PRAWO KONSTYTUCYJNE

dr hab. Dorota Lis-Staranowicz

WYKŁAD I; 08.10.2013 & WYKŁAD II; 14.10.2013

1. Pojęcie prawa konstytucyjnego:

a. Sensu largo – oznacza całokształt norm prawnych, które regulują ustrój polityczny, społeczny i

gospodarczy państwa.

b. Sensu stricte – oznacza normy zawarte w Konstytucji (prawo konstytucji).

2. Jest to także dyscyplina nauki prawa. Jest to pewna dziedzina w zakresie nauk prawnych.

3. Synonimy:

a. Prawo polityczne – okres dwudziestolecia międzywojennego. Normy prawne są nasycone

polityczną.

b. Prawo państwowe – lata 70. XX wieku. Obecnie: Niemcy, wchód Rosji.

4. Przedmiot prawa konstytucyjnego:

a. Struktura organizacyjna państwa (organy + kompetencje).

b. Ogólna charakterystyka państwa, którą określają zasady konstytucyjne.

c. Status jednostki w państwie.

d. Źródła prawa.

e. Stosunki RP-UE.

5. Pojęcie Konstytucji – akt normatywny, który reguluje ustrój polityczny, społeczny i gospodarczy państwa

uchwalany i zmieniany w szczególnej procedurze o najwyższej mocy prawnej.

a. „constituere” – ustanawiać, urządzać.

b. Dawniej: kondycja fizyczna, stan psychiczny, reguła życia zakonnego.

6. Pierwsza konstytucja – USA – 1787 rok:

a. Obowiązuje do czasów dzisiejszych.

b. Uchwalono 27 poprawek.

c. 10 w 1791 roku – wolności i obowiązki człowieka.

7. Konstytucje Polski:

a. 03.05.1791 rok – Ustawa Rządowa.

b. 1807 rok – oktrojowana (nadana) – Napoleon.

c. 1815 rok – Konstytucja – Królestwo Polskie (do powstania listopadowego).

d. 20.02.1919 rok – Uchwała Sejmu Ustawodawczego o powierzeniu Józefa Piłsudskiemu dalszego

sprawowania urzędu Naczelnika Państwa.

e. 17.03.1921 rok – Konstytucja Marcowa.

f. 23.04.1935 rok – Ustawa Konstytucyjna – Konstytucja Kwietniowa.

g. 19.02.1947 rok – Ustawa Konstytucyjna o ustroju i zakresie działania najwyższy organów RP.

h. 22.07.1952 rok – Konstytucja PRL (słynne zakłady -> E.Wedel –> dwudziestego drugiego lipca).

 1989 rok – Obrady Okrągłego Stołu

i.

07.04.1989 rok – nowelizacja:

 Pierwsze wolne wybory kontraktowe.

 Wasz prezydent, nasz premier.

 Przywrócenie Senatu.

j.

29.12.1989 rok – nowelizacja – rewizja ustroju politycznego, gospodarczego i społecznego:

 Zmiana nazwy państwa – IIIRP.

 Suwerenność narodu.

 Zasada demokratycznego państwa prawnego.

 Pluralizm polityczny i związkowy.

k. 08.03.1990 rok – nowelizacja dotycząca samorządu terytorialnego.

 Zasada decentralizacji władzy państwowej.

l.

27.09.1990 rok – nowelizacja dotycząca wyboru Prezydenta RP.

m. 17.10. 1992 rok – Ustawa o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą

oraz o samorządzie terytorialnym.

 Uchyliła Konstytucję PRL, pozostawiając w mocy niektóre jej postanowienia. Np.: rozdział

I (ogólna charakterystyka państwa), rozdział II (prawa i wolności).

n. 02.04.1997 rok – Konstytucja RP

 Dwie nowelizacje:



Europejski nakaz aresztowania.



Cenzus niekaralności.

8. Klasyfikacja konstytucji:

a. SZTYWNA/ELASTYCZNA:

 Sztywna – taka, którą ciężko jest zmienić, bowiem przepisy wymagają np.: kwalifikowanej

większości głosów, jednomyślności, zatwierdzenia w drodze referendum, okres

wyczekiwania. Są przepisy, które nie podlegają zmianie (Niemcy, Hiszpania).

 Elastyczna – zmiany dokonuje się w zwykłej procedurze ustawodawczej.

b. PEŁNA/NIEPEŁNA:

 Pełna: reguluje sferę polityczną, gospodarczą i społeczną.

 Niepełna: tzw. Mała Konstytucja. Ograniczony zakres normowania.

c. PISANA/RZECZYWISTA:

 Pisana: przybiera postać aktu normatywnego.

 Rzeczywista: tzw. materialna. Np.: Wielka Brytania; Izrael.

9. Konstytucja i jej znaczenie:

a. Treść: reguluje ustrój państwa, dokonuje ogólnej charakterystyki, źródła prawa, system organów,

stany nadzwyczajne, tryb jej zmiany.

b. Systematyka:

 Artykułowana: rozdział, podrozdział, artykuł, ustęp, punkt.

 Nieartykułowana: preambuła.

10. Normy:

a. Zasady konstytucyjne: o szczególnym znaczeniu, norma doniosła prawnie.

 Norma optymalizacyjna: dąży do maksymalnej realizacji ze względu na prawne bądź

faktyczne uwarunkowania.

 Zasada demokratycznego państwa prawnego.

 Zasada suwerenności narodu.

 Zasada poszanowania godności człowieka.

 Zasada trójpodziału władzy.

 Zasada sądowej kontroli prawa.

b. Normy kompetencyjne.

c. Normy organizacyjne.

d. Normy proceduralne.

e. Normy materialne.

f. Normy programowe: określają cele działań państwa, lecz nie określa metod ich realizacji.

11. Uchwała:

a. Referendum.

b. Konstytuanta.

c. Parlament.

d. Nadana (oktrojowana).

12. Moc Konstytucji:

a. Najwyższa moc w systemie źródeł prawa.

b. Nadrzędność Konstytucji.

c. Ustawa jest aktem wykonawczym.

d. Obowiązek urzeczywistnienia spoczywa w rękach władzy ustawodawczej.

13. Zaniechanie ustawodawcze – stan faktyczny i prawny. Polega na tym, iż brak jest przepisów wykonawczych

do Konstytucji w danej materii. Trybunał Konstytucyjny nie posiada kognicji w sprawie zaniechania

ustawodawczego.

14. Niezgodność z Konstytucją:

a. Stanowi podstawę do sądowej kontroli konstytucyjności prawa.

b. Obowiązuje domniemanie zgodności prawa z Konstytucją.

c. Zgodność przybiera dwie formy:

 Materialna – co do treści.

 Formalna – co do procedury.

15. Gwarancje nadrzędności Konstytucji:

a. Pośrednie – obowiązek stania na straży Konstytucji.

b. Bezpośrednie – przybierają postać tzw. kontroli parlamentarnej i pozaparlamentarnej.

16. Kontrola parlamentarna – polega na badaniu zgodności ustaw z Konstytucją przez parlament bądź

wyspecjalizowany organ parlamenty.

Odbywa się w trakcie procedury ustawodawczej.

Wady



Niewystarczalność.



Charakter prewencyjny.



Odnosi się tylko do ustawy.

17. Kontrola pozaparlamentarna – sprawowana przez organ sądowy.

a. Scentralizowana – model europejski / model kelsenowski.

b. Zdecentralizowana – model amerykański.

18. Model europejski:

a. Hans Kelsen – teoretyk prawa.

b. Stopniowalność prawa.

c. Ojciec Trybunałów Konstytucyjnych.

d. Lata 20. XX wieku.

e. Austria, Czechosłowacja.

f. Brak upowszechnienia w okresie XX-lecia międzywojennego.

g. Rozkwit po II wojnie światowej:

 1947 rok – Włochy

 1949 rok – Niemcy

 1958 rok – Francja

 Lata 90. – blok wschodni

h. Polska:

 1982 rok – nowela

 1986 rok – działalność

i.

Sądowy model scentralizowany.

j.

Kontrola jest podstawową kompetencją Trybunału Konstytucyjnego, ale nie jedyną:

 Orzeka w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej głowy państwa,

 Zgodność celów i działań partii politycznych,

 Stwierdza ważność wyborów.

k. Kontrola:

 Abstrakcyjna – Rzecznik Praw Obywatelskich – prewencyjna.

 Konkretna – w toku danej sprawy – następcza.

l.

Skutki uniwersalne = uchylenie aktu normatywnego.

m. Bezpośrednie stosowanie Konstytucji:

 Samodzielne – Trybunał Konstytucyjny

19. Model amerykański:

a. Judicial review

b. Polega na kompetencji każdego sądu do oceny konstytucyjności prawa i odmawia zastosowania

niekonstytucyjności aktu normatywnego.

c. Sądy w USA mogą również badać zgodność aktów stosowania prawa z Konstytucją.

d. Cechy:

 Zdekoncentrowany (rozproszony).

 Charakter uniwersalny.

 Charakter względny (niekonstytucyjność nie oznacza uchylenia).

 Charakter konkretny (sprawa na wniosek).

 Niekonstytucyjność – podstawa orzeczenia sądowego.

 Wyroki Sądu Najwyższego są wiążące dla sądów niższej instancji, a także innych organów

konstytucyjnych.

 Precedens SN, który stwierdzeniem niekonstytucyjności ustawy/aktu wiąże pozostałe

organy.

 Nie ma żadnego przepisu, który przyznaje sądom kompetencję do kontroli prawa.

e. Konstytucja ma normy prawne o różnym stopniu szczegółowości.

f. Decyzje i reguły:

 Stosowane przez różne podmioty.

 Adresowane do różnych podmiotów.

WYKŁAD III; 22.10.2013 & WYKŁAD IV; 05.11.2013

1. Bezpośrednie stosowanie Konstytucji:

a. Jest wypadkową dwóch czynników:



Jaki organ/podmiot ją stosuje,



Jaka norma konstytucyjna jest stosowana.

b. Trzy postacie stosowania Konstytucji:



Wyłączna podstawa rozstrzygnięcia w określonej sprawie (np.: Trybunał Konstytucyjny

stwierdza niezgodność ustawy XXX z artykułem 32 Konstytucji) – zasada równości,



Współstosowanie i normatywna podstawa rozstrzygania w określonej sprawie stanowi

przepis Konstytucji + przepis innego aktu normatywnego (np.: Marszałek stwierdza

wygaśnięcie mandatu posła na podstawie Kodeksu Wyborczego w związku z artykułem

103 Konstytucji),



Wykładnia prokonstytucyjna – wykładnia przepisów prawa powszechnie obowiązującego

– uwzględnia normy Konstytucji – musi pozostawać w zgodzie z Konstytucją.

2. Zasady konstytucyjne / zasady ustroju RP:

a. Zasada – norma prawna o szczególnym znaczeniu, która kształtuje charakter państwa.

3. Ewolucja ustroju politycznego w Polsce w okresie transformacji ustrojowe:

a. Konstytucja PRL 22.07.1952:



Suweren – lud pracujący miast i wsi,



Jednolitość władzy państw,



Supremacja Sejmu PRL,



Jednoizbowy parlament,



Sojusz robotniczo-chłopski,



Przewodnia rola partii komunistycznej,



Planowa gospodarka państwowa,



Gwarantowane szerokie prawa socjalne,



Szeroki katalog praw i wolności – charakter fasadowy,



Brak charakteru normatywnego Konstytucji – obowiązuje w takim zakresie, jaki nadał

ustawodawca.

b. Obrady Okrągłego Stołu 1989

c. Nowela Kwietniowa 07.04.1989:



Nowelizacja o charakterze symbolicznym,



Powołuje dwuizbowy parlament,



Przywraca Senat (likwidacja w 1946),



Przywraca urząd Prezydenta PRL,



Likwidacja Rady Państwa,



Prezydent przejął funkcje w Radzie Państwa z wyjątkiem kompetencji do dokonywania

powszechnej wykładni ustaw,



Otrzymał zwierzchnictwo nad wojskiem, milicją – siły zbrojne,



Zgromadzenie Narodowe – wybór Prezydenta,



Prezydent mógł rozwiązać Sejm i Senat w sytuacji uchwalenia ustawy uniemożliwiającej

wykonywanie jego kompetencji,



Przywrócenie Rzecznika Praw Obywatelskich.

d. Rewizja Konstytucji 29.12.1989



Dotyka ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego,



Nowela grudniowa otworzyła proces reformacji,



Polska stała się demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady

sprawiedliwości społecznej,



Suweren – naród,



Zasada praworządności,



Organy władzy działają na podstawie i w granicach prawa,



Zmiana nazwy kraju – Rzeczpospolita Polska,



Pluralizm polityczny i związkowy,



Własność i prawo dziedziczenia,



Utworzono zręby pod zasadę decentralizacji władzy publicznej,



Powołano do życia Krajową Radę Sądownictwa jako organ stojący na straży niezawisłości

sędziowskiej i niezależności sądów.

e. Ustawa o samorządzie gminnym 08.03.1990



Samorząd terytorialny i władza rządowa w terenie,



Powołano gminę jako podstawową jednostkę samorządu terytorialnego,



Rada Gminy – organ wybierany przez mieszkańców gminy – organ stanowiący,



Wójt (dawniej zarząd) – organ wykonawczy,



Gmina uzyskała osobowość prawną, samodzielność,



Dysponowała własnością innymi prawami majątkowymi,



Korzystała z pomocy finansowej z budżetu państwa w postaci dotacji i subwencji,



Wykonywała zadania własne i zlecane,



Przedstawicielem Rady Ministrów w terenie jest wojewoda.

f. 27.09.1990:



Dotyczy wyborów prezydenta przez Naród (bezpośrednie wybory prezydenckie).

g. Mała Konstytucja 23.10.1992:



Ustawa konstytucyjna o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i

wykonawczą oraz o samorządzie terytorialnym,



Uchyliła Konstytucję PRL, pozostawiając w mocy niektóre jej postanowienia.



Trójpodział władzy,



Wolny mandat parlamentarny,



Instytucje niepołączalności stanowisk,



Wotum nieufności.

4. Konstytucja 02.04.1997:

a. Zasada suwerenności narodu:



Okres oświecenia – pojawienie się negacji monarchii absolutnej,



Do narodu należy najwyższa władza w państwie,



Klasyczna koncepcja suwerenności (Jean-Jacques Rousseau):

o Władza jest niepodzielna, niezbywalna, nieprzenoszona,

o Naród wyraża wolę powszechną,

o Nie ma tu miejsca na przedstawicielstwo polityczne.



Rousseau zweryfikował swoją teorię i wprowadził reżim przedstawicielski pod

następującymi warunkami:

o Mandat imperatywny,

o Odwoływalność.



Wszystkie decyzje muszą być zatwierdzone w drodze referendum,



Naród jako byt nie może działać bezpośrednio; uprawiać politykę dnia codziennego;

jednak istnieją pewne formy, za pomocą których Naród wyraża swoją wolę:

o Referendum,

o Inicjatywa ustawodawcza,

o Wybory.

b. Zasada reprezentacji politycznej:



Polega ona na przedstawicielstwie. Naród w drodze wyborów wyłania swoich

przedstawicieli na z góry określony okres,



Przedstawiciele działają w imieniu Narodu i na jego rzecz,



Oparty jest na twierdzeniu fikcji prawnej reprezentacji – decyzje przedstawicieli

zarachowywane są na poczet woli Narodu. Przyjmuje się więc, że tak chciał suweren,



Obywatele nie mają prawnych środków do uchylenia się od skutków uchwałodawczych,



Nie mogą też kontrolować ani odwołać swoich przedstawicieli. Jedyną drogą są wybory

parlamentarne,



Trybunał Konstytucyjny jest organem oceniającym zgodność prawa z Konstytucją, ale TK

nie weryfikuje racjonalności, skuteczności, celowości czy gospodarności prawa,



Naród jest rozumiany jako wszyscy obywatele,

c. Zasada demokratycznego państwa prawnego i sprawiedliwości społecznej:



Nie można tu podać klasycznej definicji – definiowanie przez zespół cech:

o Praworządność,

o Podział władzy,

o Suwerenność Narodu,

o Niezawisłość sędziów i niezależność sądów,

o Samorząd terytorialny,

o Prawa i wolności (w tym socjalne),

o Okresowo przeprowadzane wolne wybory.



Zasada ta może być rozpatrywana w dwóch znaczeniach:

o Formalnym – przejawia się w zasadzie praworządności tzn. organy władzy

publicznej muszą działać na podstawie prawa i zgodnie z prawem. Obywatele

natomiast mogą czynić wszystko, co nie jest im zabronione.

o Materialnym – odnosi się do treści stanowionego prawa (moralność).

Stanowione prawo powinno odzwierciedlać wartości wynikające z prawa

naturalnego lub wartości powszechnie akceptowane przez wspólnotę

narodową.



Na straży demokratycznego państwa prawnego stoją:

o Prokuratura,

o Sądy (szczególnie administracyjne),

o Najwyższa Izba Kontroli,

o Rzecznik Praw Obywatelskich.



Jednostce przysługuje roszczenie w związku z powstałą szkodą wskutek działalności

organów publicznych niezgodnej z prawem (odpowiedzialność odszkodowawcza

państwa).



Nad treścią stanowionego prawa i jego zgodnością z Konstytucją czuwa Trybunał

Konstytucyjny.



Zasada demokratycznego państwa prawnego jest podstawową zasadą do

wyinterpretowania szeregu innych ważnych zasad ustrojowych:

o Do 1997 roku: prawo do sądu, prawo do prywatności, prawo do życia.

o Odnoszących się do jakości stanowionego prawa:

 Zasada przyzwoitej legislacji,

 Zasada ochrony praw nabytych,

 Zasada zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie

prawa,

 Zasada określoności przepisów prawa.

d. Zasada przyzwoitej legislacji:



Polega na zachowaniu przepisów proceduralnych w procesie stanowienia prawa.



Prawo nie może działać wstecz, chyba że działa na korzyść jednostki.



Zmiany regulacji prawnych nie mogą obywatela zaskakiwać – stąd vacatio legis.



Ważnym elementem jest poprawność językowa i gramatyczna tekstu prawnego.

e. Zasada ochrony praw nabytych:



Wiąże się z pewnością prawa i bezpieczeństwem prawnych jednostki.



Jednostka, która nabyła prawa w sposób sprawiedliwi, zgodny z prawem, słuszny

powinna z tych praw korzystać bez obawy ich utraty.



Nie ma charakteru bezwzględnego. Można pozbawić prawa, jeśli utraciło ono

uzasadnienie aksjologiczne w nowym systemie politycznym (renty SB) bądź jeżeli wymaga

tego np.: zasada równowagi budżetowej.

f. Zasada zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa:



Wyraża się w postaci szacunku państwa wobec jednostki, dzięki tej zasadzie obywatel

otrzymuje (choćby namiastkę) bezpieczeństwa prawnego.



Pozwala obywatelowi na kształtowanie swojej przyszłości i przewidywanie konsekwencji

prawnych swoich decyzji.



Prawo nie może nikogo zaskakiwać. Powinno być tak stanowione, by obywatel mógł

dokonać korekty swych decyzji życiowych.

g. Zasada podziału władzy:



John Locke – „Dwa traktaty o rządzie”.



Charles Monteskiusz – „O duchu praw”.



Zmierzali do racjonalizacji monarchii i władzy monarchy:

o Władza ustawodawcza,

o Władza wykonawcza,

o Władza sądownicza.



Model ten uległ dezintegracji wskutek procesów integracyjnych; obecności w UE.



Istota tej zasady polega na:

o Wyodrębnieniu trzech funkcji państwa, gdzie każda z tych funkcji przypisana jest

odpowiednim, wyodrębnionym organom:

 Stanowienie prawa (Sejm i Senat),

 Wykonywania prawa (Prezydent, Rząd),

 Rozstrzyganie sporów (sądy i Trybunały).



Reguła niepołączalności – nie można łączyć w jednym ręku funkcji w/w.

o Wyjątek: prawo łączenia mandatu parlamentarnego z funkcją członka Rady

Ministrów.



Nie polega na separacji, ale na współpracy oraz wzajemnej kontroli i równoważeniu się

władzy:

o Kompetencja władzy wykonawczej o charakterze prawodawczym (prawo weta,

promulgacja ustawy).

o Sejm sprawuje kontrolę nad Radą Ministrów.

h. Zasada parlamentarno-gabinetowej formy rządów:



Odnosi się do wzajemnych relacji pomiędzy parlamentem, rządem a prezydentem.



Rząd ma pochodzenie „parlamentarne”.



Rząd cieszy się votum zaufania i podlega kontroli parlamentarnej.



Rząd ponosi odpowiedzialność przed Sejmem:

o Indywidualną,

o Grupową.



Prezydent jest wybierany przez parlament. Nie ponosi przed nim odpowiedzialności. Nie

ponosi odpowiedzialności politycznej. Ponosi odpowiedzialność konstytucyjną.



Akty urzędowe prezydenta podlegają kontrasygnacie premiera.



Polski model zbliżony jest do modelu kanclerskiego, gdyż Premier ma silną pozycję w

rządzie i można go odwołać tylko w trybie konstruktywnego votum nieufności.

i.

Zasada dwuizbowości parlamentu:



Wybory powszechne, bezpośrednie, tajne.



Dwa modele dwuizbowości:

o Równoprawny – obie izby mają takie same uprawnienia w zakresie stanowienia

prawa, kontroli rządu.

o Nierównoprawny – Sejm uchwala ustawę i uchwalona przez Sejm ustawa przez

Marszalka przekazywana jest do Sejmu.



Senat nie wykonuje funkcji kontroli parlamentarnej, pozbawiony jest instrumentów

kontroli rządu.



Senat pełni funkcję izby refleksji i namysłu.

j.

Zasada pluralizmu politycznego:



Szerokie znaczenie – oznacza wolność tworzenia organizacji społecznych przez obywateli.



Wąskie znaczenie – ograniczony do wolności tworzenia i zrzeszania się w związki

zawodowe.



W kontekście pluralizmu partyjnego – odgrywają one bardzo ważną rolę:

o Polaryzują poglądy polityczne,

o Pełnią rolę przekaźnikową,

o Kreują władze wykonawcze,

o Kształtują politykę państwa.



Partie polityczne zrzeszają na zasadzie dobrowolności i równości obywateli w celu

wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie się polityki państwa.



Finansowanie partii politycznych jest jawne.



Zgodnie z ustawą o partiach politycznych – jest ona dobrowolną organizacją, występuje

pod swoją nazwą, która ją odróżnia (zastrzeżona). Zrzesza ludzi o określonych poglądach

na zasadzie równości.



Celem partii jest zdobycie i sprawowanie władzy, kształtowanie polityki państwa.



W Polsce obowiązuje model partii demokratycznych. Partie polityczne i inne organizacje

nie mogą odwoływać się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk

faszyzmu, komunizmu i nazizmu. Nie mogą istnieć partie, których programy zakładają

nienawiść rasową, narodowościową i stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub

wpływu na politykę państwa.



Jawność struktur partyjnych.



Swoboda zrzeszania się w partie polityczne (obywatele mający 18 lat).



Apartyjność – zakaz przynależności do partii politycznej (służby mundurowe, sędziowie,

prokuratorzy).



Apolityczność – zakaz manifestowania poglądów politycznych (urzędnicy).



Zabrania się tworzenia partii politycznych w zakładach pracy i siłach zbrojnych.



Jak utworzyć partię?

o Grupa 3 osób,

o Poparcie 1000 obywateli,

o Statut partii (organy, program, sposób wyłaniania organów, nazwa),

o Organem rejestrującym partię jest Sąd Okręgowy w Warszawie – wydaje

postanowienie o wpisie partii do ewidencji – uzyskuje osobowość prawną –

uprawnia to partie do korzystania z praw, jakie gwarantuje jej „ustawa o

partiach politycznych”,

o Sąd sprawuje kontrolę nad demokratycznym charakterem partii politycznych:

 WĄTPLIWOŚĆ – może wystąpić do TK z wnioskiem o zbadanie, czy cele

partii są zgodne z Konstytucją.

 ORZECZENIE – powoduje, że sąd odmawia wpisu partii do ewidencji.

o TK pełni kontrolę następczą – obejmuje cele i działania i ich zgodność z

Konstytucją. Orzeczenie TK o niekonstytucyjności powoduje delegalizację partii.

Sąd Okręgowy ma obowiązek wykreślenia partii z ewidencji.



Istota pluralizmu sprowadza się do wielości partii i równości wobec prawa, swobody

zrzeszania się, jawności struktur i finansowania, demokratycznego charakteru.

k. Zasada decentralizacji władzy publicznej:



Sprowadza się do samorządu terytorialnego bądź zawodowego (tworzy się w celu

reprezentowania osób wykonujących zawody zaufania publicznego – cel to sprawowanie

pieczy nad prawidłowością wykonywania zawodu),



W drodze ustawy można tworzyć inne rodzaje samorządu,



Idea sprowadza się do przekazywania władzy z władzy centralnej obywatelom,



Samorząd terytorialny w Polsce jest trójszczeblowy:

o Gmina,

o Powiat,

o Województwo.



Wykonuje zadania publiczne niezastrzeżone prze Konstytucję i ustawy dla innych

organów,



Jednostka samorządu terytorialnego wykonuje tzw. zadania własne i zadania zlecone,



Zapewnia się im udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im

zadań,



Dochodami są: dochody własne, dotacje, subwencje,



Czynne prawo wyborcze posiadają mieszkańcy (obywatele RP i obywatele UE).

l.

Zasada pomocniczości (= subsydiarności):



Główną funkcją władzy jest zaspakajanie potrzeb społeczności lub osób, samodzielnie

kształtujących swój los i za niego odpowiedzialnych, ale niezdolnych do pełnego rozwoju,



Relacja państwo-jednostka-społeczeństwo i najogólniej wyraża się w formule „tyle

wolności, ile można; tyle uspołecznienia ile konieczne”,



Poszukując tej zasady w RP trzeba wskazać: preambułę, art. 1, art. 12, art. 16, art. 17, art.

25, art. 118,



Formuła ponadnarodowa – UE, NATO.

WYKŁAD V; 19.11.2013

Prawa i wolności obywatela i człowieka:

1. Punktem wyjścia do analizy statusu jednostki w państwie jest art. 30 Konstytucji, który statuuje zasadę

godności człowieka.

a. Ta godność człowieka w ujęciu konstytucyjnym ma konotacje prawno-naturalne i wywodzi się z

tradycji judeochrześcijańskiej – człowiek stworzony na wzór i podobieństwo Boga.

b. Godność człowieka jest przyrodzona i niezbywalna – jest niezależna od władzy, postawy moralnej

człowieka.

c. Jest ona źródłem praw i wolności.

d. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.

e. Jest ona niestopniowalna.

f. Jest traktowana w orzecznictwie TK jako prawo podmiotowe.

2. Art. 30 nie pozwala na reifikację człowieka (przedmiot obrotu gospodarczego).

3. Zasada równości wobec prawa – art. 32 – wszyscy są wobec prawa równi i wszyscy mają prawo do

równego traktowania przez władzę publiczną.

4. W orzecznictwie TK została zdefiniowana: „podmioty odznaczające się cecha relatywną (istotną) powinny

być tak samo traktowane przez prawo”.

WYKŁAD VI; 25.11.2013

1. Zasada równości nie ma charakteru absolutnego. Ustawodawca tzw. podmioty podobne, które odznaczają

się cechą relewantną w takim samym stopniu może traktować odmiennie.

Ważne, aby zróżnicowanie tych podmiotów było:

a. Proporcjonalne,

b. Racjonalne,

c. Muszą znajdować uzasadnienie w wartościach konstytucyjnych.

Kazus 1: rodziny zastępcze spokrewnione i niespokrewnione.

Kazus 2: stypendia dla dwukierunkowych.

2. Zasada proporcjonalności (art. 31 ust. 3):

„Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w

ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub

porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw

innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.”

Źródłem ograniczeń musi być ustawa. Ingeruje w sferę wolności konstytucyjnych lub praw. Ta ingerencja

nie może naruszać istoty prawa bądź wolności konstytucyjnej.

Ta ingerencja musi być proporcjonalna:

a. Regulacja ustawowa, ingerująca w prawa i wolności konstytucyjne musi być konieczna, z punktu

widzenia założeń regulacji (ratio legis).

b. Regulacja musi być przydatna z punktu widzenia celu.

c. Proporcjonalność sensu stricte – wyrażamy interes prywatny (prawa i wolności) z interesem

publicznym.

Reasumując: Regulacja może ingerować w konstytucyjne prawa i wolności pod warunkiem, że zostaną

spełnione w/w przesłanki.

Kazus 1: niepełnosprawność jako podstawa wygaśnięcia mandatu.

3. Konstytucja wyróżnia prawa i wolności:

a. Osobiste – odnoszą się do sfery wolności człowieka. W związku z tym Konstytucja gwarantuje:

wolność, nietykalność, prawo do sądu (ochrona innych praw i wolności).

b. Polityczne – związane z obywatelstwem. Wyróżnia się tu w szczególności: wolność słowa –

stanowi ona podstawę społeczeństwa obywatelskiego. Za pomocą słowa oceniamy i krytykujemy

władzę.

c. Socjalne – nie powinno ich być w Konstytucji.

Art. 67 gwarantuje prawo do zabezpieczenia socjalnego w razie niezdolności do pracy lub

inwalidztwa w przypadku choroby oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego.

Art. 68 gwarantuje prawo do opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych.

GWARANCJE OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI OBYWATELI:

4. Prawo do sądu.

5. Rzecznik Praw Obywatelskich:

Stoi na straży praw i wolności określonych w Konstytucji i innych aktach normatywnych. Z wnioskiem do

RPO może wystąpić każdy. RPO nie dysponuje żadnymi uprawnieniami władczymi:

a. Nie może zmienić wyroku bądź decyzji,

b. Może prosić, kontrolować, wnioskować.

6. Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa:

Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka powstała przez niezgodne z prawem działanie władzy

publicznej (art. 77 Konstytucji).

7. Skarga konstytucyjna:

Może ją wnieść każdy, czyje konstytucyjne prawa i wolności zostały naruszone. Wnosi się ją do TK w

sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub

organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach

określonych w Konstytucji.

Wąski model skargi konstytucyjnej – obejmuje ona tylko zarzut niezgodności z Konstytucją ustawy lub

innego aktu normatywnego. Swoim zakresem nie obejmuje ona zarzutu niezgodności z Konstytucją działań

władzy publicznej.

WYKŁAD VII; 03.12.2013

KONSTYTUCYJNY SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA

1. Systemy obowiązujące człowieka:

a. Religia,

b. Moralność,

c. Tradycja,

d. Prawo stanowione.

2. Dotyczy tylko prawotwórczej działalności państwa; prawo pozytywne; dotyczy także prawa

międzynarodowego i prawa europejskiego.

3. Cechy:

a. Dualizm:



System prawa powszechnie obowiązującego,



System prawa wewnętrznie obowiązującego.

b. Hierarchiczność (= stopniowalność) – nie jest w 100% realizowana.

c. Multicentryczność – wiele centrów decyzyjnych, które stanowią prawo (niekoniecznie organy

krajowe).

d. Jawność (warunkiem jest ogłoszenie).

e. Nadrzędność Konstytucji.

f. Bezpośredniość stosowania Konstytucji.

4. Prawo powszechnie obowiązujące:

a. Konstytucja,

b. Ustawy,

c. Ratyfikowane umowy międzynarodowe,

d. Rozporządzenia z mocą ustawy,

e. Prawo europejskie,

f. Prawo miejscowe.

5. Tylko ono może być podstawą rozstrzygania w indywidualnej sprawie, np.: decyzja administracyjna, wyrok

sądowy. Jest skutecznego wobec wszystkich i wiąże wszystkie podmioty.

USTAWA

1. Akt normatywny, zwierający normy generalne i abstrakcyjne (= nieograniczona liczba podmiotów).

2. Jest uchwalana w szczególnej procedurze przez parlament i zmieniona przez parlament.

3. Publikowana w Dzienniku Ustaw.

4. W Polsce obowiązuje jednorodna koncepcja ustawy tzn. wszystkie ustawy mają taką samą moc  są sobie

równe.

5. Nie ma w Polsce ustawy organicznej:

a. Mają moc wyższą niż zwykła ustawa i niższą niż Konstytucja. Uchwalana kwalifikowaną

większością głosów.

b. Szczególne znaczenie dla państwa:



Budżet państwa,



Ustawy podatkowe,



Ustawy wyborcze.

6. Wyróżnia się tryby podstawowe i tryby szczególne uchwalania ustaw:

a. TRYB PODSTAWOWY:



Zwykła większość głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.



Projekt ustawy może wnieść:

o Prezydent RP,

o Rada Ministrów,

o Senat,

o Posłowie (grupa 15 posłów; komisja sejmowa),

o 100 000 obywateli (obywatelska inicjatywa ustawodawcza).



Do Sejmu w formie pisemnej.



Uchwaloną w trzech czytaniach przez Sejm ustawę Marszałek Sejmu przesyła do Senatu.



Senat ma na rozpatrzenie ustawy 30 dni i w tym czasie może:

o Nie rozpatrzyć ustawy – wówczas przyjmuje się aprobatę.

o Przyjąć całą ustawę.

o Wnieść poprawki do ustawy.

o Odrzucić ustawę w całości.

b. TRYB SZCZEGÓLNY:



Tryb pilny.



Tryb uchwalania ustawy budżetowej.



Tryb uchwalania ustawy akcesyjnej.



Tryb uchwalania kodeksów.



Ustawa o zmianie Konstytucji.

7. Prezydent podpisuje i promulguje ustawę.

ROZPORZĄDZENIA Z MOCĄ USTAWY

1. Akt wykonawczy do ustawy, służy wykonaniu ustawy.

2. Wydawane przez:

a. Prezydenta RP,

b. Radę Ministrów,

c. Ministrów kierujących działem administracji rządowej,

d. KRRiT,

e. Przewodniczących określonych ustawowych komitetów, wchodzących w skład Rady Ministrów.

>>> zamknięty katalog.

3. Na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie  formuła „minister…wyda”;

„minister…może”.

4. Elementy upoważnienia:

a. Podmiot uprawniony do wydania rozporządzenia,

b. Przedmiot upoważnienia – zakres spraw przekazanych do regulacji w drodze rozporządzenia,

c. Wytyczne co do treści – wskazówki, którymi powinien kierować się prawodawca, ustanawiając

treść rozporządzenia. Ograniczają swobodę rozporządzeniodawcy, przekreślają dowolnośc

rozporządzeniodawcy.

5. Zakaz subdelegacji – organ, który otrzymał kompetencję nie może jej przenieść na inny organ.

a. Upoważnienie obligatoryjne – wyda, określi, ustanowi.

b. Upoważnienie fakultatywne – może.

6. Pomiędzy ustawą a rozporządzeniem musi istnieć tzw. związek funkcjonalno-materialny:

a. Nie ma rozporządzenia bez ustawy.

b. Rozporządzenie nie może uzupełniać ustawy.

c. Rozporządzenie nie może wychodzić poza zakres ustawy.

d. Rozporządzenie uszczegóławia ustawę w kwestiach drugorzędnych, technicznych często

zmieniających się, proceduralnych.

e. W rozporządzeniu reguluje się formularze, wzory druków, wzory legitymacji, wskaźniki.

f. Im bardziej regulacja dotyka sfery konstytucyjnych praw i wolności, tym mniej miejsca jest na

rozporządzenie.

7. Wchodzi życie nie wcześniej niż ustawa.

8. Traci moc:

a. Gdy ustawa traci moc.

b. Gdy traci moc przepis upoważniony.

c. Gdy zmienia się zakres spraw przekazanych do regulacji w drodze rozporządzenia.

d. Gdy upływa czas, na jaki zostało wydane.

e. Rada Ministrów może uchylić na wniosek Premiera rozporządzenie wydane przez ministra.

f. Derogacja trybunalska.

g. Względne uchylenie – sąd może odmówić zastosowania rozporządzenia niezgodnego z ustawą.

9. KAZUS:

Ustawa A traci moc – wydana zostaje ustawa B.

Czy nadal obowiązuje rozporządzenie wydane do ustawy A?

Tak, jeśli przepisy ustawy B przewidują obowiązywanie starych rozporządzeń do czasu wydania nowych.

10. Rozporządzenie publikowane jest w Dzienniku Ustaw.

11. Rozporządzenie w czasie stanów nadzwyczajnych. Stan nadzwyczajny może być wprowadzony w drodze

ustawy lub rozporządzenia. Nie służy ono wykonaniu ustawy. Organ zarządza stan wojenny w formie

rozporządzenia i nie wymaga ono szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie.

12. Rozporządzenie z mocą ustawy:

a. Charakter szczególny, ponieważ wydawana jest przez organ władzy wykonawczej a ma moc

ustawy,

b. Wydaje Prezydent RP w stanie wojennym, jeżeli Sejm nie może zebrać się na posiedzenie na

wniosek Rady Ministrów,

c. Możliwe do wydania także poza granicami państwa,

d. Podlega zatwierdzeniu na najbliższym posiedzeniu Sejmu,

e. Publikowane w Dzienniku Ustaw.

RATYFIKOWANA UMOWA MIĘDZYNARODOWA

1. Wyróżniamy:

a. Umowy ratyfikowane,

b. Umowy nieratyfikowane.

2. Umowa ratyfikowana:

a. Zatwierdza ją głowa państwa,

b. Zawierana przez Radę Ministrów,

c. Publikowana w Dzienniku Ustaw.

3. Wyróżniamy umowy z:

a. Małej ratyfikacji:



Zawarcie umowy + ratyfikacja.

b. Dużej ratyfikacji:



Wymagają zgody wyrażonej w formie ustawy,



Zawarcie umowy + ustawa + ratyfikacja,



Do wypowiedzenia niezbędna jest ustawa,



Dotyczy:

 Pokoju,

 Sojuszy,

 Układów politycznych,

 Układów wojskowych,

 Wolności, praw i obowiązków obywateli określonych w Konstytucji,

 Obciążenie budżetu państwa,

 Członkowstwo w organizacji międzynarodowej,

 Spraw uregulowanych w ustawie lub Konstytucja wymaga formy ustawy.

4. Umowa akcesyjna (=o przeniesieniu kompetencji):

a. Tryb ratyfikacji należy do wyłącznej kompetencji Sejmu,

b. Sejm uchwałą (bezwzględna większość głosów) wybiera procedurę ratyfikacji:



Ustawa (kwalifikowana większość głosów 2/3; Sejm + Senat),



Referendum (ważne, jeśli weźmie w nim udział więcej niż 50% uprawnionych do

głosowania; Sejm albo Prezydent za zgodą Senatu).

c. Na podstawie której RP przekazuje organizacji międzynarodowej lub organowi

międzynarodowemu kompetencje organu władzy państwowej w niektórych sprawach.

5. Kolizja postanowień ustawy z ratyfikowaną umową międzynarodową:

a. Jeżeli ustawa jest niezgodna z postanowieniami umowy z dużej ratyfikacji:

 pierwszeństwo ma umowa

b. Jeżeli ustawa jest niezgodna z postanowieniami umowy z małej ratyfikacji:

 pierwszeństwo ma ustawa

c. Jeżeli umowa międzynarodowa jest niezgodna z Konstytucją:

 pierwszeństwo ma Konstytucja

6. Umowa międzynarodowa z chwilą ogłoszenia stanowi część krajowego porządku prawnego i jest

bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.

7. Umowa międzynarodowa: to porozumienie zawarte pomiędzy co najmniej dwoma podmiotami prawa

międzynarodowego.

PRAWO EUROPEJSKIE

1. Pierwotne – tworzą je wszystkie traktaty założycielskie, reformujące, akcesyjne, umowy stowarzyszeniowe,

umowy międzynarodowe, które UE zawiera z innymi podmiotami prawa międzynarodowego.

2. Wtórne – akty normatywne przyjmowane przez organy UE, rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, soft law,

zalecenie i opinie.

3. Publikowane jest w Dzienniku Urzędowym UE w językach urzędowych państw członkowskich.

4. Rozporządzenie europejskie w swojej konstrukcji przypomina naszą ustawę. Zawiera normy generalne i

abstrakcyjne. Jest adresowane do wszystkich organów władzy publicznej i podmiotów prawa znajdujących

się na terenie państw członkowskich UE. Stosowane bezpośrednio, co do zasady nie wymaga wydania

aktów implementujących.

5. Dyrektywa to akt normatywny adresowany do państw członkowskich, ustanawiający wspólne cele

legislacyjne np.: emisja spalin. Pozostawia swobodę wyboru instrumentów prawnych służących realizacji

zakładanego celu. Ma harmonizować (zbliżać) porządki prawne państw członkowskich. Nie chodzi o

identyczną regulację danego zagadnienia. Jeśli określa cel – musi określić też termin.

Dyrektywa wywołuje skutek wobec podmiotów prawa znajdujących się na terenie państwa

członkowskiego, jeżeli:



Nie transponowało (wykonało) dyrektywy,



Wykonało ją wadliwie,



Normy dyrektywy są na tyle precyzyjne, by mogły stanowić podstawę rozstrzygnięcia w indywidualnej

sprawie.

Publikowana w dzienniku urzędowym UE.

STOSUNEK PRAWA KRAJOWEGO DO PRAWA UE:

Zasadą UE jest pierwszeństwo prawa europejskiego przed prawem krajowym.

Żadne państwo członkowskie nie może powoływać się na prawo krajowe (w tym na konstytucję) jako przeszkód

w stosowaniu prawa europejskiego.

Z Konstytucji RP wynika, iż jest najwyższym prawem RP.

TK w wyrokach europejskich podtrzymuje najwyższą moc Konstytucji RP, zastrzegając jednocześnie, że będzie

orzekał o niekonstytucyjności prawa europejskiego (w szczególności wtórnego), jeśli nie będzie możliwe

usunięcie kolizji za pomocą proeuropejskiej wykładni Konstytucji.

TK będzie stał w obronie konstytucyjnych praw i wolności, jeżeli te zostaną naruszone przez akt normatywny

UE. Jest on organem stojącym na straży tożsamości Konstytucji, a zatem jeśli prawo UE tę tożsamość naruszy to

TK nie zawaha się derogować normy europejskiej.

TK jednak przed stwierdzeniem niekonstytucyjności będzie korzystać z pytań prejudycjalnych kierowanych do

TS UE w celu upewnienia się i ustalenia znaczenia zakwestionowanego przepisu UE.

Instrumentem jest skarga konstytucyjna.

W trybie abstrakcyjnej kontroli nie można kwestionować wtórnego prawa europejskiego.

Prawo europejskie ma zawsze pierwszeństwo przed ustawą.

PRAWO MIEJSCOWE:

Prawo powszechnie obowiązujące.

Wydawane na podstawie ustawy przez organy administracji rządowej w terenie bądź organy samorządu

terytorialnego.

Nie każda uchwała jest prawem miejscowym (np.: nadanie nazwy szkoły).

Jest wydawane na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie – nie mamy tu do czynienia z upoważnieniem

szczegółowym. Upoważnienie zawiera ogólną kompetencję prawodawczą do unormowania określonej materii

przez organ.

System prawa powszechnie obowiązującego jest zamknięty:



Podmiotowo: Konstytucja w sposób enumeratywny określa podmioty uprawnione do stanowienia

prawa powszechnie obowiązującego.



Przedmiotowo: Konstytucja w sposób enumeratywny wymienia formy prawotwórczej działalności

państwa.

SYSTEM PRAWA WEWNĘTRZNIE OBOWIĄZUJĄCEGO:

Otwarty podmiotowo i przedmiotowo.

Konstytucja wskazuje przykładowo organy wydające prawo wewnętrznie obowiązujące oraz przykładowe akty.

Prawo to wiąże tylko jednostki organizacyjnie podporządkowane organom, który wydaje ten akt.

Podlega kontroli sprawowanej przez sądy administracyjne, które mogą uchylić uchwałę w przypadku jej

niezgodności z ustawą.

Nie orzekają o niekonstytucyjności prawa miejscowego.

WYKŁAD VIII; 17.12.2013

INSTYTUCJE DEMOKRACJI BEZPOŚREDNIEJ

1. Według Konstytucji:

a. Wybory,

b. Obywatelska inicjatywa ustawodawcza (= semidemokracja),

c. Referendum.

2. Obywatelska inicjatywa ustawodawcza:

Grupa 100 000 obywateli może wnieść do Sejmu projekt ustawy.

Musi on odpowiadać warunkom formalnym.

Nie mogą wnieść w sprawie:



Ustawy o zmianie Konstytucji,



Budżetu,



Ustawy ratyfikacyjnej,



Projektu pilnego.

Etapy:



Zawiązanie komitetu,



Zebranie 1 000 podpisów,



Nabycie osobowości prawnej przez komitet,



Przyjęcie zawiadomienia przez Marszałka Sejmu,



100 000 podpisów,



Wykonanie inicjatywy ustawodawczej.

Rozwiązuje się z mocy prawa jeśli w ciągu 3 miesięcy od nabycia osobowości prawnej nie wniesie projektu

ustawy do Sejmu.

WYKŁAD IX; 14.01.2014

1. Status prawny posła:

a. Wybierani w wyborach bezpośrednich, powszechnych, tajnych, proporcjonalnych (metoda

d’Hondta),

b. Ukończone 21 lat,

c. Czynne prawo wyborcze.

2. Status prawny senatora:

a. Wybierani w wyborach bezpośrednich, powszechnych, tajnych,

b. Ukończone 30 lat,

c. Czynne prawo wyborcze.

3. Cenzus niekaralności:

Nie może kandydować osoba, która została skazana za przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego i

popełnione umyślnie.

4. Mandat przedstawicielski:

a. Pełnomocnictwo udzielone przez Naród do reprezentowania woli Narodu,

b. Prawa i obowiązki,

c. Synonim „poseł”, „senator”.

5. Rodzaje mandatów:

a. Imperatywny (związany),

b. Wolny.

6. Cechy mandatu wolnego:

a. Generalny,

b. Niezależny,

c. Nieodwoływany.

7. Z jaką chwilą poseł nabywa mandat?

a. Dzień wyborów,

b. Dzień ogłoszenia wyników,

c. Dzień złożenia ślubowania. ×

8. Nabycie mandatu:

a. Bycie posłem,

b. Wejście w pełnie praw i obowiązków.

9. Może wykorzystać z pełni praw i obowiązków od chwili złożenia ślubowania w Sejmie.

10. Pełne uprawnienia przysługują od dnia ogłoszenia wyników:

a. Immunitet formalny,

b. Immunitet materialny.

11. Poseł reprezentuje mandat w imieniu Narodu:

a. Mandat przedstawicielski.

12. Prawa i obowiązki w Sejmie:

a. Obowiązki:



Obecność,



Czynny udział w pracach Sejmu, Zgromadzenia Narodowego i organów Sejmu.



W celu czynnego wykonywania mandatu posłowie mogą:



Wybierać i być wybranym do organów Sejmu,



Każdy poseł może być członkiem komisji sejmowej,

 Praca o charakterze merytorycznym,

 Rozstrzygnięcia o charakterze materialnym.

b. Mogą przedkładać inicjatywy ustawodawcze i uchwałodawcze,

c. Mogą uczestniczyć w rozpatrywaniu projektów ustawodawczych oraz uchwałodawczych,

d. Mogą występować do Komisji Sejmowej o rozpatrzenie określonej sprawy,

e. Mogą występować do Prezydium Sejmu o rozpatrzenie sprawy przez Sejm lub komisje sejmowe,

f. Mogą wyrażać swoje opinie na temat spraw rozpatrywanych przez Sejm i jego organy,

g. Uczestniczyć w debacie sejmowej:



W jednej debacie można wystąpić dwa razy,

 I: nie dłużej niż 10 minut,

 II: nie dłużej niż 5 minut.

h. Wystąpienia klubowe nie mogą przekraczać 20 minut,

i.

Mogą tworzyć kluby (15/7) i koła (3/3) – zaplecze organizacyjne pracy,

j.

Posłowie mogą wnosić: pytania, zapytania, interpelacje,

k. Obowiązek głosowania wynika z Regulaminu Sejmu,

l.

Mogą wykonywać inne obowiązki jakie zleci im Marszałek np.: delegacja zagraniczna, konferencja.

13. Prawa i obowiązki poza Sejmem:

a. Powinni zdawać relację swoim wyborcom o swojej pracy i przedmiocie prac Sejmu,

b. Mogą tworzyć biura poselskie i senatorskie.

c. Mają prawo do interwencji u:



Organu administracji rządowej,



Organu administracji samorządowej,



Innych podmiotów publicznych i prywatnych.

 z własnej inicjatywy bądź w jednostkowej wnoszonej przez wyborców

d. Prawo uczestnictwa w pracach / sesji sejmiku województwa, rady gminy, rady powiatu

 nie może głosować,

e. Wysłuchiwanie postulatów, wniosków i skarg wnoszonych przez wyborców.

14. Gwarancje niezależnego wykonywania mandatu:

a. Immunitet,

b. Przywilej nietykalności,

c. Niepołączalność,

d. Regulacje antykorupcyjne,

e. Uprawnienia o charakterze socjalnym.

15. Immunitet materialny wyłącza odpowiedzialność posła za działania wchodzące w zakres wykonywanego

mandatu:

a. Ma charakter trwały,

b. Ma charakter bezwzględny,

c. Nie jest zależy od woli posła,

d. Ma charakter częściowy – obejmuje tylko działania wchodzące w zakres wykonywanego mandatu.