Portret małżonków Arnolfinich

Obraz ten namalował wybitny przedstawiciel realizmu niderlandzkiego Jan van Eyck w 1434 roku. Van Eyck był człowiekiem wszechstronnie wykształconym, odegrał decydującą rolę w historii malarstwa europejskiego. Już za życia nazywano go „królem malarzy, którego subtelne i doskonałe dzieła nie pogrążą się nigdy w niepamięci”. Jednym z jego najwybitniejszych dzieł portretowych jest „Małżeństwo Arnolfinich”, które znajduje się w National Gallery w Londynie. Dzieło to namalowane jest farbami żywiczno – olejnymi na drewnie. Obraz przedstawia parę małżeńską w momencie składania przysięgi małżeńskiej wobec niewidocznych światków odbitych tylko w wypukłym lustrze na przeciwległej ścianie. Przyjmuje się, że malarz przedstawił kupca z Lukki, Giovaniego Arnolfiniego wraz ze swą małżonką Giovanna Cenami, córką bogatego bankiera. Jest to pierwszy portret ukazujący dwie osoby w całości. Artysta był prawdopodobnie przyjacielem pary i jednym ze światków ceremonii ślubnej, świadczy o tym inskrypcja umieszczona nad lustrem „Johannes de Eyck fuit hic”, co znaczy Johannes de Eyck tu był. W średniowieczu artyści byli przeważnie anonimowi. Dopiero w renesansie zaczęli podpisywać swoje dzieła. Podpis na obrazie świadczy tez, o tym, że Jan van Eyck miał świadomości własnego mistrzostwa i że był z tego dumny. Kompozycja jest pozornie symetryczna i centralna. Jednocześnie jest on pełen spokoju i harmonii. Wzrok widza dąży ku złączonym dłonią małżonków. Van Eyck osiągnął niesamowitą głębie przestrzeni dzięki zbiegającym się liniom ram okiennych, krawędzi podłóg oraz przez nietypowe użycie dwóch źródeł światła – przedostającego się przez okno i drzwi. Warto zwrócić uwagę na tytułowe postacie. Są zwyczajnymi ludźmi, nawet niespecjalnie obdarzeni urodą. A jednak van Eyck odwzorował ich mimikę, czy ubranie z niezwykłą drobiazgowością. Małżonkowie ubrani są w eleganckie, wykończone futrem szaty, co doskonale komponuje się z bogato umeblowaną komnatą. Artysta z precyzją oddał fakturę materiału ozdobnych strojów włoskich mieszczan – aksamitnej szaty mężczyzny, wykończonej futrem i zielonej sukni houpelande kobiety. Pracując nad obrazem artysta używał cienkich pędzli, kawałków materiałów, a nawet opuszków palców tam, gdzie starał się oddać fakturę futrzanych lamówek czy łagodne kontury postaci i przedmiotów. Odciski palców są widoczne na fałdach zielonej, kontrastującej z czerwonym materiałem z tyłu sukni Giovanni. Autor obrazu przedstawił parę w przytulnej komnacie małżeńskiej, oddał starannie jej cały wystrój. Są to spokojne postaci w swym zachowaniu. Nie widać po ich wyglądzie, ani tez po zachowaniu jakieś wielkiej radości. Starając się ukryć swoje uczucia i towarzyszące ich emocje. Z jednakową troską opracowane są tak postaci ludzi, jak i wszystkie przedmioty w pokoju. Tu nie tylko człowiek jest najważniejszy, ale każdy namalowany detal. Za wszystkimi przedmiotami kryje się przesłanie i symbolika. Realizm w obrazie jest przesycony religijną symboliką. Liczne metafory zmuszają widza do poświęcenia temu obrazowi trochę więcej uwagi. Na kandelabrze przy jasnym dniu płonie świeca – symbol Chrystusa i jednocześnie jednym z rekwizytów związanych z wieloma sakramentami , na parapecie okiennym leży jabłko – symbol rajskiej szczęśliwości, wiszący na ścianie różaniec wykonany z bursztynu i lustro z miniaturami męki pańskiej zdobiącym jego ramę wyraża pobożność i wstrzemięźliwość, a miotełka czystość, ale może też symbolizować codzienność obowiązków przyszłej pani domu, owoce leżące na skrzyni i łoże są symbolami płodności. W głębi, na wysokim oparciu gotyckiego krzesła znajduje się figurka świętej Małgorzaty, patronki kobiet ciężarnych – para ma zapewne nadzieję doczekać się potomstwa. Nawet domowy piesek, stojący po środku pary symbolizuje wierność małżeńską. Wprawdzie na obrazie otworzony jest każdy włosek sierści psa, lecz zwierzę stoi jak zastygłe i nie łączy się z innymi szczegółami, jest tylko symbolem. Jednak najbardziej poruszające są drewniaki - patynki. Portretowani są bez butów, historycy sztuki interpretują ten fakt, jako nawiązanie do świętości sakramentu małżeństwa. Przywołują porównanie ze scen z Biblii, kiedy Bóg nakazuje Mojżeszowi zdjąć sandały zanim wejdzie na ziemię uświęconą obecnością Boga. Takie i inne detale wpływają na to, że ze na obrazie panuje nieco podniosły nastrój. To nie jest zwykły portret, lecz świadectwo i upamiętnienie zaręczyn. Czujemy powagę sytuacji i uroczysty charakter tamtego dnia.

Do połowy XVI wieku malowidło określano jako analizę małżeńskiego stanu, usiłując w ten sposób wyjaśnić kilka frapujących szczegółów – brzuch wskazuje na błogosławiony stan niewiasty. Jednak należy pamiętać, że w czasach van Eycka ideał kobiety różnił się od późniejszych – smukła kobieca sylwetka z wyraźnie zaokrąglonym brzuchem była w „modzie”. Mogła być więc to idealizacja małżonki.

Obraz ten zachwyca i zaskakuje ilością ukrytych w sobie znaczeń i możliwych interpretacji. Analizowany był przez setki historyków. Pomimo, tego niektóre elementy wciąż pozostały niewyjaśnione, a obraz niezmiennie otacza się aurą tajemniczości. Bez względu jednak na to, jak zinterpretujemy symbolikę dzieła, Zaślubiny Arnolfinich pozostaną jednym z najznakomitszych obrazów, który pozwala uznać van Eycka za prekursora najlepszych malarzy XVII wieku.