Warszawa 2010
Semestr letni

Psychologia różnic indywidualnych - wykłady
dr Wojciech Dragan
[e-mail]

Literatura obowiązkowa:
1. Jan Strelau – „Psychologia różnic indywidualnych”

2. Jan Strelau – „Psychologia temperamentu”

3. Edward Nęcka – „Inteligencja. Geneza, struktura, funkcje”

4. Sławomir Matczak –„ Diagnoza intelektu”

WYKŁAD 1

WPROWADZENIE DO PSYCHOLOGII RÓŻNIC INDYWIDUANYCH

1. Pojęcie różnic indywidualnych

• Różnice indywidualne (międzyosobnicze) to zjawisko polegające na tym, że jednostki należące do tej samej populacji różnią się między sobą pod względem porównywalnych charakterystyk fizycznych i psychicznych (wg Strelau)

1. Podmiot psychologii RI

• Stałe różnice między ludźmi w zakresie:

• Zdolności (inteligencja, zdolności specjalne)

• Osobowość (w tym temperament)

• Style funkcjonowania jednostki (radzenie sobie ze stresem, style poznawcze)

• Determinanty RI (skąd się biorą? Jakie są przyczyny RI u ludzi?)

• Metody pomiaru RI (w jaki sposób analizować, badać?)

1. Kategorie służące do opisu RI

• Cecha – niezmienna dyspozycja albo względnie stała tendencja do określonych zachowań w powtarzających się sytuacjach adekwatnych do tych zachowań

• Wymiar – pojęcie służące do podkreślenia, że jednostki zajmują określone miejsce na osi reprezentującej nasilenie danej cechy i że możliwe jest jej zmierzenie – CIĄGŁOŚĆ, NASILENIE DANEJ CECHY

• Czynnik – wyodrębniona w rezultacie analizy czynnikowej zmienna skorelowana ze zmiennymi eksperymentalnymi i wyjaśniająca część zależności statystycznych pomiędzy tymi zmiennymi.

• Styl – sposób przebiegu procesu czynności albo działania.

1. Pojęcie cechy w ujęciu Gordona Allporta

• Cecha to struktura neuropsychologiczna mająca zdolność dostarczania wielu bodźców funkcjonalnie równoważnych oraz inicjowania i ukierunkowania równoważnych (spójnych znaczeniowo) form zachowania adaptacyjnego

• Spójność – w podobnych zachowaniach osoba podejmuje te same lub w podobne reakcje

1. Krytyka Waltera Mischela dotycząca pojęcia cechy

• Brak dowodów na spójność między sytuacyjną bądź czasową cech (oprócz zdolności)

• Za spójność zachowania w większości odpowiadają warunki środowiska – nie wewnętrzne dyspozycje

• Cechy są tylko i wyłącznie pewnymi kategoriami opisowymi za pomocą których ludzie opisują i upraszczają rzeczywistość nie odzwierciedlają istnienia wewnętrznych cech

1. Krytyka Michela

• Badania Hartshone & May (1928): studia nad uczciwością dzieci, stwierdzili małą zgodność pomiędzy zachowaniami dzieci w różnych sytuacjach, uczciwość w dużym stopniu zależy od sytuacji

• Badania Office of Strategicy Services: próba z identyfikowania osób, które mogłyby być dobrymi szpiegami. Osoby te musiały radzić sobie z i pracować w warunkach wysokiego stresu. OSS chciało sprawdzić jak efektywnie ludzie będą sobie radzić w różnego typu sytuacjach. Stwierdzono, że reakcja na stres była w dużym stopniu zależna od sytuacji

1. Badania Seymoura Epsteina

• Bardziej rzetelną miarę cechy/reakcji można uzyskać z agregacji w różnych sytuacjach, z wielu różnych punktów czasowych

1. Podsumowanie debaty osoba vs. sytuacja

• Zachowanie jest funkcją sytuacji i właściwych dla jednostki cech osobowości i intelektu

• Istnieją różnice indywidualne w spójności zachowania

• Dowody na spójność lub zmienność w zachowaniu zależą od 5 zmiennych:

• Kto jest badany?

• Gdzie odbywa się badanie?

• Badane cechy

• Używane metody pomiaru

• Czy pomiary zostały zagregowane?

1. Pojęcie cechy uwzględniające krytykę Waltera Mischela (współczesna wersja)

• Cecha to względnie stała i swoista dla jednostki uogólniona tendencja do zachowywania się lub reagowania w określony sposób, wyrażająca się w różnych a zarazem spójnych z tą tendencją sytuacjach

1. Pojęcie stanu i cechy

• CECHA:

• Warunki długotrwałe

• Ujawnia się w odpowiedzi na bodziec lub w określonych sytuacjach

• Abstrakcyjna

• Zależna od osoby

• Ma charakter dyspozycji

• Przejawia się w stanach

• Nie może być zaobserwowana

• Może być mierzona pośrednio

• STAN:

• Warunki krótkotrwałe

• Pojawia się w sposób ciągły

• Konkretny

• Zależy od sytuacji

• Ma charakter zdarzenia

• Współ warunkowany przez cechę

• Może być zaobserwowany

• Może być mierzony bezpośrednio

1. Status cechy (wg Strelau)

2. Pojęcie typu wg Sterna

• Typ – dominująca dyspozycja psychiczna bądź psychologiczna, która pozyskuje dającej się wyróżnić na jej podstawie grupie ludzi przy czym jednak grupy tej nie można jednoznacznie oddzielić od innych grup

1. Charakterystyki specyficzne dla kategorii typu

• Typ stanowi kategorię klasyfikacyjną

• Typ stoi na pograniczu tego co ogólne i indywidualne

• Pojęcie typu obejmuje względnie stałe cechy psychiczne i fizjologiczne bądź anatomiczne

• Granice między typami są płynne

• Pojęcie typu obejmuje przede wszystkim cechy czy zespoły cech dominujących

1. Typologia Hipokratesa – Galena w ujęciu „szufladkowym” i wymiarowym

WUNDT KANT

WYKŁAD 2

BADANIA ŹRÓDŁOWE RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH

• Poznanie przyczyn zmienności populacyjnej zajmuje się genetyka zachowania – dyscyplina naukowa na pograniczu nauk biologicznych i behawioralnych

1. Przedmiot genetyki zachowania

   • Poznanie przyczyn zmienności populacji

   • Ustalenie wkładu wyników genetycznych w ogólną zmienność zachowania w określonej populacji

   • Ustalenie wkładu czynników środowiskowych w zmienność zachowania w danej populacji

   • Identyfikacja genów związanych z RI w zachowaniu plus interakcja w środowisku

1. Ogólne założenia GZ

• Jednostki w populacji różnią się zarówno z przyczyn genetycznych jak i środowiskowych

• Zmienność w zakresie większości cech lub zachowań wynika z wpływów poligonowych (różnice indywidualne są warunkowane działaniem wielu genów niekiedy różnie umiejscowionych w chromosomach). Podejście to jest uzasadnione przede wszystkim w odniesieniu do cech lub zachowań, których wyniki pomiaru mają rozkład normalny

1. GZ jako narzędzie dostarczające informacji o wynikach determinujących różnice indywidualne w zachowaniu (cechach)

• GZ jako argument na rzecz roli czynnika biologicznego leżącego u podstaw mierzonych cech

• GZ pozwala na określenie udziału specyficznych składników genetycznych w determinowaniu RI

• GZ dostarcza jeden z najsilniejszych dowodów na rzecz roli środowiska w determinowaniu RI

• GZ pozwala na ilościową ocenę wkładu genotypu i środowiska w fenotypową wariancję mierzonego zachowania

• Geny to nie cechy

• Cechy są determinowane przez geny, ale nie ma bezpośredniej zależności, mamy podatność na dane zachowania -> dzięki genom

Np. gen raka szyjki macicy -> kobieta posiadająca go ma większą podatność na zachorowanie

1. Ojcowie genetyki zachowania

• Sir Francis Galton

• Autor pytania: Natura czy wychowanie?

• Badania nad dziedzicznością geniuszu

• Jako pierwszy przeprowadził badania nad inteligencją

• Jego idea opierała się, na tym, że czynniki rodzinne, dziedziczne mają wpływ na IQ, sukces

• Grzegorz Mendel

• Podstawowe prawa dziedziczenia

• Charles Darwin

• Teoria ewolucji

• Galton i Darwin = rodzina

• Darwin i Mendel = współpracownicy

1. Wahadło

2. Czynniki GZ

• GE – korelacje genetyczne środowiskowe

• GxE – interakcje genetyczne swobodne

1. Genetyczny czynnik addytywny

• Pojęcie odnoszące się do procesu dziedziczenia, przekazu genów z pokolenia rodziców do pokolenia potomnego

• Dziecko od każdego z rodziców otrzymuje 50% własnych genów

1. Genetyczny czynnik nieaddytywny

• Pojęcie odnosi się do zjawiska interakcji (wzajemnego oddziaływania na siebie) alleli genów w chromosomach organizmu potomnego

• Zjawisko to obejmuje interakcję alleli o tym samym umiejscowieniu w chromosomie (dominacja) albo o różnym umiejscowieniu (epistaza)

• Wpływ nieaddytywny nie jest wspólny dla osób spokrewnionych genetycznie
  (z wyjątkiem bliźniąt monozygotycznych)