Prądy morskie

Wszystkie prady morskie od równika sa ciepłe a od biegunów zimne.

KONSEKWENCJE WYSTEPOWANIA PRADÓW MORSKICH:
-wpływ na klimat:temp,opady
-wielkość połowu ryb(efekt elnina)
-transport morski

Generalnie można wyróżnic prady morskie powierzchniowe i głębinowe.
Powierzchniowe prądy morskie to strumieniowy ruch wody morskiej wywołany przez stale wiejace wiatry.
Dlatego ten rodzaj prądu morskiego określany jest jako prad dryfowy lub wiatrowy.Na kierunek pradu morskiego ma wpływ nie tylko kierunek wiania wiatru lecz równiez siła Corolisa bedaca wynikiem ruchu obrotowego Ziemi.Gdy wody płynace w pradzie sa cieplejsze od otaczajacych wtedy mówi sie jest to prad ciepły.Prady te z reguły płyna w okolicach równika lub od równika w strone wyższych szerokości geograficznych.Jeśli wody płynace w pradach sa chłodniejsze od otaczajacych,jest to prąd zimny.Tego rodzaju prady płyna zazwyczaj od wyzszych szerokosci do nizszych.

Prady morskie maja duzy wpływ na kształtowanie klimatu.Ciepłe prady prowadza do podwyzszenia temp. i wilgotności powietrza a zimne do ich obnizenia.

Na pólkuli pn.prądy morskie tworza wyrazne kregi cyrkulacji.Wniskich szarokosciach geograficznych ruch pradów jest zgodny z ruchem wskazówek zegara.W wyzszych szerokosciach odwrotnie.Na półkuli pd.w wyzszych szerokosciach geograficznych nie ma kontynentów.Rozwinał sie tam zimny prads-Dryf Wiatrów Zachodnich opływajacy Antarktyde.
Średnie predkości wód płynacych w powierzchniowych pradach morskich to 10 km na dobe.

Drugim rodzajem pradów morskich sa prady głebinowe.Ciepłe wody powierzchniowe przemieszczaja sie w strone wyzszych szerokości geograficznych,ulegaja tam ochłodzeniu i jako cięzsze opadaja w głab.Bardzo wolno przy dnie oceanów powracaja do równika jako prady głebinowe.W strefie miedzyzwrotnikowej,najczesciej blisko kontynentów ma miejsce proces powolnego unoszenia wód głębinowych na powierzchnie-proces ten nazywa sie UPWELING.

PRADY ZIMNE:
1.Dryf Wiatrów Zachodnich
2.Grenlandzki
3.Labradorski
4.Kalifornijski
5.Peruwiański
6.Benguelski
7.Zachodnioaustralijski
8.Oja-siwo
9.Kanadyjski

PRADY CIEPŁE
1.Północnorównikowy
2.Południoworównikowy
3.Równikowy wsteczny
4.Płonocnopacyficzny
5.Zatokowy
6.Połnocnoatlantycki
7.Norweski
8.Kuro-siwo
9.Madagaskarski
10.Mozambicki
11.Somalijski
12.Wschodnioaustrialijski
13.Gwinejski
14.Brazylijski

Morza i oceany są ogromnymi zbiornikami słonej wody, zajmującymi większą część naszego globu. Obszar wód słonych stanowi około 71% ogólnej powierzchni Ziemi. Ten gigantycznych rozmiarów basen jest siedliskiem bujnego życia, którego zmienność, różnorodność form, barw, przystosowań i zwyczajów zdumiewa i zachwyca nawet przypadkowego obserwatora. Każdy fragment dna, wszystkie niemal poziomy, a w nich każda kropla wody, tętnią nieustannie trwającym, a zarazem przemijającym życiem.

Co kryje się za "kurtyną" lustra wody, jak poznać życie roślin i zwierząt morskich, w jaki sposób przybliżyć obraz podwodnego świata? Udzielenie odpowiedzi na wiele podobnych pytań jest możliwe jedynie po indywidualnym prześledzeniu szeregu zjawisk i ciągłej obserwacji warunków bytu oraz samego życia, o które walka rozgrywa się w każdym, nawet najmniejszym wycinku. Założenie morskiego akwarium, czyli stworzenie sztucznego środowiska przypominającego właśnie fragmentaryczny wycinek morza, wprowadzenie doń żywych organizmów, w pewnej mierze daje obraz podwodnego świata, panujących w nim proporcji, obowiązujących zasad i reguł. Pozwala również po trosze zaspokoić chęć poznania fauny i flory morskiej, a jednocześnie prowokuje do dalszego pogłębiania wiedzy z dziedziny oceanografii biologicznej i stałego powiększania hodowli o dalsze, ciekawe gatunki. Przy licznych walorach typu poznawczego, akwarium morskie pozwala oderwać się na pewien czas od codziennych zajęć, jest niewątpliwie ciekawym hobby, a jednocześnie oryginalną ozdobą mieszkania.

    Woda morska znajduje się w ciągłym ruchu. Wyróżniamy trzy główne rodzaje takich ruchów:

• Falowanie (wiatrowe i sejsmiczne)

• Pływy (przypływy i odpływy)

• Prądy morskie (ciepłe, zimne oraz obojętne)

    Falowanie to poruszanie się wód, w wyniku którego powstają fale. Powodowane jest przez wiatry i fale sejsmiczne. Fale wywołane przez wiatr osiągają wysokość do 20 m i odczuwane są nawet przez największe statki. Falowanie sejsmiczne spowodowane jest przez trzęsienia ziemi i wybuchy wulkanów. Powstają wtedy tzw. fale tsunami, które osiągają ogromne wysokości i niosą zniszczenie.

    Pływy (przypływy i odpływy mórz) to regularnie powtarzające się podnoszenie i opadanie poziomu wody morskiej. Różnica poziomu pomiędzy przypływem a odpływem sięga czasami kilkunastu metrów. Wywoływane są one poprzez siły grawitacyjne Księżyca oraz w mniejszym stopniu także Słońca, działające na Ziemię. Najsilniejsze przypływy i odpływy są wiosną, kiedy to Słońce i Księżyc są w jednej linii. Wtedy ich oddziaływanie grawitacyjne na Ziemię jest największe, przez co różnica pomiędzy przypływem i odpływem jest bardzo duża. Pływy wiążą się również z ruchem obrotowym i grawitacją naszej planety. Występują one rytmicznie w regularnych odstępach czasu, co 12 godzin i 27 minut, czyli dwukrotnie w ciągu doby księżycowej, która trwa 24 godziny i 54 minuty.

    Prądy morskie są to potężne „rzeki" płynące z prędkością ok. 10 km/h. Powstają, kiedy wiatry wiejące nad danym obszarem wodnym powodują przemieszczanie się mas wody zgodnie z kierunkiem wiejących tam wiatrów. Ich rozmiary bywają różne, najpotężniejszym prądem morskim jest Dryf Wiatrów Zachodnich o szerokości ok. 1000 km. Głębokość prądów waha się od 200 do 600 km. Prądy powierzchniowe (ciepłe) niosą ciepłą wodę z okolic równika na północ i na południe. W wyniku działania Siły Coriolisa, woda płynąca na północ od równika skręca nieco w prawo, a gdy płynie na południe, w lewo. Prądy głębinowe (zimne) niosą zimną wodę z okolic podbiegunowych w stronę równika. Natomiast prądy obojętne niosą wodę o temperaturze równej bądź podobnej do temperatury danego akwenu.

    Podczas większości lat przypowierzchniowe wiatry przenoszą wilgotne powietrze na zachód ponad Oceanem Spokojnym. Zimna woda płynąca na północ wzdłuż wybrzeża Ameryki Południowej jest spychana na zachód. Zachodnie wybrzeże Ameryki Południowej pozostaje suche, podczas gdy Azję i Australię południowo- wschodnią nawiedzają obfite deszcze. Podczas lat zwanych El Niňo wiatry przypowierzchniowe wieją w stronę przeciwną, przenosząc wilgotne powietrze na wschód. Tropikalny prąd oceaniczny również zmienia kierunek. Azja i Australia południowo-wschodnia są pozbawione opadów, podczas gdy Amerykę Południową nawiedzają ulewne deszcze powodujące często katastrofalne powodzie.

PODWODNY OGRÓD

Oceany na naszej planecie zajmują o wiele większe przestrzenie niż lądy. Kryją w sobie fascynujący świat, który zamieszkują rozmaite istoty żywe od mikroskopijnych bakterii do olbrzymich wielorybów. Zachowania się niektórych gatunków zwierząt można zaobserwować z brzegu pełnego ostryg , raków, pierścieni, stawonogów i ryb. Niektóre istoty żywe potrafią zamieszkiwać duże głębokości gdzie panuje wieczna ciemność. Ten cudowny, podwodny ogród tworzą rafy koralowe, wokół których uwija się całe mnóstwo gatunków ryb i bezkręgowców, przepysznie ubarwionych.

 Jeziora i stawy

Jezioro to zbiornik masy wodnej stagnującej, wykazujący kompletną strefowość pionową, kształtującą się pod wpływem czynników klimatycznych i ekologicznych. Wyróżniamy w jeziorach główne strefy zamieszkane przez odrębne grupy organizmów :

GŁÓWNE STREFY ŻYCIA

=>     Strefa brzegowa (wybrzeże ; pobrzeże ; litoral)

=>     Strefa toni wodnej (pelagial)

=>     Strefa głębinowa (profundal)

Staw natomiast jest bardzo podobnym zbiornikiem do jeziora. Różnią się one tylko kilkoma szczegółami:

=>     głębokość nie przekracza kilku m (jak strefa przybrzeżna jeziora)

=>     światło dociera do dna zbiornika, dzięki czemu rośliny zakorzenione mogą żyć na całym obszarze zbiornika.

=>     znaczne amplitudy temperatur sezonowych i dobowych, ponieważ nie występuje stratyfikacja temperatur.

=>     zawartość soli mineralnych większa niż w jeziorach, ale waha się znacznie w ciągu roku - np. wiosną topniejący śnieg i lód powoduje rozcieńczenie wody , a latem odparowująca woda powoduje zwiększenie stężenia soli.

• =>      duża zawartość tlenu mimo, że w wyniku letnich zakwitówpowstają ubytki tlenu to na skutek cyrkulacji wody wywołanej wiatrem i ruchami konwekcyjnymi sytuacja szybko się poprawia. Występuje więc duże zróżnicowanie zależne od pory roku - inne bowiem zauważamy cechy stawu latem, a inne zimą, kiedy to jest mniej roślinności spowodowane między innymi temperaturą i ilością docierającego światła.

 

Tereny podmokłe

Termin "Tereny podmokłe" jest określeniem środowisk położonych na pograniczu lądu i wody. Są to więc estuaria, równiny zalewowe, bagna, torfowiska i lasy namorzynowe. 

Tereny te są niezwykle produktywne ponieważ to one są źródłem pozyskiwania wielu ryb, oferują soczystą roślinność dla wypasu stad zwierząt hodowlanych, to one są wreszcie miejscem, gdzie występuje wiele gatunków różnorodnych organizmów. Egzystencja zwierząt zależy od stopnia produkcji pierwotnej, która dostarcza "podstawowej energii" wszystkim łańcuchom pokarmowym. Estuaria są ponad 15 razy bardziej produktywne niż inne ekosystemy otwartego morza, a lasy namorzynowe nawet 20 razy. Tereny podmokłe pokrywają ok. 6% powierzchni lądu na Ziemi i występują nieomal wszędzie, od tundry po obszary tropikalne.

Moczary, brzegi wodne, jeziora, delty rzeczne. Niektóre z nich bardzo bogate w faunę i florę. Woda słodka i słona, wyspy piasku i mułu, brzegi obrośnięte trzciną, podmokłe lasy są miejscem bytowania wielu gatunków płazów, ryb, ptaków i niezliczonych gatunków bezkręgowców. Wielkie moczary Północnej Ameryki są położone wzdłuż brzegu Oceanu Atlantyckiego. Znajduje się tam jeden z wielu parków narodowych, chroniący tysiące białych czapli, białych warzech, aligatorów i żółwi błotnych.

Hydrosfera to wodna powłoka Ziemi.


Zasoby wodne hydrosfery to: wszechocean,wody podziemne, jeziora, bagna, rzeki, lodowce i lądolody, wilgoć glebowa oraz woda w atmosferze.


Wszechocean zawiera około 97,0% ogólnych zasobów wodnych na Ziemi. wody uwięzione w lodowcach i lądolodach zajmują ponad 2,0%, a tylko 1,0% zasobów wodnych przypada na wody powierzchniowe na lądach, podziemne oraz wody w biosferze i atmosferze. Wody hydrosfery są w ciągłym ruchu, zwanym obiegiem wody w przyrodzie. Pewna ilość wody krąży stale między atmosferą, hydrosferą i litosferą, przenosząc się z jednego środowiska do drugiego, dzięki czemu wszystkie wody Ziemi stanowią jedność. Badaniem hydrosfery zajmuje się hydrografia i oceanografia.


Schemat krążenia wody w przyrodzie.


Krążenie wody w przyrodzie jest cyklem zamkniętym. Motorem, który wprawia w ruch ten potężny obiekt wody w przyrodzie, jest energia słoneczna i siłą grawitacji. Głównymi elementami obiegu wody w przyrodzie są:
- opady atmosferyczne
- odpływ wód
- parowanie


Ilość wody krążącej w przyrodzie nie ulega zmianie - istniej równowaga pomiędzy ilością wody, która paruje a ilością wody opadowej. Straty równoważone są przez zyski, a ich zestawienie nazywamy bilansem wodnym. Ilość wody przybywającej i ubywającej na różnych obszarach kuli ziemskiej jest różna i uwarunkowana przede wszystkim klimatem. Bilans dodatni jest wtedy, gdy więcej wody przybywa niż ubywa. Bilans ujemny jest wówczas, gdy więcej wody ubywa niż przybywa.


Wszechocean


Badaniem wszechoceanu zajmuje się oceanografia. Wszechocean zajmuje 365 mln km² powierzchni, co stanowi 71% powierzchni globu ziemskiego. Największe głębokości występują w rowach oceanicznych najmniejsze na obszarach szelfów przybrzeżnych. Granice między oceanami są umowne. Oceany nie tworzą oddzielnych basenów, lecz są częściami wszechoceanu.
Morza - to części oceanów przylegające do kontynentów, całkowicie lub częściowo otoczone lądami, podlegające dużym wpływom - zwłaszcza klimatycznym - mas lądowych. Biorąc pod uwagę położenie i sposób połączenia z wszechoceanem, dzielimy je na:


morza otwarte - połączone z oceanem bardzo szeroko.
morza przybrzeżne - oddzielone od oceanu łańcuchami wysp lub półwyspami.
morza międzywyspowe - leżące między wyspami.
morze śródziemne:
międzykontynentalne - leżące między kontynentami
wewnątrzkontynentalne - obramowane brzegami jednego kontynentu


Zasolenie


W skład wody morskiej wchodzą wszystkie pierwiastki w różnym stężeniu. Dzieje się tak dlatego, że dno oceanów ma stały kontakt z litosferą ziemską, z kontynentu dopływają związki chemiczne wypłukiwane przez rzeki świata. Najwięcej jest chlorku sodu, który nadaje wodzie morskiej charakterystyczny słony smak. W znacznych ilościach występuje też chlorek magnezu oraz siarczany: siarczan magnezu, wapnia i potasu. Inne pierwiastki występują w ilościach śladowych.
Poziomy rozkład zasolenia
Zasolenie wody morskiej jest różne,zależy od:temperatury, intensywności parowania,opadów i dopływu słodkich wód z rzek. W strefach zwrotnikowych zasolenie osiąga wartość do 38%, malejąc ku biegunom do około 25%. Bardzo wysokie zasolenie w strefach podzwrotnikowych związane jest z silnym parowaniem i małymi opadami atmosferycznymi. Morza śródziemne tej strefy mają zasolenie dochodzące do 46%,czego przykładem jest Morze Czerwone. W strefie okołorównikowej zasolenie wynosi średnio 34% - jest to związane z deszczami zenitalnymi i wysładzającym wpływem potężnych rzek. W strefach umiarkowanych na zasolenie wód mają wpływ rzeki, które wysładzają wodę morską, oraz nierównomiernie rozmieszczone w ciągu roku opady atmosferyczne. Średnie zasolenie Morza Bałtyckiego wynosi około 7-8%, a Morza Czarnego około 17%. W strefach okołobiegunowych zasolenie jest mniejsze, wskutek odsalania się wody powierzchniowej związanego z jej zamarzaniem i topnieniem.


Pionowy rozkład zasolenia


Wykazuje nieznaczne zmiany.Do głębokości około 400m różnica zasolenia uwarunkowana jest szerokością geograficzną i intensywnością parowania. Poniżej tej głębokości zmiany są minimalne i zasolenie waha się w granicach 34-35% we wszystkich szerokościach geograficznych.
Temperatura
Temperatura wód strefy gorącej i stref zimnych zmienia się w ciągu roku zaledwie o klika stopni, a wód strefy umiarkowanej o kilkanaście stopni. Woda ogrzewa się znacznie wolniej niż ląd, lecz znacznie wolniej traci ciepło. Rozkład temperatury wód oceanicznych należy rozpatrywać w układzie poziomym i pionowym.


Poziomy rozkład temperatury


Związany jest przede wszystkim z szerokością geograficzną. Temperatura powierzchniowych wód oceanicznych waha się od -2^oC w okolicach polarnych do +28<sup>oC w obszarach równikowych. Średnia roczna temperatura wód powierzchniowych oceanów wynosi +17,4oC. Najwyższe wartości temperatury wody występują w Morzu Czerwonym i Zatoce Perskiej +36oC. Rozkład temperatury powierzchniowych wód wszechoceanu zakłócany jest między innymi prądami morskimi. Zimne prądy płynące z obszarów okołobiegunowych w kierunku równika powodują spadek temperatury wód, natomiast ciepłe prądy płynące z rejonów równikowych ku biegunom powodują jej wzrost.
Pionowy rozkład temperatur
W niewielkim stopniu zależy od szerokości geograficznej. Wyróżnia się trzy warstwy, są to:
Warstwa powierzchniowa-w największym stopniu zależy od szerokości geograficznej; sięga do głębokości 400 m i temperatura jej zależy od wpływów zewnętrznych.


Warstwa przejściowa - sięga do głębokości 400-1200 m, występuje tu spadek temperatury do +5oC
Warstwa głębinowa - charakteryzuje się stałą temperaturą ok. +1oC.
Barwa wody morskiej
Zmienia się wraz z oświetleniem: od szafirowej do brunatnej i szarej. Oświetlenie kuli ziemskiej zmienia się wraz z odległością od równika. Barwa wody morskiej bardziej nasłonecznionych obszarów niskich szerokości geograficznych naszej planety zmienia się od niebieskiej poprzez niebiesko-zieloną i zieloną do brunatnej i szarej w wysokich szerokościach geograficznych. Barwa wód tych samych szerokości geograficznych może być różna, w zależności od tego czy są to wody przybrzeżne, czy wody otwartego oceanu. Wody przybrzeżne są prawie zawsze zielonkawe, ponieważ zawierają więcej materii organicznej i zawiesin mineralnych niż wody otwartego oceanu, których dominującą jest barwa niebieska.
Ruchy wody morskiej
Powierzchnia mórz i oceanów rzadko bywa spokojna. Wody morskie, szczególnie w warstwie powierzchniowej, znajdują się w ciągłym ruchu. Przyczyną ruchu wód morskich i oceanicznych są wiatry oraz siłą przyciągania Księżyca i Słońca.
Znane są trzy główne rodzaje ruchów wody morskiej:


-falowanie (wiatrowe, sejsmiczne)
-pływy (przypływy, odpływy)
-prądy morskie (ciepłe, zimne , obojętne)
Falowanie wód wywołują przede wszystkim wiatry i ruchy sejsmiczne.Fale wiatrowe wywoływane są przez wiatr. Na otwartym oceanie fale nie są zbyt wysokie, przeciętnie osiągają wysokość 6 m, natomiast w czasie sztormu do-chodzą do 20 m.
Fale sejsmiczne - zwane tsunami - to ogromne pojedyncze kilkunasto lub kilkudziesięciometrowej wysokości fale wywołane trzęsieniami ziemi lub wybuchami podwodnych wulkanów. Fala tsunami jest prawie niewidoczna na otwartym oceanie, ma około 50 cm wysokości ale spiętrza się i osiąga duże wysokości w strefie brzegowej. Szybkość fali tsunami dochodzi do 800km/godz. ten rodzaj fali zanika bardzo wolno, wielokrotnie przebiega wszechocean i po trzęsieniu ziemi bywa odczuwalny jeszcze przez kilka dni.
Pływy to regularnie powtarzające się podnoszenie i opadanie poziomu wody morskiej. Wywołują je siły grawitacyjne Księżyca, a w mniejszym stopnie także Słońca, działające na naszą planetę. Wpływy wiążą się również z ruchem obrotowym ziemi i jej grawitacją. Powierzchnia wód podnosi się po stronie zwróconej do Księżyca, a także po przeciwnej stronie kuli ziemskiej w miejscach tych następuje przypływ. Naprzeciwległych do przypływów miejscach ziemi w tym samym czasie obniżenie się poziomu wód, czyli odpływ. Pływy mórz występują rytmicznie w regularnych odstępach czasu, co 12 godz i 27 min.


Prądy morskie - są to "potężne rzeki" bez dna i brzegów, płynące w powierzchniowych strefach wód oceanów na znaczne odległości. Rozmiary tych "płynących rzek" bywają różne. Najpotężniejszym prądem morskim jest Dyf Wiatrów Zachodnich o szerokości około 1000 km . Średnia głębokość prądów waha się od 200 do 600 m. Największa notowana prędkość wynosi około 10 km/godz. Najszybciej poruszającym się prądem jest Prąd Florydzki.


Prądy morskie powstają na skutek:
-stałych wiatrów, głównie pasatów
-różnic gęstości wody związanych z różnicą temperatury i zasolenia.
Na kierunek prądów morskich oddziałuje siła Coriolisa.Pod jej wpływem prądy morskie na półkuli północnej odchylają się w prawo, a na półkuli południowej w lewo.


Rzeki


Potamologia jest nauką o rzekach. Wody pochodzące z opadów atmosferycznych, topniejących lodowców, spływające w dół pod wpływem ciężkości - noszą nazwę cieków. Cieki łączyć się ze sobą w strugi, potoki i strumienie, tworzą rzeki. Rzeki łączące się ze sobą i kończące się wspólnym ujściem do zbiornika wodnego noszą nazwę systemu rzecznego. System rzeczny tworzy więc rzeka główna wraz z dopływami. Rzeka główna uchodzi bezpośrednio do morza lub innego zbiornika wodnego, nie będąc dopływem żadnej innej rzeki. W zależności od głębokości zbiornika wodnego i amplitudy pływów wody powstaje ujście rzeczne, zwane deltą. Obszar na którym znajduje się system rzeczny, nazywamy dorzeczem. Zlewiska to obszar, z którego w ody wielu systemów rzecznych spływają do jednego zbiornika wodnego. Na kuli ziemskiej występują również tzw. obszary bezodpływowe, czyli tereny, z których rzeki nie spływają do mórz lub oceanów, lecz zanikają po drodze. Ustrój rzeki określa się na podstawie wieloletnich obserwacji rodzaju i przebiegu zasilania. Na ustrój rzeczny ma również wpływ budowa geologiczna ukształtowanie powierzchni i szata roślinna okolicznych terenów.
Klasyfikacje ustrojów rzecznych


1. Ustrój deszczowy - wahania stanu wód zależą od rozkładu opadów w ciągu roku
- ustrój deszczowy oceaniczny - obfite, równomierne opady przez cały rok powodują równomierne, stałe zasilanie średnich wahania stanu wód są niewielkie
- ustrój deszczowy monsunowy - bardzo duże wahania stanu wód: maksymalne przypadają na porę monsunu letniego, minimalne związane są z monsunem zimowym.


- Ustrój deszczowy międzyzwrotnikowy - duże wahania stanu wód; wysokie stany wód występują w porze deszczów zenitalnych, susza letnia powoduje wysychanie rzek; wiele z nich to rzeki okresowe
- Ustrój deszczowy równikowy - równomierne, bardzo obfite opady przez cały rok powodują równomierne zasilanie i wysokie stany wód; najwyższe stany wód związane są z deszczami zenitalnymi.
2.Ustrój lodowcowy- wahania stanów wód związane są z topnieniem lodowców w porze letniej.
3. ustrój śnieżny - wysokie stany wód występują w okresie topnienia śniegu wiosną, niskie jesienią.
4. Ustrój złożony wahania stanu wód są następstwem różnych sposobów zasilania
Wody podziemne


Wielkość zasobów wód podziemnych szacowana jest od 24 do 60 mln km3.Wody znajdujące się pod powierzchnią ziemi mogą powstawać na cztery sposoby:
- wody infiltracyjne-zdecydowana większość wód podziemnych to wody opadowe lub roztopowe,które wsiąkły w powierzchnię ziemi;
- wody kondensacyjne-wody które powstały w wyniku skraplania się pary wodnej na powierzchni lub w gruncie;
- wody juwenilne-powstają na obszarach wulkanicznych jako efekt krzepnięcia magmy;
- wody reliktowe-to wody z dawnych epok geologicznych uwięzione w skałach na dużych głębokościach.


Nauka dotycząca wód podziemnych to hydrogeologia.
Wsiąkająca woda opadowa napotyka na swojej drodze warstwę nieprzepószczalną,ponad którą się gromadzi.Wszystkie szczeliny i pory skalne wypełnione są wodą.jest to strefa saturacji lub nawodnienia.Górną granicą strefy saturacji jest zwierciadło wody gruntowej.Między powierzchnią ziemi a zwierciadłem wody gruntowej znajduje się strefa aeracji lub napowietrzenia.W strefie tej, w szczelinach i porach skalnych,oprócz wody znajduje się powietrze atmosferyczne. Warstwa skalna w której znajduje się woda podziemna nosi nazwę warstwy wodonośnej.


W strefie napowietrzenia możemy wyróżnić następujące rodzaje wód podziemnych:
- woda glebowa-znajdująca się w glebie.
- woda wsiąkająca-przemieszczająca się pod wpływem siły przyciągania ziemskiego od powierzchni ziemi do zwierciadła wód gruntowych.
- woda zaskórna -gromadząca się w strefie napowietrzenia nad warstwą skał nieprzepószczalnych. Na ogół występóje płytko pod powierzchnią ziemi. Jej temperatura zmienia się w zależności od temperatury powietrza.
- woda kapilarna-woda podsiąkająca ,wznosząca się do góry w bardzo cienkich szczelinach skalnych. Występóje nad zwierciadłem wody gruntowej i zaskórnej.


W strefie nawodnienia wyróżniamy dwa rodzaje wód:
- woda gruntowa-gromadzi się nad warstwą nieprzepuszczalna. Aktywnie uczestniczy w krążeniu wód. Jej temperatura na ogół jest równa średniej rocznej temperaturze powietrza na danym obszarze. Temperatura ta jest stała i nie ulega sezonowym zmianom.


-woda głębinowa-znajduje się na dużych głębokościach, najczęściej pod powierzchnią warstw nieprzepószczalnych. Stanowi około 93% wszystkich wód podziemnych.


Jeziora


Jeziora zajmują około 18% powierzchni kontynentów. Zasoby wodne jezior to 180 tys.km3. Dział hydrologii dotyczący jezior to limnologia.
Jezioro to woda wypełniająca naturalne obniżenie teranu, zatrzymana w swym spływie do morza. Wody jeziora nie podlegają wymianie z wodą morską. Jeziora zasilane są przez rzeki, wody podziemne i opadowe. Jezioro z którego nie wypływa żadna rzeka to jezioro bezodpływowe. W przypadku odprowadzania nadmiaru wód przez rzekę lub rzeki mamy doczynienia z jeziorem przepływowym.Około 55% jezior to jeziora słodkowodne, pozostała część to słone. Występują one w klimatatach suchych,są one najczęściej jeziorami bezodpływowymi. Jeziora mogą być stałe lub okresowe. Okresowe wysychają całkowicie lub częściowo.</sup>

Prądy morskie są to jakby ogromne słone rzeki, o szerokości od kilku do kilkunastu kilometrów, płynące w powierzchniowych wodach mórz i oceanów.



Powstają one dzięki występowaniu stałych wiatrów oraz wirowemu ruchowi Ziemi. Kierunek nadaje im siła Coriolisa i rozmieszczenie lądów.



Prądy morskie dzielimy na:

- ciepłe - czyli takie w których temperatura wody jest wyższa od temperatury wód otaczających

- zimne - czyli takie w których temperatura wody jest niższa od temperatury wód otaczających



Prądy przyczyniają się do wymiany wód pomiędzy wysokimi, a niskimi szerokościami geograficznymi oraz wpływają na klimat wybrzeży.



PRADY PÓŁKULI PÓŁNOCNEJ.

Znajdują się na niskich szerokościach geograficznych.

Atlantyk: prądy ciepłe - Północnorównikowy, zatokowy, Północnoatlantycki

prądy zimne - Kanaryjski, Labradorski

Pacyfik: prądy ciepłe - Północnorównikowy, Kuro-siwo, Północnopacyficzny

Prądy zimne - Kalifornijski, Oja-siwo



PRĄDY PÓŁKULI POŁUDNIOWEJ.

W wyższych szerokościach geograficznych występuje zimny prąd Dryft Wiatrów Zachodnich, który na skutek braku barier kontynentów opływa cała Ziemię. Od niego odgałęziają się zimne prądy : Peruwiański, Benguelski, Zachodnioaustralijski. Prądy te zasilają wody Prądu Południoworównikowego, który u wschodnich wybrzeży kontynentów skręca na południe jako prąd ciepły:

Brazylijski, mozambicki, Wschodnioaustralijski.



Między prądami równikowymi na półkuli północnej i południowej rozwinął się Prąd Równikowy Wsteczny, o kierunku zachód-wschód. Uzupełnia on ubytek wody wywołany przez prądy równikowe.

Temat: Oceany

Oceany są największymi zbiornikami wodnymi na kuli ziemskiej . Ich łączne zasoby wodne szacowane są na 97,2 % całych zasobów wodnych . Pozostałe 2,8% to wody lądowe , lodowcowe , wody atmosferyczne , wody podziemne i biosfery . Wraz z oceanami zajmują 71% całkowitej powierzchni Ziemi.

Największym z oceanów jest Spokojny , który zajmuje 178,7mln km 2 - rozciąga się od zachodnich wybrzeży Ameryk po wschodnie krańce Azji , Australii i Oceanii . Kolejnym pod względem wielkości jest Ocean Atlantycki , który zajmuje 121,1 mln km 2 (liczone wraz Morzem Arktycznym) - od zachodu oblewa wybrzeża Europy i Afryki , a od wschodu wybrzeża obu Ameryk . "Najmniejszym" oceanem jest Indyjski , którego powierzchnię szacuje się na 76 mln km 2 . Położony jest między Afryką , Azją i Australią .

Formy powierzchni występujące na dnie oceanicznym podobnie , jak ukształtowanie powierzchni lasów , są bardzo różnorodne . Przedłużeniem lądu poniżej linii brzegowej jest - szelf zatopiona przez morze do głębokości około 200 m przybrzeżna część kontynentu . Granicę szelfu wyznacza gwałtowny wzrost głębokości - w tym miejscu zaczyna się stok kontynentalny . Jest to właściwa granica zasięgu poszczególnych kontynentów . Na stromych powierzchniach stoków kontynentalnych występują głębokie wcięcia nazywane podwodnymi kanionami . Przypuszcza się , że powstały one na skutek żłobienia stoku kontynentalnego przez osady lądowe naniesiona przez rzeki . Dlatego kaniony podwodne znajdują się w sąsiedztwie ujść wielkich rzek świata (np. Amazonka, Jordan) i są ich przedłużeniem . Poniżej stoków kontynentalnych znajdują się baseny oceaniczne . Zajmują one około 70% powierzchni dna oceanu . Głębie oceaniczne są podzielone od siebie grzbietami oceanicznymi . W dnie oceanu można także znależć samotne góry.

Potężnym i stałym zjawiskiem występującym na oceanach są prądy morskie . W znacznej mierze zawdzięczają one swe powstanie stałym wiatrom o określonym kierunku , zwłaszcza pasatom i wiatrom zachodnim . W rezultacie tworzą się charakterystyczne kręgi cyrkulacji wody oceanicznej. Przedstawię to na przykładzie Oceanu Atlantyckiego .

Pasaty północno-wschodnie i południowo-wschodnie poruszają powierzchniową warstwę oceanu przekazując energię wiatru cząsteczkom wody . Ruch ten z czasem udziela się głębszym warstwom . Wskutek tego olbrzymie masy wody jako Prąd Południowo równikowy i prąd Północno równikowy podążają na zachód . Między nimi , jako następstwo różnicy poziomu wód między zachodnią i wschodnią częścią oceanu wytwarza się Równikowy Prąd Wsteczny . Po zachodniej stronie oceanu prądy równikowe napotykają na przeszkodę w postaci lądów. Ocierają się o nie skręcają na półkuli północnej - w kierunku północnym, a na południowej - w kierunku południowym (część wód Prądu Południorównikowego na Atlantyku skręca na północny zachód łącząć się z wodami Prądu Południoworównikowego) . Ponieważ ich wody są cieplejsze od otaczających je wód oceanicznych , nazywamy je prądami ciepłymi . Do prądów tych należą Prąd Zatokowy (Gofsztorm) i Prąd Brazylijski .

Prądy ciepłe , dopłynąwszy do 40 N i S dostają się w zasięg przeważających wiatrów zachodnich . Na półkuli południowej łączą się one z wodami zimnego prądu , zwanego Dryfem Wiatrów Zachodnich , opływającego wszechocean z zachodu na wschód . Na półkuli północnej wiatry wiatry zachodnie przesuwają nagrzane wody ku wschodowi . Część wód Prądu Zatokowego pod nazwą Prądu Północnoatlantyckiego i Prądu Norweskiego dociera do Europy ogrzewając jej północno-zachodnie wybrzeże .

Prądy równikowe odciągają masy wód od zachodnich wybrzeży kontynentów . Na to miejsce napływają zimne w stosunku do otoczenia wody z szerokości umiarkowanych . We wschodniej części oceanu , w strefie podzwrotnikowej i zwrotnikowej ukształtowały się więc zimne prądy morski : Benguelski i Kanaryjski .

Występujące w okolicach podbiegunowych wiatry północno-wschodnie na półkuli północnej i południowo-wschodnie na półkuli południowej spowodowały powstanie zimnych prądów : Labradorskiego , Oja-siwo i Dryfu Wiatrów Zachodnich .

Oprócz prądów powierzchniowych w oceanach występują prądy głębinowe . Oziębiona w strefie podbiegunowej woda opada w kierunku dna i powoli przesuwa się w stronę równika . U wschodnich wybrzeży oceanów wznosi się ona ku górze , na miejsce ciepłych wód odpływających ku szerokościom umiarkowanym .

Wpływ prądów morskich na klimat jest ogromny . Spowodowane jest to tym iż prądy morskie w krótkim odstępie czasowym potrafią nanieść o kilkaset mln m 3 wody niż największe rzeki na świecie . Stąd też w wielkim stopniu oddziałują one na klimat obmywanych przez nie wybrzeży . W strefie zwrotnikowej zachodnie wybrzeża kontynentów są stosunkowo chłodne i bardzo suche , wybrzeża wschodnie - są ciepłe i wilgotne . W strefie umiarkowanej - odwrotnie wybrzeża zachodnie są stosunkowo ciepłe i wilgotne , a wschodnie chłodniejsze i bardziej suche.

1. Podane warstwy uporządkuj, zaczynając od powierzchni Ziemi:

1. mezosfera

2. stratosfera

3. termosfera

4. troposfera

5. egzosfera

2. Przyporządkuj: zawartość gazu i jego udział w % w powietrzu atmosferycznym:

a. argon i inne	A. 21%
b. azot	B. 1%
c. tlen	C. 78%

3. Uzupełnij rysunek tak, aby:

1. przedstawiał ośrodek niżu barycznego

2. przedstawiał ośrodek wyżu barycznego

4. Izobary to linie łączące punkty o:

1. jednakowej temperaturze

2. jednakowym ciśnieniu

3. jednakowej wysokości

4. jednakowej głębokości

5. Wybierz i podkreśl czynniki klimatyczne:

1. ukształtowanie terenu

2. prądy morskie

3. ciśnienie atmosferyczne

4. temperatura powietrza

5. szerokość geograficzna

6. zachmurzenie

6. Od czego zależą pływy (przypływy i odpływy)?

1. wiatru

2. temperatury powietrza

3. przyciągania Księżyca i Słońca

4. ukształtowania terenu

7. Prądy morskie to:

1. strumienie wody w korycie

2. "oceaniczne rzeki" bez dna i brzegów

3. najgłębsze miejsca w morzu

8. Temperatura powietrza wzrasta w stratosferze od -55°C do 0°C. Jest to spowodowane:

1. wzrostem wysokości

2. reakcjami chemicznymi

3. spadkiem wysokości

9. W której warstwie atmosfery występują zorze polarne?

1. troposferze

2. stratosferze

3. mezosferze

4. termosferze

10. Nauka o pogodzie to:

1. metrologia

2. klimatologia

3. meteorologia

4. hydrologia

11. Powietrze atmosferyczne wywiera na powierzchnię Ziemi nacisk, zwany:

1. ciśnieniem

2. wyżem

3. niżem

12. Stan atmosfery w danym miejscu i czasie to:

1. klimat

2. pogoda

3. stratosfera

13. Na mapie konturowej świata zaznacz prądy morskie:

1. Oja-siwo

2. Kanaryjski

3. Benguelski

4. Mozambicki

Wydrukuj mapkę

14. Podane prądy morskie podziel na:

1. ciepłe

2. zimne

1. Peruwiański

2. Brazylijski

3. Golfsztrom

4. Labradorski

15. Podaj zmienne składniki powietrza atmosferycznego:

1. .....................................................

2. .....................................................

3. .....................................................

16. Skreśl (w nawiasie) wyraz błędny.
Im wyższa temperatura powietrza, tym (mniej, więcej) pary wodnej może ono zawierać.

17. Podany opis dotyczy powstania -- niżu czy wyżu barycznego?
Rozgrzane powietrze rozszerza się, staje lżejsze, unosi się i górą odpływa na boki.
W ten sposób nad miejscami silnie się nagrzewającymi powstaje ..................................

18. Fale powstałe pod wpływem wybuchu podmorskich wulkanów i trzęsień ziemi to:

1. kipiel

2. tsunami

3. tornada

19. Powstanie mierzei jest związane z:

1. wiatrem

2. ukształtowaniem terenu

3. prądami morskimi

20. W większości miejsc na wybrzeżu morskim przypływ pojawia się w przybliżeniu co:

1. 6 godzin

2. 24 godziny

3. 12 godzin

21. Uzupełnij zdanie:
Najbardziej słone morze świata to ..................................,
gdzie zasolenie wynosi (38-42 promile).

22. Wymień co najmniej trzy przykłady "owoców morza", będących przysmakiem w wielu krajach świata.

1. ...................................................................

2. ...................................................................

3. ...................................................................

23. Kanał Kiloński, długi na około .......... km, ułatwia żeglugę między morzami ................................ i ...............................

24. Zasolenie Bałtyku wynosi średnio:

1. 10 promili

2. 20 promili

3. 35 promili

25. Temperatura wody na głębokości 1500-4000 m wynosi:

1. ok. 10°C

2. ok. 0°C

3. ok. 4°C

26. Statki służące do przewozu ropy naftowej to:

1. zbiornikowce

2. masowce

3. drobnicowce

27. Strefa ekonomiczna sięga do:

1. 300 mil morskich od wybrzeża

2. 200 mil morskich od wybrzeża

3. 100 mil morskich od wybrzeża

28. Do podanych opisów dopasuj nazwę typu klimatu.

1. Wysoka wilgotność względna i bezwzględna, wysoka temperatura, wysokie opady, brak wyraźnie zaznaczonej pory bezdeszczowej, występuje na terenie np. Kotliny Kongo.
   ............................................................................

2. Wyraźnie zaznaczone ciepłe (lato) i chłodne (zima) pory roku, duża roczna amplituda temperatury, występuje gł. między 40° a 60° N i 35°a 55°S, opady całoroczne, ale przewaga latem.
   ............................................................................

3. Opady skąpe, średnia temperatura powietrza w najcieplejszym miesiącu około lub poniżej 0°C.
   ............................................................................

BANK OPISÓW: strefa klimatów polarny (arktyczny lub antarktyczny), klimat równikowy wilgotny, klimatów umiarkowany kontynentalny.

29. Który z podanych prądów morskich nie spełnia kryterium przyporządkowania? Jak myślisz dlaczego?

1. Kanaryjski

2. Labradorski

3. Madagaskarski

4. Oja-siwo

5. Północnoatlantycki

30.* Nasilenie fali pływów, tzw. pływy syzygijne, następuje w czasie:

1. nowiu Księżyca

2. I kwadry Księżyca

3. pełni Księżyca

4. III kwadry Księżyca

Gospodarcze wykorzystanie oceanów (fragment)

Podczas lekcji proponuję uzupełnić tabelę, opierając się na własnych wiadomościach lub na tekście podręcznika (s. 89-91). Zasoby mórz i oceanów Wykorzystanie gąbki   koral szlachetny   małże   ośmiornice i kalmary   walenie   młode delfiny   wodorosty   żółw szylkretowy   inne   Można również kilka dni przed lekcją poprosić uczniów o przygotowanie potraw z wykorzystaniem owoców morza (z podaniem przepisu). Najsmaczniejsze potrawy zostaną nagrodzone.

Gospodarcze znaczenie oceanów i mórz.

Scenariusz lekcji geografii w gimnazjum Opracowany na kursie "Aktywne metody nauczania geografii" pod kierunkiem doradcy metodycznego mgr Małgorzaty Gajewskiej W oparciu o podręczniki i zeszyty ćwiczeń do geografii Wydawnictw Szkolnych i Pedagogicznych S.A. Barbara Kolar, nauczycielka geografii, Gimnazjum nr 17 w Lublinie

Cele lekcji:
Po zakończeniu lekcji uczeń potrafi:

• wymienić nazwy oceanów,

• wskazać oceany na mapie,

• przyporządkować nazwy mórz do oceanów,

• zlokalizować na mapie morza,

• podać przykłady gospodarczego wykorzystania wybranych mórz świata,

• wskazać korzyści i zagrożenia wynikające z wzajemnego oddziaływania oceanów i ludzi,

• posługiwać się rożnymi źródłami informacji.

Formy i metody pracy:

• analiza SWOT,

• praca w grupach, praca indywidualna,

• praca z podręcznikiem, atlasem oraz różnymi źródłami informacji.

Środki dydaktyczne i materiały pomocnicze:

• atlasy ˇ podręcznik F. Plit, Geografia świata w klasie I gimnazjum

• książki z biblioteki np. S.i K. Szymborscy, Wszechświat, PW Wiedza Powszechna, Warszawa 1985 lub H. V. Thurman, Zarys oceonologii, Wyd. Morskie, Gdańsk 1982.

• czasopisma "Poznaj Świat" , "Eko-Świat"

• Odbite na ksero materiały

• Foliogramy

Przebieg lekcji:

1. Wstęp

1. Podanie tematu i celów lekcji.

2. Rozdanie materiałów do pracy.

2. Rozwinięcie

1. Przypomnienie wiadomości z ostatnich lekcji.

1. wyświetlenie na foliogramie liczb:
   Czego dotyczą następujące liczby?
   510 mln km²
   369 mln km²
   141 mln km²

2. Wyświetlenie na foliogramie diagramu kołowego ilustrującego powierzchnię lądów i wód na Ziemi.
   Uczniowie wyciągają wnioski dotyczące obszarów wodnych i lądowych na Ziemi.

3. wyświetlenie na foliogramie liczb:
   Jakie proporcje odpowiadają lądom, a jakie oceanom?
   7 : 3 - stosunek powierzchni
   9 : 1 - biomasa
   Uczniowie wyciągają wnioski.

2. Zlokalizujcie na mapie i wpiszcie do tabeli następujące nazwy mórz i zatok: Morze Ochockie, Morze Sargassowe, Morze Czerwone, Morze Japońskie, Morze Śródziemne, Morze Koralowe, Morze Bałtyckie, Morze Północne, Zatoka Perska, Zatoka Gwinejska.

OCEAN SPOKOJNY		OCEAN ATLANTYCKI		OCEAN INDYJSKI
Nazwa morza	Gospodarcze wykorzystanie	Nazwa morza	Gospodarcze wykorzystanie	Nazwa morza	Gospodarcze wykorzystanie

4. Odszukajcie w podręczniku str. 89-95 i innych źródłach informacji przykłady gospodarczego wykorzystania mórz. Wpiszcie te przykłady do tabeli.

5. Odczytanie tabeli i prezentacja wyników pracy.

6. Wnioski. Uczniowie podają dziedziny gospodarki, gdzie mogą być wykorzystane oceany. Zapisanie ich na tablicy.

7. Podzielenie klasy na dwie grupy. Wyjaśnienie metody SWOT.

8. Uczniowie przeprowadzają analizę.
   I grupa
   Podaj korzystne "+" i niekorzystne "-" oddziaływanie oceanów na ludzi i gospodarkę.
   
   II grupa
   Podaj korzystne "+" i niekorzystne "-" oddziaływanie ludzi na oceany.

2. Podsumowanie

1. Prezentacja wyników analizy. Grupa I ocenia oddziaływanie oceanów na ludzi, grupa II ocenia oddziaływanie ludzi na oceany pod kątem korzyści i zagrożeń.

2. Krótka dyskusja na temat: Jakie działania muszą podjąć ludzie, żeby nie zniszczyć środowiska wodnego na Ziemi?

Przykład analizy SWOT, którą mogą przeprowadzić uczniowie

I grupa OCEANY LUDZIOM "+" "-" ryby góry lodowe skorupiaki niebezpieczne zwierzęta (rekiny) surowce mineralne sztormy energia   perły   koralowce   Szanse Zagrożenia rozwój rybołówstwa zniszczenie miejscowości nadmorskich rozwój energetyki zderzenia statków z górami lodowymi więcej żywności   transport   turystyka   rozwój sportów wodnych   II grupa LUDZIE OCEANOM "+" "-" ratowanie zwierząt przez strażników ochrony przyrody zanieczyszczenia wód zabijanie zwierząt morskich wycieki ropy naftowej Szanse Zagrożenia ochrona wielu gatunków roślin i zwierząt przed zagładą zagrożenie życia biologicznego wyginięcie wielu gatunków roślin i zwierząt powstanie pustyń głębinowych

---