480 lat - ORDUNKU GORNEGO (źródła do historii Tarnowskich Gór - cz. 2)

480 lat temu, w środę po Świętym Marcinie, co w roku 1528 przypadło na 18 listopada - górmistrz, poborca, burmistrz, rajcy i wójt, pisarze i urzędnicy miejscy i urzędu górniczego podpisali w Opolu spisany dwa dni wcześniej Ordunek Gorny. Nadany przez Jana, księcia opolskiego i Jerzego, margrabiego brandenburskiego Ordunek Gorny to zespół 72 artykułów opartych na prawie górniczym Frankonii, Polski ( Statuta Montana Ilcussiensis ) oraz prawie zwyczajowym obowiązującym na ziemi bytomskiej. Ordunek reguluje szybko rozkwitające między Tarnowicami, Lasowicami i Sowicami górnictwo srebra i jest prawem, które ukształtowało rozwój Tarnowskich Gór. Ordunek de iure został nadany dla ziem podległych Janowi Opolskiemu i Jerzemu Brandemburskiemu - to znaczy dla Księstw Opolskiego, Raciborskiego, Karniowskiego i Państwa Bytomskiego. De facto napisany jednak został z myślą o ziemi tarnogórskiej, a w artykule 63 wprost czytamy o: "berckwerch zu Tarnowitz".

Chcielibyśmy przybliżyć historię Tarnowskich Gór poprzez publikację w internecie materiałów źródłowych, które najlepiej i bez przekłamań zaprezentują minione dzieje. Mamy nadzieję, że teksty, ilustracje, mapy i stare zdjęcia wzbudzą zainteresowanie i skłonią do własnych studiów i przemyśleń. Zaczynamy od Ordunku Gornego, który jest jednym z najważniejszych, jeśli nie najważniejszym z tych materiałów.

Ordunek Gorny (niemieckie Bergordnung) został opublikowany i wydany drukiem, ale już w roku 1791, gdy Thomas von Wagner zamieścił go w Corpus iuris metallici, ten oryginalny druk był niezwykle rzadki. Późniejsi historycy, jak Aemil Steinbeck, pisząc Geschichte des Schlesischen Bergbaues w 1857, korzystali już tylko z druku Wagnera lub kopii rękopiśmiennych. Po raz trzeci Ordunek został opublikowany z kopii rękopiśmiennej w Myslowitzer Stadtblatt rocznik 1862, Nr. 1-7, a po raz czwarty przez Konrada Wutke w XX tomie Codex Diplomaticus Silesiae, który ukazał się we Wrocławiu w 1900 roku. Wutke dokonał krytycznego porównania dwóch zachowanych rękopisów z Wyższego Urzędu Górniczego we Wrocławiu (tekst określony jako źródło 1) i Archiwum Państwowego we Wrocławiu (źródło 2). Tekst z Archiwum Państwowego nie posiadał zakończenia, w którym mowa jest że stare prawe i tradycje górnicze, jeśli nie zostało zmienione artykułami Ordunku, nadal obowiązują, a niestosujący się do ustanowionego prawa będą karani. Ponadto oba teksty źródłowe różniły się kilkoma drobnymi szczegółami. Wutke wspomniał o istnieniu skróconej wersji w języku polskim (źródło 3), rękopisu sporządzonego prawdopodobnie na początku XVIII wieku i niemożliwości odnalezienia drukowanego oryginału. W 400 rocznicę wydania Ordunku, w 1928 roku, Józef Piernikarczyk opublikował polską wersje w książce opatrzonej wstępem i zatytułowanej: Pierwsza polska ustawa górnicza czyli "Ordunek Gorny". Historyczny dokument Górnego Śląska z roku 1528. Po raz szósty Ordunek gorny - ustawa górnicza dla Górnego Ślaska z 1528 r. został wydany, opatrzony wstępem i starannie wydany przez Eugeniusza Kobzdeja w 1990 roku.

Niestety oba niemieckojęzyczne źródła wymienione przez Wutkego zaginęły po drugiej wojnie światowej. Na stronie internetowej Urzędu Miejskiego w Tarnowskich Górach udostępniamy dzisiaj fotokopie zachowanego rękopisu w języku polskim (format pdf, 12 Mb). Dokument ten, będący własnością miasta Tarnowskie Góry, znajduje się w depozycie w Archiwum Państwowym w Katowicach pod sygnaturą: sygnatura: 12/1441/0/ 001 1441/1 . By ułatwić korzystanie z dokumentu, zamieszczamy także jego treść w formacie tekstowym (rtf). Jest to tekst oparty na książce Józefa Piernikarczyka z poprawienie najistotniejszych przeinaczeń. Książka Piernikarczyka dostępna jest w całości, razem ze wstępem w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej .

Bardziej dociekliwego czytelnika zachęcamy jednak do skorzystania ze wspomnianego opracowania Eugeniusza Kobzdeja. To skrupulatne wydanie nie zawiera niestety analizy porównawczej z tekstami niemieckojęzycznymi, nad czym sam autor ubolewał. Takie opracowanie dopiero czeka na swojego autora. Dzisiaj możemy jedynie zamieścić fragment z Codex Diplomaticus Silesiae z  Bergordnung für die Fürstenthümer Oppeln, Ratibor und Jägerndorf, die Herrschaft Beuthen i przypominamy, że całość  Codex Diplomaticus Silesiae znajduje się także na stronach Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej .

Zapraszamy także do przeczytania tekstów Zdzisława Jedynaka opublikowanych w Montes Tarnovicensis nr 10 i nr 31-32

---