VIII. PRAWO WYBORCZE

1. Znaczenie

Wybory w demokracji przedstawicielskiej (reprezentacyjnej) są podstawowym sposobem kreowania organów przedstawicielskich.

W nauce prawa konstytucyjnego wyróżnia się 2 terminy prawa wyborczego:

• Znaczenie przedmiotowe: ogół norm prawnych, które określają sposób przeprowadzania wyborów do organów przedstawicielskich.

• Znaczenie podmiotowe: prawo poszczególnego członka zbiorowego podmiotu suwerenności do brania udziału w wyborach (bierne i czynne prawo wyborcze).

2. Podstawowe zasady prawa wyborczego

Podstawowe zasady prawa wyborczego to ukształtowane historycznie reguły, które decydują o kształcie poszczególnych instytucji prawa wyborczego, odzwierciedlone w konstytucji lub w ustawie nazywanej ordynacją wyborczą albo w obu tych aktach razem.

• powszechność

• równość

• bezpośredniość

• zasada tajności głosowania

• coraz częściej zasada wyborów wolnych

2.1 Zasada powszechności

• Formułuje ona zakaz wyłączania od czynnego udziału w wyborach obywateli albo grup społecznych wchodzących w skład zbiorowego podmiotu suwerenności.

• Wprowadzono ją po raz pierwszy w konstytucji francuskiej z 1848r. wówczas z zastrzeżeniem jej wyłącznie dla mężczyzn.

• W kontekście biernego prawa wyborczego zasada powszechnego prawa wyborczego oznacza, że nie jest możliwe pozbawianie i ograniczanie obywatela lub grupy obywateli wpływu na wysuwanie kandydatów na przedstawicieli, ani możliwości kandydowania do organu przedstawicielskiego.

• W kontekście czynnego prawa wyborczego zasada ta oznacza zakaz wyłączania obywateli lub grup od możliwości czynnego uczestniczenia w wyborach.

• W dotychczasowej historii tej zasady znane były i wciąż bywają ograniczenia czy też wyłączenia, ich podstawą były kryteria nazywane cenzusami wyborczymi (zarówno w odniesieniu do biernego jak i czynnego prawa wyborczego).

CENZUSY WYBORCZE
1.	Domicyl, czyli cenzus zamieszkania	Spotykany również współcześnie, również w polskim prawie wyborczym (okresu PRL i w ordynacji wyborczej do parlamentu europejskiego). Cenzus ten wymaga od wyborcy stałego zamieszkiwania na terytorium kraju lub okręgu wyborczego przez określony ustawowo okres czasu; jest to cenzus dość rozpowszechniony. Występuje w Polsce, Austrii, Kanadzie, USA, Meksyku, Izraelu, Singapurze. generalnie - 1 - 14 lat. W USA przy wyborach prezydenckich cenzus ten wynosi 14 lat. Islandia - 5 lat. Norwegia - 10 lat. W Polsce w ordynacji do parlamentu europejskiego - 5 lat. Uzasadnieniem dla utrzymywania tego cenzusu jest dążenie do tego by kandydaci utrzymywali jak najściślejsze kontakty z wyborcami (elektoratem).
2.	Cenzus majątkowy	Dzisiaj niespotykany, ma charakter historyczny. Miał na celu przyznanie prawa do uczestniczenia w wyborach w zależności od posiadanego majątku, płacenia odpowiedniej ilości podatków w następstwie osiągania odpowiednio wysokich dochodów.
3.	Cenzus obywatelstwa	Jest najbardziej rozpowszechniony. Wychodzi z założenia, że prawo wyborcze jest podmiotowym prawem politycznym i wobec tego to prawo ma służyć obywatelom. Warunkuje korzystanie z praw wyborczych od posiadania obywatelstwa danego państwa. W następstwie procesów integracyjnych problem cenzusu zaczyna być w jakimś stopniu neutralizowany, zwłaszcza w wyborach do parlamentu europejskiego.
4.	Cenzus płci	Występuje jeszcze w Kuwejcie i Arabii Saudyjskiej. Dążenie do wyłączania z praw wyborczych kobiet. Najpóźniej z demokratycznych państw europejskich prawa wyborcze uzyskały kobiety z Portugalii (1974r.) i Szwajcarii (1972r.). Pełnia praw wyborczych mężczyźni kobiety Australia 1903 1908 Austria 1907 1918 Belgia 1919 1948 Finlandia 1906 Grecja 1877 1952 Francja 1848 1946 Anglia 1918 1928 Japonia 1925 1947 Włochy 1912 1946 Kanada 1920 Niemcy 1869/71 1919 Portugalia 1911 1974 Szwajcaria 1848/79 1972 Szwecja 1921
5.	Cenzus wieku	Uzależnia dopuszczalność partycypowania w wyborach od osiągnięcia odpowiedniej granicy wieku. Różne limity dla czynnego i biernego prawa wyborczego. Zwykle w odniesieniu do prawa biernego jest nieco wyższy. Współcześnie granice pomiędzy czynnym, a biernym prawem wyborczym uległy zmniejszeniu (zjawisko powszechne, w Polsce nie).
6.	Cenzus wykształcenia	Umiejętność czytania i pisania albo wykształcenie odpowiedniego szczebla (teraz występuje rzadko - Brazylia). W XIX w. był rozpowszechniony zwłaszcza w płd. stanach USA.
7.	Cenzus wyznania	Dzisiaj nie występuje, przynależność do określonych grup religijnych.
8.	Cenzus zawodowy	Pozbawiał praw wyborczych z uwagi na przynależność do określonych grup zawodowych. Odmianą tego cenzusu obecnie jest ograniczenie praw wyborczych dla żołnierzy zawodowych, policjantów, żandarmów w służbie czynnej. Występował w międzywojennej Czechosłowacji, teraz w Tunezji, Argentynie.
9.	Cenzus rasowy	Obecnie zniesiony (w RPA dopiero na przełomie 1990/1901r.).
10.	Cenzus posiadania	Występuje w wyborach do Izby Gmin w Wielkiej Brytanii tzn. członek Izby Gmin nie może być bankrutem (inne kraje: Malta, Nowa Zelandia).
11.	Inne ograniczenia w biernym prawie wyborczym	Nałogowy alkoholizm (Kolumbia, Meksyk). Popełnienie przestępstw przeciwko wyborom bądź uchybień wyborczych (Norwegia, Wielka Brytania, Honduras).

Uznano za powszechnie dopuszczalne ograniczenie w prawach wyborczych pewnej kategorii podmiotów.

• Osoby całkowicie lub częściowo ubezwłasnowolnione z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju (wymaga prawomocnego orzeczenia sądu).

• Osoby prawomocnie skazane przez sąd karny na karę pozbawienia praw publicznych. Dzisiaj jest kilka przestępstw, za które jeśli osoba zostanie skazana sąd orzeka pozbawienie praw publicznych. Jeżeli zostało popełnione przestępstwo ze szczególnym okrucieństwem lub z powodu innych niskich pobudek wówczas sąd orzeka ten środek jako uzupełnienie w stosunku do kary zasadniczej.

• W Polsce - skazani prawomocnym wyrokiem Trybunału Stanu w następstwie stwierdzenia zaistnienia odpowiedzialności konstytucyjnej.

Gwarancje zasady powszechności prawa wyborczego

Nie wystarczy zadeklarować istnienia zasady, trzeba stworzyć cały system mechanizmów prawnych, dzięki którym będzie można realnie korzystać z zasady podstawowej.

Uniwersalne gwarancje zasady powszechności prawa wyborczego:

1. Sporządzanie rejestrów i spisów wyborców przez właściwy organ władzy publicznej (z urzędu), a nie na wniosek wyborców. Ma obowiązek zapewnić wpisanie do rejestru, a następnie spisu wyborczego wyborcy jeśli spełnia ten wyborca ustawowe wymagania.

• Różnica pomiędzy rejestrem a spisem jest taka, że spisy sporządza się w oparciu o rejestry dla potrzeb właściwej kampanii wyborczej.

• Rejestry wyborców są weryfikowane na bieżąco albo okresowo (Francja); albo są sporządzane dla każdych wyborów oddzielnie.

2. Wyznaczenie dnia wyborów na dzień ustawowo uznany za wolny od pracy. Głowa państwa ma obowiązek wyznaczenia dnia wyborów na taki dzień. (Art. 98 ust.2).

3. Gwarancją bywa przedłużanie czasu wyborów na 2 dni.

4. Możliwość reklamowania prawidłowości sporządzenia rejestru tudzież spisu.

• Reklamacje składa się do organu, który sporządził spis. Pojawia się problem, jeśli nie zostanie uwzględniona lub jeśli zostanie częściowo. Wówczas istnieje drugi środek prawny - skarga wyborcza do sądu rejonowego właściwego miejscowo.

• Skarga dzisiaj może dotyczyć nieprawidłowości dokumentu, nie tylko w sytuacji kiedy nieprawidłowość dotyczy osoby wyborcy, można reklamować wadę, że wpisano do rejestru osobę, która w tym rejestrze nie powinna istnieć.

5. Zaświadczenie o prawie głosowania

• Obowiązuje w wyborach parlamentarnych i prezydenckich, nie występuje w wyborach lokalnych, samorządowych.

6. Inne gwarancje: głosowanie przez pocztę albo pełnomocnika (nie występuje w Polsce).

2.2 Zasada równości

Występuje w 2 aspektach:

1. FORMALNYM

• Każdy wyborca uczestniczy w wyborach na identycznych zasadach.

• Dla obsadzenia tego samego 1 mandatu, każdy wyborca dysponuje tym samym 1 głosem.

• Dysponuje tyloma głosami ile jest mandatów do obsadzenia w okręgu wyborczym, byleby dla obsadzenia 1 mandatu nie rzucił więcej niż 1 głosu, który mu przysługuje.

2.MATERIALNYM

• Siła głosu każdego wyborcy musi być identyczna, równa.

• Te same zasady prawa wyborczego muszą dotyczyć wszystkich, którzy ubiegają się o uzyskanie mandatu przedstawicielskiego.

• W konsekwencji nie mogą korzystać niektórzy z kandydatów z jakichkolwiek przywilejów indywidualnych albo grupowych, podobnie jak nie jest dopuszczalne stosowanie wobec któregokolwiek z kandydatów dyskryminacji.

Wybory do Senatu nie były i nie są równe.

• Ponieważ w czasach kiedy kraj był podzielony na 49 województw, zasadą w wyborach do Senatu było to, że z każdego województwa wybieranych jest po 2 wyborców (z wyłączeniem katowickiego i warszawskiego - wybierano tam po 3 Senatorów ponieważ były to szczególnie duże okręgi wyborcze już tu zasada równości była naruszona).

• 2 Senatorów wybierały zarówno województwa maleńkie jak i średnie i duże. W konsekwencji siła głosów wyborców mniejszych województw była silniejsza od siły głosu wyborców województw większych.

W przeszłości występowały zasady naruszające zasadę powszechności:

I. SYSTEM GŁOSOWANIA PLURALNEGO

• Jego istotą było przyznawanie pewnym grupom wyborców pozycji uprzywilejowanej m.in. poprzez udzielenie tej grupie dodatkowych głosów np. z tytułu statusu majątkowego czy wykształcenia.

• System taki występował m.in. w: Francji, Wielkiej Brytanii, Belgii w XIXw., ale także na początku XX w. w Nowej Zelandii.

II. KURIALNY SYSTEM WYBORCZY

• Wprowadzał specjalne kolegia wyborców nazywane kuriami wyborczymi.

• Był budowany w oparciu o różne kryteria np. majątkowe, zawodowe, narodowościowe, klasowe.

• Istota polegała na tym, że wprawdzie każdy wyborca dysponował indywidualnie 1 głosem, ale kurie miały prawo wyboru różnej ilości swoich deputowanych do parlamentu.

• System dość skomplikowany, był stosowany w Austrii i Prusach.

• Prusy: 3 kurie według kryterium wysokości opłacanych podatków bezpośrednich.

III. SYSTEM GŁOSOWANIA WIELOKROTNEGO

• Jego istnienie sprawiało, że wyborca miał możliwość kilkakrotnego głosowania (w miejscu zamieszkania, prowadzenia interesu, w okręgu uniwersytetu, który ukończył).

• Właściwy okręgowi anglosaskiemu.

Od głosowania pluralnego należy odróżnić:

IV. SYSTEM GŁOSOWANIA SKUPIONEGO (kumulatywnego)

• Ma zastosowanie również dzisiaj (rzadko).

• Powszechnie uważa się, że ten system nie stanowi naruszenia zasady równości, ale może być dopuszczony pod pewnymi warunkami.

• Może mieć zastosowanie jedynie w wielomandatowych okręgach wyborczych.

• Istotą tego systemu jest to, że ustawodawca pozostawia całkowitą swobodę wyborcy, co do tego w jaki sposób rozdysponuje głosy, którymi dysponuje w wyborach. Np. 5-cio mandatowy okręg wyborczy - wyborca ma 5 głosów.

• Wyborca może skupić, skumulować wszystkie głosy albo część tych głosów i rzucić na 1 albo więcej kandydatów.

• Znany jest w Szwajcarii.

• Jest dosyć trudny technicznie i dlatego wymaga ustabilizowanego aparatu obsługującego wybory, nie może być stosowany w wielkich organizmach.

• Wymaga pewnych uwarunkowań zewnętrznych.

Z materialnym aspektem zasady równości wiążą się problemy:

• Problem stałej normy przedstawicielstwa.

• Problem wyznaczania granic okręgów wyborczych.

• Problem z pojęciem systemu wyborczego.

1) Problem stałej normy przedstawicielstwa.

• Stała (jednolita) norma przedstawicielstwa może być określana w różnych krajach w różny sposób:

• Emmanuel-Joseph Sieyès wyznaczył normę przedstawicielstwa w proporcji: 1 mandat winien przypadać na 50 tyś. obywateli.

• W tym samym czasie, w USA Alexander Hamilton wyznaczył normę w proporcji: 1 mandat na 30 tyś. obywateli.

• W Polsce po II w.ś. norma przedstawicielska obowiązywała do 22 XII 1960r. poczym została zastąpiona tzw. jednolitą normą przedstawicielstwa, która to norma w ordynacji wyborczej z 1990r. wynosiła 98 361. Dzielono liczbę mieszkańców poprzez mandaty obsadzane z list okręgowych (69 mandatów było obsadzanych w trybie krajowej listy wyborczej). Dzisiaj jest już inna.

• Ustalenie ilości mandatów, które przypadają na okręg wyborczy przy zastosowaniu normy przedstawicielskiej niewątpliwie sprzyja, przybliża do zapewnienia równej siły głosu każdemu wyborcy.

• Jest to ważne, kiedy ma się doczynienia z okręgami 1-mandatowymi.

• Powinno zależeć ustawodawcy na tym, żeby okręgi były równe.

Wielka Brytania:

• Z dawnych czasów istnieje reguła, że Izba Gmin dokonuje podziału kraju na okręgi wyborcze raz na 15 lat, wówczas pod przewodnictwem spikera izb zbiera się komisja graniczna (od 1917r.) i dokonuje podziału kraju na okręgi wyborcze.

• Ta reguła zwyczajowa miała sens, kiedy nie było dużo ludności i ich mobilność była niewielka.

• Okręgi wyborcze powinny być sobie równe dla zapewnienia równej siły głosu, tymczasem są 3 kategorie okręgów wyborczych (okręgi maleńkie, średnie i wielkie).

2) Problem wyznaczania granic okręgów wyborczych.

• Podzielnie kraju na okręgi wyborcze odbywa się w oparciu o różne kryteria: terytorialne, etniczne, gospodarcze, religijne.

• Współcześnie podział jest dokonywany przez legislatywę.

• Najczęściej dokonuje się takiego podziału w ordynacjach wyborczych.

• Granice okręgów wyborczych mogą automatycznie pokrywać się z granicami podziału administracyjno-terytorialnego państwa, ale mogą być specjalnie określane dla potrzeb poszczególnych wyborów albo są dokonywane przez specjalny organ do tego powołany.

• Może być tak, że cały kraj stanowi 1 okręg wyborczy (Holandia, Izrael, w Polsce w wyborach prezydenckich).

• W kontekście ruchów migracyjnych należy pamiętać, że granice okręgów wyborczych powinny być stale dostosowywane od stopnia intensywności migracji ludności.

3) Mechanizmy umożliwiające deformowanie wyników wyborów.

Bywa, że praktyce ustrojowej towarzyszą manipulacje w prawie wyborczym w intencji zapewnienia jak najlepszego stanu posiadania przez tę większość, która ma aktualnie przewagę w legislaturze i która będzie darzyć do tego, aby stworzyć sobie jak najlepsze wyjście do kolejnych wyborów.

Taką praktykę deformowania wyników wyborczych spotkać można w różnych państwach.

GERRYMANDERING - praktyka stosowana w USA od początku XIXw.

• E. Gerry - gubernator stanu Massachuset.

• Wymyślił w 1812r. procedurę, która umożliwiała podzielenie stanu na okręgi wyborcze w taki sposób, żeby w kolejnych wyborach zapewnić demokratom jak największe profity wyborcze.

• Była stosowana w intencji pozbawienia praw wyborczych ludności kolorowej, jeżeli znajdowało się skupisko tejże ludności to żeby uniemożliwić im uzyskanie reprezentacji w legislaturze stanowej to skupisko było dzielone pomiędzy kilka okręgów wyborczych, było rozpraszane.

• Takie działanie powodowało, że grupa była wszędzie w mniejszości i nie mogła uzyskać nigdzie wystarczającego wsparcia i w konsekwencji miejsca w legislaturze stanowej.

• Granice okręgów wyborczych często przebiegały wzdłuż ulic w dzielnicach, w których skupiona była ta ludność kolorowa, przeciwko której była wymierzona taktyka garrymanderingu.

• W 1936r. stosowano tą taktykę wobec mniejszości wyznaniowej żydowskiej.

• Alternatywną nazwą garrymanderingu jest Kalambur Rusella. Jeden z okręgów wyborczych znajdujących się w centralnej części stanu miał kształt mitycznej salamandry, Rusell powiedział, że to jest garrymandra.

• Jeżeli stosując taktykę garrymanderingu większość w legislaturze stanowej dąży do ograniczenia albo rozproszenia siły głosu mniejszości wyborców przez nieproporcjonalne zgrupowanie mniejszości w 1 lub niewielu okręgach, co oznacza, że w tych okręgach na skutek tego rozproszenia będą mieli decydujący wpływ, ale jednocześnie taka koncentracja głosów pozbawi ich głosów w pozostałych okręgach wyborczych (tą taktykę nazywamy pakowaniem) to zdaniem Sądu Najwyższego jest to niekonstytucyjne.

• Druga niekonstytucyjna sytuacja to rozpakowywanie - następuje rozproszenie grupy mniejszościowej pośród możliwie największej liczbie okręgów gwarantując, że wszędzie ta grupa będzie w mniejszości i nigdzie nie uzyska swojej reprezentacji.

• Sąd Najwyższy stwierdził, że jeżeli określenie granic okręgów będzie zmierzać celowo do zagwarantowania by w pewnych okręgach mogła powstać większość wyborców np. murzyńskich i czyni się po to, aby nie pozbawić tej ludności siły głosu to takie postępowanie ustawodawcy nie może być uznane za naruszenie XIV czy XV poprawki do konstytucji USA i pozostaje w zgodzie z federalnym ustawodawstwem w kwestii praw wyborczych.

• Taktyka garrymanderingu była stosowana również od 1958r. we Francji, kiedy wprowadzano V Republikę.

• Stosowano ją w intencji utrzymania reprezentacji komunistów na możliwie najniższym poziomie.

Klauzule zaporowe

• Instytucja współczesne bezsporna, ale nie zawsze tak było.

• Kiedy je wprowadzano, przyjmowane były niechętnie.

• Np. w Niemczech wprowadzenie jej spotkało się z wystąpieniem do Związkowego Trybunału Konstytucyjnego i to dopiero on orzekł, że klauzula zaporowa nie jest niekonstytucyjna i, że argumenty dla jej wprowadzenia są zasadne w warunkach państwa demokratycznego.

• Pojęcie oznacza regułę uzależniającą udział w rozdziale mandatów (repartycji) do parlamentu przez partię albo koalicję partii od uzyskania w skali kraju procentowo oznaczonej liczby głosów.

• Zwykle progi zaporowe są określane procentowo, poziom waha się pomiędzy 0,67% do 15%.

• Za poziom racjonalny, uzasadniony przyjmuje się przedział 2-5%, wyższe lub niższe poziomy winny być uzasadnione.

• Te klauzule bywają ustawione w wyborach do parlamentu: na poziomie krajowym lub okręgu wyborczego. Rozwiązania są różne w różnych krajach.

• Bywa, że w ustawodawstwie wyborczym pojawia się stopniowanie klauzuli zaporowej, w zależności od tego czy 1 partia staje do wyborów czy stają 2 lub więcej partii w bloku koalicyjnym.

Na poziomie kraju:

• Holandia - 0,67%

• Izrael - 1,5%

• Dania - 2%

• Boliwia, Grecja, Japonia - 3%

• Bułgaria, Austria, Mołdawia, Szwecja, Ukraina - 4%

• Polska, Algieria, Armenia, Niemcy, Gruzja, Rosja, Słowacja - 5%

• Azerbejdżan - 8%

• Turcja - 10%

Na poziomie okręgu wyborczego:

• Argentyna, Hiszpania, Maroko - 3%

• Włochy - 4%

• Sri Lanka, dawna Jugosławia, Belgia - 5%

Stopniowanie (w koalicji):

• Rumunia - 10%

• Polska - 8%

• Czechy - 2 partie-7%, 3 partie-9%, więcej-11%

• Węgry - 2 partie-10%, więcej-15%

• Istotą klauzul zaporowych jest niedopuszczenie w imię sprawności działania parlamentu i efektywności działania rządu do nadmiernego rozdrobnienia sceny politycznej.

• Na takie rozwiązanie godzą się wszystkie współczesne demokracje przy pełnej świadomości, że klauzula zaporowa deformuje wynik wyborów.

System blokowania list

• Jeśli partie poinformują o połączeniu swoich list kandydatów to głosy oddane na listy tych partii powinny być rozpatrywane tak jakby były oddane na ich wspólną listę. Chodzi o sztuczne zwiększenie szans zblokowanych partii.

2.3 Zasada bezpośredniości

• Wybory bezpośrednie - inaczej wybory jednostopniowe.

• Wybory pośrednie:

• Są wyborami dwu lub wielostopniowymi.

• Wyborcy sami nie rozstrzygają o składzie wybieranych organów przedstawicielskich, jedynie powierzają tę funkcję wybranym przez siebie elektorom (delegatom), którzy tworzą swoiste kolegium elektorów i dokonują dopiero finalnego wyboru.

• Np. wybory prezydenta w USA - wyborcy dokonują wyborów elektorów w poszczególnych stanach, a ci potem w ściśle określonym momencie zbierają się i oddają swoje głosy.

• Istota polega na tym, że wyborca bezpośrednio współdecyduje o kształcie osobowym organu przedstawicielskiego, ponieważ oddaje swój głos nie tylko osobiście, ale bezpośrednio na preferowanego przez siebie kandydata.

• Elementem wiążącym jest zasada osobistego udziału w głosowaniu.

• W wielu państwach demokratycznych nie stanowi naruszenia tej zasady udzielenie pomocy przy dokonywaniu technicznych czynności związanych z głosowaniem osobie niepełnosprawnej.

Alternatywne sposoby głosowania: przez pocztę (zwłaszcza Niemcy, w Belgii nie sprawdziła się) czy pełnomocnika (Belgia, Francja, Holandia).

Belgia - szereg osobliwości: publiczne liczenie głosów, grzywny za brak rejestracji przy głosowaniu.

Problem krajowych list wyborczych

• Występowała kontrowersja czy istnienie listy krajowej nie narusza zasady bezpośredniości, ponieważ polegają one na tym, że: wprowadza się do parlamentu deputowanych na których wyborcy nie głosowali bezpośrednio. W Polsce 391 było obsadzane w okręgach wyborczych, a 69 z listy krajowej.

• Głos oddany w okręgu wyborczym na kandydata wprowadzanego na daną listę partyjną w istocie rzeczy był zaliczany na grupę kandydatów z tej partii.

• Zarzut, że lista taka narusza zasadę bezpośredniości zwykle oddalano kontrargumentem, że wyborca z góry zdaje sobie sprawę, że ten głos oddany na listę okręgową będzie zaliczony dla tego samego ugrupowania, które wystawi listę krajową w skali kraju. Pod warunkiem, że te listy ogólnokrajowe:

• nie miały charakteru anonimowego

• były kształtowane przed wyborami

• były upublicznione

• kandydaci jednoznacznie określeni

Zarzuty stawiane krajowej liście wyborczej:

• 69 mandatów w stosunku do 460 mandatów w parlamencie to 15%, które zostały wyjęte de facto z normalnej, demokratycznej procedury wyborczej.

• Uznano, że wprowadzenie tej 15% krajowej listy wyborczej to były ustawowe, niczym nieuzasadnione przywileje pozwalające na wprowadzanie do Sejmu przez czołowe partie osób, które nie zyskały koniecznego poparcia w swoich okręgach wyborczych albo nawet wbrew woli własnego elektoratu.

• Posłowie mają obowiązek utrzymywania więzi z elektoratem. Takiego elektoratu nie ma poseł z listy krajowej, wobec tego można powiedzieć, że posłowie z tych list w istocie rzeczy nie byli tyle wybierani, co mianowani przez własną partie, zatem te listy były niedemokratyczne.

• Lista krajowa stawała się systematycznie niczym nieuzasadnioną preferencją dla polityków niepopularnych i jednocześnie te listy były ewidentnym wyrazem braku zaufania do dojrzałości wyborców.

• Służyły wzmacnianiu i tak silnych ugrupowań w parlamencie.

2.4 Zasada tajności głosowania

• Istotą tej zasady jest dążenie do zagwarantowania wyborcy, który uczestniczy w akcie wyborczym warunków dla podjęcia decyzji wyborczej w atmosferze całkowitego spokoju, swobody, dyskrecji, w sposób wolny od nacisków zewnętrznych i w sposób uniemożliwiający szykanowanie tego wyborcy za treść jego decyzji wyborczej.

• Nikt nie może zmusić wyborcy do tego by korzystał z gwarancji tajności.

• Gwarancja tajności jest obowiązkiem państwa wobec obywatela, państwo musi wykorzystać pewien zespół środków prawnych, które umożliwią spełnienie obowiązku obywatelskiego, a nie obowiązku prawnego uczestniczenia w wyborach.

• Gwarancje, które się pojawiają:

• Umieszczenie odpowiedniej liczby pomieszczeń za osłoną (albo zasłon), łatwo dostępnych dla obywatela.

• Urzędowe koperty.

• Zakaz dwustronnego zadrukowywania kart wyborczych.

• Przewodniczący komisji ma obowiązek czuwania nad zapewnieniem tajności głosowania w obwodowej komisji wyborczej (nie ma żadnej sankcji, może jedynie zwrócić uwagę, we Włoszech ma prawo odmówić prawa umieszczenia karty do głosowania w urnie wyborczej).

• Przez długi okres czasu zasada ta nie była uznawana za warunek demokratyczności wyborów. W Anglii aż do 1872r. głosowano jawnie, regułę tajności na kontynencie forsowali jakobini.

2.5 Zasada wyborów wolnych

• W Polsce występowała pod rządami Małej Konstytucji z 1992r. Nie była powtórzona w odniesieniu do wyborów senackich.

• Dzisiejsza konstytucja również nie sytuuje tej zasady, co nie znaczy, że jej nie ma (może być wyinterpretowana).

• Oznacza zobowiązanie ustawodawcy wyborczego do przeciwdziałania wszelakim formom jakiegokolwiek i czyjegokolwiek monopolu w jakiejkolwiek fazie wyborów.

3. System wyborczy

1. W szerokim znaczeniu tego słowa.

Całokształt, który określa tryb przygotowania i przeprowadzenia wyborów oraz rozdzielenie mandatów.

2. W wąskim znaczeniu tego słowa.

Ogół reguł przesądzających o sposobie ustalania wyniku wyborów.

Dwa rodzaje systemów wyborczych:

1. większościowy _{jest jeszcze mieszany}

2. proporcjonalny

1. Większościowy

• Mandat otrzymuje ten kandydat (w przypadku 1 okręgu mandatowego) lub przypada tej liście (wiele okręgów mandatowych), która uzyska największą liczbę głosów.

• W sytuacji, kiedy kandydat nie uzyska odpowiedniej liczby głosów, bo głosy uległy „rozstrzeleniu” zachodzi potrzeba przeprowadzenia II tury głosowania; są różne sposoby:

• Przechodzi 2 kandydatów (lub 2 listy), którzy otrzymuli najwięcej głosów.

• Ci sami kandydaci, co w 1. turze, ale wybory oparte są o zasadę większości zwykłej - względnej.

• Różne klauzule zaporowe mogą byś stosowane - kandydaci muszą uzyskać zakładany próg głosów.

2. Proporcjonalny

• Występuje w niewielu krajach (m.in. Belgia, Dania, Norwegia, Szwecja, Portugalia).

• Może być stosowany w okręgach wielomandatowych.

• Umożliwia podział mandatów pomiędzy ugrupowania polityczne proporcjonalnie do liczby uzyskanych przez nie głosów.

Różne systemy:

• Hare'a - matematyczny mechanizm repartycji głosów, doskonalony później przez Droppa. Występuje w wyborach RPA i Australii do senatu oraz na Malcie.

• Bürkliego - inaczej szwajcarsko-automatyczny.

• Hagen-Balbishopa - stosowany w Finlandii.

• Horsta-Niemeyera - modyfikacja systemu Harea (inaczej matematycznej propozycji). Stosowany w Niemczech w wyborach do Bundestagu dla obliczania poszczególnych sił w komisjach parlamentu.

• André Sainte-Laguë ­ - system stosowany w Polsce w latach 90. w wyborach samorządowych, od 2005r. w wyborach sejmowych. Poza Polską stosowany w Norwegii, Danii, na Łotwie, Nowej Zelandii. Istnieje wiele odmian, różnice polegają na innym poziomie pierwszego dzielnika (w Polsce 1,4).

• D'Homdta - system stosowany współcześnie (Wielka Brytania, Czechy, Ekwador, Hiszpania, Izrael, Turcja, Wenezuela).

Zalety i wady

1. Większościowy

• Ułatwia uzyskanie większości parlamentarnej, sprzyja stabilizowaniu egzekutywy (silnie ustabilizowanego rządu). W konsekwencji kryzysy występują rzadko.

• Łatwe, klarowne określenie odpowiedzialności piastunów władzy.

• Stymuluje bardziej istnienie regulacji i stabilizacji na linii przedstawiciele-wyborcy.

• W razie, gdy wygasa mandat w trakcie kadencji, konieczne jest dokonanie wyborów uzupełniających skład nie poprzez listę wyborczą (kolejny na liście) ale dokonanie nowych wyborów (koszty, przerwa w funkcjonowaniu parlamentu, kampania wyborcza).

2. Proporcjonalny

• Sprzyja pełniejszemu, bardziej proporcjonalnemu odzwierciedleniu rzeczywistego układu sił w państwie i zapewnienia realizację interesu szerszej grupy interesu w parlamencie.

• Słabszy układ będzie bardziej dbał o relacje z elektoratem.

• Generalnie lepiej reprezentuje interesy ogółu społeczeństwa.

• W większym stopniu zapewnia równą siłę głosu każdego wyborcy.

• Generuje rządy bardziej koalicyjne (a te są słabe).

• Będzie to rząd zachowawczy. Będzie się dystansował od podejmowania ważnych decyzji.

• Trudno identyfikuje się odpowiedzialność.

• Nie ma wyborów większościowych, w razie wygaśnięcia mandatu wchodzi na wolne miejsce następny z listy (a to nie jest zawsze dobre demokratyczne wyjście).

Mechanizmy, jakie umożliwiają sterowanie polityczną reprezentacją

• Zjawisko nierównej reprezentacji nazywa się mianem MALAPPORTIONMENT.

• Mechanizm taki umożliwia sterowanie reprezentacją np. na korzyść wsi.

• Wprowadzenie mechanizmów prawnych na niekorzyść mieszkańców miast przy faworyzującym dla wsi rozwiązaniu (to jest tzw. bauer-klausel czyli klauzula chłopska, pochodzi z XIXw. z Norwegii polegała na tym, że wprowadzano proporcje reprezentantów - 2/3 musiało pochodzić ze wsi, a 1/3 mogła pochodzić z miasta).

• Jest to naruszenie zasady równości. Każdy głos powinien mieć tą samą równą wartość.

Norma przedstawicielstwa - proporcja, jaka występuje pomiędzy liczbą mieszkańców albo wyborców w danym okręgu wyborczym, a liczbą przedstawicieli przypisanych temu okręgowi, a więc ilością mandatów przypisanych danemu okręgowi.

---