Morza

Morza

i

i

oceany

oceany

Podział

Podział

terytorialny

terytorialny

Wszechocean

Wszechocean

-nazywany inaczej

-nazywany inaczej

oceanem światowym,to ogół

oceanem światowym,to ogół

wszystkich wód na powierzchni Ziemi.

wszystkich wód na powierzchni Ziemi.

W skład wszechoceanu wchodzą m.in.

W skład wszechoceanu wchodzą m.in.

oceany i morza. Powierzchania

oceany i morza. Powierzchania

całkowita lądów wynosi 361,419 mln.

całkowita lądów wynosi 361,419 mln.

km2. co stanowi 70% ogólnej

km2. co stanowi 70% ogólnej

powierzchni Ziemi. Głębokość wód

powierzchni Ziemi. Głębokość wód

morskich i oceanicznych wynosi 3800

morskich i oceanicznych wynosi 3800

m. Wszystkie wody Wszechoceanu

m. Wszystkie wody Wszechoceanu

razem dają prawie 94% objętości

razem dają prawie 94% objętości

wszystkich elementów hydrosfery

wszystkich elementów hydrosfery

.

.

Oceany

Oceany

są to największe obszary

są to największe obszary

wodne o wyraźnie ukształtowanym

wodne o wyraźnie ukształtowanym

dnie, o określonym systemie prądów

dnie, o określonym systemie prądów

morskich. Oceany są przedzielone

morskich. Oceany są przedzielone

kontynentami, bądź grzbietami

kontynentami, bądź grzbietami

podmorskimi. Występowanie oceanu

podmorskimi. Występowanie oceanu

Spokojnego (Pacyfiku), Atlantyckiego,

Spokojnego (Pacyfiku), Atlantyckiego,

oraz Indyjskiego jest uznawane przez

oraz Indyjskiego jest uznawane przez

wszystkich oceanografów. Niektórzy z

wszystkich oceanografów. Niektórzy z

nich wydzielają także Ocean Arktyczny.

nich wydzielają także Ocean Arktyczny.

Jednostka ta jest jednak pozbawiona

Jednostka ta jest jednak pozbawiona

wyraźnej granicy i przechodzi

wyraźnej granicy i przechodzi

bezpośrednio w obszar zasięgu trzech

bezpośrednio w obszar zasięgu trzech

pierwszych oceanów.

pierwszych oceanów.

Spokojny Ocean,Pacyfik, Ocean

Spokojny Ocean,Pacyfik, Ocean

Wielki

Wielki

, największy, najgłębszy i

, największy, najgłębszy i

najstarszy obszar wodny na kuli

najstarszy obszar wodny na kuli

ziemskiej, między: Azją, Ameryką

ziemskiej, między: Azją, Ameryką

Północną i Południową, Antarktydą i

Północną i Południową, Antarktydą i

Australią. Powierzchnia 178,7 mln km2.

Australią. Powierzchnia 178,7 mln km2.

Linia brzegowa na wschodzie mało

Linia brzegowa na wschodzie mało

urozmaicona, na zachodzie wybrzeże

urozmaicona, na zachodzie wybrzeże

typu fiordowego oraz brzegi koralowe z

typu fiordowego oraz brzegi koralowe z

rafami. Na oceanie znajduje się ok. 10

rafami. Na oceanie znajduje się ok. 10

tys. wysp Liczne prądy morskie -

tys. wysp Liczne prądy morskie -

ciepłe: Południoworównikowy,

ciepłe: Południoworównikowy,

Równikowy Wsteczny,

Równikowy Wsteczny,

Północnorównikowy,

Północnorównikowy,

Północnopacyficzny, Kuro Siwo, Alaski,

Północnopacyficzny, Kuro Siwo, Alaski,

Wschodnioaustralijski, oraz - zimne:

Wschodnioaustralijski, oraz - zimne:

Oja Siwo, Kalifornijski.

Oja Siwo, Kalifornijski.

Atlantycki Ocean, Atlantyk

Atlantycki Ocean, Atlantyk

, drugi co do

, drugi co do

wielkości ocean na Ziemi (po Oceanie

wielkości ocean na Ziemi (po Oceanie

Spokojnym). Położony między kontynentami:

Spokojnym). Położony między kontynentami:

Europą a Afryką, Azją, Ameryką Północną i

Europą a Afryką, Azją, Ameryką Północną i

Ameryką Południową oraz Antarktydą.

Ameryką Południową oraz Antarktydą.

Powierzchnia 106,443 mln km2 (30% pow.

Powierzchnia 106,443 mln km2 (30% pow.

oceanu światowego). Objętość 346,8 mln km3

oceanu światowego). Objętość 346,8 mln km3

(26% wszechoceanu). Granice oceanu

(26% wszechoceanu). Granice oceanu

wyznaczają wybrzeża kontynentów oraz

wyznaczają wybrzeża kontynentów oraz

Cieśnina Beringa na północy, między Morzem

Cieśnina Beringa na północy, między Morzem

Arktycznym a Oceanem Spokojnym, ponadto

Arktycznym a Oceanem Spokojnym, ponadto

umowną granicę w południowej części

umowną granicę w południowej części

stanowią południki przechodzące przez

stanowią południki przechodzące przez

przylądki: Igielny w Afryce i Horn w Ameryce

przylądki: Igielny w Afryce i Horn w Ameryce

Południowej.

Południowej.

Ocean Indyjski,

Ocean Indyjski,

najmniejszy i

najmniejszy i

najmłodszy z oceanów na Ziemi,

najmłodszy z oceanów na Ziemi,

położony w większości na półkuli

położony w większości na półkuli

południowej, między Azją, Afryką,

południowej, między Azją, Afryką,

Austarlią i Antarktydą.

Austarlią i Antarktydą.

Powierzchnia bez wysp, a wraz z

Powierzchnia bez wysp, a wraz z

morzami pobocznymi i śródziemnymi

morzami pobocznymi i śródziemnymi

wynosi 76,17 mln km2, Linia brzegowa

wynosi 76,17 mln km2, Linia brzegowa

jest słabo rozwinięta.

jest słabo rozwinięta.

Na oceanie, wzdłuż wybrzeży

Na oceanie, wzdłuż wybrzeży

kontynentów, położone są liczne wyspy,

kontynentów, położone są liczne wyspy,

m.in.: Madagaskar, Cejlon, Tasmania

m.in.: Madagaskar, Cejlon, Tasmania

oraz Wyspy Kergulena, Crozeta,

oraz Wyspy Kergulena, Crozeta,

Maskareny, Komory, Andamany,

Maskareny, Komory, Andamany,

Nikobary, Lakkadiwy, Malediwy,

Nikobary, Lakkadiwy, Malediwy,

Amiranty.

Amiranty.

Morza

Morza

to części oceanów

to części oceanów

przylegające do kontynentów,

przylegające do kontynentów,

całkowicie lub częściowo otoczone

całkowicie lub częściowo otoczone

lądami, podlegające dużym

lądami, podlegające dużym

wpływom (zwłaszcza klimatycznym)

wpływom (zwłaszcza klimatycznym)

mas lądowych. Poszczególne morza

mas lądowych. Poszczególne morza

różnią się od siebie pod względem

różnią się od siebie pod względem

właściwości fizycznych, jak i życiem

właściwości fizycznych, jak i życiem

organicznym.

organicznym.

Podział mórz

Podział mórz

•

Morza przybrzeżne

Morza przybrzeżne

są częściowo

są częściowo

ograniczone brzegami kontynentów. Od

ograniczone brzegami kontynentów. Od

otwartego oceanu oddzielone są

otwartego oceanu oddzielone są

półwyspami, wyspami lub wyniesieniami

półwyspami, wyspami lub wyniesieniami

dna. Leżą na szelfie lub szelfie i połogim

dna. Leżą na szelfie lub szelfie i połogim

stoku kontynentalnym. Na system

stoku kontynentalnym. Na system

prądów morskich, rozkład zasolenia i

prądów morskich, rozkład zasolenia i

temperatury wpływa zarówno kontynent

temperatury wpływa zarówno kontynent

jak i ocean np. Morze Beringa, Morze

jak i ocean np. Morze Beringa, Morze

Ochockie.

Ochockie.

•

Morza otwarte

Morza otwarte

stanowią mniej lub

stanowią mniej lub

bardziej otwarte części oceanu.

bardziej otwarte części oceanu.

Niezbyt głęboko wcinają się w ląd i są

Niezbyt głęboko wcinają się w ląd i są

oddzielone od oceanu półwyspami i

oddzielone od oceanu półwyspami i

wyspami. Wymiana wód między

wyspami. Wymiana wód między

morzem a oceanem jest swobodna.

morzem a oceanem jest swobodna.

Do tej grupy zaliczamy takie morza

Do tej grupy zaliczamy takie morza

jak : Morze Arabskie, Morze Północne

jak : Morze Arabskie, Morze Północne

•

Międzywyspowe

Międzywyspowe

-otoczone są ze

-otoczone są ze

wszystkich stron lądami. Z oceanem

wszystkich stron lądami. Z oceanem

lub innym morzem łączą je wąskie

lub innym morzem łączą je wąskie

cieśniny. Utrudniona wymiana wód

cieśniny. Utrudniona wymiana wód

wywołuje powstanie zamkniętych

wywołuje powstanie zamkniętych

cyrkulacji mas wodnych i odrębnych

cyrkulacji mas wodnych i odrębnych

rozkładów zasolenia i temperatury

rozkładów zasolenia i temperatury

wody np. Morze Jawajskie, Morze

wody np. Morze Jawajskie, Morze

Banda.

Banda.

•

Śródziemne wewnątrzkontynentalne

Śródziemne wewnątrzkontynentalne

leżą na płycie kontynentalnej i

leżą na płycie kontynentalnej i

otoczone są lądem tego samego

otoczone są lądem tego samego

kontynentu, stąd też często

kontynentu, stąd też często

nazywane są morzami szelfowymi. Są

nazywane są morzami szelfowymi. Są

to morza stosunkowo płytkie. Z

to morza stosunkowo płytkie. Z

otwartym oceanem łączą je wąskie i

otwartym oceanem łączą je wąskie i

płytkie cieśniny w dużym stopniu

płytkie cieśniny w dużym stopniu

utrudniające wymianę wód.. Do mórz

utrudniające wymianę wód.. Do mórz

tej grupy zalicza się między innymi

tej grupy zalicza się między innymi

morza: Bałtyckie, Białe czy Azowskie

morza: Bałtyckie, Białe czy Azowskie

•

Śródziemne międzykontynentalne

Śródziemne międzykontynentalne

otoczone są ze wszystkich stron lądami

otoczone są ze wszystkich stron lądami

przynależnymi do różnych kontynentów.

przynależnymi do różnych kontynentów.

Związane są ze strefami aktywności

Związane są ze strefami aktywności

sejsmicznej na granicy płyt

sejsmicznej na granicy płyt

kontynentalnych. Charakteryzują się

kontynentalnych. Charakteryzują się

dużą głębokością, a w ich dnie występują

dużą głębokością, a w ich dnie występują

rowy oceaniczne i równiny abysalne.

rowy oceaniczne i równiny abysalne.

Wąskie i płytkie ciśniny łączące je z

Wąskie i płytkie ciśniny łączące je z

oceanem utrudniają wymianę wód,

oceanem utrudniają wymianę wód,

doprowadzając do znacznego

doprowadzając do znacznego

zróżnicowania ustroju hydrologicznego.

zróżnicowania ustroju hydrologicznego.

Do mórz tej grupy zalicza się morza:

Do mórz tej grupy zalicza się morza:

Śródziemne, Czerwone i Czarne. 

Śródziemne, Czerwone i Czarne. 

W skład wszechoceanu wchodzą także

W skład wszechoceanu wchodzą także

zatoki(zelewy, laguny, części morza lub

zatoki(zelewy, laguny, części morza lub

oceanu otoczone z trzech ston lądem) i

oceanu otoczone z trzech ston lądem) i

cieśniny (zwężenia obszaru wodnego ,

cieśniny (zwężenia obszaru wodnego ,

łączące dwa akweny a rodzielające ląd)

łączące dwa akweny a rodzielające ląd)

Zatoki

Zatoki

•

Fiord

Fiord

 - wąska, głęboka zatoka, głęboko

 - wąska, głęboka zatoka, głęboko

wcięta w ląd. Fiordy mają przeważnie strome,

wcięta w ląd. Fiordy mają przeważnie strome,

skaliste, równoległe brzegi. Dno fiordów jest

skaliste, równoległe brzegi. Dno fiordów jest

szerokie i łagodnie wklęsłe lub płaskie.

szerokie i łagodnie wklęsłe lub płaskie.

Przekrój poprzeczny fiordów ma kształt litery

Przekrój poprzeczny fiordów ma kształt litery

"U" i jest bardzo podobny do dolin żłobowych.

"U" i jest bardzo podobny do dolin żłobowych.

Profil podłużny fiordu ze względu na dużą

Profil podłużny fiordu ze względu na dużą

liczbę zaglębień i progów jest nierówny.

liczbę zaglębień i progów jest nierówny.

Niektóre fiordy mają ujściowe progi, nad

Niektóre fiordy mają ujściowe progi, nad

którymi głębokości są niewielkie. Długość

którymi głębokości są niewielkie. Długość

fiordów może sięgać kilku - kilkust km. Fiordy

fiordów może sięgać kilku - kilkust km. Fiordy

mają na ogół złożoną genezę i powstają w

mają na ogół złożoną genezę i powstają w

wyniku zalania przez morze dolin żłobowych.

wyniku zalania przez morze dolin żłobowych.

Występują na wybrzeżach Norwegii, Islandii,

Występują na wybrzeżach Norwegii, Islandii,

Grenlandii.

Grenlandii.

•

Fierd (fjard)

Fierd (fjard)

 

 

- wąska i długa zatoka powstała

- wąska i długa zatoka powstała

w wyniku zalania przez morze płytkich dolin

w wyniku zalania przez morze płytkich dolin

lodowcowych rozczłonkowujących niewysokie

lodowcowych rozczłonkowujących niewysokie

góry lub wyżyny. Brzegi strome ale niższe niż

góry lub wyżyny. Brzegi strome ale niższe niż

w fiordach. Równoległość brzegów znacznie

w fiordach. Równoległość brzegów znacznie

słabsza, w przebiegu linii brzegowej zaznacza

słabsza, w przebiegu linii brzegowej zaznacza

się szereg mniejszych i większych wgięć. W

się szereg mniejszych i większych wgięć. W

porównaniu do fiordów, głębokości w fierdach

porównaniu do fiordów, głębokości w fierdach

sa  mniejsze. W dnie zaznacza się szereg

sa  mniejsze. W dnie zaznacza się szereg

progów i obniżeń. W obrębie fierdów

progów i obniżeń. W obrębie fierdów

występuje szereg mniejszych wysp, wysepek i

występuje szereg mniejszych wysp, wysepek i

skał. Dno kamieniosto-piaszczysto-mułowe.

skał. Dno kamieniosto-piaszczysto-mułowe.

Występują na wybrzeżach południowej

Występują na wybrzeżach południowej

Norwegii (np. Oslofjord), wyżynnej części

Norwegii (np. Oslofjord), wyżynnej części

Szwecji, Szkocji.

Szwecji, Szkocji.

•

Ferd

Ferd

 - płytka zatoka powstała wskutek

 - płytka zatoka powstała wskutek

zalania morzem czwartorzędowych dolin

zalania morzem czwartorzędowych dolin

lodowcowych i lodowcowo-rzecznych

lodowcowych i lodowcowo-rzecznych

wyżłobionych wśród falistych obszarów

wyżłobionych wśród falistych obszarów

wysoczyzn morenowych. Występują na

wysoczyzn morenowych. Występują na

wschodnich wybrzeżach Jutlandii, na

wschodnich wybrzeżach Jutlandii, na

wybrzeżach Schlezwiku (np.

wybrzeżach Schlezwiku (np.

Eckernförder Bucht, Kieler Förde), Rugii

Eckernförder Bucht, Kieler Förde), Rugii

(np. Tromper Wiek), Meklemburgii (np.

(np. Tromper Wiek), Meklemburgii (np.

Greifswalder Bodden), w okolicach

Greifswalder Bodden), w okolicach

Nowego Jorku. W języku niemieckim

Nowego Jorku. W języku niemieckim

nazywane förden lub bodden,

nazywane förden lub bodden,

norweskim - fördes. 

norweskim - fördes. 

•

Estuarium

Estuarium

 - rozszerzające się ku morzu, na

 - rozszerzające się ku morzu, na

ogół wąskie, ujście rzeki, powstające na

ogół wąskie, ujście rzeki, powstające na

wybrzeżach o dużej różnicy pływów. W

wybrzeżach o dużej różnicy pływów. W

ujściach dużych rzek prędkości prądów

ujściach dużych rzek prędkości prądów

odpływu, sumując się z prądami rzecznymi, są

odpływu, sumując się z prądami rzecznymi, są

większe niż prędkości prądów odpływu. W

większe niż prędkości prądów odpływu. W

takich warunkach prądy odpływu nie tylko

takich warunkach prądy odpływu nie tylko

wynoszą materiał przynoszony do ujścia w

wynoszą materiał przynoszony do ujścia w

czasie przypływów, ale także erodują dno

czasie przypływów, ale także erodują dno

zatoki. W rezultacie w ujściu rzeki zaznacza się

zatoki. W rezultacie w ujściu rzeki zaznacza się

deficyt osadów,co pociąga za sobą nasilenie

deficyt osadów,co pociąga za sobą nasilenie

erozjyjnej działalności prądu rzecznego i

erozjyjnej działalności prądu rzecznego i

abrazji brzegów. Najsilniejsza abrazja zachodzi

abrazji brzegów. Najsilniejsza abrazja zachodzi

przy samym ujściu rzeki i maleje w miarę

przy samym ujściu rzeki i maleje w miarę

przesuwania się w głąb rzeki. Z tego powodu

przesuwania się w głąb rzeki. Z tego powodu

ujście takiej rzeki ma kształt lejkowaty.

ujście takiej rzeki ma kształt lejkowaty.

•

Liman

Liman

 - wydłużona zatoka powstała w

 - wydłużona zatoka powstała w

wyniku ingresji (zalania) morza w

wyniku ingresji (zalania) morza w

głęboką dolinę rzeczną tnącą

głęboką dolinę rzeczną tnącą

przybrzeżne równiny zbudowane z

przybrzeżne równiny zbudowane z

luźnych utworów, łatwo podlegających

luźnych utworów, łatwo podlegających

niszczeniu. W profilu podłużnym

niszczeniu. W profilu podłużnym

głębokości wzrastają od lądu do

głębokości wzrastają od lądu do

środkowej części limanu, a następnie

środkowej części limanu, a następnie

zmniejszają się ku jego ujściu, które

zmniejszają się ku jego ujściu, które

często jest przegrodzone kosami (np.

często jest przegrodzone kosami (np.

Liman Diestru) lub mierzejami (np. Liman

Liman Diestru) lub mierzejami (np. Liman

Tiligulski koło Odessy). Występują na

Tiligulski koło Odessy). Występują na

wybrzeżach mórz Czarnego i

wybrzeżach mórz Czarnego i

Azowskiego. Wody limanów są słonawe

Azowskiego. Wody limanów są słonawe

lub słone. 

lub słone. 

•

Laguna

Laguna

 - płytka zatoka oddzielona od

 - płytka zatoka oddzielona od

otwartego morza piaszczystą barierą

otwartego morza piaszczystą barierą

określaną: lido, barem (ang. sandbar),

określaną: lido, barem (ang. sandbar),

kosą, mierzeją. Może to być również

kosą, mierzeją. Może to być również

akwen płytkiej spokojnej wody

akwen płytkiej spokojnej wody

wewnątrz atolu oddzielony od

wewnątrz atolu oddzielony od

otwartego morza rafą koralową. W

otwartego morza rafą koralową. W

języku angielskim używa się terminu -

języku angielskim używa się terminu -

lagoon, francuskim - lagune, włoskim -

lagoon, francuskim - lagune, włoskim -

laguna.

laguna.

Bibliografia

Bibliografia

•

http://ocean.am.gdynia.pl/student/oceano1/

http://ocean.am.gdynia.pl/student/oceano1/

podzial/podzial.html

podzial/podzial.html

•

http://www.bryk.pl/teksty/gimnazjum/geogra

http://www.bryk.pl/teksty/gimnazjum/geogra

fia/geografia_fizyczna/5929-

fia/geografia_fizyczna/5929-

morza_i_oceany.html

morza_i_oceany.html

•

http://docs8.chomikuj.pl/238472867,0,0,PO

http://docs8.chomikuj.pl/238472867,0,0,PO

DZIA%C5%81-TERYTORIALNY-M%C3%93RZ-

DZIA%C5%81-TERYTORIALNY-M%C3%93RZ-

I-OCEAN%C3%93W.doc

I-OCEAN%C3%93W.doc

•

J.Stasiak, Z.Zaniewicz, Vaademecum matura

J.Stasiak, Z.Zaniewicz, Vaademecum matura

2009, Operon, Gdynia 2006.

2009, Operon, Gdynia 2006.