POZIOMY FUNKCJONALNE

POZIOMY FUNKCJONALNE

JĘZYKA NATURALNEGO

JĘZYKA NATURALNEGO

prof. dr hab. Grażyna

Habrajska

GRAMATYKA TRADYCYJNA

Obiektem analizy i opisu jest zbiór

jednostek formalnych,
wyodrębnianych na mocy
kompetencji językowej nosicieli
języka.

Celem jest sformułowanie kryteriów

wyodrębniania jednostek formalnych,
ich charakterystyka i klasyfikacja oraz
opis reguł ich łączenia.

GRAMATYKA TRADYCYJNA

Teoria morfologiczna odwołuje się przede

wszystkim do wspólnych właściwości

fleksyjnych leksemów

Teoria funkcjonalna usiłuje połączyć słownik

z gramatyką przez wzięcie pod uwagę funkcji

składniowych poszczególnych klas leksemów

Teoria semantyczna dzieli wszystkie leksemy

na autosemantyczne (mające znaczenie

niezależne) oraz synsemantyczne

(posiadające znaczenie niesamodzielne)

GRAMATYKA TRADYCYJNA

klasyfikacja funkcjonalna

Widocznie Jan kupił samochód
Jan widocznie kupił samochód itd.
Jednak Jan nie przyjechał z Krakowa =
a) wyrażano wątpliwość, co do przyjazdu Jana
b) miało miejsce p = Jan nie przyjechał itd.
Jan jednak nie przyjechał z Krakowa
a) oczekiwano przyjazdu Jana
b) miało miejsce p = Jan nie przyjechał itd.
Jan nie przyjechał jednak z Krakowa
a) Jan miał przyjechać z Krakowa
b) Miało miejsce p = Jan przyjechał z Warszawy itd.

GRAMATYKA TRADYCYJNA

klasyfikacja semantyczna

Ona bodaj jest nauczycielką
Wyjechał tam bodaj na rok
Przeprowadził się bodaj do Krakowa itd.

Def. S jest bodaj P:
nie mogąc powiedzieć, czy to, co powiedziałem o S,

mówiąc, że S jest P jest prawdą, sądzę, że S jest P;
mogę przestać sądzić, że S jest P

Kat. sem.: wykładnik stosunku nadawcy do

prawdziwości sądu

Rel. quasi-syn: chyba, może, pewnie, pewno,

przypuszczalnie, zapewne
ant: bez wątpienia, na pewno, niewątpliwie, z

pewnością

(Grochowski 1997:52)

GRAMATYKA TRADYCYJNA

klasyfikacja semantyczna

Ona jest nauczycielką (asercja) vs Ona

jest bodaj nauczycielką

(przypuszczenie)

Wyjechał tam na rok (asercja) vs

Wyjechał tam bodaj na rok

(nieokreśloność)

Przeprowadził się do Krakowa (asercja)

vs Przeprowadził się bodaj do

Krakowa (nieokreśloność) itd.

GRAMATYKA KOMUNIKACYJNA

Celem

gramatyki komunikacyjnej

jest opis organizacji i
generowania (tworzenia)
przekazu komunikacyjnego oraz
procesu jego odbioru

Obiektem

jest proces komunikacji

językowej

FUNKCJA KOMUNIKACYJNA

W proponowanej przez nas gramatyce

komunikacyjnej kryterium
decydującym dla podziału leksemów
na poszczególne klasy jest czynnik,
który ma charakter uniwersalny i
obejmuje wszystkie bez wyjątku
wszystkie jednostki języka.

Jest to czynnik funkcji

funkcji

komunikacyjnej

komunikacyjnej

danej jednostki

POZIOMY JĘZYKA I ICH FUNKCJE

WYRÓŻNIONE PRZEZ M.A.K. HALLIDAY’A

na poziomie

ideacyjnym

realizowany

jest proces przekazu treści ideacyjnej

– czyli co

co

mówimy,

na poziomie interakcyjnym

interakcyjnym

następuje

realizacja zamiaru pragmatycznego

nadawcy – czyli po co

po co

mówimy, a

na poziomie tekstowym

tekstowym

następuje

wybór środków organizujących dany

gatunek tekstu – czyli jak

jak

mówimy.

Struktura aktu komunikacji

BLOK INTENCJI

POZIOM IDEACYJNY

Podstawowym celem na poziomie ideacyjnym

(przedstawieniowym) jest obrazowanie świata,

czyli przekaz informacji o rzeczywistości realnej

lub powstającej w wyobrażeniu mówiącego.

Na poziomie ideacyjnym mówiący w sposób

obiektywny (względnie równoważny dla nadawcy i

odbiorcy) wskazuje na określony obraz

rzeczywistości lub swego stanu mentalnego.

Obraz ideacyjny jest obrazem syntetycznym i

zjawiskiem niejednorodnym, zawierającym wiele

różnych zapamiętanych wrażeń sensorycznych,

powiązanych schematem konfiguracji mentalnych.

Jego rozkładalność na odrębne jednostki

predykatywne jest więc podyktowana tylko

koniecznością przekazu informacyjnego.

STANDARD SEMANTYCZNY

PACHNIEĆ [RÓŻA]: Róże pachną
KŁUĆ [RÓŻA]: Róże kłują
MIEĆ [RÓŻA, KOLCE ]: Róże mają kolce
PIĘKNA [RÓŻA]: Róża jest piękna

itd.

Pokój zdobiły róże
W pokoju pachniało różami

STANDARD SEMANTYCZNY

STANDARD SEMANTYCZNY

Standardy semantyczne stanowią

intersubiektywne, uogólnione
reprezentacje obrazów ideacyjnych, o
strukturze predykatowo-argumentowej,
są ogniwami pośrednimi między
obrazami ideacyjnymi nadawcy a
reprezentującymi je układami
predykatowo-argumentowymi w
tekście.

Poziom interakcyjny

Z kolei

poziom interakcyjny

zawiera

komponent „interpersonalny”, określający
stosunek mówiącego do świata
przedstawionego, a przede wszystkim do osób
uczestniczących w komunikacji.

Wprowadzenie funkcji interakcyjnej sugeruje, iż

język posiada środki przeznaczone pośrednio
lub wyłącznie do określania elementów układu
interakcyjnego, w którym są realizowane
różne

intencje pragmatyczne

mówiących.

On podobno wyjechał z kraju
On, na szczęście, wyjechał z kraju
On, mówię ci, wyjechał z kraju itd.

Operatory interakcyjne przekształcają

występujące na poziomie
przedstawieniowym wypowiedzenia
w odpowiednie akty mowy

akty mowy

Treść ideacyjna w akcie

mowy

Poziom interakcyjny:

PODOBNO (akt modalny),
NA SZCZĘŚCIE (akt emotywno-oceniający),
MÓWIĘ CI (akt perswazyjny) itd.

-----------------------------------------------------------
Poziom ideacyjny: \/ On \/ wyjechał \/ z

kraju

(znak \/ pokazuje możliwą, lokalizację składniową

tych operatorów).

CEL PRAGMATYCZNY

Na poziomie interakcyjnym nadawca w

sposób subiektywny realizuje swój zamiar
pragmatyczny, czyli daje do zrozumienia
odbiorcy, jaki

cel

cel realizuje jego działanie

werbalne

Cel pragmatyczny

Cel pragmatyczny

, jako kategoria

gramatyczna, jest rozumiany tutaj w
sposób bardzo określony – dotyczy on roli
nadawcy i odbiorcy w zaistniałym układzie
interakcyjnym

Poziom organizacji dyskursu

Poziom organizacji tekstu (dyskursu),

odzwierciedla zdolność języka do wyrażania

tych samych

treści przy pomocy

różnorodnych

środków formalnych.

Operatory organizujące przekaz informacyjny

w tekście lub dyskursie bezpośrednim, w

odróżnieniu od operatorów interakcyjnych,

nie wprowadzają jakichkolwiek aktów mowy,

nie zmieniają samej wartości interakcji, lecz

w różny sposób przedstawiają tę samą treść

lub usprawniają proces odbioru treści na

poziomie metatekstowym.

Poziom organizacji dyskursu

Na poziom organizacji dyskursu składają się:
gramatyka parafrazowania, opisująca

możliwości wyrażania zbliżonych treści za

pomocą różnych środków językowych;

gramatyka operatorów organizacji

dyskursu, która przedstawia działanie

przeznaczonych ku temu jednostek

metatekstowych i rytualizmów;

gramatyka gatunków tekstu, w której

zawarty jest opis gramatycznych

wyznaczników stylistycznych, pozwalających

na określenie komunikacyjnego przeznaczenia

danego tekstu

ODMIANY STYLISTYCZNE

Józek zdał do szóstej klasy (styl

potoczny)

Józef Kowalski dostał promocję do

szóstej klasy (styl urzędowy)

Ziutek przeczołgał się do szóstki

(żargon) itd.

FUNKCJA PERSWAZYJNA JĘZYKA

FUNKCJA PERSWAZYJNA JĘZYKA

Na poziomie interakcyjnym najpełniej realizuje się jedna

z podstawowych funkcji języka –

funkcja

perswazyjna

• Na

poziomie ideacyjnym

znajduje odbicie w doborze

informacji, podawaniu jednych, a przemilczaniu

innych, odzwierciedlając ideologię nadawcy,

stosowaniu nacechowanych środków językowych itd.

• Na

poziomie organizacji tekstu

perswazyjną funkcję

pełni hierarchizacja informacji i stosowanie

specjalnych operatorów organizacji treści (np. ja już

nie mówię o...) czy kondensacji (np. nawet prezes to

zrozumiał), które, podobnie jak leksemy aksjologicznie

nacechowane, na poziomie interakcyjnym

wprowadzają ocenę, zwykle w sposób aluzyjny

PERSWAZJA W STYLU POTOCZNYM

PERSWAZJA W STYLU POTOCZNYM

W stylu potocznym perswazja wykorzystywana jest

przeważnie dla osiągania osobistych, codziennych

celów.

Nadawca stosuje wówczas perswazję

konwencjonalną, gdzie środki systemowe zyskują

siłę oddziaływania w oparciu o istniejącą konwencję,

głównie operatory perswazji, nacechowane leksemy,

specyficzny akcent i intonację,

oraz perswazję niekonwencjonalną, w trakcie

której dochodzi do twórczej kreacji różnych układów

interakcyjnych, poprzez stosowanie przede

wszystkim pośrednich aktów mowy i różnego

rodzaju środków pozajęzykowe (mimika, gesty itp.)

PERSWAZJA W STYLU

PERSWAZJA W STYLU

PUBLICYSTYCZNYM

PUBLICYSTYCZNYM

W stylu publicystycznym zadaniem

nadawcy stosującego działania

perswazyjne jest przekonanie

odbiorców do swoich racji i nakłonienie

ich do pożądanego działania.

Dla osiągnięcia tego celu nadawca często

stosuje argumentację wartościującą

(aksjologiczną) i wprowadza gotowe

oceny (etykietowanie).

PERSWAZJA W STYLU NAUKOWYM

PERSWAZJA W STYLU NAUKOWYM

Natomiast w stylu naukowym nadawca

ma ambicję przekonania interlokutora
do głoszonych przez siebie teorii i w
efekcie przyjęcia ich przez odbiorcę
jako prawdziwych, udowodnionych w
sposób zobiektywizowany, niezależny
od podmiotu. Wykorzystuje zatem
przede wszystkim argumentację
merytoryczną

GRAMATYKA KOMUNIKACYJNA

Językiem

w ujęciu komunikacyjnym

nazywamy proces werbalizacji przez
człowieka jego intencji
przedstawieniowych (gdy celem jest
opis rzeczywistości) i
pragmatycznych (gdy celem jest
wpływanie na przekonania i/lub
zachowania odbiorcy), realizowany w
postaci różnych gatunków tekstu.

Struktura gramatyki

komunikacyjnej

Jak sugeruje struktura bloku intencji,

werbalizacja obejmuje trzy niezależne od
siebie procesy: przekaz treści ideacyjnej
(przedstawieniowej) – czyli

co

mówimy,

realizację zamiaru pragmatycznego – czyli

po

co

mówimy oraz wybór środków

organizujących dany gatunek tekstu – czyli

jak

mówimy.

Te trzy procesy przebiegają na trzech

funkcjonalnie różnych poziomach gramatyki:

ideacyjnym

,

interakcyjnym

i

tekstowym

Poziom ideacyjny

Na

poziomie ideacyjnym

mówiący w sposób

obiektywny (względnie równoważny dla nadawcy i

odbiorcy), przy pomocy kompozycji środków

systemowych i niesystemowych, które ma do

dyspozycji, wskazuje na określony obraz

rzeczywistości lub swego stanu mentalnego.

Obraz ideacyjny

jest oczywiście obrazem

syntetycznym i zjawiskiem niejednorodnym,

zawierającym wiele różnych zapamiętanych wrażeń

sensorycznych, powiązanych schematem konfiguracji

mentalnych. Jego rozkładalność na odrębne jednostki

predykatywne jest więc podyktowana tylko

koniecznością przekazu informacyjnego.

Predykatowo-argumentowa struktura

standardu semantycznego

Jednostki predykatywne mają strukturę

predykatowo-argumentową, w której członem
konstytutywnym jest składnik werbalny,
mający sens relacyjny, zwany w skrócie
predykatem, otwierający miejsce dla
argumentów (nazw obiektów, przedmiotów,
osób, zjawisk itd.), będących w relacji
określonej przez ten predykat. Wszystkie
składniki układu predykatowo-argumentowego
są termami, czyli jednostkami
przedstawiającymi danego języka.

Treść ideacyjna

Treść ideacyjna

występuje formalnie

jako część komunikatu w postaci
wypowiedzenia ideacyjnego, które
odpowiada tradycyjnie treści
propozycjonalnej wyrażonej w
zdaniu, będącej jednostką analizy
treści przedstawieniowej.

Akt mowy

Podstawową jednostką opisu na

tym poziomie jest

akt mowy

, za

pomocą którego nadawca
realizuje różne funkcje
pragmatyczne na bazie
przekazanej treści ideacyjnej,
czyli sensu propozycjonalnego.

Organizacja poziomu

ideacyjnego

Standardy semantyczne

stanowią intersubiektywne,
uogólnione reprezentacje
obrazów ideacyjnych o
strukturze predykatowo-
argumentowej.

Organizacja poziomu

ideacyjnego

Jednostkami leksykonu w gramatyce

komunikacyjnej są wszystkie

wyodrębnialne pod względem

formalnym jednostki języka (czyli

morfy, leksemy, frazy itd.) pełniące

funkcje

termów

lub

operatorów

wraz

z ich odniesieniem znaczeniowym do

odpowiednich standardów

semantycznych (w przypadku termów)

lub reguł zastosowania (w przypadku

operatorów).

Organizacja poziomu

ideacyjnego

Znaczenie komunikacyjne

głównych

jednostek gramatycznych (

termów

) jest w

leksykonie gramatyki komunikacyjnej
jednym z podstawowych celów opisu obok
mechanizmów wyprowadzania i łączenia
tych jednostek w tekście. Takie znaczenie
ma charakter

systemowy

(trwały,

niezmienny) i wynika z umieszczenia
danego termu w podklasie substytutów
funkcjonalnych w standardzie
semantycznym, na który ten term
wskazuje.

Organizacja poziomu

ideacyjnego

Na poziomie ideacyjnym

operatory

tworzą jednostkę predykatywną (to
jest, jest, to itd.), łączą predykaty
proste, tworząc złożone struktury
predykatywne (łączniki),
wprowadzają stopnie intensyfikacji i
kwantyfikacji lub organizują strukturę
wypowiedzenia (końcówki fleksyjne).

Organizacja poziomu

ideacyjnego

Na poziomie ideacyjnym występują również

specyficzne operatory, umożliwiające

aktualizację (umieszczenie w czasie i

przestrzeni) które można określić jako

aktualizatory

. Precyzują one czas

informacyjny, miejsce, duratywność

(ciągłość) i krotność (powtarzalność)

przedstawionego w wypowiedzeniu stanu

rzeczy. Ich domeną jest elementarne

wypowiedzenie ideacyjne.

Organizacja poziomu

interakcyjnego

Na poziomie interakcyjnym

operatory

wprowadzają

akty

mowy

o charakterze

modalnym

,

emotywnym

,

działania

lub

perswazyjnym

. Realizują w ten

sposób rozmaite funkcje
pragmatyczne, współdziałając z
treścią ideacyjną (p) według
schematu F(p).

Organizacja poziomu

dyskursu

Na poziomie organizacji dyskursu

operatory usprawniają przekaz
informacyjny. Organizują ten przekaz,
pozwalając na odpowiednią jego
segmentację, wyodrębnianie
najważniejszych z punktu widzenia
nadawcy informacji, manipulację uwagą
odbiorcy oraz na oznaczanie fragmentów
tekstu w taki sposób, by ułatwić jego
kompozycję (nawiązanie, ekspozycja,
podsumowanie itd.).

Wybrane zagadnienia

gramatyki komunikacyjnej

Miejsce frazeologizmów w

gramatyce komunikacyjnej –
frazeologizmy i frazemy

Akty i gatunki mowy
Składnia w ujęciu komunikacyjnym

Frazeologizmy

Tradycyjna frazeologia zajmowała

się przede wszystkim takimi
złożonymi jednostkami języka,
które są predysponowane do
funkcji przedstawieniowej, czyli

jednostkami ideacyjnymi

.

Frazeologizmy

W przypadku frazeologizmów zawsze można

mówić o jego tzw. bazie ideacyjnej,
która wskazuje na denotat, czyli istniejący
w świecie językowym obiekt, a ten
denotat ma z kolei swą drugą nazwę ujętą
za pomocą zwykłego, niefrazeologicznego
leksemu lub tzw. opisu neutralnego, np.
zachodzić w głowę ‘intensywnie myśleć’,
dach nad głową ‘dom’, jak garbaty do
ściany ‘nie pasujący’ itd.

Frazeologizmy

Najważniejszym wyróżnikiem tego rodzaju

jednostek jest ich

wymienność

leksykalna

z jednostkami mającymi tę

samą bazę ideacyjną oraz posiadanie

normalnego

paradygmatu

gramatycznego

, np.

Wczoraj zachodziłem w głowę, Teraz

zachodzę w głowę = Wczoraj intensywnie

myślałem, Teraz intensywnie myślę itd.;

On nie ma dachu nad głową, Chciałby mieć

swój dach nad głową, Dotąd nie

interesował się dachem nad głową = On

nie ma domu, Chciałby mieć swój dom,

Dotąd nie interesował się domem itd.

Frazeologizmy

Tradycyjne frazeologizmy należą

do jednostek nazywanych w
gramatyce komunikacyjnej

termami

, czyli takich, które w

ten czy inny sposób obrazują
świat, podobnie do normalnych
pełnoznacznych leksemów.

Frazemy interakcyjne

Na poziomie interakcyjnym

funkcjonują

frazemy

(czyli

reprodukowalne, złożone jednostki
leksykalne), które pełnią tu funkcję

operatorów

aktów mowy, czyli

jednostek wprowadzających
określone akty mowy. Nazywamy te
jednostki frazemami
interakcyjnymi.

Frazemy interakcyjne

Frazemy interakcyjne mają

charakter

autosytuacyjny

, czyli

są zapisane w pamięci językowej
wraz z typową interakcyjną
sytuacją użycia. Sytuacje takie
różnią się specyfikacją, czyli
stopniem uszczegółowienia
parametrów sytuacyjnych.

Frazemy interakcyjne

mogą to być wyraźnie, materialnie określone

parametry, jak w pytaniu: Czy teraz pani/pan

wysiada?, gdzie frazem odtwarza fizykalne

składniki sytuacyjne jazdy środkiem transportu,

mogą to być również mniej specyfikowane

sytuacje wskazujące tylko na składniki

konwersacyjne, np.: Tak tylko się mówi! kiedy

frazem otwiera składnię konwersacyjną: 1.

obietnica; 2. wątpliwość (brak wiary w

obietnicę).

w przypadku tzw. znaków emocji typu: Ja cię

pylę! Rany Boskie! itd. mamy jedynie

informację o tym, że nadawca reaguje na coś

zaskakującego lub przerażającego.

Frazemy interakcyjne

Zatem podstawą typologizacji

frazemów interakcyjnych jest
klasyfikacja typowych sytuacji
ich użycia.

Frazemy – operatory organizacji

dyskursu

Stylistycznie

znaki fatyczne

• rozpoczynające i kończące dyskurs, typu: Dzień

dobry! Witam pana/panią/państwo! Moje

uszanowanie! Niech będzie pochwalony! Kogo ja

widzę! Kopa lat! Do widzenia! Bywaj zdrów! No to

pa! Komu w drogę, temu czas! Pora na mnie!

Szerokiej drogi! itd.,

• komunikacyjnie puste rytuały typu: Jak się masz?

Co słychać? Co porabiasz? Jak leci? Po staremu!

Stara bieda! Jako tako itd.,

• operatory nawiązywania kontaktu typu: Nie

przeszkadzam? Czy mogę? Słucham

pana/panią/państwo! Bardzo przepraszam! Mogę

na chwilę? itd.,

Frazemy – operatory organizacji

dyskursu

• różne rytualne formy zwracania się, typu:

Panie inżynierze! Szanowna pani dyrektor!

Droga koleżanko! Wysoka izbo! itd.;

• różnego typu operatory przerywania

dyskursu, podtrzymania kontaktu, zwracania

uwagi odbiorcy i samokontroli nadawcy: Coś

ci powiem!, Mówię ci! Daj mi coś powiedzieć!

I co dalej! No i co? A ona co na to? I co

jeszcze? Źle powiedziałem! To znaczy... itd.;

• tzw. pauzy wypełnione typu: no więc, że tak

powiem, to znaczy, tak że wiesz itd.

Frazemy – operatory organizacji

dyskursu

Operatory metatekstowe

, za pomocą

których nadawca delimituje każdy
tekst, niezależnie od jego treści.
Wśród nich są jednostki złożone typu:
po pierwsze, po drugie, oprócz tego, i
w ogóle, koniec cytatu, to było by na
tyle, operatory endofory typu: jak już
powiedziałem, o tym powiemy później,
na zakończenie dodam itd.

Frazemy – operatory organizacji

dyskursu

Operatory organizacji treści

, których sens staje

się zrozumiały tylko pod warunkiem nawiązania do

konkretnej przekazywanej informacji:

• operatory hierarchizacji treści typu: co

najważniejsze, trzeba podkreślić, że..., należy wziąć

pod uwagę, nawiasem mówiąc, że nie wspomnę

o..., mało tego, powiem więcej, mniejsza z tym, nie

w tym rzecz, to całkiem inna historia itd.;

• operatory zapowiadające parafrazowanie: inaczej

mówiąc, innymi słowy itd.,

• operatory sygnalizujące temat typu: co się tyczy,

jeśli chodzi o..., wracając do tematu itd.,

• różne operatory specyfikacji typu: między innymi,

na przykład, po prostu itd.,

• operatory podsumowania: krótko mówiąc, jednym

słowem, w końcu itd.

Frazemy - operatory

perswazyjne

Oprócz wymienionych typów frazemów

interakcyjnych i organizacji tekstu

wyodrębniliśmy osobną grupę

operatorów

perswazyjnych

.

Występują one na poziomie interakcyjnym

wzmacniając poszczególne akty mowy, np.

nie ma siły! na sto procent, nie ma dwóch zdań,

jak Boga kocham! itd. (wzmocnienie pewności);

do kogo ja mówię!? w tej chwili! itd. (wzmacnianie

żądania), słowo honoru! niech cię o to głowa nie

boli! itd. (wzmocnienie obietnicy);

to absolutnie wykluczone!, w żadnym wypadku!

nigdy w życiu! itd. (wzmocnienie odmowy) itd.

Frazemy - operatory

perswazyjne

Na poziomie organizacji dyskursu operatory

perswazyjne odwołują się

• do autorytetu nadawcy (mówię Ci! ja cię

mówię! mówię do ciebie, że... itd.),

• do wiedzy posiadanej przez odbiorcę (jak

wiecie/wiesz; a co, nie wiesz? jak dobrze

wiemy, itd.),

• do ogólnie dostępnej wiedzy (wiadomo,

że..., każdy wie, że..., faktem jest, że...,itd.),

• lub do wiedzy unikalnej, chociaż prawdziwej

(trudno uwierzyć, ale..., okazało się, że...,

powiem ci jedno itd.).

Frazemy - operatory

perswazyjne

Często dla osiągnięcia efektu

bezstronności nadawca wprowadza
formuły wskazujące na dystans,
który go dzieli od omawianego
zagadnienia (jak się wydaje,
trzeba/należy powiedzieć, że...,
zaryzykowałbym twierdzenie, że...,
obiektywnie rzecz biorąc itd.)

Frazemy

Frazemy pełniące funkcję operatorów zawsze

odznaczają się ograniczeniem

paradygmatycznym.

Funkcjonują albo w jednej, nieodmiennej formie

(ale jaja! na sto procent! Tak tylko się mówi!

Każdy wie, że... itd.), albo dopuszczają

niewielkie alternacje wynikające ze swej

specyfiki (dobrze ci /wam tak!, Słucham pana /

panią / państwa! A co ona / on / oni / wy.. na

to? Drogi kolego / koleżanko / koledzy... itd.).

Ich sztywność gramatyczna jest uzasadniona

tym, iż nie występują one, w odróżnieniu od

frazeologizmów, jako części zdania, nie

wchodzą do syntaktycznie zorganizowanej

warstwy przedstawieniowej.

Akt mowy

Akt mowy jest zamierzonym

(wyrażającym

intencję

nadawcy)

zdarzeniem komunikacyjnym i różni się
od zdarzeń niekomunikacyjnych właśnie
możliwością rozpoznania takiej intencji.

Akt mowy, jako podstawowa jednostka

interakcji werbalnej, w ramach filozofii
języka jest przedstawiana jako złożona
czynność, której celem jest

spowodowanie zmian

w zachowaniu

odbiorcy.

Akt mowy

Za pragmatyczny

ukryty akt mowy

można uznać każde wypowiedzenie, w
którym funkcja pragmatyczna nie
została wyrażona explicite, czyli za
pomocą środków leksykalno-
gramatycznych na powierzchni, lecz
jest określana za pomocą analizy
składników układu interakcyjnego,
np.:

Pański samochód stoi przy bramie

Akt mowy

Każdy akt mowy zastosowany w

strategii oprócz pierwszego i
ostatniego można więc
interpretować dwojako: jako
pierwszy i jako drugi element
pary przylegającej w stosunku do
poprzedzających i następujących
po nich aktów mowy.

Akty mowy modalne

Wprowadzając sąd modalny, mówiący

sygnalizuje (pragmatyczny warunek

wstępny), iż sens propozycjonalny zawarty

w warstwie ideacyjnej nie może być

przedstawiony jako asercja (zweryfikowany

stan prawdziwości), lecz jako stan rzeczy o

różnych stopniach prawdopodobieństwa,

których bezpośrednia weryfikacja nie jest

możliwa. Stopnie te, zgodnie z przyjętą

przez nas typologią, można przedstawić

jako pewność, przypuszczenie,

wątpliwość, wykluczenie oraz unikanie

sądu modalnego

Emotywno-oceniające akty

mowy

AKT EMOTYWNY: Stosując Aj

nadawca zabezpiecza przyjęcie
przez odbiorcę oceny,
towarzyszącej wyrażonej emocji

Stało się!

•

Jakość oceny sytuacji (-)

•

Jakość emocji wyrażonej (+) – pogodzenie się z sytuacją (-)

•

Kierunek wyrażonej emocji (TY)

•

Sprawca powstałej sytuacji (TY lub ?)

•

Wartość powstałej sytuacji: (niekorzystna dla JA lub

niekorzystna dla TY)

•

W związku z ambiwalencją parametrów występujących w (d) i

(e), dana jednostka może należeć do kilka typów aktów

emotywnych:

wybaczenie (sytuacja niekorzystna dla JA, spowodowana przez TY)
pogodzenie się (z losem) (sytuacja niekorzystna dla JA,

spowodowana przez ?)

przeproszenie (sytuacja niekorzystna dla TY, spowodowana przez

JA)

pocieszenie (sytuacja niekorzystna dla TY, spowodowana przez TY

lub ?)

Akty działania

Akty mowy

nakłaniające

odbiorcę do

działania (proponowanie, prośba,
żądanie) mają na celu spowodowanie
takiego układu interakcyjnego, w którym
odbiorca, na mocy konwencji językowej, jest
typowany na wykonawcę działania
przedstawionego w części propozycjonalnej
(p). Sam cel wykonawczy tych aktów mowy
zakłada, iż nadawca jest zainteresowany
działaniem odbiorcy, czyli, że osiągnięcie
stanu rzeczy opisanego w (p) jest korzystne
dla nadawcy.

Akty działania

Akty mowy

zobowiązania

tworzą odrębną

grupę przede wszystkim dlatego, że ich

celem nie jest spowodowanie

bezpośredniego działania lecz

zamanifestowanie gotowości podjęcia

określonego działania w przyszłości.

Istnieją dwa typy aktów zobowiązania

zależnie od tego, czy korzyść, jaką

przyniesie przyszłe działanie, leży po

stronie nadawcy (gotowość) czy

odbiorcy (obietnica).

Akty działania

Akty mowy mające na celu

ustalenie

sposobu działania

są stosowane w

sytuacjach, kiedy nadawca lub odbiorca

są zmuszeni do wyboru dalszego

postępowania lub pilnego rozwiązania

powstałego problemu życiowego.

Interlokutorzy wspólnie ustalają przy

tym możliwe sposoby działania, które

doprowadzą do rozwiązania problemu.

Funkcje rozstrzygnięcia realizują: rada,

ostrzeżenie, zezwolenie/zakaz

Gatunki

Przeznaczeniem języka potocznego

jest organizacja bezpośredniej
komunikacji face - to - face w
warunkach realnego (fizycznego)
kontaktu interlokutorów, kiedy
znajdują się oni w tym samym
miejscu i czasie oraz mają jednakowe
możliwości obserwacji otoczenia (tła
komunikacyjnego).

Gatunki

Z kolei komunikacyjnym przeznaczeniem

dyskursu naukowego jest organizacja

procesu poznawczego, czyli wspólne

dążenie uczestników komunikacji do

udowodnienia prawdy lub wiarygodności

opisywanych zjawisk rzeczywistości, z

pozycji obiektywnych i niezależnych od

jakichkolwiek indywidualnych postaw. Ten

cel komunikacyjny zmusza ich do ścisłej

dyscypliny i jednoznaczności rozumowania

oraz do logicznie uzasadnionej

argumentacji, zorganizowanej w sposób

obiektywny i niezależny od przekonań,

emocji i preferencji aksjologicznych.

Gatunki

Celem komunikacyjnym dyskursu urzędowego jest

kodyfikacja stosunków społecznych w postaci

różnego typu dokumentów, mających tak zwaną

siłę prawną, czyli powodujących uregulowanie lub

zmianę obowiązków społecznych dla określonych w

tych dokumentach podmiotów, które podlegają

odpowiednim sankcjom w przypadku niespełnienia

tych obowiązków. Cel ten, podobnie jak w

przypadku dyskursu naukowego, wymaga

jednoznaczności sformułowań i wzajemnej

niesprzeczności sensu odrębnych dokumentów

urzędowych. Różni się zaś od dyskursu naukowego

tym, że jego ustalenia mają charakter arbitralny,

nie zawsze mający obiektywne uzasadnienie

logiczne.

Gatunki

Podstawowym celem tekstów publicystycznych

jest perswazja, czyli wywieranie wpływu na

odbiorców. Wpływ ten ma powodować zmiany lub

umocnienie ich systemów przekonań i motywować

ich zachowanie się w społeczeństwie. Nadawca

dyskursu publicystycznego stosuje różnorodne

środki perswazyjne, odwołujące się zarówno do

racjonalnych (rozumowych) argumentów jak i do

irracjonalnych chwytów, wykorzystujących

przekonania i przeżywanie emocjonalne odbiorców

w stosunku do obiektów perswazji. Cel ten

znajduje potwierdzenie w wyborze odpowiednich

środków językowych, w subiektywnym charakterze

przekazu w doraźnym, okazjonalnym charakterze

dowodów, uwzględniających aktualny stan

nastrojów społecznych.

Gatunki

Podstawowym celem komunikacyjnym

tekstów literackich jest przez obrazowe,
kreatywne przedstawienie świata wywołanie
przeżycia estetycznego odbiorcy. Kontakt
czytelników z literaturą stanowi
wysublimowaną rozrywkę umysłową, która
wymaga określonego przygotowania,
znajomości tradycji literackiej i
rozpoznawania przyjętych w tej tradycji
toposów i różnorodnych odniesień do
rozbudowanej symboliki.