Wody wszechoceanu są to wody trzech oceanów, mórz oraz zatok, które są często częściami morza.
Morza - to części oceanów przylegające do kontynentów, całkowicie lub częściowo otoczone lądami, podlegające dużym wpływom - zwłaszcza klimatycznym - mas lądowych. Biorąc pod uwagę położenie i sposób połączenia z wszechoceanem.
Biorąc pod uwagę położenie i sposób połączenia z wszechoceanem, dzielimy je na:
morza otwarte - połączone z oceanem bardzo szeroko, np. Morze Północne.
morza przybrzeżne - oddzielone od oceanów łańcuchami wysp lub półwyspami, np. Morze Południowo - Chińskie
morza miedzywyspowe - leżące miedzy wyspami, np. morza Archipelagu Sundajskiego, Morze Celebes
morza śródziemne:
międzykontynentalne - leżące miedzy kontynentami, np. Morze śródziemne, Morze Czerwone.
wewnątrzkontynentalne - obramowane brzegami jednego kontynentu, np. Morze Bałtyckie, Morze Czarne.
Właściwości wody morskiej:
a) skład chemiczny - w skład wody morskiej wchodzą wszystkie pierwiastki w różnym stężeniu. Dzieje się tak dlatego, że dno oceanów ma stały kontakt z litosferą ziemską, z kontynentu dopływają związki chemiczne wypłukiwane przez rzeki świata. Najwięcej jest chlorku sodu [NaCl], który nadaje wodzie morskiej charakterystyczny słony smak. W znacznych ilościach występuje też chlorek magnezu oraz siarczany: siarczan magnezu, wapnia i potasu. Inne pierwiastki występują w ilościach śladowych.
Poziomy rozkład zasolenia:
Zasolenie wody morskiej jest różne, zależy od: temperatury, intensywności parowania, opadów i dopływu słodkich wód z rzek. W strefach zwrotnikowych zasolenie osiąga wartość do 38‰, malejąc ku biegunom do około 25‰. Bardzo wysokie zasolenie w strefach podzwrotnikowych związane jest z silnym parowaniem i małymi opadami atmosferycznymi. Morza śródziemne tej strefy mają zasolenie dochodzące do 46‰, czego przykładem jest Morze Czerwone. W strefie okołorównikowej zasolenie wynosi średnio 34‰ - jest to związane z deszczami zenitalnymi i wysładzającym wpływem potężnych rzek. W strefach umiarkowanych na zasolenie wód mają wpływ rzeki, które wysładzają wodę morską, oraz nierównomiernie rozmieszczone w ciągu roku opady atmosferyczne. Średnie zasolenie Morza Bałtyckiego wynosi około 7-8‰, a Morza Czarnego około 17‰. W strefach okołobiegunowych zasolenie jest mniejsze, wskutek odsalania się wody powierzchniowej związanego z jej zamarzaniem i topnieniem.
Pionowy rozkład zasolenia:
Wykazuje nieznaczne zmiany. Do głębokości około 400 m różnica zasolenia uwarunkowana jest szerokością geograficzną
i intensywnością parowania. Poniżej tej głębokości zmiany są minimalne i zasolenie waha się w granicach 34-35% we wszystkich szerokościach geograficznych.
b) Temperatura - zależna jest od szerokości geograficznych. Średnia temp. roczna oceanu wynosi 17,4°C. Najwyższa średnia roczna temp. jest w strefie okołorównikowej: +28°C, najniższa w okolicach biegunów: 0°C. Wraz z głębokością temperatura obniża się. W głębinach osiąga 0°C. Na rozmieszczenie temperatury w wodach oceanicznych ma wpływ:
• szerokość geograficzna
• strefowość klimatyczna
• ruchy wód morskich - falowanie (przypływy i odpływy) i prądy morskie
Temperatura wód strefy gorącej i stref zimnych zmienia się w ciągu roku zaledwie o klika stopni, a wód strefy umiarkowanej
o kilkanaście stopni. Woda ogrzewa się znacznie wolniej niż ląd, lecz znacznie wolniej traci ciepło. Rozkład temperatury wód oceanicznych należy rozpatrywać w układzie poziomym i pionowym.
RUCHY WÓD OCEANICZNYCH:
- falowanie - to pionowy ruch cząstek wody. Średnia wysokość fali wynosi ok. 6 m, w okolicy wybrzeży może sięgać kilkudziesięciu metrów. Falowanie może też być spowodowane wstrząsem sejsmicznym lub wybuchem podmorskiego wulkanu. Takie fale nazywamy tsunami.
- pływy morskie - to podnoszenie i opadanie wody dwa razy w ciągu doby, związane z przyciąganiem Księżyca.
W miejscach zwróconych bezpośrednio do Księżyca, jak również znajdujących się po przeciwnej stronie globu następuje przypływ - zbierający wody z pozostałych obszarów, na których powstaje odpływ.
- prądy morskie - to potężne „słone rzeki”, płynące na powierzchni oceanów i mórz, przemieszczające części wód oceanicznych na znaczne odległości. Są one zależne od charakteru wybrzeży, siły Coriolisa i od wiatru. Prędkość wody dochodzi do 10 km/h.
a) prądy ciepłe - to wody o wyższej temp. od wód otaczających. Tworzą się w obszarze cyrkulacji pasatów strefy okołorównikowej. Wywołują opady, wzrost temp i parowania. Są to np. prąd północnorównikowy, równikowy wsteczny, mozambicki, gwinejski, brazylijski, zatokowy, północnoatlantycki.
b) prądy zimne - to wody chłodniejsze od wód otaczających. Wpływają na obniżenie temp, osłabienie parowania podwyższenie ciśnienia. Powstają przy udziale wiatrów wschodnich, wiejących w wyży południowych. Są to np. prąd bengulski, kanadyjski, grenlandzki, labradorski, antarktyczny, okołobiegunowy, Dryf Wiatrów Zachodnich
Wpływ prądów morskich na klimat jest ogromny, są one bowiem o wiele lepszymi transmiterami energii pomiędzy szerokościami geograficznymi niż wiatry, które je tworzą. Prądy morskie wpływają bardzo efektywnie na dotlenienie wód oceanicznych.
Wszystkie prądy morskie płynące od równika są ciepłe a od biegunów zimne.
KONSEKWENCJE WYSTEPOWANIA PRADÓW MORSKICH:
-wpływ na klimat: temperatura, opady
-wielkość połowu ryb (efekt elnina)
-transport morski
Dlatego ten rodzaj prądu morskiego określany jest jako prąd dryftowy lub wiatrowy. Na kierunek prądu morskiego ma wpływ nie tylko kierunek wiania wiatru lecz również siła Coriolisa będąca wynikiem ruchu obrotowego Ziemi. Gdy wody płynące
w prądzie są cieplejsze od otaczających wtedy mówi się jest to prąd ciepły. Prądy te z reguły płyną w okolicach równika lub od równika w stronę wyższych szerokości geograficznych. Jeśli wody płynące w prądach są chłodniejsze od otaczających, jest to prąd zimny. Tego rodzaju prądy płyną zazwyczaj od wyższych szerokości do niższych.
Prądy morskie maja duży wpływ na kształtowanie klimatu. Ciepłe prądy prowadza do podwyższenia temperatury i wilgotności powietrza a zimne do ich obniżenia.
Sieć rzeczna na świecie
Rzeki dzielimy na stałe i okresowe. Rzeki stałe płyną w różnych klimatach i wykazują różnice wodostanów. Wahania wód zależą od:
• ukształtowania powierzchni
• szaty roślinnej
• budowy geologicznej
Najdłuższe rzeki:
• Nil
• Amazonka
• Missisipi
• Missouri
• Jangcy
Największe dorzecza:
• Amazonka
• Kongo
• Missisipi