obowiązki prezydenta pełni Marszałek Sejmu bez względu na to z jakich przyczyn, okres zastępstwa liczy się do 5 letniej kadencji.

Kompetencje prezydenta:

1. kompetencje prezydenta w stosunku do parlamentu:

- zarządzanie wyborów do Sejmu;

- zwoływanie pierwszego posiedzenia do Sejmu i Senatu;

- mianowanie marszałków seniorów w Sejmie i Senacie;

- skracanie kadencji w przypadkach przewidzianych w konstytucji;

- przysługuje mu inicjatywa ustawodawcza;

- podpisywanie ustaw i zarządzenia ich ogłoszenia;

- prawo veta ustawodawczego;

b) kompetencje w stosunku do Rady Ministrów:

- desygnowanie na stanowisko premiera i następnie na jego wniosek powoływanie całej Rady Ministrów, odbieranie przysięgi;

- przyjmowanie dymisji RM w przypadkach określonych w konstytucji;

c) kompetencje w stosunku do władzy sądowniczej:

są to kompetencje o charakterze nominacyjnym:

- prezydent mianuje sędziów sądów powszechnych, sądów szczególnych z wyjątkiem sędziów Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu ponieważ te osoby są wybierane przez Sejm;

- powołuje I prezesa Sądu Najwyższego na 6 letnią kadencje;

- powołuje prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego;

- mianuje prezesa Trybunału Konstytucyjnego i wice prezesów;

Prezydent mianuje na to stanowisko osobę wskazaną przez zgromadzenie ogólne Sądu Najwyższego, NSA, czy Trybunału Konstytucyjnego.

d) kompetencje prezydenta w zakresie polityki zagranicznej:

- prezydent jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej w stosunkach z obcymi państwami, prezydent reprezentuje państwo.

Art. 133 Konstytucji:

Prezydent Rzeczypospolitej jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych:

1. Ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat.

art.89 na ratyfikacje tych umów międzynarodowych potrzebna jest uprzednia zgoda wyrażona w ustawie, te które nie mieszczą się przedmiotowo w art. 89 prezydent może dokonać ich ratyfikacji bez niczyjej uprzedniej zgody, jedynie zawiadamiałby Sejm i Senat o dokonaniu takiej ratyfikacji lub jej wypowiedzeniu.

1. Mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych.

2. Przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych.

Listy uwierzytelniające – to akt, dokument mianowania kogoś na stanowisko ambasadora Rzeczypospolitej Polskiej.

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie polityki zagranicznej współdziała z Prezesem Rady Ministrów i właściwym ministrem.

Prezydent nie jest organem samodzielnym w zakresie polityki zagranicznej, powinien współdziałać z premierem i właściwym ministrem, RM lub poszczególni ministrowie prowadzą politykę zagraniczną.

Art. 134 Konstytucji:

- zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi

Prezydent Rzeczypospolitej jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.

e) Kompetencje z wiązane ze zwierzchnictwem nad siłami zbrojnymi:

Uprawnienia prezydenta w tym zakresie sa bardzo ograniczone, nie oznacza to że prezydent jest najwyższym dowódcą, nie jest dowódca nie ma prawa wydawania rozkazów w zakresie działalności sił zbrojnych.

Decyzje dowódcze należą do innych organów a przede wszystkim do Sztabu Generalnego, do dowódców poszczególnych rodzajów sił zbrojnych, czy dowódców poszczególnych jednostek wojskowych, prezydent jest jedynie zwierzchnikiem cywilnym. W tym zakresie posiada pewne uprawnienia sa to przede wszystkim uprawnienia o charakterze nominacyjnym, a więc powołuje, mianuje określone osoby na poszczególne stanowiska. Mianuje szefa Sztabu Generalnego, mianuje dowódców poszczególnych rodzajów sił zbrojnych na czas określony,

Prezydent mianuje na określone stopnie wojskowe, na najwyższe stopnie wojskowe (generalskie), w razie wojny mianuje naczelnego dowódcę sił zbrojnych,

Wszystkie te uprawnienia prezydent wykonuje na wniosek ministra obrony narodowej, nie są to samodzielne decyzje prezydenta.

f) inne, pozostałe kompetencje prezydenta:

- nadawanie obywatelstwa polskiego i wyrażanie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa;

- nadawanie różnego rodzaju orderów i odznaczeń;

- prawo łaski;

Podział kompetencji prezydenta, wszystkie jego uprawnienia mogą być wykonywane w dwojaki sposób:

- samodzielnie: są to tzw. prerogatywy prezydenta, czyli uprawnienia osobiste i w zakresie tych spraw prezydent podejmuje decyzje samodzielnie.

- za zgodą premiera: nie należą one do prerogatyw, mają one charakter bardzo ograniczony. Tzn. rola prezydenta jest w tym przypadku bardzo ograniczona, prezydent podejmuje te decyzje za uprzednią zgoda wyrażoną przez premiera.

Art. 144 Konstytucji:

Akty urzędowe Prezydenta Rzeczypospolitej wymagają dla swojej ważności podpisu Prezesa Rady Ministrów, który przez podpisanie aktu ponosi odpowiedzialność przed Sejmem.

Są to tzw. kontrasygnaty. Ta kontrasygnata ma podwójne znaczenie: bez tego podpisu akt rezydenta byłby nieważny, podpis premiera sankcjonuje, nadaje ważności decyzji prezydenta.

Premier może podpisać ale nie musi, w tym przypadku przysługuje mu prawo veta ostatecznego, veta absolutnego. Ten podpis premiera ma jeszcze drugie znaczenie przez podpisanie premier ponosi odpowiedzialność przed Sejmem.

Prerogatywy nie wymagają podpisu premiera.

Nie wymaga się podpisu premiera art. 144 punkt 3.

Np. punkt 28 nadawanie statutu Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej oraz powoływania i odwoływania Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej.

Punkt 19 nadawanie obywatelstwa polskiego i wyrażania zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego.

Punkt 1 zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu.

Punkt 2 zwoływania pierwszego posiedzenia nowo wybranych Sejmu i Senatu.

Punkt 11 desygnowania i powoływania Prezesa Rady Ministrów.

Punkt 12 przyjmowania dymisji Rady Ministrów i powierzania jej tymczasowego pełnienia obowiązków.

Punkt 4 inicjatywy ustawodawczej.

Punkt 6 podpisywanie albo odmowa podpisania ustawy. ( to veto prezydenckie)

Punkt 9 wnioski do Trybunału Konstytucyjnego.

Punkt 18 prawo łaski.

Nie ma jednak silnej pozycji ustrojowej prezydent pomimo tak wielu prerogatyw.

Po raz pierwszy prerogatywy pojawiły się w konstytucji kwietniowej 1935 roku, w konstytucji marcowej nie było prerogatyw, tam wszystkie uprawnienia, wszystkie decyzje prezydenta wymagały podpisu premiera i właściwego ministra, wtedy konstytucja przewidywała tzw. podwójna kontrasygnatę. Konstytucja kwietniowa wzmocniła pozycje prezydenta. Nie ilość prerogatyw decyduje o pozycji ustrojowej prezydenta tylko to czego dotyczą. Brakuje dziś trzech prerogatyw które były przewidziane w konstytucji kwietniowej. Są to uprawnienia w stosunku do parlamentu i rządu:

- prawo rozwiązywania Sejmu i Senatu ( pełna swoboda bez podawania przyczyn); dziś prezydent może to uczynić tylko w sytuacjach przewidzianych w konstytucji, a więc w razie niemożności powołania rządu po trzech nieudanych próbach lub w razie nie uchwalenia ustawy budżetowej w ciągu 4 miesięcy od wniesienia tego projektu,

- prezydent był postawiony ponad RM, prerogatywy: mianowanie premiera i na jego wniosek ministrów raz odwoływanie Rady Ministrów lub poszczególnych ministrów według własnego uznania.

Akty prawne prezydenta:

Jego akty normatywne mają charakter wykonawczy w stosunku do aktów ustawodawczych.

1. Rozporządzenia wykonawcze prezydenta wydawane na podstawie upoważnienia ustaw w celu ich wykonania.

Art. 92 Konstytucji:

Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie powinno określać właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu.

Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać swoich kompetencji o których mowa w ust.1 innemu organowi.

Art. 142 Konstytucji:

Prezydent Rzeczypospolitej wydaje rozporządzenie i zarządzenia na zasadach określonych w art. 92 i art.93.

Prezydent może wydać rozporządzenie tylko na podstawie wyraźnego szczególnego upoważnienia zawartego w ustawie.

Każde rozporządzenie prezydenta będzie się zaczynać od :_”na podstawie artykułu…ustawy z dnia… i tytuł tej ustawy”…

W tym upoważnieniu musi być wskazany także przedmiot, co, jakie sprawy powinny być uregulowane w takim rozporządzeniu i zakres określonych spraw jest dla prezydenta i tych innych organów wiążący. Organ wydający rozporządzenie nie może wykroczyć poza zakres upoważnienia. Jeśli rozporządzenie jest aktem wykonawczym to musi uszczegółowiać, konkretyzować ogólne postanowienia zawarte w ustawie. Rozporządzenie wydawane jest w celu wykonania ustawy.

2. Zarządzenia wydawane przez prezydenta.

Różnica pomiędzy tymi dwoma rodzajami jest dość istotna, bowiem wszystkie rozporządzenia zaliczamy do źródeł prawa powszechnie obowiązującego.

Art. 87 Konstytucji:

Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe ora rozporządzenia.

Konstytucja zalicza także akty prawa miejscowego.

Zarządzenia (art.93 Konstytucji) są aktami źródeł prawa wewnętrznie obowiązującego, nie mogą być adresowane do ogółu podmiotów prawa.

Zarządzenia mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu te akty. Nie mogą dotyczyć obywateli w sensie ogólnym. Są wydawane na postawie ustaw, mają charakter wykonawczy w stosunku do tych ustaw.

3. Akt o szczególnym charakterze wydawany przez prezydenta:

- rozporządzenia z mocą ustawy – jest to akt równy ze zwykłą ustawą.

Nalezą one do źródeł prawa powszechnie obowiązującego.

Art. 234 punkt 2.

Są one wydawane na zasadzie absolutnego wyjątku.

Warunki do wydania takiego rozporządzenia:

- jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent Rzeczpospolitej na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenie z mocą ustawy w zakresie i w granicach określonych w art. 228 ust. 3-5. rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu. Sejm może zatwierdzić lub odmówić zatwierdzenia, uchylić rozporządzenie.

Praktyce spotykamy się jeszcze z inną nazwą rozporządzeń z mocą ustawy, mianowicie chodzi o Dekrety z mocą ustawy.

Początek II RP listopad 1918 roku nie było parlamentu, wydawano dekrety, miały one charakter zróżnicowany.

Mała konstytucja nie przewidywała dekretów, organem ustawodawczym był Sejm.

W konstytucji marcowej prezydent nie miał prawa wydawania ani dekretów ani rozporządzeń z mocą ustawy. Do Sejmu i Senatu pełnia władzy należała.

Nowela sierpniowa 1926 r. – wzmocniona zostaje pozycja ustrojowa prezydenta kosztem parlamentu, przejawia się to min. W prawie wydawania rozporządzeń z mocą ustawy, prezydent mógł wydawać rozporządzenia z upoważnienia ustawy, był przewidziany drugi rodzaj rozporządzeń z mocą ustawy w razie konieczności państwowej gdy Sejm nie obraduje, wtedy prezydent mógł wydawać rozporządzenia bez upoważnienia wyrażonego w ustawie, były tylko wskazane w tej noweli sierpniowej ograniczenia czego nie mogły te rozporządzenia dotyczyć budżetu, prawa wyborczego.

Konstytucja kwietniowa wzmacnia urząd prezydenta, wyróżnia ona ustawy wydawane przez Sejm i Senat oraz dekrety z mocą ustawy wydawane przez prezydenta.

Konstytucja wyróżniała 4 rodzaje dekretów z mocą ustawy:

- w noweli sierpniowej były dwa

Przejęto te dwa z noweli sierpniowej a więc dekrety wydawane z upoważnienia ustawy i dekrety w razie konieczności państwowej gdy parlament nie mógł funkcjonować.

Pojawiły się dwa nowe rodzaje dekretów:

- konstytucja zastrzegała do wyłącznej regulacji prezydenta w drodze dekretów: organizacja i funkcjonowanie administracji rządowej oraz organizacja, funkcjonowanie i nadzór nad siłami zbrojnymi.

- dekrety wydawane w okresie stanu wojny, w drodze tych dekretów prezydent mógł regulować wszystkie zagadnienia z zakresu materii ustawodawczej z jednym wyjątkiem zmiany konstytucji.

Dekrety te były wydawane do grudnia 1990 roku, ostatnie dekrety wydane przez prezydenta Kaczorowskiego dotyczyły likwidacji, rozwiązania Rady Ministrów, zaprzestania funkcjonowania urzędu prezydenta na uchodźctwie i zaprzestania działania wszelkich innych instytucji II RP po odzyskaniu pełnej suwerenności, po pierwszych wolnych wyborach prezydenckich które odbyły się w 1990 roku.

W okresie PRL 1944 do 1950 roku czyli w okresie prowizorium konstytucyjnym były wydawane dekrety z mocą ustawy przez Rade Ministrów czyli przez rząd, przez PKWN.

Organem ustawodawczym była KRN, w okresie przed między sesjami rząd wydawał dekrety z mocą ustawy. Np. dekret o reformie rolnej z września 1944 roku, dekret o nacjonalizacji lasów.

W drugim prowizorium także już mała konstytucja przewidywała wydawanie dekretów z mocą ustawy przez Radę Ministrów.

W Małej konstytucji z 1945 roku także Rada Ministrów wydaje dekrety z mocą ustawy.

Konstytucja z 1952 roku także przewidywała wydawanie dekretów z mocą ustawy ale przez Radę Państwa, Rada Państwa wydawała te dekrety w latach 1952 – 1989. konstytucja przewidywała też ograniczenie że tylko w okresie przerw między sesjami mogły być wydawane, raz było złamanie tej zasady dekrety z 13 grudnia 1981 roku, dekrety stanu wojennego, wydane były wtedy trzy dekrety jednocześnie, one były niezgodne z konstytucją, właśnie z punktu widzenia braku kompetencji, ponieważ Rada Państwa nie miała prawa wydać dekretu z mocą ustawy.

Na podstawie noweli kwietniowej z 7 kwietnia 1989 roku została zlikwidowana rada państwa, jej kompetencje zostały przekazane przede wszystkim prezydentowi ale nie dotyczyło to dekretów z mocą ustawy. Prezydent nie uzyskał prawa wydawania dekretów z mocą ustawy.

Tzn. zlikwidowano w ogóle instytucje dekretów z mocą ustawy, żaden organ, a więc ani prezydent ani Rada Ministrów nie mogła wydawać dekretów z mocą ustawy ten stan trwał 3 lata. Do 1992 roku.

Mała Konstytucja z 1992 roku przewidywała wydawanie rozporządzeń z mocą ustawy.

Mógł je wydawać rząd, Rada Ministrów ale na podstawie wyraźnego upoważnienia ustawowego.

Od 1997 roku nie wydano żadnego rozporządzenia z mocą ustawy, bo nie był wprowadzany stan wojenna ani razu.

Odpowiedzialność prezydenta za sprawowanie swojego urzędu:

- mamy do czynienia z dwoma rodzajami odpowiedzialności:

* prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej za sprawowanie swego urzędu, jest osobą neutralna politycznie, prezydenta ze stanowiska odwołać nie można.

Akty prezydenta wymagają kontrasygnaty, ta kontrasygnata nadaje sankcji ważności temuż aktowi prezydenckiemu, a w drugim przenosi odpowiedzialność polityczną prezydenta na premiera lub ministra.

Pojawiają się także pewne prerogatywy prezydenta, przed kim ponosiłby odpowiedzialność za prerogatywy, ponosić ją może jedynie przez wyborcami.

• odpowiedzialność konstytucyjna: może być pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu, jest to odpowiedzialność w ścisłym znaczeniu za naruszenie konstytucji lub ustaw w związku z wykonywaniem swych funkcji, jest to tzw. delikt konstytucyjny, jest to przestępstwo konstytucyjne. Drugi rodzaj czynów to odpowiedzialność karna za popełnione przestępstwa w sensie prawa karnego.

• Art.145 Prezes Rzeczpospolitej za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za popełnienie przestępstwa może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu.

• Postawienie prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą Zgromadzenia Narodowego, podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego na wniosek co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego.

• Z dniem podjęcia uchwały o postawieniu Prezydenta RP w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu sprawowanie urzędu rzez prezydenta ulega zawieszeniu.

Czy osoba wobec której toczy się postępowanie przed Trybunałem Stanu mogłaby kandydować bo nie ma jeszcze prawomocnego orzeczenia TS.

Rada Ministrów:

1. Skład Rady Ministrów:

art. 147 Konstytucji: Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów i ministrów.

W skład Rady Ministrów mogą być powoływani wiceprezesi Rady Ministrów.

Prezes i wiceprezes mogą pełnić także funkcje ministra.

W skład Rady Ministrów mogą być ponadto powoływani przewodniczący określonych w ustawach komitetów.

Prezes RM z reguły nie pełni funkcji ministra.

- obligatoryjne kategorie które muszą być: prezes Rady Ministrów (premier, szef rządu), wicepremierzy, ministrowie (konstytucja nie określa ich ilość).

Art. 149 Konstytucji:

Ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej lub wypełniają zdania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów.

Z jednej strony są członkami rządu a drugiej strony są szefami resortu, nazywamy ich ministrami resortowymi.

Art. 149 punkt 1. Konstytucji: Zakres działania ministra kierującego działem administracji rządowej określają ustawy.

Druga kategoria to ministrowie którzy wypełniają zadania powierzone im przez Prezesa Rady Ministrów – ministrowie bez teki, czyli bez resortu, pełni pojedyncza funkcje jest członkiem Rady Ministrów, od premiera zależy ile takich ministrów będzie.

- fakultatywne które mogą ale nie muszą być: przewodniczący określonych w ustawach komitetów, jest ono równorzędne z resortem. Przewodniczący jest członkiem Rady Ministrów.

Liczba ministerstw liczy około 20.

Kompetencje Rady Ministrów:

Sposób określenia kompetencji RM jest całkowicie odmienny w porównaniu do problemu uregulowania tego problem u w stosunku do Sejmu, Senatu, Prezydenta. Jest ten sposób dokładnie określony w ustawie.

Kompetencje tego organu nie sa dokładnie uregulowane.

Art. 146 punkt 2. klauzula generalna, z tej zasady wynika domniemanie kompetencji na rzecz RM jeśli nie zostało przekazane innym organom.

Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego.

Odpowiedzialność: votum zaufania, votum nieufności, absolutorium, odpowiedzialność konstytucyjna przed TS (wszystko było omawiane na poprzednich wykładach)

Dymisja Rady Ministrów: (art. 162 konstytucji);

możliwe przyczyny dymisji:

• przyczyny, w razie zaistnienia których premier ma obowiązek złożyć dymisję, mają charakter podwójnie obligatoryjny (dla Premiera, bo musi złożyć dymisję i dla Prezydenta, bo musi ją przyjąć)

• na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu, nawet, gdy ta sama partia wygra wybory

• nieuchwalenie votum zaufania przez Sejm dla Rady Ministrów

• wyrażenie Radzie Ministrów konstruktywnego votum nieufności

• przyczyny o charakterze fakultatywnym, czyli rezygnacja Premiera; konstytucja nie określa przyczyn takiej rezygnacji, daje Prezesowi Rady Ministrów pełną swobodę w tym zakresie, ale Prezydent również otrzymuje w przypadku takiej dymisji pewne uprawnienie, ponieważ może jej nie przyjąć; jeżeli jednak Prezydent przyjmie dymisję to Rząd ustępuje ze stanowiska dopiero wtedy, gdy powołany zostanie nowy Rząd, w okresie przejściowym zdymisjonowany Rząd wciąż jest pełnoprawnym Rządem, ma wszystkie kompetencje i obowiązki; jedynie praktyka wykazała, że ten Rząd nie powinien podejmować ważnych decyzji dotyczących państwa, bo skutki tego typu decyzji spadłyby na nowy Rząd

Rekonstrukcja Rady Ministrów: czyli częściowa zmiana składu; (art. 171 konstytucji);

możliwe przyczyny rekonstrukcji:

• selektywne votum nieufności

• Premier ma prawo wystąpić z wnioskiem o odwołanie jakiegokolwiek ministra w każdej chwili z jakiejkolwiek przyczyny

• rezygnacja samego Ministra (podanie się do dymisji), składa ją na ręce Premiera, jest to swobodna decyzja danego Ministra, ale ostateczną decyzję podejmuje Premier, może nie przyjąć takiej rezygnacji

Obsadzanie wolnych stanowisk: na wniosek Premiera Prezydent obligatoryjnie dokonuje nominacji nowych członków, Sejm nie bierze tu udziału, ponieważ nie ma indywidualnego votum zaufania.

ten właśnie sposób można zrekonstruować całą Radę Ministrów oprócz Premiera.

W razie śmierci Premiera podany zostaje do dymisji cały Rząd (funkcję Premiera do czasu wybrania nowego Rządu pełni w tym czasie jeden z zastępców Premiera).

Jeżeli Premier zostanie postawiony w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu to traci swoje stanowisko, co oznacza jednoczesną dymisję całego Rządu.

Akty prawne Rady Ministrów i członków Rady Ministrów:

• rozporządzenia Rady Ministrów – akty wykonawcze do ustaw

• uchwały Rady Ministrów – akty wewnętrzne, mogą być podejmowane we wszystkich sprawach, które należą do kompetencji Rady Ministrów, ale nie ma upoważnienia do wydania rozporządzenia w danej sprawie

• rozporządzenia Ministrów lub Premiera – są zaliczane do źródeł prawa powszechnie obowiązującego

• zarządzenia Premiera lub Ministra – akt wewnętrzny.

WŁADZA SĄDOWNICZA (rozdział 8 konstytucji)

1. Trybunał Stanu (art. 198-201. konstytucji); pojawił się już w Konstytucji 3 maja;

konstytucja marcowa i kwietniowa również przewidywała taką instytucję, po II wojnie światowej do 1952 r. Trybunału Stanu nie powołano, w konstytucji PRL w ogóle nie przewidywano powołania TS, jednak propozycje pojawienia się go były stawiane wiele razy, zwłaszcza w przełomowych momentach (1958, 1968, 1970, 1976, 1980); na podstawie ustawy z 1982 r. powołano Trybunał Stanu (dokładnie dodano dwa artykuły w konstytucji PRL: 33a o TK i 33b o TS, umieszczono je w rozdziale , który dotyczył w pierwotnym brzmieniu NIK-u, w 1989 zmieniono tytuł tego rozdziału na: NIK, TK i TS).

Ustawa wykonawcza w stosunku do konstytucji wydana jeszcze w PRL w 1982 obowiązuje do dziś, tylko była nowelizowana, aby dostosować ją do regulacji konstytucyjnych.

Skład i powoływanie TS: (art. 199 konstytucji); w skład wchodzą: przewodniczący, dwóch zastępców przewodniczącego (na okres kadencji Sejmu), 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona Posłów i Senatorów (na okres kadencji Sejmu).

Przynajmniej połowa musi mieć kwalifikacje wymagane do pełnienia stanowiska sędziego.

Przewodniczącym jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego(czyli w TS też jest na 6 lat).

Członkowie TS mają zapewnione gwarancje niezawisłości i niezależności, bo orzekają w stosunku do władzy wykonawczej i ustawodawczej i mogłoby dochodzić do nadużyć itp.

Gwarancje niezawisłości i niezależności:

• immunitet sędziowski (nie może być pociągnięty do odpowiedzialności ani być zatrzymany bez zgody TS, ale tylko w okresie kadencji

• nie mogą być odwołani przez Sejm.

Kompetencje TS:

1) zakres podmiotowy: przed TS odpowiedzialność ponosi:

-Prezydent RP (lub Marszałek jeśli go zastępuje)

-Prezes Rady Ministrów

-Członkowie Rady Ministrów

-Prezes NBP

-Prezes NIK

-członkowie KRRiT

-osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem

-Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych

-posłowie i senatorowie jeśli prowadzą działalność gospodarczą z osiągnięciem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub Samorządu Terytorialnego lub nabywają ten majątek

2) zakres przedmiotowy:

a) za naruszenie konstytucji lub ustaw w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania – odpowiedzialność w ścisłym tego słowa znaczeniu; tzw. delikt konstytucyjny (nie ma to charakteru przestępstwa karnego)

b) odpowiedzialność karna za popełnione przestępstwo, ale tylko w stosunku do Prezydenta za wszystkie, Premiera i Ministrów tylko w związku z pełnionym urzędem

c) za naruszenie art. 107. konstytucji w stosunku do posłów i senatorów.

Tryb postępowania i egzekwowania przed TS:

Możemy ten tryb podzielić na dwa etapy:

1) postępowanie parlamentarne

2) postępowanie przed TS.

ad. 1) postępowanie toczy się w parlamencie

1. Złożenie wniosku wstępnego o pociągnięcie do odpowiedzialności w stosunku do konkretnej osoby. Z wnioskiem może wystąpić:

   1. W stosunku do prezydenta – przez co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego

   2. W stosunku do członków Rada Ministrów – Prezydent RP lub co najmniej 115 posłów

   3. W stosunku do prezesa NIK, NBP, członków KRRiT – nie ma szczegółowych przepisów w konstytucji kto może wystąpić z wnioskiem. Ustawa wymienia trzy podmioty:

      • Prezydent

      • 115 posłów

      • Komisja śledcza w związku z prowadzonym postępowaniem

   4. Wnioski wstępne przeciwko posłom i senatorom sejm kieruje w formie uchwały na wniosek marszałka sejmu

Wniosek powinien zawierać:

• Określenie osoby podlegającej tej odpowiedzialności, określenie stanowiska

• Określenie zarzutu, na czym polegało naruszenie konstytucji, ustaw

• Uzasadnienie, przedstawienie dowodów

Kierowany jest na ręce marszałka sejmu. może wezwać do uzupełnienia.

1. Skierowanie wstępnego wniosku przez marszałka sejmu do komisji odpowiedzialności konstytucyjnej. Postępowanie w tej komisji jest podobne do postępowania w komisji śledczej – jest przeprowadzane postępowanie w związku z naruszeniem prawa. Procedura oparta o kodeks postępowania karnego. Jest komisją stałą, zajmuję się rozpatrywaniem wszystkich wstępnych wniosków, które do marszałka wpływają. Postępowanie ma wszelkie cechy podobieństwa do postępowania sądowego (sąd – komisja; oskarżyciel – wnioskodawca, poseł; oskarżony – osoba w stosunku do której wniosek został skierowany). Po wyjaśnieniu wszystkich okoliczności komisja kieruje wniosek do sejmu, Zgromadzenie Narodowe o postawienie w stan oskarżenia lub umorzenie postępowania. Komisja nie podejmuję decyzji ostatecznej, jest organem opiniodawczo doradczym sejmu.

2. Podjęcie decyzji o wdrożeniu postępowania. Sejm, Zgromadzenie Narodowe albo Senat podejmuję decyzję na posiedzeniu plenarnym. Po przeprowadzeniu dyskusji podejmowane jest decyzja w drodze głosowania. Wielkości:

   1. Prezydent – większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczny członków Zgromadzenie Narodowe

   2. Członkowie Rady Ministrów – większość 3/5 ustawowej liczby posłów

   3. W pozostałych przypadkach – bezwzględna większość w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów

Uchwała taka byłaby aktem oskarżenia. Kierowana jest przez marszałka do TS.

ad. 2) Postępowanie przed TS. Postępowanie to powinno być co najmniej dwuinstancyjne.

Kary jakie TS może zastosować:

• Jeżeli dotyczy tylko deliktu konstytucyjnego to skutkiem tego wyroku uznającego oskarżonego winnym zarzucanego mu czynu będzie utrata stanowiska

• Utrata czynnego i biernego prawa wyborczego

• Zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk

• Utrata wszystkich lub niektórych orderów i utrata zdolności do ich uzyskania

2. Trybunał Konstytucyjny - w Polsce powołany na podstawie noweli z 26 marca 1982 roku (art.33a). stało się to jeszcze w okresie PRL-u. Polska była drugim socjalistycznym krajem gdzie TK został w tamtym okresie powołany. Pierwszym była Jugosławia (1963 rok), drugim krajem gdzie próbowano wprowadzić była Czechosłowacja (1968 rok).

O tym ile sądów konstytucyjnych powstanie decyduje struktura terytorialna danego kraju – czy kraj jest unitarny (jeden) czy federacyjny (kilka).

Jak pogodzono funkcjonowanie z uznawaniem zasady kierowniczej roli partii politycznej? Sądy te nie były w pełni sądami konstytucyjnymi. Ograniczenie roli sądów konstytucyjnych polegało na tym, że wyroki o niezgodności ustaw z konstytucją nie były ostateczne, podlegały rozpatrzeniu przez parlament. Decyzja sejmu była wiążąca.

W 1988 roku sądy konstytucyjne powołano w Związku Radzieckim, pod nazwą Komitet Nadzoru Konstytucyjnego.

Pozycja ustrojowa TK według konstytucji z 1997 roku.

1 sierpnia 1997 roku uchwalono nową ustawę o TK, która weszła w życie razem z konstytucją 17 października 1997 roku.

Nie ostateczny charakter wyroków TK zlikwidowano wraz z wejściem nowej konstytucji, ale nie do końca. Zostawiono ją na okres 2 lat dotyczy tyko ustaw przed dniem wejścia w życie konstytucji (art.239).

Skład i powoływanie TK

TK składa się z 15 sędziów wybieranych rzez sejm na wniosek posłów albo prezydium sejmu. Sędziowie wybierani są indywidualnie na okres 9 lat. Obowiązuje zakaz ponownego wyboru.

Kwalifikacje: art.194 – spośród wyróżniających się wiedzą prawniczą(najczęściej profesorowie prawa).

Obowiązuje zasada nieodwołalności. Sejm nie może ich odwołać z wyjątkiem przypadków przewidzianych w ustawie. Gdy zwolni się stanowisko sejm dokonuje wyboru uzupełniającego.

• Przyczyny:

  • Śmierć

  • Zrzeczenie się stanowiska

  • Skazanie prawomocnym wyrokiem sądowym

  • Uznanie trwałej niezdolności do pełnienia tej funkcji

  • Usunięcie ze stanowiska sędziego – odpowiedzialność dyscyplinarna; sądem dyscyplinarnym dla nich jest TK;

Kary:

• Upomnienie

• Nagana

• Usunięcie ze stanowiska

Kompetencje TK:

1. orzekanie o zgodności prawa z konstytucją – funkcja orzecznicza

Ze wszystkich TK w Europie najszersze kompetencje ma federalny, niemiecki TK; konstytucja i ustawa wyróżniają mu aż 16 kompetencji.

• chodzi o orzekanie zgodności prawa z aktualną konstytucją (zgodne muszą być wszystkie akty, nawet te, które są bardzo dawno ustanowione)

• akty, które podlegają kontroli TK to: ustawy (chodzi tylko o ustawy zwykłe) i umowy międzynarodowe (wszystkie umowy; tą kompetencję TK uzyskał dopiero w 1997r.)

• orzeka także o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, które wymagają ówczesnej zgody wyrażonej w ustawie

• zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami

2. rozstrzyganie skarg konstytucyjnych

3. rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnymi, konstytucyjnymi organami państwa (mogą być to spory pozytywne – dwa lub więcej organów uważa się za właściwe do danej sprawy; lub negatywne – żaden organ nie czuje się właściwy do danej sprawy)

• spory te muszą zaistnieć między centralnymi organami państwa (wszystkie muszą być centralne)

• organy muszą być konstytucyjne (czyli takie, które swoją podstawę do działania mają zakotwiczoną w konstytucji i to konstytucja określa zakres jego kompetencji i działania)

4. orzekanie o zgodności z konstytucją celów i działania partii politycznych

5. orzeka o zaistnieniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta i informuje o tym Marszałka Sejmu, jeśli Prezydent nie jest w stanie sam tego zrobić

6. sygnalizuje o niespójności prawa – funkcja sygnalizacyjna; te wystąpienia nie są wiążące dla organów, do których są wysyłane w przeciwieństwie do pozostałych kompetencji TK.

ad.1. postępowanie w sprawie zgodności prawa

Postępowanie to wygląda za każdym razem tak samo, od rangi aktu zależy skład TK, w jakim orzeka.

Możliwe składy TK:

a) 5-osobowy (orzekanie w sprawie ustaw i umów międzynarodowych)

b) 3-osobowy (orzekanie w sprawie aktów podstawowych)

c) pełny skład, czyli min. 9-osobowy (orzekanie w sprawach bardzo zawiłych i skomplikowanych; takie orzekanie może zarządzić Prezes TK jeśli to uzna za słuszne lub na wniosek dotychczasowego składu orzekającego w danej sprawie).

Postępowanie przypomina postępowanie sądowe: skład – sąd; podmiot, który występuje z wnioskiem – oskarżyciel; akt normatywny (a w zasadzie organ, który go ustanowił) – oskarżony/pozwany.

Dwie formy kontroli zgodności aktów z konstytucją (zależy to od okoliczności):

1. kontrola abstrakcyjna

2. kontrola konkretna

ad.1. będzie dokonywana, gdy wniosek jest składany bez związku ze stosowaniem tych przepisów; wniosek może złożyć:

a) podmioty, które mają legitymację ogólną (mogą kwestionować wszystkie dekrety prawne):

-Prezydent Rzeczypospolitej,

-Marszałek Sejmu,

-Marszałek Senatu,

-Prezes Rady Ministrów,

-50 posłów,

-30 senatorów,

-Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego,

-Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego,

-Prokurator Generalny,

-Prezes Najwyższej Izby Kontroli,

-Rzecznik Praw Obywatelskich

b) podmioty, które mają legitymację szczególną (ich wnioski mogą dotyczyć tylko spraw objętych ich zakresem działania):

- Krajowa Rada Sądownictwa w zakresie, o którym mowa w art. 186 ust. 2,

-organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego,

-ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych,

-kościoły i inne związki wyznaniowe,

-podmioty określone w art. 79 w zakresie w nim wskazanym.

ad.2. będzie dokonywana w konkretnym przypadku, jeśli sprawa związana jest z toczącym się postępowaniem

a) instytucja pytań prawnych – każdy sąd może skierować pytanie prawne do TK o zgodność przepisów z konstytucją, ale tylko tych, na podstawie których ma być wydany wyrok

b) instytucja skargi konstytucyjnej (art. 79) – każdy, kto czuje, że jego prawa lub wolności zostały naruszone może wystąpić ze skargą do TK (zakres podmiotowy), ale tylko wtedy jeśli sąd ostatecznie orzekł na jego niekorzyść.

Gdy TK przyjmie skargę konstytucyjną postępowanie będzie się toczyło dokładnie tak samo.

Ostatecznie TK wydaje wyrok, który ma charakter ostateczny, wiążący wszystkich (akty powinny utracić moc obowiązującą z dniem ogłoszenia wyroku, TK może określić późniejszy termin, nie dłuższy niż 12/18 mies. do utraty ważności mocy aktu, jest to czas dla organu, który wydał akt niezgodny aby go zmienił, jeśli tego nie zrobi, to po podanym przez TK terminie samoistnie akt traci moc wiążącą).

Wyroki i decyzje wydawane na podstawie aktów uznanych za niezgodne z konstytucją mogą być uznane za nieważne lub pozostawione bez zmian, zależy to od osób, których te wyroki i decyzje dotyczą, to oni decydują, czy w ich interesie jest zmiana wyroku, decyzji czy też nie.