20.10.06 r.

W Polsce mamy system parlamentarno-gabinetowy. Źródła prawa:

1. Prawo powszechnie obowiązujące (na terenie całego państwa). Prawo powszechnie obowiązujące obowiązuje

wszystkich obywateli, cudzoziemców, którzy są na terenie RP, apatrydów (bezpaństwowców, apatria - bez

ojczyzny), osoby prawne i osoby fizyczne. Drabina hierarchiczna aktów prawa powszechnie obowiązującego:

a) Konstytucja (ustawa zasadnicza). Konstytucję można zmienić uchwalając nową konstytucję - Sejm

większością kwalifikowaną 2/3 głosów i Senat bezwzględną większością - 50 % + 1 uchwala lub zmienia

konstytucję.

b) Ustawy (ustawy zwykłe). Ustawy uchwala Sejm. Senat może wnieść poprawki, które Sejm następnie głosuje

(przyjmuje albo odrzuca). Prezydent może ustawę podpisać albo ją zawetować. Wtedy Sejm może ją przyjąć

kwalifikowaną większością 3/5 (jeśli ją przegłosuje ponownie to Prezydent musi podpisać).

c) Ratyfikowane umowy międzynarodowe. Umowy międzynarodowe zawiera Rada Ministrów a ratyfikuje

Prezydent. Ratyfikuje to znaczy, że „przyjmuje do wiadomości i stwierdza, że RP będzie się czuła tą umową

związana”. Żeby Prezydent ją ratyfikował potrzebne jest wcześniejsze zatwierdzenie jej przez Sejm

w formie ustawy.

d) Rozporządzenia. Rozporządzenia wydaje: Prezydent, RM, Prezes RM, ministrowie kierujący resortami

(resortowi - ewentualnie wspólnie), KRRiTV. Wiceminister nie może wydać rozporządzenia. Organem

państwowym jest minister (a nie ministerstwo - wiceminister nim nie jest)!

e) Prawo miejscowe (prawo miejscowe = prawo lokalne). Stanowią je organy samorządu terytorialnego, które

ze względu na terytorium dzielimy na: gminy, powiaty, województwa. Na każdym szczeblu wyróżniamy

tzw. organy uchwałodawcze (stanowiące) i wykonawcze. Najniższą jednostką samorządową jest gmina,

w której organem uchwałodawczym jest Rada Gminy (ewentualnie Rada Miasta), a organem

wykonawczym jest Wójt (w gminie), Prezydent albo Burmistrz (w mieście). W powiecie organem

uchwałodawczym jest Rada Powiatu, a organem wykonawczym jest Zarząd powiatowy ze Starostą na

czele. W województwie organem uchwałodawczym jest Sejmik Wojewódzki, a organem wykonawczym

jest Zarząd Wojewódzki z Marszałkiem Województwa na czele. Wojewoda nie jest organem samorządu

terytorialnego, jest przedstawicielem administracji rządowej w terenie (może stanowić prawo miejscowe

w formie tzw. rozporządzeń porządkowych). Organy stanowiące samorządu terytorialnego stanowią tzw.

prawo miejscowe w formie uchwał. Organy wykonawcze samorządu terytorialnego wydają prawo

miejscowe w formie zarządzeń. Organy samorządu terytorialnego nie są zbudowane hierarchicznie. Rządzą

się same (oznacza to, że np. Rada Powiatu nie stoi wyżej w hierarchii od Rady Miasta). Podstawą samorządu

jest samorząd gminny. W Polsce istnieje domniemanie kompetencji na rzecz samorządu gminnego. Oznacza

to, że wszystko, co nie należy do kompetencji samorządu powiatowego i wojewódzkiego (wyraźnie jest

określone w ustawie) należy do kompetencji samorządu gminnego.

2. Prawo powszechnie obowiązujące miejscowe.

3. Prawo wewnętrznie obowiązujące (prawo wewnętrzne, prawo wewnątrz resortowe - ten, kto jest związany

z określonym resortem).

Sejm i Senat do zmiany albo uchwalenia konstytucji nie potrzebują specjalnego upoważnienia (podobnie Sejm do wydawania ustaw). Wymienione w Konstytucji organy mogą wydawać rozporządzenia jedynie w przypadku, gdy w ustawie znajduje się specjalne upoważnienie do wydawania rozporządzeń. To specjalne upoważnienie z reguły znajduje się na końcu ustawy i nazywa się delegacją ustawową - wyraźnie musi stanowić, który organ wyda rozporządzenie (osobno albo wspólnie). W polskim prawie nie ma tzw. subdelegacji, to znaczy, że nie będzie „lepszy” inny organ. W polskim prawie termin „wyda” oznacza obowiązek wydania. Do jednej ustawy można wydać kilka rozporządzeń, natomiast nie może być jednego rozporządzenia do kilku ustaw (każde rozporządzenie przypisane jest do określonej ustawy). W Polsce rozporządzenia formalnie nazywają się rozporządzeniami, często jednak używa się terminu rozporządzenia wykonawcze z dwóch względów: są stanowione przez organy wykonawcze (Prezydent, ministrowie resortowi, itd.), oraz ich celem jest wykonanie lub umożliwienie wykonania ustaw (nic ponadto - non plus ultra). Każde rozporządzenie będąc rozporządzeniem wykonawczym do ustawy może być wydane tylko w czasie i w zakresie określonym przez ustawę.

Prawo powszechnie obowiązujące musi być opublikowane w Dzienniku Ustaw. W Monitorze Polskim publikuje się prawo wewnętrznie obowiązujące (Monitor A i B). Konstytucję zmienia się przez uchwalenie nowej konstytucji (podobnie ustawę albo przez jej nowelizację). Umowy międzynarodowe zmienia się przez zawarcie nowej umowy. Rozporządzenia poszczególnych ministrów uchyla się przez nowe rozporządzenia później wydane (lex posterior derogat legi priori), mogą być też uchylone rozporządzeniami Rady Ministrów. Prawo miejscowe dla obowiązywania musi być publikowane, bo jest prawem powszechnie obowiązującym w sposób miejscowo przyjęty (np. w Urzędzie Gminnym lub na słupach ogłoszeniowych, niekiedy prawo miejscowe ogłaszane jest

w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym). Prawo wewnętrzne (wewnątrz resortowe) nie jest prawem powszechnie obowiązującym i nie musi być ogłoszone (jeżeli jest publikowane to w MP). Prawo wewnętrzne przybiera najczęściej formę zarządzeń. Obywatela żadne zarządzenie nie obowiązuje!!! Tres facium colegium

- trzech stanowi kolegium (expedite - doskonale). Kolegialne są uchwały (głosowanie), a zarządzenia jednoosobowo.

Pojęcia prawa obywatela (państwo nadało):

a) prawo obywatela wynika z prawa stanowionego, czyli z przepisu (nie ma przepisu, nie ma prawa),

b) obywatel może z prawa skorzystać albo nie skorzystać,

c) w przypadku ewentualnego „sporu” z organem państwowym to obywatel musi wykazać, że dane prawo mu

przysługuje,

d) państwo poprzez swoje organy winno umożliwić obywatelowi korzystanie z prawa (w obecnej Konstytucji nie

ma prawa do pracy - w zamian wprowadzono wolność wyboru zawodu).

Pojęcia wolności obywatela (państwo nie ograniczyło):

a) nie wynika z prawa stanowionego, czyli z przepisu. Jedynie może być przepisem ograniczona,

b) w przypadku wolności obywatel może z wolności skorzystać albo nie skorzystać,

c) w przypadku ewentualnego „sporu” z organem państwowym to organ musi przedstawić obywatelowi podstawę

do ograniczenia jego wolności,

d) państwo poprzez swoje organy winno umożliwić obywatelowi korzystanie z wolności.

Pojęcia obowiązku obywatela:

a) obowiązek obywatela wynika z prawa pozytywnego (stanowionego, czyli musi wynikać z przepisu),

b) w przypadku obowiązku obywatel nie ma możliwości wyboru sposobu zachowania się (musi obowiązek

zrealizować),

c) w przypadku ewentualnego „sporu” z organem państwowym to organ winien przedstawić podstawę prawną

spełnienia obowiązku,

d) państwo poprzez swoje organy winno umożliwić obywatelowi spełnienie obowiązku.

Z punktu widzenia obywatela lepiej jak ma on wolności, bo prawa ma tylko takie, jakie państwo mu nada.

Im państwo bardziej totalitarne (wszechogarniające), tym więcej spraw reguluje obowiązkami (więcej obowiązków nakłada na obywatela), i tym więcej spraw stara się uregulować poprzez prawa, ograniczając wolności obywatela (totus tus - cały Twój).

Konstytucja RP

To ustawa zasadnicza, której nazwa wywodzi się z łacińskiego (constitutio, constituere - ustanwiam, urządzam). Jest to akt prawny urządzający państwo i różni się od ustaw zwykłych:

1. Szczególną treścią. W Konstytucji powinny znajdować się podstawy ustroju politycznego, społecznego,

gospodarczego (ekonomicznego), podstawy dotyczące organizacji państwa, podstawowe wolności, prawa

i obowiązki obywatela. W ustawach zwykłych też znajdują się kwestie dotyczące ustroju, ale nie dotyczą jego

podstaw. Brak jest jednej definicji odnośnie podstaw ustrojowych. Przyjmuje się najogólniej, że podstawowe

zasady ustrojowe to są te, które rzutują (kształtują) inne zasady (wyciskają swoje piętno).

2. Szczególną formą. Pod względem formy Konstytucja różnie się od ustaw zwykłych:

a) szczególnym sposobem uchwalania,

b) szczególnym sposobem zmiany,

c) szczególną systematyką. Szczególna systematyka Konstytucji to jej uporządkowanie. W zakresie

Konstytucji wyróżniamy:

- systematykę ogólną, gdzie przedmiotem tej systematyki jest ułożenie materii konstytucyjnej w rozdziały.

- systematykę szczegółową, gdzie przedmiotem jest uporządkowanie materii konstytucyjnej wewnątrz

rozdziału.

Ważniejsza jest systematyka ogólna, bowiem ma na uwadze nie tylko kwestie porządkowe ale też tzw.

hierarchię (znaczenie). Obecna Konstytucja jest liberalna (wolnościowa) - wolności + prawa + obowiązki.

W PRL wyglądało to następująco: bez wolności + prawa + obowiązki, a np. w Republice Chińskiej: brak

wolności + obowiązki + prawa.

17.11.06 r.

W ramach szczególnej formy uchwalania Konstytucje mogą być:

a) oktrojowane (franc. - nadane przez monarchę),

b) ustanowione przez specjalnie powołany do tego organ (tradycyjnie nazywa się Konwentem, Konwencją - USA,

względnie Konstytuantą),

c) ustanowione przez specjalny parlament (tradycyjnie w Polsce - Sejm Ustawodawczy), albo przez powoływane

specjalne organy z kadencji na kadencję (kadencyjne - parlament, czyli Sejm i Senat),

d) przez ogół obywateli w drodze referendum,

Podstawowe formy demokracji bezpośredniej:

1. Referendum (referre ad populum - odwołanie się do ludu). Jest to forma demokracji bezpośredniej w KRP,

zgodna z art. 4 („władza należy do narodu”).

a) prawodawcza - obywatele stanowią prawo,

- konstytucyjne:

1) obligatoryjne (obowiązkowe),

2) fakultatywne (pomocnicze - możliwa, można ale nie trzeba).

- ustawodawcze:

1) obligatoryjne (obowiązkowe),

2) fakultatywne (pomocnicze - możliwa, można ale nie trzeba).

b) opiniodawcze - wydanie opinii (konsultacyjna):

- obligatoryjne (obowiązkowe),

- fakultatywne (pomocnicze - możliwa, można ale nie trzeba).

W Polsce mamy referenda obligatoryjne i fakultatywne. Generalnie referenda wysoko ocenia się jako przejaw

demokracji bezpośredniej ale pod pewnymi warunkami:

a) z przeprowadzeniem referendum nie wiąże się dodatkowych warunków (np. de Gaulle w referendum

z poparciem ukrył w treści dodatkowe warunki, żeby je przepchnąć z dodatkowymi kwestiami).

b) obywatele powinni mieć wpływ na treść formułowanych pytań (forma pytania - odpowiedź, która

zadowala ustalających pytania).

Referendum lokalne:

a) obligatoryjne:

- przy odwołaniu Rady Gminy przed upływem kadencji,

- przy odwołaniu wójta, burmistrza, prezydenta miasta przed upływem kadencji,

- w przypadku tzw. samoopodatkowania na cele społeczne.

b) fakultatywne.

2. Ludowa inicjatywa ustawodawcza (100 tys. obywateli może wnieść do Sejmu projekt ustawy). Poza tym

inicjatywę ustawodawczą posiada: PRP, RM, 15 posłów albo senatorów.

Szczególny sposób zmiany - biorąc go pod uwagę wyróżniamy Konstytucje:

a) tzw. sztywne - to takie, które są uchwalane albo zmieniane w szczególnym trybie, różniącym się od uchwalania

czy zmiany ustaw zwykłych. Ten szczególny tryb najczęściej wyraża się poprzez szczególne kworum,

szczególną większość (określona ilość posłów do zgłoszenia wniosku o zmianę KRP, np. min. 100), szczególny

sposób zgłaszania wniosku o zmianę KRP, szczególny upływ czasu pomiędzy zgłoszeniem wniosku o zmianę

KRP a jego przegłosowaniem (np. min. 14 dni, 3 miesiące, itd.). Quorum - to ilość członków organu

kolegialnego, których obecność jest konieczna albo nieodzowna dla podjęcia formalnie ważnej uchwały

(tempus deliberandi - czas na przedyskutowanie).

b) giętkie, tzw. elastyczne - sposób uchwalenia lub zmiany nie różni się od sposobu uchwalenia, czy zmiany

ustaw zwykłych.

Wyróżnia się dwa zasadnicze sposoby wprowadzenia zmian do Konstytucji:

a) tzw. system amerykański - polega na tym, że bez zmian pozostaje pierwotny tekst, a do tego pierwotnego

tekstu dopisuje się kolejne poprawki (26 poprawek od 1787 r. - wymagana jest zgoda Izby Reprezentantów

i Senatu, oraz 3/4 parlamentów stanowych). Plusem jest to, że wiemy jak wyglądał tekst pierwotny, natomiast

minusem, że chcąc się dowiedzieć co w ramach Konstytucji obowiązuje trzeba patrzeć we wszystkie poprawki.

Wynika on z tego, że historia państwa jest krótka.

b) system europejski, tzw. kontynentalny - polega na tym, że do pierwotnego tekstu wpisuje się kolejne

poprawki, eliminując z tekstu Konstytucji przepisy, które już nie obowiązują. Plusem jest to, że tekst jest

zgodny z aktualnym stanem, a minusem, że nie doczytamy się tekstu pierwotnego.

Biorąc pod uwagę formę Konstytucji wyróżniamy:

1. Konstytucje pełne, które zawierają następujące elementy:

a) ustrój polityczny - do kogo należy władza,

b) ustrój społeczno-ekonomiczny - reguluje sprawy własności,

c) wolności, prawa i obowiązki obywatela,

d) organizacja i zakres działania naczelnych organów państwowych,

e) zmianę Konstytucji.

2. Konstytucje małe (tzw. niepełne) - nazywać nią będziemy każdy akt prawny, bez względu na jego formalną

nazwę, jeżeli zawiera on w swej treści tzw. minimum konstytucyjne, tzn. przepisy regulujące organizację

i zakres działania naczelnych organów państwowych (pkt. d).

Prawnik to osoba, która także nie ma zdolności matematycznych, bo w ogóle ich nie ma.

Konstytucje w Polsce:

1. 3 maja 1791 r. Uchwalona przez mniejszość przeciwko większości fortelem, była wyrazem państwowo

-twórczego myślenia części społeczeństwa. Nazywana ustawą rządową (od rządności, porządku), gdyż

wcześniej Polska nie rządem stała (podstawą istnienia Polski jest państwo słabe i nikomu nie zagrażające,

a sąsiedzi zostawią je w spokoju). Światlejsza część społeczeństwa chciała zaprowadzić porządek. Większość

posłów wyjechała na żniwa, to mniejszość ją uchwaliła zwodząc, że faktycznie będzie to robione na jesień.

Była wzniosłym symbolem - nie powstała żadna ustawa, ani organ.

2. Marcowa - 17 marzec 1921 r. W założeniu Konstytucja demokratyczna, akcentująca rządy ludu. Faktycznie

obowiązywała do przewrotu majowego z 1926 r. („gdyby ze sobą nie walczył to by bił i kopał posłów” - czyli

odebranie władzy narodowi). Ignacy Mościcki (zwany posłusznym - chemik, auta i kobiety) nie robił nic, co

mu marszałek jeszcze nie nakazał. Posiedzenia RM zaczynały się po przybyciu Piłsudskiego (minister ds.

wojskowych). Dyktatura nie była ujęta w Konstytucji.

3. Kwietniowa - 23 kwietnia 1935 r. Uchwalona w ten sposób, że ówczesny vice-minister sprawiedliwości

Stanisław Car (za Wałęsy nastąpiła falandyzacja Konstytucji) interpretował Konstytucję w taki sposób, w jaki

życzył sobie Marszałek, oraz opowiadał (obóz BBWR) z mównicy sejmowej, co widziałby w przyszłej

Konstytucji. Zdenerwowani posłowie wyszli z Sali obrad, a Car zapytał się: „kto jest za tym, by uznać to co

powiedział za obowiązujący projekt Konstytucji?”. Następnie zapytał: „a jak już mamy projekt to, kto jest za

tym, żeby uchwalić ją za obowiązującą?”. Głosujący nie wiedzieli za czym głosują (było to w głowie min.

Cara). Ułożono to w Senacie w rozdziały, itd. a data jest związana z podpisem przez Prezydenta.

4. PRL - 22 lipiec 1952 r. Oparta o wzory Konstytucji Radzieckiej, gdzie najwyższym organem było Biuro

Polityczne. Zawierała szeroki katalog spraw społeczno-ekonomicznych (prawo do: pracy, ochrony zdrowia,

nauki), w myśl zasady „lepiej mieć bezrobotnego w pracy, niż w domu”.

5. 2 kwiecień 1997 r. Nie jest doskonała, gdyż oparto ją na kompromisie (większość się zgodziła, choć

w większości nie zadowalała wszystkich). Jest Konstytucją jurydyczną, albowiem zawiera normy prawne

pozbawione wzniosłych haseł (są jedynie we wstępie - preambule). Wstęp do obecnej KRP jest z pewnością

integralną częścią Konstytucji, natomiast w odróżnieniu od postanowień pozostałych w poszczególnych

rozdziałach wstęp nie może być bezpośrednio stosowany. Zawiera on jednak katalog tzw. wartości, co jest

nieodzowne dla interpretacji KRP (nie ma charakteru normatywnego i dlatego nie można się na niego

bezpośrednio powoływać, gdyż określa system wartości). Obecna KRP jest z pewnością bardzo rozległa

(rozgadana) co wynika z tego, że wiele spraw chciano w tej Konstytucji uregulować, żeby dać jak najmniejsze

możliwości dla jej swobodniej interpretacji).

Kontrola zgodności ustaw z Konstytucją:

Kontrola sprowadza się do porównywania stanu faktycznego z pewnym wzorcem i wyprowadzania wniosków (odróżniamy od nadzoru). Z reguły działania typu nadzorczego poprzedzone są działaniami typu kontrolnego. Organ nadzorujący z reguły ma też kompetencje kontrolne. W ramach kompetencji nadzorczych organ nadzorujący może dokonać np. zmiany w składzie organu nadzorowanego, zawiesić działalność organu nadzorowanego i rozwiązać organ nadzorowany. Kontrolę zgodności ustawy z KRP prowadzi się w ramach tzw. samokontroli, tzn. organ stanowiący ustawy sam kontroluje czy są one zgodne z Konstytucją, albo kontrolę można prowadzić przez organ pozaparlamentarny.

W ramach kontroli przez organ pozaparlamentarny wyróżnia się tzw. system:

1. Anglosaski (amerykański). Nie polega na powołaniu specjalnych organów, które badają zgodność ustaw

z Konstytucją, ale badanie to powierza istniejącym sądom powszechnym. Sądy te po stwierdzeniu niezgodności

danej ustawy z Konstytucją nie uchylają tej ustawy, tylko nie stosują jej w konkretnej sprawie.

2. Europejski (kontynentalny). Sprowadza się do tego, że powołuje się specjalne organy pozaparlamentarne, nazywane z reguły sądami albo Trybunałem Konstytucyjnym. Takie sądy albo trybunały konstytucyjne działające najczęściej na skutek czyjegoś wniosku stwierdziwszy niezgodność ustawy z Konstytucją albo uchylają jakiś akt prawny niezgodny z Konstytucją, albo dają parlamentowi termin, w którym winien on doprowadzić do zgodności ustawy z Konstytucją. Po bezskutecznym upływie terminu akt ten przestaje obowiązywać.

01.12.06 r.

Władza sądownicza - status konstytucyjny.

Art. 10 określa władze w Polsce: ustawodawczą (Sejm i Senat), wykonawczą (PRP i RM), i sądowniczą (sądy

i trybunały). Nie wyodrębnia się: NIK, RPO, it. Jako konkretnej władzy. JST z punktu widzenia KRP nie są władzą wykonawczą. Wybory samorządowe to wyłanianie organów wspólnot samorządowych, a nie państwa (nie znajduje to uzasadnienia w suwerenności narodu).

Władza sądownicza (w aspekcie strukturalno-organizacyjnym) określona jest przez sądy i trybunały, mianowicie: SN, sądy powszechne, NSA, WSA, sądy wojskowe oraz TK i TS. Cechy istotne władzy sądowniczej:

1. Niezależność sądów i trybunałów - wyklucza zależność hierarchiczną i w aspekcie prawnym, oraz zależność

polityczną. Orzeczenia ich nie mogą być zmieniane i korygowane przez inne organy państwowe z wyjątkiem:

a) poprzez prezydenckie prawo łaski (indywidualna prerogatywa stosowana wobec konkretnej osoby),

b) ustawa o amnestii - generalne prawo łaski przyjęte przez Parlament w trybie ustawodawczym.

2. Niezawisłość sędziowska odnoszona jest do statusu sędziego (osoby piastującej tę funkcję). Istotą jest wykluczenie jakiegokolwiek wpływu zewnętrznego na proces orzekania (podejmowania decyzji). Ścisłym korelatem jest jej bezstronność, czyli zachowanie dystansu wobec stron, oraz nie ujawnianie swojego stanowiska w trakcie postępowania. Gwarancje niezawisłości sędziowskiej:

a) sposób powołania sędziego i jego faktyczną nieodwołalność. Powoływani przez PRP na wniosek Krajowej

Rady Sądowniczej, na czas nieoznaczony. Pełnią obowiązki do ukończenia 65 lat.

b) nieprzenoszalność - względny zakaz przenoszenia sędziego na inne stanowisko (z wyjątkiem decyzji sądu

dyscyplinarnego lub KRS).

c) nieusuwalność - złożenie sędziego z urzędu może nastąpić jedynie na podstawie orzeczenia sądu

dyscyplinarnego (art. 180, ust. 2).

d) immunitet formalny sędziego (art. 181).

e) niepołączalność - zakaz zajmowania innych stanowisk z wyjątkiem nauczania akademickiego.

f) apolityczność - zakaz przynależności do partii politycznych oraz prowadzenia działalności politycznej. Rola

publiczna nie może mieć odniesienia politycznego.

g) status materialny sędziego w tym instytucja stanu spoczynku. Nie odchodzą na emeryturę (65 lat, w NSA

- 70 lat). Tytuł zawodowy sędziego jest dożywotni - nie podlegają ZUS i pobierają ok. 80 % uposażenia

sędziowskiego.

h) podległość sędziego KRP oraz ustawom odnosi się do orzekania (art. 91, ust. 3 - sędziowie w zakresie

orzekania podlegają również prawu UE, tzn. stosują prawo).

3. Oparcie działalności na prawie powszechnie obowiązującym. Należy odróżnić podległość sędziego

w zakresie orzekania od zależności w sprawach administracyjnych, dyscyplinarnych. W zakresie orzekania

podlega KRP, ustawom, prawu UE, a w sprawach administracyjnych sędzia związany jest postanowieniami

aktów podustawowych. W zakresie spraw administracyjnych kontrola nad działalnością sądów powszechnych

sprawowana jest przez ministra sprawiedliwości (nie dotyczy to NSA, SN i sądów administracyjnych, gdzie

kontrola sprawowana jest przez Prezesa NSA oraz I Prezesa SN). Oznacza to również, że sędzia nie rozstrzyga

na podstawie kryteriów pozaprawnych.

4. Funkcją władzy sądowniczej jest rozstrzyganie sporów prawnych i realizacja innych zadań powierzonych

przez KRP oraz ustawy. Podstawową funkcją władzy sądowniczej jest wymiar sprawiedliwości. Zgodnie

z KRP wymiar sprawiedliwości sprawują SN, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe (art.

175). KRP przyjmuje domniemanie właściwości sądów powszechnych w zakresie wymiaru sprawiedliwości

(art. 177). W przypadku NSA i sądów administracyjnych wymiar sprawiedliwości wyraża się w kontroli

legalności indywidualnych decyzji administracyjnych. W przypadku sądów powszechnych istotą wymiaru

sprawiedliwości jest rozstrzyganie jednostkowych sporów prawnych lub też podejmowanie rozstrzygnięć

w sprawach niespornych. Wymiar sprawiedliwości przynależy tylko tym sądom, które wymienia KRP (TK nie

należy do wymiaru sprawiedliwości). Oparcie działalności władzy sądowniczej (sądów powszechnych,

administracyjnych i wojskowych) o zasadę dwuinstancyjności. Skarga kasacyjna do SN jest nadzwyczajnym

środkiem odwoławczym, w przypadku sądów wojskowych wyjątek - sądem II instancji jest SN.

Konstytucyjny status Sądu Najwyższego

SN sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania. Na czele SN stoi I Prezes SN, zaś na czele czterech Izb Prezesi SN. SN obejmuje izby: cywilną, karną, wojskową, pracy

i ubezpieczeń społecznych, oraz spraw publicznych.

Kompetencje Sądu Najwyższego

1. Rozpatrywanie nadzwyczajnych środków odwoławczych (skarg kasacyjnych) od orzeczeń sądu II instancji. SN

może nie rozpatrywać spraw (przesądowych) ze względu na ich oczywisty charakter.

2. Podejmowanie uchwał zawierających rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących wątpliwości,

rozbieżności w orzecznictwie. Funkcją tych uchwał jest ujednolicenie orzecznictwa sądów powszechnych.

Są to uchwały in abstracte (bez odniesienia się do konkretnej sprawy).

3. Podejmuje także uchwały rozstrzygające w budzących wątpliwości danych sprawach. Uchwały pełnego składu

SN, uchwały połączonych Izb SN, a także uchwały pełnej Izby SN mają moc zasady prawnej. Oznacza to

związanie wszystkich sądów orzekających interpretacją SN przyjętą w danej uchwale. Odstąpienie od tej

zasady prawnej możliwe jest jedynie w sposób przewidziany ustawą.

4. Podejmowanie orzeczeń i innych rozstrzygnięć w sprawach przewidzianych KRP i ustawami, w szczególności

stwierdzenie ważności referendum ogólnokrajowego, stwierdzenie ważności wyborów do Sejmu i Senatu,

stwierdzenie ważności wyboru Prezydenta, rozstrzygnięcie niektórych odwołań od KRS.

Status konstytucyjny Naczelnego Sądu Administracyjnego

NSA składa się z izb: finansowej, gospodarczej oraz ogólno administracyjnej. Funkcją NSA jest nadzór nad działalnością sądów administracyjnych oraz kontrola legalności działalności administracji publicznej. Wiąże się to z faktem, że sądy administracyjne orzekają nie tylko o legalności indywidualnych decyzji administracyjnych, ale również orzekają o legalności uchwał organów samorządu terytorialnego, aktów prawa terenowych organów administracji rządowej. W praktyce sądy administracyjne nadzorują więc legalność stanowienia prawa miejscowego. NSA realizuje trzy podstawowe kompetencje:

1. Rozstrzyga środki odwoławcze od orzeczeń WSA.

2. Podejmuje uchwały w sprawie zagadnień prawnych budzących wątpliwości i rozbieżności w orzeczeniach

sądów administracyjnych.

3. Podejmuje uchwały w sprawie rozstrzygnięcia zagadnień prawnych wynikłych w danej konkretnej sprawie.

Krajowa Rada Sądownictwa

Jest to organ władzy sądowniczej (art. 186 i 187) o niejednoznacznym charakterze prawnym, składający się z przedstawicieli władzy sądowniczej oraz władzy wykonawczej. W skład KRS wchodzi z urzędu I Prezes SN, Prezes NSA, minister sprawiedliwości, przedstawiciel PRP, 15 członków wyłonionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów, oraz 6 członków wyłonionych przez Sejm i Senat (4 + 2). Konstytucyjną funkcją KRS jest stanie na straży niezależności sądów oraz niezawisłości sędziów. Jednak ze względu na swój skład KRS nie może być uznawany jako organ samorządu sędziowskiego.

Kompetencje KRS obejmują:

a) składanie wniosku do Prezydenta, jeżeli chodzi o powołanie na stanowisko sędziego,

b) wyrażenie zgody na pełnienie funkcji sędziego po ukończeniu 65 lat,

c) rozstrzyganie w niektórych sprawach dyscyplinarnych,

d) podejmowanie uchwał, zajmowanie stanowiska w sprawach projektów aktów prawnych dotyczących

sądownictwa i w sprawach istotnych, ze względu na funkcjonowanie władzy sądowniczej.

Trybunał Konstytucyjny

TK składa się z 15 sędziów wybieranych na 9 letnią kadencję, bez możliwości ponownego wyboru. Wyboru sędziów dokonuje Sejm bezwzględną większością w obecności min. 50 % posłów, na wniosek Prezydium Sejmu lub min. 50 posłów. Nasuwa to myśl o politycznym charakterze wyboru sędziów TK. Jednak niezależność TK

i niezawisłość sędziów TK określona jest przez trzy czynniki:

1. Fakt, iż kandydat musi mieć najwyższe kwalifikacje prawnicze analogiczne do kwalifikacji wymaganych dla

kandydatów na sędziego SN.

2. Fakt, iż sędziowie są wybierani na jedną 9 letnią kadencję, co wyklucza możliwość ubiegania się o ponowny

wybór.

3. Fakt, iż skład TK zmienia się rotacyjnie, co wyklucza wybór całego składu TK przez Sejm jednej kadencji.

Pracami TK kieruje Prezes i wiceprezes TK powołany przez PRP, spośród dwóch kandydatów (każdy) wyłonionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów.

Kompetencje TK możemy sprowadzić do czterech grup:

1. Kompetencje Trybunału jako tzw. sądu prawa, gdy:

a) orzeka on o zgodności aktów prawnych o niższej mocy prawnej z aktami o wyższej mocy prawnej, w tym

zwłaszcza z KRP (art. 188).

b) orzeka o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi.

c) orzeka o zgodności przepisów prawa wydanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją,

ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami.

2. Orzeka o zgodności z Konstytucją celów i działalności partii politycznych.

3. Rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa.

4. Może orzec (wydać orzeczenie) o przejściowej niemożności sprawowania władzy przez Prezydenta (art. 131).

Powierza wtedy wykonywanie obowiązków PRP tymczasowo Marszałkowi Sejmu.

Sposoby inicjowania postępowania przed TK

Konstytucja przewiduje trzy formy prawne:

1. Wniosek kompetentnego podmiotu (art. 191, ust.1, pkt. 1) - kompetencje do składania tzw. wniosku

o charakterze generalnym i pozostałe przysługujące kompetencje o charakterze szczególnym uzależnione od

kompetencji i ustawowego działania wnioskodawcy.

2. Pytanie prawne sądu (art. 193) - przedmiotem pytania jest ocena zgodności aktu normatywnego z aktem

o wyższej mocy prawnej, jeżeli od tego zależy rozstrzygnięcie danej sprawy toczącej się:

a) art. 178, ust. 1 - sędzia może odmówić zastosowania ustawy, jeżeli jest niezgodna z KRP,

b) art. 193 - zwrot „może” nie oznacza nakazu, lecz wolność czynienia użytku z kompetencji (po to jest

kompetencja). Tryb oraz instytucja pytania prawnego jest, aby TK je rozstrzygał.

3. Skarga konstytucyjna (art. 79 w zw. z art. 188, pkt. 5 i art. 191, ust. 1, pkt. 6). Konstytucja przyjmuje tzw.

wąski model skargi konstytucyjnej, tzn. zarzuty w skardze kieruje się wobec aktu stanowienia prawa

(prawodawczego), nie zaś wobec aktu stosowania prawa (w szczególności wyroku sądowego). Oznacza to, że

skarżący nie może traktować skargi jako środka podważania w sposób bezpośredni orzeczenia sądowego, tylko

jako środek kwestionowania podstawy prawnej tego orzeczenia.

Podstawa prawna skargi (cechy istotne skargi):

1. Służy ochronie konstytucyjnych wolności i praw, a nie wszelkich wolności i praw jednostki.

2. Skarżącym może być osoba fizyczna, osoba prawna albo inny podmiot mający zdolność sądową. Skarżacym

nie może być organ władzy publicznej.

3. Przysługuje od ostatecznego rozstrzygnięcia, tzn. po wyczerpaniu tzw. drogi sądowej w postępowaniu

cywilnym, karnym i sądowo-administracyjnym.

4. Musi być złożona w terminie 3 miesięcy od daty doręczenia ostatecznego rozstrzygnięcia.

5. Musi odpowiadać wymogom pisma procesowego wg. k.p.c., oraz wymogom ust. o TK.

6. W przypadku skarg konstytucyjnych obowiązuje przymus radcowsko-adwokacki.

Niespełnienie wymogów formalnych skargi powoduje wydanie postanowienia o odmowie wydania biegu skardze. Rozpatrzenie merytoryczne skargi następuje w formie wyroku. W przypadku zasadności skargi Trybunał orzeka

o utracie mocy obowiązującej zakwestionowanych przepisów. Daje to skarżącemu podstawę prawną do wykorzystania instytucji wznowienia postępowania. Zgodnie z art. 190 orzeczenie TK wywiera skutek prospektywny, z mocą z dnia ogłoszenia, a po ogłoszeni nawet do 1,5 roku.

Orzekając o zgodności prawa z aktami o wyższej mocy Trybunał przyjmuje trzy kryteria ocenne:

1. Kryterium kompetencyjne - czy organ kompetentny wydał w ramach kompetencji dany akt.

2. Kryterium proceduralne - czy według właściwej procedury.

3. Kryterium merytoryczne (treściowe, materialne).

Kontrola TK ma, co do zasady charakter następczy, wyjątkowo PRP może złożyć wniosek do TK o zbadanie zgodności ustawy z KRP przed jej podpisaniem. Wiąże się to z funkcją PRP jako organu czuwającego nad przestrzeganiem KRP. TK - racje sprowadzają się do bycia, a nie działania.

Trybunał Stanu

1. Pojęcie odpowiedzialności konstytucyjnej - jest to odpowiedzialność za naruszenie przepisów Konstytucji, oraz

ustaw, które to naruszenie nie ma cech przestępstwa (delikt konstytucyjny). Cechy odpowiedzialności

- art. 198.

2. Zakres podmiotowy - kto podlega odpowiedzialności konstytucyjnej, która jest odpowiedzialnością prawną

(art. 198):

a) PRP - odpowiedzialność konstytucyjna oraz karna wyłącznie przed TS.

b) pozostali (premier, członkowie RM) - odpowiedzialność konstytucyjna oraz wyjątkowo karna, jeśli jest to

związane z odpowiedzialnością konstytucyjną.

c) posłowie i senatorowie w związku z naruszeniem art. 107 (odpowiedzialność konstytucyjna).

3. Tryb pociągania do odpowiedzialności konstytucyjnej (dystynkcja między trybem pociągnięcia PRP,

a pozostałych osób do odpowiedzialności):

a) złożenie wniosku do Marszałka Sejmu - PRP (140 posłów i senatorów), a pozostali (115).

b) skierowanie przez Marszałka Sejmu wniosku do Sejmowej Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej.

c) prace Sejmowej Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej, które kończą się wnioskiem o pociągnięcie do

odpowiedzialności konstytucyjnej, albo umorzeniem postępowania. Wniosek kierowany jest do

Zgromadzenia Narodowego (art. 145), a pozostali do Sejmu z uchwałą o pociągnięciu do odpowiedzialności

(akt oskarżenia do TS), albo umorzeniu.

d) postępowanie przed TS jest dwuinstancyjne. TS ma 19 członków spoza Parlamentu (nie sędziowie

a członkowie TS) - głosowanie w obecności min. połowy obecnych.

15.12.06 r.

Partie i systemy partyjne

Termin partia wywodzi się z łaciny od pars - część. Organizacje przyjmują inne nazwy: blok, zjednoczenie, sojusz, liga, ruch czy platforma. Partiami politycznymi nie są tylko organizacje, które się nimi mienią (mają

w nazwie) ale nimi są. Są to organizacje społeczne zorganizowane i działające:

a) na zasadzie dobrowolności, równości,

b) działające w sposób zorganizowany,

c)działające w celu zdobycia, względnie utrzymania władzy.

W obecnej KRP nie ma terminu zdobycie, względnie utrzymanie władzy ale użyto terminu wpływanie demokratycznymi metodami na władzę. Nie należy się sugerować nazwą partii (kwestia marketingowa

- sprawiedliwość, postęp, równość). Partie to organizacje mające swoiste cele.

Wyróżniamy trzy zasadnicze systemy partyjne:

1. System jednopartyjny (monopartyjny) - system, w którym legalnie działa jedna partia polityczna. W tym

systemie nie ma legalnej opozycji, ani legalnej rotacji u władzy. Rządy są stabilne (np. Albania, Kuba,

Rumunia, Węgry, ZSRR).

2. System dwupartyjny - system, w którym legalnie działa wiele partii politycznych z tym, że tylko dwie z nich

mają realne szanse na zdobycie poprzez wybory bezwzględnej większości mandatów (pierwsza albo druga).

Jak jedna duża partia jest partią rządzącą, to druga duża partia jest partią opozycyjną. Inne drobne partie

polityczne są partiami opozycyjnymi (tzw. partie niszowe, np. dyktatura, ksenofobia, rasizm). Partia

opozycyjna to druga co do wielkości, a wszystkie inne są w opozycji (np. W. Brytania: partia pracy - laburzyści

i konserwatywna - torysów, albo system USA: partia pracy i partia konserwatystów). Na poniższym wykresie

poglądy zacierają się, są równe, albo mieszają się (aristos - najlepszy, przeszedł na prawą stronę).

3. System wielopartyjny - taki system, w którym legalnie działa wiele partii politycznych, z tym że żadna z nich

poprzez wybory nie zdobywa bezwzględnej większości mandatów, a co za tym idzie nie może samodzielnie

tworzyć rządu. Istnieje legalna opozycja i legalna rotacja u władzy. Typowym dla tego systemu partyjnego są

tzw. rządy koalicyjne, tzn. rządy, które są popierane przez dwie lub więcej partii politycznych i w skład,

których wchodzą przedstawiciele dwóch lub więcej partii politycznych. Rządy koalicyjne z natury są nietrwałe,

bowiem każda z partii wchodzących w skład koalicji z jednej strony popiera wspólny koalicyjny program

działania, a z drugiej strony akcentuje wyższość własnego programu (np. w RP 3,5).

Istnieją jeszcze tzw. system partii dominującej i tzw. system partii hegemonicznej. System partii dominującej to system, w którym legalnie działa wiele partii politycznych z tym, że jedna z nich od dłuższego czasu poprzez wybory uzyskuje bezwzględną większość mandatów, a co za tym idzie może samodzielnie tworzyć rząd.

W systemie tym istnieje legalna opozycja i legalna rotacja u władzy. System ten prowadzi do trwałych rządów (np. Szwecja - socjaldemokracja). System partii hegemonicznej - system, w którym legalnie działa wiele partii politycznych z tym, że jedna z nich ma konstytucyjnie albo ustawowo zapewnioną przewodnią (kierowniczą) rolę, jest tzw. hegemonem. Ma zapewnioną bezwzględną większość mandatów. Nie ma legalnej opozycji i legalnej rotacji u władzy. W systemie partii hegemonicznej oprócz niej istnieją tzw. partie sojusznicze albo współdziałające (np. w PRL: partia - PZPR, stronnictwa - ZSL i SD).

Biorąc pod uwagę organizację wewnętrzną partii wyróżnia się tzw. partie masowe (typu członkowskiego) oraz tzw. partie kadrowe. Partie masowe - to partie, które opierają się na „masie” członków zarejestrowanych, zorganizowanych, zdyscyplinowanych i główne fundusze partie masowe czerpią ze składek członkowskich

i zobowiązania do działalności w podstawowych jednostkach partyjnych. Partie typu kadrowego - nie opierają się na masie członków, lecz na tzw. sympatykach, którzy uaktywniają się w trakcie kampanii wyborczej. Podstawowe fundusze czerpią z dobrowolnych datków (składek) sympatyków. Nie mają członków, lecz dobrze zorganizowane kierownictwo. Szczególnym typem partii są partie typu amerykańskiego - mają charakter partii usługowych. Nazwa wzięła się z tego, że głównym celem i zadaniem partii jest doprowadzenie określonych osób do określonych stanowisk (trampolina). Partie typu amerykańskiego nie mają dalekosiężnych programów społecznych czy ekonomicznych, a główne ich hasło sprowadza się do sloganu „my to zrobimy lepiej”.

Zasady występujące w prawie wyborczym

1. Zasada powszechności wyborów. Wybory są wtedy powszechne, gdy wszyscy obywatele po ukończeniu

określonego wieku uzyskują czynne prawo wyborcze (prawo do głosowania). Ograniczenia zasady

powszechności nazywają się cenzusami: płeć (28.11.1918 - w Polsce kobiety uzyskały czynne prawo wyborcze

na równi z mężczyznami; 1927 - Wielka Brytania; 1921 - USA; po II wojnie światowej - Francja; w latach

60-tych XX w. - Szwajcaria; najwcześniej Finlandia - 1908), majątek, wiek, wykształcenie.

2. Zasada równości wyborów. Zasadę równości w prawie wyborczym rozróżniamy w dwóch znaczeniach:

a) formalnym - wybory są wtedy równe, gdy każdy wyborca ma jeden głos albo taką samą ilość głosów.

Naruszeniem (pogwałceniem) zasady równości w tym znaczeniu jest tzw. system pluralny (plurus

- mnogość), który polega na tym, że wszyscy wyborcy mają jeden głos, a niektórzy ze względu na stan

majątkowy, rodzinny czy wykształcenie mają dodatkową ilość głosów (np. w W. Brytanii do 1948 r.,

wyborca miał jeden głos w okręgu gdzie mieszkał, ukończył uczelnię i miał nieruchomość). Zapewnienie

zasady równości w sensie formalnym jest stosunkowo proste - należy tylko dbać o to, by wyborca nie

głosował dwa lub więcej razy w tym samym okręgu wyborczym, albo nie głosował w różnych okręgach

wyborczych.

b) materialnym - polega na tym, że głos każdego wyborcy ma jednakową siłę lub jednakową wartość.

Realizacja tej zasady jest bardziej skomplikowana, bowiem sprowadza się do tego, że trzeba państwo

podzielić na okręgi wyborcze i poszczególnym okręgom przydzielić mandaty odpowiednio do ilości

mieszkańców. Pełniej ta zasada byłaby realizowana, gdyby przydzielono mandaty odpowiednio do ilości

wyborców. Np. w okręgu A i B jest po 100 tys. mieszkańców, lecz w A jest 50 tys. wyborców, a w B 30 tys.

- zamiast obu przyznać po 10 mandatów, w A dostaną więcej mandatów i będzie on silniejszy (równo

= mandaty odpowiednio do liczby wyborców). Naruszeniem zasady równości w sensie materialnym jest

tzw. system kurialny (systemem reprezentacji interesów - jeden mandat na 150 osób, bo jest żywicielem,

albo też na 1 mln. osób, tzw. masa).

3. Zasada bezpośredniości wyborów. W wyborach bezpośrednich wyborca oddaje głos bezpośrednio na

kandydata, natomiast w wyborach pośrednich najpierw wybiera elektora (np. w USA), a dopiero ten kandydata.

4. Zasada tajności głosowania. Głosowanie jest wtedy tajne, gdy nikt nie ma ani prawa, ani możliwości

sprawdzenia, w jaki sposób głosował wyborca (jest to prawo obywatela).

5. Zasada proporcjonalności (większości, stosunkowości - rozdział mandatów). Rozróżniamy dwa zasadnicze

systemy rozdziały mandatów:

a) System większościowy - może on przybrać w prawie wyborczym dwie postacie:

- postać systemu większości względnej, w ramach którego mandat (mandaty) uzyskuje ten kandydat (partia),

która uzyska największą ilość głosów, chociażby mniej niż połowę. Dodatnią stroną tego systemu, jest to,

że praktycznie zawsze uzyskuje się ostateczny wynik wyborów, ewentualnie odbywa się losowanie (np.

A-9000, B-8998, C-8999 - A uzyskuje wszystkie 10 mandatów). Minusem systemu jest to, że niewielkie

różnice mogą prowadzić do zasadniczych różnic w ilości uzyskanych mandatów.

- postać systemu większości bezwzględnej, w ramach którego mandat (mandaty) uzyskuje ten kandydat

(partia), który uzyska bezwzględną ilość głosów, czyli minimum 50 % + 1. Dodatnią stroną jest to, że

mandat (mandaty) zdobywa kandydat (partia), który ma poparcie bezwzględnej większości (ma większe

poparcie, niż wszyscy inni). Minusem tego systemu jest to, że trudno taką bezwzględną większość uzyskać

w związku, z czym trzeba przeprowadzać wybory w II turze, a w ramach II tury rozdział mandatów

następuje już w systemie większości względnej. Przeprowadzenie wyborów w II turze jest bardzo

kosztowne tym bardziej, że z reguły i tak wygrywa ten, kto w I turze zdobył najwięcej głosów.

Oprócz tego, że system większościowego rozdziału mandatów ma swoje dodatnie i ujemne strony, może on

jeszcze prowadzić (i często prowadzi) do tzw. deformacji czyli zniekształcenia wyników wyborów, tzn. że

w ramach systemu większościowego może się zdarzyć (i często się zdarza), że partia, która w skali całego

kraju zdobyła większość głosów, to w skali całego kraju zdobyła mniejszość mandatów.

A B partie

I 60.000 - 10 40.000 - okręgi wyborcze (po 10 mandatów)

II 60.000 - 10 40.000

III 60.000 - 10 40.000

IV 10.000 90.000 - 10

V 10.000 90.000 - 10

200.000 - 30 300.000 - 20 mieszkańcy

b) System proporcjonalny - wykształcono go w odpowiedzi na pewne „niesprawiedliwości” systemu

większościowego. Z proporcjonalnym rozdziałem mandatów ma do czynienia wtedy, gdy w okręgu

wielomandatowym ilość mandatów, które uzyskuje dana partia (czy lista wyborcza) jest proporcjonalna do

ilości głosów, które zdobywa dana partia, w stosunku do ilości ważnie oddanych głosów w całym okręgu

wyborczym. Niezbędne warunki, żeby rozdzielić mandaty systemem proporcjonalnym:

- okręg wielomandatowy.

- muszą istnieć konkurujące partie polityczne (bez systemu partii hegemonicznej i monopartyjnego).

- muszą istnieć tzw. techniczne sposoby rozdziału mandatów, i wyróżniamy:

1) system automatyczny (badeński),

2) system tzw. ilorazów,

3) system Bischopa,

4) system Niemeyera,

5) system Saint Legue (przez kolejne nieparzyste),

6) system d'Hondta (dzieli się przez kolejne liczby). W Polsce przy wyborach do Sejmu:

A B C D - 7 mandatów

I - 60.000 - 1 40.000 - 2 30.000 - 4 20.000 - 7

II - 30.000 - 3 20.000 - 6 15.000 10.000

III - 20.000 - 5 13.300 10.000 6.700

IV - 15.000 10.000 7.500 5.000

3 2 1 1

Nie ma złego czy dobrego systemu rozdziału mandatów, jest tylko system korzystny dla jednych partii,

a niekorzystny dla drugich. System większościowego rozdziału mandatów jest korzystny dla dużych partii politycznych, natomiast system proporcjonalnego rozdziału mandatów jest korzystny dla małych i średnich partii politycznych. System większościowy w prawie wyborczym sprzyja tworzeniu się, względnie utrwalaniu się systemu dwupartyjnego. Jest też korzystny dla systemu partii dominującej.

05.01.07 r.

W Niemczech żeby przeciwdziałać ujemnym skutkom systemu większościowego i proporcjonalnego połączono te dwa systemy. Każdy obywatel niemiecki ma 2 głosy. Jeden głos oddaje w okręgu jednomandatowym na imiennie wskazanego kandydata i tu rozdział mandatów prowadzony jest systemem większości względnej, i w taki sposób rozdziela się połowę z 656 mandatów do parlamentu (Bundestagu). Drugi głos wyborca oddaje w okręgu wielomandatowym na partię polityczną i tu rozdział mandatów następuje systemem proporcjonalnym, zgodnie

z metodą d`Hondta. By nie dopuszczać do zbytniego rozdrobnienia w parlamencie, do którego prowadzi system proporcjonalnego rozdziału mandatów, wykształcono dwa sposoby ograniczające owo rozdrobnienie:

1. System tzw. list państwowych (obecnie w Polsce nie obowiązuje, dawniej nazywany listami ogólnopolskimi).

2. System tzw. progów (barier) procentowych (zaporowych). Polega on na tym, że nie uzyska ani jednego

mandatu partia (lista wyborcza), która w skali całego państwa (kraju) nie osiągnęła 5%.

Mandat przedstawicielski

Wyróżnia się dwa rodzaje mandatu przedstawicielskiego:

1. Tak zwany mandat wolny. W ramach mandatu wolnego poseł jest przedstawicielem (traktowany jest jako

przedstawiciel całego narodu). W związku z tym nie może być wiązany instrukcjami wyborców, nie musi im

składać sprawozdań z własnej działalności parlamentarnej, w efekcie nie może być przez wyborców odwołany.

2. Tak zwany mandat związany (inaczej nazywany imperatywny albo nakazczy). W ramach mandatu związanego

poseł nie jest przedstawicielem całego narodu, lecz jest przedstawicielem swoich wyborców (z danego okręgu,

reprezentujący interesy danej partii), i stąd winien kierować się nakazami swoich wyborców, reprezentować ich

interesy, składać im sprawozdania z działalności i w efekcie może być przez wyborców odwołany.

Oba te mandaty w praktyce są pewnymi wskazaniami teoretycznymi, bo w czystej postaci są w praktyce nie do zrealizowania (w Polsce teraz jest mandat wolny).

Immunitet poselski (przedstawicielski)

Wyróżniamy dwa rodzaje immunitetów przedstawicielskich:

1. Tak zwany immunitet formalny (immunitet nietykalności). Chroni posła albo senatora przed pociągnięciem do

odpowiedzialności karnej względnie aresztowaniem za przestępstwa popełnione w trakcie piastowania mandatu

lub przed jego uzyskaniem. Immunitet ten ma charakter czasowy (tzn, że wygasa z upływem kadencji)

i względny (tzn, że może być przez parlament uchylony - w Polsce większością kwalifikowaną 2/3 głosów).

2. Tak zwany immunitet materialny (immunitet nieodpowiedzialności). Chroni posła albo senatora przed

pociągnięciem do odpowiedzialności karnej albo aresztowaniem za działalność w parlamencie związaną

z piastowaniem mandatu, tzn. w szczególności: za treść przemówień, za różnego rodzaju demonstracje,

a w szczególności za sposób głosowania. Immunitet ten ma charakter trwały (tzn, że nie wygasa z upływem

kadencji) i bezwzględny (tzn, że parlament nie może go uchylić).

W Konstytucji III RP na razie jeszcze obowiązują oba immunitety.

System organów państwowych

Wzajemne stosunki między parlamentem, głową państwa i rządem mogą zamykać się w ramach trzech podstawowych systemów:

1. System parlamentarno-gabinetowy (podstawowym czynnikiem jest parlament, potem rząd, a prezydent ma

małe znaczenie).

2. System prezydencki (podstawowe znaczenie ma prezydent, parlament i rząd mają nikłe znaczenie).

3. System parlamentarno-komitetowy (inaczej nazywany systemem rządów zgromadzenia - podstawowe

znaczenie ma parlament, potem komitet czyli rząd, który składa się z parlamentarzystów wybieranych przez

parlament).

Oprócz tych trzech podstawowych systemów mamy różnego rodzaju połączenia albo zniekształcenia (mutacje), np. z połączenia systemu parlamentarno-gabinetowego i prezydenckiego powstał system parlamentarno

-prezydencki, albo prezydencko-parlamentarny (nazywany inaczej systemem półprezydenckim). Mutacją systemu parlamentarno-gabinetowego jest tzw. system kanclerski (podstawowym czynnikiem jest kanclerz - odpowiednik Prezesa RM w Polsce). System parlamentarno-gabinetowy, system prezydencki, system prezydencko

-parlamentarny, system parlamentarno-prezydencki oraz system półprezydencki oparte są o zasadę podziału, względnie trójpodziału władzy. Natomiast system parlamentarno-komitetowy oparty jest o zasadę jednolitości władzy. Podstawą podziału względnie trójpodziału władzy jest to, że władza należy do narodu, a organami władzy są: władzy ustawodawczej jest parlament (najlepiej dwuizbowy), władzy wykonawczej jest głowa państwa i rząd, a władzy sądowniczej są niezawisłe sądy. Z jednej strony władze te winny być od siebie oddzielone, ale z drugiej strony powiązane systemem hamulców, żeby istniała równowaga (balans). W zasadzie jednolitości władzy, władza także należy do narodu, a organami narodu są wyłącznie organy przedstawicielskie, czyli parlament i różnego rodzaju przedstawicielstwa terenowe, i tym organom przedstawicielskim podporządkowane są wszystkie pozostałe piony organów państwowych (m.in.: pion organów wykonawczo

-zarządzających, pion organów sądowych, pion organów prokuratorskich, pion organów kontroli państwowej). Między tymi pionami nie ma balansu, czyli równowagi, bo wszystkie są podporządkowane władzy przedstawicielskiej. Żaden z tych systemów nie został „wymyślony”, lecz każdy z nich (1-3) powstawał (wykształcał się) w drodze długotrwałych przemian, ewentualnie ewolucji (doskonalenia), np. system parlamentarno-gabinetowy wykształcił się w drodze ewolucji, a system prezydencki wykształcił się w drodze przekształcenia systemu parlamentarno-gabinetowego. Król brytyjski ma prawo: do upominania i do radzenia się go. Król brytyjski panuje, ale nie rządzi. W USA wszyscy koloniści pochodzili z Europy, i jedynym systemem, który znali był system parlamentarno-gabinetowy, a ponieważ USA powstawało w drodze rewolucji amerykańskiej, więc podczas walki o władzę powierzono ją jednemu - Jerzemu Waszyngtonowi (stąd jest tam obecnie system prezydencki). W USA nie ma rządu (jako takiego).

Władza ustawodawcza

Z reguły należy do parlamentu (parlare - mówienie). Pierwszy parlament nowoczesny powstał w Anglii. Wyróżniamy parlamenty:

a) jednoizbowy.

b) dwuizbowy.

c) wieloczłonowy.

Wyróżniamy trzy zasadnicze rodzaje drugich izb parlamentu:

a) typu arystokratycznego (izba, w której zasiadają najlepsi, najlepiej urodzeni w szczególności lordowie

dziedziczni, dożywotni i duchowni - benenati et posidenati).

b) typu federalnego (w państwach federalnych, np. Senat amerykański składa się ze 100 senatorów po dwóch

z każdego stanu wybieranych na 6 lat i co dwa lata 1/3 składu ulega odnowieniu).

c) typu podwójnej reprezentacji (wybory parlamentarne posłów i senatorów - wybieramy na osobnych kartach

do głosowania, każdy obywatel oddaje swój głos na senatora i na posła, czyli jest reprezentowany zarówno

w Sejmie jak i w Senacie stąd nazwa podwójnej reprezentacji, np. w Polsce jest podwójnej reprezentacji).

Władza ustawodawcza i jej kompetencje:

1. Stanowienie ustaw (funkcja ustawodawcza). Etapy stanowienia ustaw:

a) etap I - inicjatywa ustawodawcza (albo w Polsce wykonywanie inicjatywy ustawodawczej). W Polsce przede

wszystkim korzysta z niej rząd, tj. minimum 15 posłów, Senat, Prezydent, min. 100 tys. obywateli. W Sejmie

w danej ustawie może być wiele inicjatyw ustawodawczych (nawet 30), natomiast w Senacie może być tylko

jedna. Rząd jest najlepiej zorientowany w sprawach, które są nieodłączne, żeby administracja dobrze

funkcjonowała.

Inicjatywa ustawodawcza w Wielkiej Brytanii. Przysługuje indywidualnym posłom i rządowi, który

przede wszystkim z niego korzysta. Indywidualni posłowie mogą zgłaszać wnioski w piątek po południu,

kiedy już jest mało osób na sali. W Wielkiej Brytanii posłowie kończą najbardziej prestiżowe uczelnie. Po

prawej stronie speakera zasiada władza rządowa, po lewej są ławy opozycji. W Wielkiej Brytanii do dobrego

tonu należy przeszkadzanie w trakcie przemówienia albo wychodzenie z sali. Jeśli mówi przeciwnik, to po

co słuchać tego co teraz mówi rząd, skoro nie jest z mojej partii, natomiast jeśli jest to poseł z mojej partii, to

wiem co ma do powiedzenia. Rząd jest rządem w Wielkiej Brytanii, bo ma bezwzględną większość w Izbie

Gmin. Opozycja jest zawsze przeciw, a poseł rządowy zawsze ją popiera (nawet jak konstatuje). W Wielkiej

Brytanii nie zdarza się by jakiś projekt upadł - jeśli rząd jej nie uchwali, tzn. że musi ustąpić, gdyż stracił

większość w Izbie Gmin. W Wielkiej Brytanii opozycja jest totalna (wiadomo, że opozycja nie poprze

żadnego projektu partii rządzącej) i nie konstruktywna.

Inicjatywa ustawodawcza w USA. Należy do indywidualnych członków Kongresu (Izby Reprezentantów

i Senatu), a władza wykonawcza, tzn. prezydent nie ma w ogóle formalnie inicjatywy ustawodawczej (nazwa

ustawy pochodzi od nazwiska wnioskodawcy). W praktyce wykonuje ją poprzez tzw. orędzia do Kongresu

albo przez zaprzyjaźnionych swojej partii (kongresmanów).

b) etap II - w Polsce praca w Sejmie nad projektem ustawy.

W Polsce nie rozróżnia się rodzajów ustaw, natomiast w Wielkiej Brytanii wyraźnie rozróżnia się tzw.

money bills, czyli ustawy finansowe i ustawy zwykłe. O tym, która ustawa jest jaką decyduje jednoosobowo

i ostatecznie speaker Izby Gmin. Różnica między tymi ustawami sprowadza się do tego, że money bills nie

wchodzą w ogóle pod obrady Izby Lordów.

c) etap III - w Polsce praca w Senacie nad projektem ustawy.

d) etap IV - w Polsce odrzucenie poprawek Senatu.

e) etap V - w Polsce podpisanie ustawy przez Prezydenta.

2. Sprawowanie kontroli nad władzą wykonawczą (szczególnie nad rządem, funkcja kontrolna).

3. Funkcja kreacyjna (powoływanie odpowiednich organów).

19.01.07 r.

Instytucja paringu polega na układaniu się, dobieraniu w pary (w W. Brytanii). W Izbie Gmin jest około 620 posłów (miejsc jest dla połowy w ławach). W ławach rządzących powinno być więcej posłów (siedzi tam rząd, ale ponieważ często ma swoje obowiązki to faktycznie w ławach siedzi więcej z opozycji. W Polsce toczy się walka wyborcza, a później zawierane są koalicje (w W. Brytanii proponowanie współpracy opozycji z rządem jest nie do pomyślenia). Opozycja w W. Brytanii jest przeciwko każdemu pomysłowi rządowemu - jest totalna (krytykuje wszystko) i nie konstruktywna (nie podpowiada rządowi dobrych rozwiązań). Formalnie nazwa opozycji to „Jej Królewskiej Mości najwierniejsza opozycja” - nie jest to opozycja do ustroju, lecz do rządu (partii rządzącej). Brytyjczycy stosują doktrynę „kradzieży grzmotu” (błysk, huk) - jeśli coś sobie życzysz to dostaniesz i nie ma o co walczyć (wychodzą z kolonii, ale tam są, a Francuzi muszą wyjść po wojnie i już nie wracają). Instytucja paringu polega na tym, że głowni bicze partyjni (przy podziale 320 na 300, na obradach jest 100 na 80 - nikt nikomu nie zrobi psikusa). W Polsce tego nie ma, opozycja nie jest totalna i nie jest nie konstruktywna.

W Polsce ustawy są uchwalane w tzw. trzech czytaniach. Pierwsze czytanie polega na przedstawieniu ogólnych założeń projektu. Drugie to dyskusja nad ogólnymi założeniami projektu. Trzecie czytanie to głosowanie nad przekazaniem projektu ustawy do komisji problemowych, albo nad odrzuceniem projektu w pierwszym czytaniu. Pierwsze czytanie może odbywać się na posiedzeniu plenarnym, albo w komisji sejmowej. Zasadą jest, że na posiedzeniu plenarnym w pierwszym czytaniu muszą być dyskutowane projekty zmiany KRP, ustaw odnoszących się do wolności, praw i obowiązków obywateli, budżetu i podatków. Stąd większość ustaw rozważana jest w pierwszym czytaniu w Komisji. Po zakończeniu prac w ramach pierwszego czytania projekt nie odrzucony przekazywany jest do tzw. drugiego czytania (jest to pewien zespół czynności). W ramach drugiego czytania przeprowadzana jest tzw. dyskusja szczegółowa, zgłaszane są poprawki i do czasu zakończenia tzw. drugiego czytania projekt może być przez wnioskodawców wycofany. Trzecie czytanie obejmuje tylko głosowanie, najpierw wniosku o odrzucenie ustawy, następnie poprawek najdalej idących, aż do poprawek typu kosmetycznego. Później projekt zostaje przekazany Senatowi. W Senacie senatorzy mogą zgłaszać poprawki do ustawy, mogą też zgłosić wniosek o odrzucenie ustawy w całości (traktowany jest jako maksimum poprawek). Ustawa z poprawkami Senatu zostaje przekazana Sejmowi i w Sejmie odbywa się głosowanie nad poprawkami Senatu. Głosuje się odrzucenie poprawek i poprawki, które nie zostaną odrzucone bezwzględną większością uznaje się jako przyjęte. Po odrzuceniu, względnie przyjęciu przez Sejm poprawek senackich ustawa zostaje przekazana do podpisania Prezydentowi. Prezydent może projekt podpisać albo nie podpisać. Jeżeli nie podpisze, to ma dwie możliwości:

1. Skierować ustawę do TK. Kierując ją do TK wskazuje, że Prezydent ma zastrzeżenia natury konstytucyjnej, tzn. zakłada, że ustawa jest niezgodna z Konstytucją. Jeżeli TK stwierdzi, że jest zgodna z Konstytucją Prezydent musi ustawę podpisać.

2. Zastosować tzw. veto. Prezydent stosuje tzw. veto, jeżeli ma zastrzeżenia natury politycznej, społeczno

- ekonomicznej, ewentualnie inne (np. w stosunkach międzynarodowych). Takie veto Prezydenta może być odrzucone przez Sejm większością kwalifikowaną 3/5.

Przykładowe uregulowania w innych państwach:

1.Wielka Brytania - speaker Izby Gmin jednoosobowe i ostatecznie decyduje o tym, czy projekt ustawy ma charakter tzw. ustawy zwykłej, albo tzw. money-bill (ust. finansowej), i nie wchodzą one w ogóle pod obrady Izby Lordów. Ustawy zwykłe uchwalone przez Izbę Gmin przekazywane są do Izby Lordów z tym, że Izba Lordów nie może ustawy ostatecznie odrzucić, może zastosować tylko tzw. obstrukcję (opóźnić uchwalenie ustawy). Izba Lordów może stosować ją maksymalnie przez pół roku, po tym okresie bez względu na stanowisko Izby Lordów ustawa jest uchwalana w Izbie Gmin i przekazywana jest królowi do podpisu, czyli celem nadania tzw. sankcji królewskiej (z tym, że od 1708 r. nie zdarzyło się, żeby król tej sankcji nie nadał - król nie jest wybierany, dlatego musi ją podpisać).

2. W USA obrady nad projektem mogą się rozpocząć, albo w Izbie Reprezentantów (niższej), albo w Senacie (tzw. Izbie Wyższej Kongresu). Tradycyjnie przyjmuje się, że o tym czy jakiś organ jest wyższy czy niższy (w szczególności dotyczy to Izb Parlamentu) decydują trzy podstawowe czynniki: kompetencje, kadencja (długotrwałość okresu, na który Izba została wybrana - Senat na 6 lat, Kongres na 2 lata, co oznacza, że im organ ma dłuższą kadencję, tym jego ranga jest większa), oraz liczebność danej Izby (prestiż organu jest większy, im jest on mniej liczny).W USA ważne jest, żeby ustawa wyszła z obu Izb w takim samym brzmieniu. Jeśli Izby nie mogą uzgodnić projektu to powołuje się tzw. Komisje pojednawczą (porozumiewawczą). Jeżeli w ramach tej komisji nie dojdzie do uzgodnienia, to ustawa odpada. Jeżeli uzgodniono tekst w obu Izbach, to ustawę przekazuje się Prezydentowi do podpisu. Prezydent może ją podpisać albo zastosować dwojakiego rodzaju veto:

a) absolutne (zawieszające) - Prezydent wyraźnie stwierdza, że ustawy nie podpisze. Jest bardzo skuteczne, bowiem można je uchylić jedynie większością 2/3 głosów w obu Izbach Kongresu, co jest bardzo trudne, bowiem urzędujący Prezydent USA jest traktowany za federalnego szefa partii, z ramienia której został wybrany.

b) pocket veto (kieszonkowe) - jakby schował ustawę do kieszeni i zapomniał ją podpisać. Może z niego skorzystać jedynie w okresach przerw między posiedzeniami Kongresu. Jest w 100 % skuteczne, bowiem nie ma procedur uchylenia (nie można uchylić czegoś, co nie jest podpisane).

Weto wynika z tego, że jest wybierany przez naród, a choć w parlamencie są jego przedstawiciele to jako części, a nie większości (zasada trójpodziału władzy - Prezydent wybierany jest bezpośrednio jako przedstawiciel narodu). W Polsce ustawa podpisana przez Prezydenta musi być z woli Prezesa RM opublikowana w Dz.U. i zasadą jest, że zaczyna obowiązywać po upływie 14 dni od dnia opublikowania. Okres między opublikowaniem a obowiązywaniem nazywamy vacatio legis (może być też dłuższy, krótszy, alb działać wstecz).

Odpowiedzialność rządu czy poszczególnych ministrów

W ramach systemu parlamentarno-gabinetowego wykształcono dwojakiego rodzaju odpowiedzialność rządu czy poszczególnych ministrów.

1. Odpowiedzialność polityczna (parlamentarna) - nazwa ta wywodzi się od tego, że rząd, czy minister odpowiadają za prowadzenie polityki niezgodnej z wolą większości Parlamentu (odpowiada się za kierunek polityki), a parlamentarna, bo za ten kierunek polityki odpowiada się przed Parlamentem. Przed Parlamentem odpowiada się za: za prowadzenie polityki niezgodnej z wolą większości Parlamentu, albo za prowadzenie polityki wprawdzie zgodnej z wolą większości Parlamentu, ale nie przynoszącej spodziewanych efektów. Odpowiedzialność polityczna może być indywidualna (odpowiada każdy Minister za własną działalność, albo za działalność podległych mu urzędników - vice versa nie odpowiada), albo solidarna (nie zbiorowo), gdzie odpowiada cały rząd za działalność całego rządu, jako organu kolegialnego, albo za działalność poszczególnych ministrów, dlatego że niewłaściwie ukształtował działalność poszczególnych ministrów, albo nie zwrócił im uwagi na niewłaściwe działanie. W Polsce obecnie w ramach odpowiedzialności politycznej istnieje odpowiedzialność indywidualna i solidarna. W W. Brytanii obowiązuje wyłącznie odpowiedzialność solidarna, a w USA nie ma w ogóle odpowiedzialności politycznej czy parlamentarnej. Widomym znakiem pociągnięcia do odpowiedzialności politycznej jest zgłoszenie wniosku o tzw. wotum nieufności. W Polsce obecnie (pod rządami obecnej Konstytucji) na wzór niemiecki wyróżnia się tzw.:

a) wniosek o wotum nieufności - składa się z jednego punktu, tj. żądania ustąpienia ministra z zajmowanego stanowiska.

b) wniosek o tzw. konstruktywne wotum nieufności - składa się z dwóch punktów: żądania ustąpienia premiera, i wskazanie na jego miejsce imiennie następcy. Nad tymi dwoma punktami odbywa się jedno głosowanie. Wniosek o tzw. ten ma przeciwdziałać długotrwałym okresom tzw. kryzysu gabinetowego albo przesilenia gabinetowego. W okresach przesilenia gabinetowego rząd, który nie ma poparcia większości parlamentu działa poza kontrolą (np. rząd Hanny Suchockiej - w W. Brytanii wniosek o odjęcie premierowi 1 funta od pensji).

Wniosek o wotum nieufności może być zgłoszony w Polsce przez minimum 69 posłów. O tzw. konstruktywne wotum nieufności przez minimum 46 posłów. Oba te wnioski nie mogą być głosowane wcześniej jak po upływie 7 dni od zgłoszenia. Posłowie, którzy podpisali wniosek o wotum nieufności, i który został formalnie zgłoszony, nie mogą wycofać swojego podpisu. Jeżeli wniosek o wotum nieufności nie uzyska bezwzględnej większości, to następny wniosek w tej samej sprawie nie może być głosowany wcześniej, niż po upływie trzech miesięcy. Od wniosku o tzw. wotum nieufności należy odróżnić wniosek w tzw. kwestii zaufania. Jeżeli z wnioskiem o wotum nieufności, czy o tzw. konstruktywne wotum nieufności z reguły występuje opozycja niezadowolona z działalności rządu, czy poszczególnych ministrów, o tyle z tzw. wotum zaufania występuje rząd, który domaga się od parlamentu potwierdzenia słuszności prowadzonej dotychczas polityki. Z wnioskiem w ramach tzw. kwestii zaufania musi wystąpić każdy nowo sformułowany rząd.

2. Odpowiedzialność konstytucyjną (prawna) - przyczyną pociągnięcia do odpowiedzialności politycznej jest niezadowolenie z kierunku prowadzonej polityki przez rząd czy ministra. Przyczyną (podstawą) pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej winno być z formalnego punktu widzenia jedynie naruszenie prawa. O ile w ramach odpowiedzialności politycznej albo parlamentarnej rząd, czy minister odwołany, albo zmuszony do dymisji może bez problemu zająć to samo, albo odmienne stanowisko w nowym rządzie, o tyle w ramach odpowiedzialności konstytucyjnej, czyli prawnej chodzi o trwałe usunięcie ze stanowiska i niemożność zajmowania w przyszłości tego samego, czy innego stanowiska. Wyróżniamy dwa sposoby pociągania do odpowiedzialności konstytucyjnej:

a) sposób tzw. anglosaski - pociąga się do odpowiedzialności (działa się) w ramach instytucji impeachment, tzn. oskarża Izba Niższa Parlamentu, a orzeczenie wydaje Izba Wyższa.

b) sposób kontynentalny - oskarża Izba Niższa parlamentu, albo obie Izby Parlamentu, a orzeczenie wydaje specjalnie powołany do tego organ, który w Polsce nazywa się TS. Nazwa TS pochodzi o włoskiego słowa la statto (państwo).

---