Oceany i morza. Ruchy wody morskiej.

Oceany zajmują powierzchnie 361 mln km 2 (tj. 71% powierzchni Ziemi)

- Ocean Spokojny - 180 mln km2

- Ocean Atlantycki - 106 mln km2

- Ocean Indyjski - 77 mln km2

Właściwości wody morskiej:

a) skład chemiczny - głównie chlorek sodu (NaCl), co powoduje zasolenie wód morskich. Średnie zasolenie wynosi 3-50\00. Wpływ na zasolenie mórz mają temperatury i intensywność odparowywania. Morza ciepłe są bardziej zasolone.

b) Temperatura - zależna jest od szerokości geograficznych. Średnia temp. roczna oceanu wynosi 17,40C. Najwyższa średnia roczna temp. jest w strefie okołorównikowej: +280C, najniższa w okolicach biegunów: -20C.

RUCHY WÓD OCEANICZNYCH:

- falowanie - to pionowy ruch cząstek wody. Średnia wysokość fali wynosi ok. 6m, w okolicy wybrzeży może sięgać kilkudziesięciu metrów. Falowanie może też być spowodowane wstrząsem sejsmicznym lub wybuchem podmorskiego wulkanu. Takie fale nazywamy tsunami.

- pływy morskie - to podnoszenie i opadanie wody dwa razy w ciągu doby, związane z przyciąganiem Księżyca. W miejscach zwróconych bezpośrednio do Księżyca, jak również znajdujących się po przeciwnej stronie globu następuje przypływ - zbierający wody z pozostałych obszarów, na których powstaje odpływ.

- prądy morskie - to potężne „słone rzeki”, płynące na powierzchni oceanów i mórz, przemieszczające części wód oceanicznych na znaczne odległości. Są one zależne od charakteru wybrzeży, siły Coriolisa i od wiatru. Prędkość wody dochodzi do 10 km/h.

a) prądy ciepłe - to wody o wyższej temp. od wód otaczających. Tworzą się w obszarze cyrkulacji pasatów strefy okołorównikowej. Wywołują opady, wzrost temp i parowania. Są to np. prąd północnorównikowy, równikowy wsteczny, mozambicki, gwinejski, brazylijski, zatokowy, północnoatlantycki.

b) prądy zimne - to wody chłodniejsze od wód otaczających. Wpływają na obniżenie temp, osłabienie parowania podwyższenie ciśnienia. Powstają przy udziale wiatrów wschodnich, wiejących w wyży południowych. Są to np. prąd bengulski, kanadyjski, grenlandzki, labradorski, antarktyczny, okołobiegunowy, Dryf Wiatrów Zachodnich

Wpływ prądów morskich na klimat jest ogromny, są one bowiem o wiele lepszymi transmiterami energii pomiędzy szerokościami geograficznymi niż wiatry, które je tworzą. Prądy morskie wpływają bardzo efektywnie na dotlenienie wód oceanicznych.

Wody podziemne i źródła.

Zasoby wód podziemnych powstają w wyniku przesiąkania przez warstwy przepuszczalne i szczeliny uskoków w litosferze wód opadowych i powierzchniowych. Są to wody wypełniające pory i pęknięcia w skałach. Głównymi czynnikami decydującymi o charakterze, wielkości i jakości wody są: wielkość opadów, gęstość sieci wód powierzchniowych, a przede wszystkim od rodzaju skał i sposobu ich zalegania. Skały łatwo przepuszczalne wody to: żwiry, piaski; a trudno przepuszczające - skały lite, np. granit, gnejs.

Infiltrująca w grunt woda wypełnia szczeliny bądź pory i gromadzi się ponad utworami trudno przepuszczalnymi.W ten sposób formuje się warstwa wodonośna. Jest to

warstwa posiadająca zdolność gromadzenia w sobie wodyi jej przewodzenia. Składa się ona ze strefy napowietrzania (aeracji) i strefy nasycenia (saturacji), która wyznacza zwierciadło wody.

Wody podziemne rzadko pozostają bez ruchu. Pod naporem siły ciężkości lub ciśnienia hydrostatycznego wypływają na powierzchnię w postaci źródeł.

Rodzaje wód podziemnych:

- woda zaskórna - zalega bardzo blisko powierzchni ziemi, podlega dobowym wahaniom temp., ich obfitość i głębokość zalegania zmienia się w ciągu roku, łatwo ulega zanieczyszczeniom

- woda gruntowa - zalega głębiej pod powierzchnią ziemi, podlega małym wahaniom temp., wykorzystywana jest przez człowieka

- wody artezyjskie - jeżeli utwory geologiczne

maja budowę nieckowatą, a warstwa wodonośna

znajduje się pomiędzy dwoma warstwami nieprze-

puszczalnymi, wówczas woda gromadząca się

na dnie niecki znajduje się pod ciśnieniem hydro-

statycznym i może sama wypłynąć na powierzchnię.

· wody mineralne, wody podziemne zawierające sole miner. i gazy w ilości nie mniejszej niż 1g /litr. Rozróżnia się: solanki zwykłe, zawierające gł. sól kamienną; solanki gorzkie (tzw. woda gorzka, przeczyszczająca) - siarczany: magnezu i sodu; szczawy - wodorowęglany (kwaśne węglany): wapnia i sodu, oraz dwutlenek węgla; szczawy żelaziste - zawierające ponadto związki żelaza; wody siarkowe - siarkowodór, siarczki: sodu i wapnia oraz siarczany: gł. wapnia i magnezu; wody radoczynne - małe ilości pierwiastków promieniotwórczych. Część z tych wód mineralnych stanowią wody lecznicze. Do wód leczniczych zalicza się także wody termalne (cieplice) o temp. powyżej 20°C u źródła. Wody mineralnej i wody lecznicze stosuje się w balneoterapii do kąpieli leczniczych., przepłukiwań, okładów, kuracji pitnych, inhalacji itp.; do celów spożywczych używane są wody mineralne stołowe.

ŹRÓDŁO to naturalny, ześrodkowany w jednym miejscu wypływ wody podziemnej na powierzchnię

Rodzaje źródeł:

· źródło dolinne - najczęściej źródła te tworzą się

wskutek wcięcia doliny w warstwę wodonośną -

woda wytryska wówczas na dnie doliny.

· źródło warstwowe - powierzchnia ziemi przecina

warstwy wodonośne i na granicach warstw przepu-

szczalnych i nieprzepuszczalnych tworzą się źródła

· źródło szczelinowe - wypływa ze szczelin skalnych; może być:

ZSTĘPUJĄCE WSTĘPUJĄCE

Do źródeł tych należą także źródła krasowe, zwane wywierzyskami

GEJZERY - to gorące źródła wyrzucające gwałtownie, w jednakowych odstępach czasu wodę i parę wodną. Woda jest wyrzucana do wysokości 30 - 70 m. Gejzery występują na obszarach wulkanicznych.

Systemy rzeczne, pojęcie dorzecza, zlewiska, największe rzeki świata.

Wszystkie wody płynące, powstałe w sposób naturalne noszą nazwę cieków. Największe cieki mające wiele dopływów noszą nazwę rzek. Rzeka uchodząca wraz z dopływami do morza lub kończąca swój bieg na obszarze bezodpływowym tworzy system rzeczny. Obszar, z którego spływają wody do jednej rzeki nazywa się dorzeczem. Dorzecza wszystkich rzek uchodzących do jednego morza lub oceanu tworzą zlewisko tego morza (oceanu). Poszczególne zlewiska i dorzecza rozgraniczone są przez dział wód.

Systemy rzeczne kształtują się w zależności od rozmiarów lądów, ukształtowania powierzchni, budowy geologicznej i klimatu. Największy system rzeczny tworzy Amazonka dzięki położeniu w wilgotnej strefie klimatycznej i ukształtowaniu powierzchni dorzecza, które zajmuje 7 mln km2, w większości nizinnej niecki geologicznej. Posiada liczne dopływy w całym swym biegu, w tym kilkanaście powyżej 1000 km długości.

USTROJE RZECZNE

Przepływ - objętość wody, która przepływa przez profil koryta rzecznego w jednostce czasu. Ustrój rzeki określa roczny rytm wahań związanych z zasilaniem oraz towarzyszące mu zjawiska, np. zlodzenie.

Ustrój deszczowy oceaniczny - strefa umiarkowana, deszcze równomierne przez cały rok, rzeki prowadza dużo wody. Latem niższy stan niż zimą (parowanie letnie). Europa Zach, np. Tamiza, Loara

Ustrój deszczowy śródziemnomorski - maksimum przepływów - zimą (maksimum opadów). Latem rzeki mogą nawet wysychać, np. Tag, Gwadalkiwir, Tyber

Ustrój deszczowy monsunowy - duże wahania stanów wody; maksimum przypada na porę letniego monsunu, np. Brahmaputra, Ganges, Jangcy

Ustrój deszczowy równikowy - wysokie stany wody cały rok, szczególnie w porach zenitalnego górowania Słońca. W strefie podrównikowej - max - letnia pora deszczowa, np. Amazonka, Kongo

Ustrój śnieżny - przez większą część roku są zamarznięte. Na wiosnę (topnienie) osiągają najwyższe stany. Minimum - jesienią i zimą. Rzeki Syberii, Europy Wschodniej i Kanady

Ustrój śnieżno - deszczowy - dwukrotne wezbrania w ciągu roku. Topnienie śniegu i lodów (wiosna) oraz letnie maksimum opadów. Wisła, Odra.

Ustrój lodowcowy - rzeki o początku w lodowcach, np. górny Rodan, górny Ren. Najwięcej wody - latem.

NAJWIEKSZE RZEKI ŚWIATA:

Nil - 6 670 km; Amazonka - 6 440 km; Jangcy - 6 300 km); Missisipi z Missouri, Mackenzie z Ackabasko, Ob. Z Irtyszem, Parana, Huang -ho, Mekong, Amur, Lena Kongo, Niger, Jenisej, Wołga, Muray - Darling

---