Morza i oceany. Właściwości wody morskiej

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• wyjaśnia pojęcia: ocean, morze, zatoka, cieśnina,

• zna skład chemiczny wody morskiej,

• wymienia rodzaje mórz i wskazuje przykłady na mapie,

• przedstawia zróżnicowanie zasolenia wody morskiej,

• wymienia i charakteryzuje formy ukształtowania dna oceanicznego.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• analizować mapy zasolenia wody morskiej oraz rozkładu temperatury w oceanie,

• interpretować dane liczbowe,

• analizować związek pomiędzy zasoleniem wody a warunkami klimatycznymi,

• narysować schemat przedstawiający ukształtowanie dna oceanicznego.

2. Metoda i forma pracy

Pogadanka, praca z podręcznikiem, praca z mapą, praca zbiorowa.

3. Środki dydaktyczne

Atlas Szkolny. Podręcznik. Mapa fizyczna świata. Świat w liczbach 2004/2005". „Szkolny Słownik Geograficzny". Karta pracy. Mapy przedstawiające rozkład zasolenia wody morskiej oraz temperatury w oceanach.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Nauczyciel sprawdza listę obecności uczniów oraz podaje temat lekcji: Morza i oceany. Właściwości wody morskiej. Następnie rozdaje uczniom karty pracy (załącznik 1). Wyjaśnia, że lekcja ta jest pierwszą częścią zajęć dotyczących mórz i oceanów. Kolejna lekcja dotyczyć będzie prądów morskich, falowania oraz pływów.

b) Faza realizacyjna

1. Uczniowie na podstawie „Szkolnego Słownika Geograficznego" definiują pojęcia:

• Wszechocean - ogół mórz.

• Ocean - główna, umownie wyróżniona część wszechoceanu.

• Morze - dowolna część wodnej powłoki ziemskiej, która ma wspólny poziom i swobodną wymianę z powierzchnią wodną zajmującą blisko 2/3 powierzchni Ziemi.

• Zatoka - część morza lub jeziora z trzech stron obrzeżona lądem.

• Cieśnina -zwężenie obszaru wodnego morskiego lub jeziernego, łączące dwa morza (jeziora) i rozdzielające obszary lądowe.

2. Uczniowie wskazują na mapie fizycznej świata oceany.

3. Uczniowie ze „Świata w liczbach 2004/2005" odczytują powierzchnię jaką zajmują poszczególne oceany oraz wskazują ocean o największej oraz najmniejszej powierzchni.

Oceany	Powierzchnia
		W mln km^2	W %
Spokojny	179,7	35,2
Atlantycki	90,5	17,7
Indyjski	74,9	14,7
Arktyczny	16,0	3,2
Ogółem	361,1	70,8

Źródło: Świat w liczbach 2004/2005, WSiP, Warszawa 2004.

4. Nauczyciel przedstawia podział mórz ze względu na ich położenie i sposób kontaktu z oceanami.

Podział mórz na:

• Przybrzeżne - oddzielone od oceanu łańcuchem wysp lub półwyspami, np. Beringa, Ochockie, Japońskie.

• Międzywyspowe - oddzielone od oceanu archipelagami wysp, np. Jawajskie, Celebes.

• Śródziemne międzykontynentalne - wyraźnie oddzielone od pełnego oceanu, komunikujące się z nim tylko wąskimi cieśninami i otoczone lądami, np. Śródziemne, Czerwone, Arktyczne, Karaibskie.

• Śródziemne wewnątrzkontynentalne - łączące się z oceanem także przez wąskie ale płytkie cieśniny i położone wewnątrz jednego lądu, np. Bałtyckie, Czarne.

• Otwarte - szeroko połączone z oceanem, a oddzielone od niego podmorskim progiem, np. Północne, Arabskie.

5. Uczniowie wskazują przykłady powyższych rodzajów mórz na mapie fizycznej świata.

6. Uczniowie ze „Świata w liczbach 2004/2005" odczytują skład chemiczny wód oceanicznych oraz wskazują pierwiastek, którego w wodzie morskiej jest najwięcej oraz najmniej.

Pierwiastek	% masy hydrosfery
Tlen	85,70
Wodór	10,80
Chlor	1,90
Sód	1,05
Siarka	0,09
SO4	0,25
Magnez	0,13
Wapń	0,04
Potas	0,038

Źródło: Świat w liczbach 2004/2005, WSiP, Warszawa 2004.

7. Przedstawienie zróżnicowania zasolenia wody morskiej. Uczniowie analizują mapę zasolenia wody morskiej (załącznik 2), wskazują obszary, w których jego wartość jest największa oraz najmniejsza a następnie próbują wyjaśnić przyczynę tego zróżnicowania.

Skład wody morskiej	Udział procentowy
Chlorek sodu	77,8
Chlorek magnezu	10,9
Siarczan magnezu	4,7
Siarczan wapnia	3,6
Siarczan potasu	2,5
Węglany	0,3
Inne składniki mineralne	0,2

Źródło: Bajkiewicz-Grabowska E., Mikulski Z., Hydrologia ogólna, PWN, Warszawa 1999.

8. Omówienie rozkładu temperatury w oceanie. Uczniowie analizują mapę przedstawiającą rozkład temperatury w oceanach (załącznik 3), wskazują obszary, w których jej wartość jest największa oraz najmniejsza a następnie próbują wyjaśnić przyczynę tego zróżnicowania.

9. Nauczyciel przedstawia ukształtowanie dna oceanicznego oraz wykonuje rysunek schematyczny (załącznik 4).

Wyróżnia się następujące wielkie formy ukształtowania dna oceanicznego:

• Szelf - łagodnie opadający do głębokości około 200 m przybrzeżny fragment dna zalany przez morze.

• Stok kontynentalny - fragment dna oceanicznego o znacznie większym nachyleniu niż szelf, zbudowany z tych samych skał co ląd, ograniczony z jednej strony szelfem a z drugiej przechodzący w basen oceaniczny.

• Baseny oceaniczne - największe formy ukształtowania dna oceanicznego, zajmujące 72% powierzchni wszechoceanu. Położone są one na głębokości od 4000 do 6000 m i stanowią najbardziej urozmaicony obszar dna.

• Rowy oceaniczne - to najgłębsze miejsca oceanów, położone na ich obrzeżach, ciągnące się wzdłuż kontynentów lub archipelagów.

• Grzbiety śródoceaniczne - wznoszą się ponad dno basenów oceanicznych, sięgając 2000-3000 m p.p.m. Są to obszary aktywne sejsmicznie. Szczyty podwodnych grzbietów oceanicznych, wynurzając się ponad poziom morza, tworzą wyspy.

c) Faza podsumowująca

Uczniowie na podstawie wykonanych w czasie lekcji notatek, podręcznika, atlasu rozwiązują kartę pracy, którą nauczyciel może następnie ocenić. Poprawnie rozwiązana karta pracy będzie świadczyć o tym, ze uczniowie byli lekcją zainteresowani a nauczyciel dobrze przekazał wszystkie podstawowe treści.

5. Bibliografia

1. Atlas Geograficzny dla szkół średnich, PPWK, Warszawa 1999.

2. Bajkiewicz-Grabowska E., Mikulski Z., Hydrologia ogólna, PWN, Warszawa 1999.

3. Flis J., Szkolny Słownik Geograficzny, WSiP, Warszawa 1991.

4. Młynkowiak H., Zeszyt ćwiczeń do geografii dla klasy VI, ABC, Inowrocław 1996.

5. Modzelewska B., Piełowska E., Podstawy geografii fizycznej i geologii, Stowarzyszenie Oświatowców Polskich, Toruń 1997.

6. Świat w liczbach 2004/2005, WSiP, Warszawa 2004.

6. Załączniki

a) Karta pracy ucznia

załącznik 1

Morza i oceany. Właściwości wody morskiej.

1. Odpowiednim definicjom przyporządkuj pojęcia: morze, ocean, zatoka, cieśnina.

• Główna część hydrosfery -

• Część oceanu leżąca w sąsiedztwie lądu, o odrębnym ukształtowaniu dna, oddzielona od otwartych wód oceanicznych półwyspami lub łańcuchami wysp -

• Wąski obszar wodny łączący dwa zbiorniki wodne i rozdzielający obszary lądowe -

• Część morza lub oceanu z trzech stron otoczona lądem -

2. Zapisz powierzchnię poszczególnych oceanów:

• Ocean Spokojny -

• Ocean Atlantycki -

• Ocean Indyjski -

• Ocean Arktyczny -

3. Wymień rodzaje mórz ze względu na ich położenie i sposób kontaktu z oceanami oraz przyporządkuj im definicję. Dopasuj nazwy mórz wypisanych poniżej do odpowiedniego rodzaju.

1. morze, które oddzielone jest od oceanu łańcuchem wysp lub półwyspami,

2. morze, które oddzielone jest od oceanu archipelagami wysp,

3. morze, łączące się z oceanem także przez wąskie ale płytkie cieśniny i położone wewnątrz jednego lądu,

4. morze wyraźnie oddzielone od pełnego oceanu, komunikujące się z nim tylko wąskimi cieśninami i otoczone lądami,

5. morze szeroko połączone z oceanem, a oddzielone od niego podmorskim progiem.

Przykłady mórz: M.Beringa, M.Ochockie, M.Japońskie,Celebes, M.Jawajskie, M.Północne, M.Arabskie, M.Czerwone, M.Karaibskie, M.Bałtyckie, M.Czarne.

4. Na konturowej mapie świata cyframi zaznaczono morza przybrzeżne, morza śródziemne, cieśniny i zatoki. Korzystając z Atlasu rozpoznaj te obiekty oraz zapisz ich nazwy w odpowiednim miejscu w tabeli.

Źródło: Młynkowiak H., Zeszyt ćwiczeń do geografii dla klasy VI, ABC, Inowrocław 1996.

Morza przybrzeżne	Morza śródziemne
Cieśniny	Zatoki

5. Jakiego pierwiastka jest w wodzie morskiej najwięcej a jakiego najmniej?

Najwięcej w wodzie morskie jest.............................................. a najmniej..................................

6. Ile wynosi średnie zasolenie wód morskich?

Średnie zasolenie wód morskich wynosi...........................

7. Jakich soli w wodzie morskiej jest najwięcej?

.......................................................................................................................................................

8. Gdzie zasolenie wody morskiej jest największe a gdzie najmniejsze? Wyjaśnij tego przyczynę.

• Zasolenie wody morskiej największe jest w strefie ..............................................ponieważ

...............................................................................................................................................

• Zasolenie wody morskiej najmniejsze jest w strefie .............................................ponieważ

...............................................................................................................................................

9. Ile wynosi średnia temperatura:

• Wszystkich wód oceanicznych -

• Wód powierzchniowych w oceanie-

• Wód w strefie równikowej -

• Wód w strefie okołobiegunowej -

10. Odpowiednim definicjom przyporządkuj pojęcia: basen oceaniczny, szelf, stok kontynentalny, rów oceaniczny, grzbiet śródoceaniczny.

• Łagodnie opadający do głębokości około 200 m przybrzeżny fragment dna zalany przez morze to .......

• Fragment dna oceanicznego o znacznie większym nachyleniu niż szelf, zbudowany z tych samych skał co ląd, ograniczony z jednej strony szelfem a z drugiej przechodzący w basen oceaniczny to..........................

• Największe formy ukształtowania dna oceanicznego, zajmujące 72% powierzchni wszechoceanu. Położone są one na głębokości od 4000 do 6000 m i stanowią najbardziej urozmaicony obszar dna to............................................................

• Najgłębsze miejsca oceanów, położone na ich obrzeżach, ciągnące się wzdłuż kontynentów lub archipelagów to...................................................

• Wznoszą się ponad dno basenów oceanicznych, sięgając 2000-3000 m p.p.m. Są to obszary aktywne sejsmicznie. Szczyty podwodnych grzbietów oceanicznych, wynurzając się ponad poziom morza, tworzą wyspy. Są to ..............................................................

załącznik 2

Mapa zasolenia wody morskiej.

Źródło: Atlas Geograficzny dla szkół średnich, PPWK, Warszawa 1999.

załącznik 3

Mapa rozkładu temperatury w oceanach.

Źródło: Modzelewska B., Piełowska E., Podstawy geografii fizycznej i geologii, Stowarzyszenie Oświatowców Polskich, Toruń 1997.

załącznik 4

Schematyczny rysunek przedstawiający ukształtowanie dna oceanicznego.

Źródło: Modzelewska B., Piełowska E., Podstawy geografii fizycznej i geologii, Stowarzyszenie Oświatowców Polskich, Toruń 1997.

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Lekcja jest pierwszą częścią zajęć dotyczących mórz i oceanów. Następna lekcja dotyczyć będzie ruchów wody morskiej, czyli prądów morskich, falowania oraz pływów.

---