PRI 2007 osobowosc

background image

Stanisław Just 

PRI 2007 ‐ osobowość 

Opracowanie powstałe na podstawie tekstów na do przeczytania na ćwiczenia i 
przy pomocy materiałów nadesłanych do bazy „Zasoby Frojda” 

2007‐06‐07

background image

Spis treści 

Teoria poszukiwania doznań Zuckermana.................................................................................................. 3 

1.1 

O poszukiwaniu doznań ..................................................................................................................... 3 

1.2 

Poszukiwanie wrażeń – podłoże psychobiologiczne............................................................................ 3 

1.3 

Poszukiwanie wrażeń – geneza .......................................................................................................... 3 

1.4 

Składniki wymiaru poszukiwania wrażeń............................................................................................ 4 

1.5 

Metoda pomiaru................................................................................................................................ 4 

1.6 

Biologiczne korelaty poszukiwania doznań......................................................................................... 5 

1.7 

Inne korelaty poszukiwania wrażeń.................................................................................................... 5 

1.8 

Dodatkowe interkorelacje SS ............................................................................................................. 6 

1.9 

Krytyka teorii Zuckermana ................................................................................................................. 6 

Teoria osobowości H. J. Eysencka .............................................................................................................. 7 

2.1 

PEN ‐ geneza...................................................................................................................................... 7 

2.2 

Podstawowe wymiary........................................................................................................................ 7 

2.3 

Biologiczne podstawy superczynników............................................................................................... 7 

2.3.1 

fizjologiczne podłoże E ............................................................................................................... 7 

2.3.2 

fizjologiczne podłoże N............................................................................................................... 7 

2.3.3 

biologiczne korelaty P ................................................................................................................ 7 

2.4 

Pomiar superczynników metodami kwestionariuszowymi .................................................................. 7 

2.5 

Funkcjonalne znaczenie czynników PEN ............................................................................................. 8 

2.5.1 

E w aspekcie funkcjonalnym....................................................................................................... 8 

2.5.2 

funkcjonalne znaczenie N ........................................................................................................... 8 

2.5.3 

funkcjonalny aspekt P................................................................................................................. 8 

2.6 

Biologiczne korelaty PEN.................................................................................................................... 8 

2.6.1 

Ekstrawersja:.............................................................................................................................. 8 

2.6.2 

Neurotyzm: ................................................................................................................................ 9 

2.6.3 

Psychotyzm: ............................................................................................................................... 9 

2.7 

Krytyka teorii Eysencka ...................................................................................................................... 9 

Pięć wielkich czynników osobowości (modele Big V) ................................................................................ 10 

3.1 

Badania leksykalne........................................................................................................................... 10 

3.2 

Badania psychometryczne................................................................................................................ 10 

3.3 

Struktura pięciu czynników .............................................................................................................. 10 

3.4 

Czynniki NEOAC jako podstawowe wymiary (cechy) osobowości‐ argumenty Costy i McCrae:.......... 10 

3.5 

Typy osobowości jako specyficzna konfiguracja czynników PMO...................................................... 11 

Appendix – Eysenck kulturowo ................................................................................................................ 12

background image

3 

1  Teoria poszukiwania doznań Zuckermana 

1.1  O poszukiwaniu doznań 

Poszukiwanie  doznań/wrażeń  –  cecha  definiowana  poprzez  poszukiwanie  różnorodnych,  nowych,  złożonych  i 
intensywnych doznań i doświadczeń, oraz gotowość do podejmowania ryzyka: fizycznego, społecznego, prawnego, oraz 
związanymi z tym ryzykiem doświadczeniami. 

Poszukiwanie  wrażeń  jest  związane  z  uczestnictwem  w  licznych  ryzykownych  sytuacjach,  do  których  można  zaliczyć: 
ryzykowne  eksperymenty,  sporty,  praca,  przestępczość,  branie  narkotyków  i  ich  nadużywanie,  brawurową  jazdę 
samochodem,  kierowanie  samochodem  po  spożyciu  alkoholu,  hazard.  Osoby  posiadające  dużą  potrzebę  poszukiwania 
wrażeń oceniają ryzyko jako niższe w porównaniu z osobami o niskim natężeniu tej cechy, nawet w przypadku czynności, 
których  nigdy  nie  podejmowali,  oraz  przejawiają  mniejszy  poziom  lęku  w  porównaniu  z  osobami  o  niskiej  potrzebie 
poszukiwania  wrażeń.  Te  przewidywania  sprzyjają  podejmowaniu  ryzykownych  działań  przez  osoby  o  wysokim 
zapotrzebowaniu poszukiwania doznań. 

Poszukiwanie  wrażeń  jest  powiązane  z  impulsywnością  zdefiniowaną  jako  tendencja  do  wchodzenia  w  nowe  sytuacje, 
podejmowanie  szybkich,  nieprzemyślanych  decyzji,  reagowanie  na  sygnały  w  oczekiwaniu  na  potencjalne  korzyści,  bez 
przemyśleń oraz bez rozważenia potencjalnych kar i niepowodzeń. Impulsywność można także rozumieć jako deficyty w 
umiejętności zahamowania zachowań niebezpiecznych w poszukiwaniu korzyści. 

Impulsywność  i  poszukiwanie  wrażeń  zostały  połączone  w  jedną  cechę  nadrzędną  impulsywne  poszukiwanie  wrażeń
Poszukiwanie wrażeń i impulsywność zwracają uwagę na istniejący konflikt korzyść – ryzyko. 

1.2  Poszukiwanie wrażeń – podłoże psychobiologiczne 

Poszukiwanie  wrażeń  jest  ściśle  związane  z  naszym  gatunkiem.  Hominidy  około  100 000  lat  temu  opuściły  Afrykę  i 
rozprzestrzeniały  się  po  świecie  w  relatywnie  krótkim  czasie.  Zanim  zajęły  się  rolnictwem,  żyły  w  grupach  łowieckich 
przemieszczając się z terytorium, którego zasoby zostały wykorzystane, na nowe terytoria zasobne w pokarm. Takie życie 
było dość ryzykowne, ale ludzie zawsze czerpali przyjemność z podejmowania ryzyka w celu zdobycia korzyści
Badania  bliźniąt  jednojajowych  dowiodły,  że  cecha  poszukiwania  wrażeń  podlega  dziedziczeniu  (h2=0,6)  i  brak  efektu 
wspólnego  środowiska.
  Czynnikiem  odpowiedzialnym  za  różnice  indywid.  w  poszukiwaniu  doznań  jest  pętla  kora  – ukł 
siatkowaty. 

1.3  Poszukiwanie wrażeń – geneza 

§ 

wykorzystuje wprowadzone przez Hebba pojęcie optymalnego poziomu aktywacji

§ 

do rozbudowy biologicznej interpretacji cechy poszukiwania doznań Zuckerman wykorzystał popularną tendencję 

wyjaśniania  pobudzeniowej  i  hamującej  aktywności  mózgu  poprzez  odwołanie  się  do  neuroprzekazników 
(obecna w teorii Graya) ; 

§ 

jednym z  podstawowych  etapów  konstrukcji  teorii  poszukiwania  doznań  było  sformułowanie  10 postulatów, z 

których najważniejszy dot. różnic indywidualnych; 

§ 

dla takich zachowań jak aktywność poznawcza czy motoryczna istnieje optymalny, różny u różnych ludzi poziom 

stymulacji i aktywacji . Osiągnięcie tego stanu to warunek odczuwania pozytywnego stanu emocjonalnego

§ 

źródłem stymulacji nie jest fizyczna wartość stymulacji, ale jej znaczenie (różne dla jednostek); 

§ 

na  różnice  w  optymalnym  poziomie  stymulacji  wpływają  takie  czynniki jak  wiek,  przebieg uczenia  się,  aktualny 

poziom stymulacji, wymogi zadania, cykl dobowy, ale przede wszystkim wymogi konstytucjonalne. Do tych cech 
należą m.  in reaktywność  OUN  i  AUN.  Na  specyficzne  kategorie  bodźców  oraz  siła  pobudzenia i  hamowania w 
ośrodkowym układzie nerwowym.

background image

4 

1.4  Składniki wymiaru poszukiwania wrażeń 

Poszukiwanie doznań to cecha złożona z czterech składników: 

Ø  Poszukiwanie grozy i przygód [TAS], np. zajęcia na świeżym powietrzu, ekscytujące sporty, bunge; 

Ø  Poszukiwanie przeżyć [ES], np. poprzez umysł i zmysły , nonkonformistyczny styl życia, nie zaplanowane podróże 

, sięganie po narkotyki; 

Ø  Rozhamowanie  [Dis],  np.  najsilniej  uwarunkowany  biologicznie,  poszukiwanie  odprężenia  w  piciu  alkoholu, 

paleniu, hazard; 

Ø  Podatność na nudę [BS], np. awersja do rutynowych zajęć. 

1.5  Metoda pomiaru 

Analizując  różnice  indywidualne  w  potrzebie  stymulacji  zewnętrznej  ,  można  formuować  rozmaite  przewidywania 
dotyczące  reakcji  stresowej  na  deprywacje  sensoryczną.  Zuckerman  uznał  poszukiwanie  doznań  za czynnik  ogólny  a do 
pomiaru tej cechy używał SKALI POSZUKIWANIA DOZNAŃ‐ wersji  I. Wersje tej skali: 

·

 

I  wersja  Skali Poszukań  Doznań  :  50  pozycji  ,  miała mierzyć  poszukiwanie  doznań  jako  czynnik  ogólny  ‐ prosta 

potrzeba zmysłowa – u której leży potrzeba do optymalnego pobudzenia 

·

 

II wersja krótsza, 34 pozycje, 22 wchodziły w skład ogólnej skali poszukiwania doznań , 12 specyficzne cechy 

·

 

III wersja zawierała 50 pozycji z wersji I oraz 63 pozycje New, posłużyła do wyłonienia specyficznych składników 

cechy poszukiwania doznań.  Wyłoniono  4  skale wchodzące  w  skład  dwóch  kolejnych  wersji  Skali Poszukiwania 
Doznań – poszukiwanie grozy i przygód, poszukiwanie przeżyć , rozhamowanie , podatność na nudę. Ost. skala 
charakterystyczna dla mężczyzn bardziej niż dla kobiet. 

Najwiekszą popularność zyskały jednak skale IV i V: 

·

 

IV zawiera 72 pozycje aktywności włączono do niej skalę ogólną z wersji II oraz 4 skale z III; 

·

 

V nie zawiera oddzielnej skali ogólnej , wskaźnikiem czynnika ogólnego jest w tym przypadku suma wyników ze 

wszystkich 4 skal, 

·

 

kwestionariusz SSS – VI nie zdobył popularności, zawierał pozycje diagnostyczne dla tendencji do poszukiwania 

doznań  na  podstawie  przeszłych  doświadczeń  oraz  upragnionych  doświadczeń,  uwzględniał  tylko  2  wymiary 
poszukiwanie grozy przygód oraz rozhamowanie . W efekcie powstał kwestionariusz zawierający 4 skale. 

Do  pomiaru  pięciu  czynników  osobowości  Zuckerman  używał  Kwestionariusza  Osobowośći  Zuckermana  –Kuhlmana 
(ZKPQ),  w  którym  mierzone  były:  ImpSS  (Impulsywne  Poszukiwanie  Wrażeń),  N‐Anx  (Neurotyzm‐Lękliwość),  Agg‐Hos 
(Agresja‐Wrogość), A (Aktywność) i Soc (Towarzyskość). 

Dodatkowo  posługiwano  się  Kwestionariuszem  Doświadczeń  Życiowych  (LEQ)  posiadający  6  wymiarów:  nadużywanie 
alkoholu, palenie papierosów, narkotyki, stosunki seksualne, nawyki kierowania samochodem, hazard.

background image

5 

1.6  Biologiczne korelaty poszukiwania doznań 

Autonomiczny układ nerwowy: 

Częstotliwość  uderzeń  serca  (HR  –  Heart  Rate)  –  ulega  zmianie  w  odpowiedzi  na  nowy,  znaczący  bodziec  (odruch 
orientacyjny).  U  SS  występuje  znaczna  deceleracja  częstotliwości  uderzeń  serca,  trwająca  ok.  2‐4  sekund  (bardzo  silny 
odruch orientacyjny) 

Aktywność elektodermalna skóry (EDA) ‐ ulega zmianie w odpowiedzi na nowy, znaczący bodziec (odruch orientacyjny). 
U  SS  w  odpowiedzi  na  nowy  bodziec  pojawia  się  znaczny  wzrost  aktywności  elektodermalnej,  ale  następuje  również 
bardzo szybki spadek (silny odruch orientacyjny, ale potem bardzo szybka habituacja do nowego bodźca) 

Centralny układ nerwowy: 

Amplituda potencjałów wywołanych (EPV – Evoked Potentials) – obrazuje odpowiedź elektryczną mózgu na stymulację. 
U SS wzrasta w odpowiedzi na rosnące natężenie stymulacji; zjawisko wzmacniania stymulacji na poziomie korowym (im 
silniejszy  bodziec,  tym  bardziej  wzmacniany  –  oczywiście  do  pewnego  momentu;  później  pojawi  się  hamowanie 
ochronne). Przekłada się to na „lubienie” silnych bodźców i wysoką tolerancję na ból 

Enzymy: 

Oksydaza monoaminowa (MAO) – redukuje poziom większości neurotransmiterów, głównie dopaminy. U SS niski poziom 
MAO; wysoki poziom redukuje poziom katecholamin w UL, a więc hamuje zachowanie eksploracyjne; niski poziom MAO 
rozhamowuje! 

Neurotransmitery: 

Dopamina – odpowiada za aktywację, zachowania eksploracyjne, dobre samopoczucie; wzmacnia stymulację na poziomie 
kory! U SS wysoki poziom dopaminy, lub zwiększony jej wychwyt ze szczeliny synaptycznej. 

Serotonina  –  odpowiada  za  dostosowanie  zachowania  do  kontekstu,  kontrolę  działania,  procesy  hamowania;  niweluje 
wpływ dopaminy! U SS niski poziom serotoniny. 

Glutaminian  –  odpowiada  za  kontrolę  działania,  procesy  hamowania,  odroczenie  hamowania;  występuje  w  przednim 
zakręcie  obręczy  (ACC)  –  strukturze  w  ogóle  związanej  z  kontrolą  i  planowaniem  zachowania.  U  SS  niski  poziom 
glutaminianu. 

Hormony: 

Testosteron (i inne androgeny) – warunkuje zachowania agresywne i seksualne, impulsywność, skłonność do rywalizacji; 
podnosi  poziom  m.in.  dopaminy,  a  jego  zwiększony  poziom  jest  związany  z  niewydolnością  układu  serotoninowego 
(ujemna korelacja). U SS wysoki poziom testosteronu. 

1.7  Inne korelaty poszukiwania wrażeń 

Korelacje wskaźnika impulsywnego poszukiwania wrażeń z innymi czynnikami: 

·

 

dodatnia korelacja z ekstrawersją i psychotyzmem Wielkiej Trójki Eysencka ; 

·

 

dodatnia korelacja z impulsywnością i agresją; 

·

 

podejmowaniem  ryzykownych  przedsięwzięć  w  postaci:  jazdy  samochodem  ze  zbyt  dużą  prędkością,    brania 
narkotyków, wandalizmu; 

·

 

ujemna  korelacja  z  trzema  skalami  Multidimensional  Personality  Questionare  (MPQ)  –  wielowymiarowy 
kwestionariusz osobowości obejmujący: tradycjonalizm, unikanie wyrządzania krzywdy i kontrolę; 

·

 

dodatnia korelacja z agresją i alienacją; 

·

 

ujemna korelacja z bliskością kontaktów społecznych ;

background image

·

 

niewielkie  powiązanie  poszukiwania  wrażeń  z  wynikami  skali  reakcji  na  stres  (związanej  z  neurotyzmem  – 
lękiem); 

·

 

badania  nad  korelacją  osobowości  z  nadużywaniem  alkoholu,  paleniem  marihuany  i  nadużywaniem  innych 
narkotyków  wśród  młodych  dorosłych  wykazały  wysoką  korelację  pomiędzy  używaniem  tych  substancji  z 
poszukiwaniem wrażeń i jednoczesny brak korelacji z neurotyzmem i lękiem; 

·

 

Istnieje podgrupa osób nadużywająca narkotyków w celu samoleczenia swoich lęków i depresji – poszukiwacze 
wrażeń  nadużywają  alkoholu  w  sytuacjach  nudnych,  mało  stymulujących,  podczas  gdy  osoby  o  wysokim 
wskaźniku  Neurotyzm  piją  w  sytuacjach  stresowych  i  społecznych  –W  związku  z  tym  Cloninger  podzielił 
alkoholików na dwa typy: 

o

  Typ1 należą do niego kobiety i mężczyźni późno wpadających w alkoholizm, reagujący w ten sposób na 

stresujące sytuacje; 

o

  Typ2  głównie  stwierdzany  wśród  mężczyzn,  którzy  wcześnie  zaczynają  nadużywać  alkoholu,  okazują 

alkoholizm w rodzinie oraz wykazują aspołeczne zachowania związane z alkoholizmem – korelacja Typu2 
z poszukiwaniem wrażeń. 

1.8  Dodatkowe interkorelacje SS 

·

 

interkorelacje wskaźników picia alkoholu, palenia, narkotyków i seksu; 

·

 

picie alkoholu, palenie, narkotyki – związane z nadużyciami; seks wchodzi w interkorelacje ze względu na to, że 

badana była społeczność studencka, która uczestniczy w różnych imprezach, na których nadużywa się alkoholu 
i/lub  narkotyków  i  w  związku  z  tym  dochodzi  do  stosunków  seksualnych.  Rozhamowujące  działanie  alkoholu  i 
narkotyków prawdopodobnie  odgrywa główną  rolę w  ryzykownych zachowaniach  seksualnych,  takich  jak:  seks 
bez zabezpieczeń z przypadkowymi partnerami; 

·

 

brawurowa  jazda  samochodem  wchodzi  w  interkorelację  wyłącznie  ze  spożyciem  alkoholu  (prawdopodobnie 

również rozhamowujący wpływ alkoholu); 

·

 

hazard nie interkorelował u kobiet z żadnym z pięciu pozostałych czynników LEQ, natomiast u mężczyzn z piciem 

alkoholu i seksem; 

·

 

3  skale  ZKPQ:  impulsywne  poszukiwanie  wrażeń,  agresja‐wrogość,  towarzyskość  związane  z  podejmowaniem 

ryzyka; 

·

 

Neurotyzm‐Lękliwość i Aktywność niewielki lub brak związku z podejmowaniem ryzykownych zachowań; 

·

 

wpływ Impulsywności na poszukiwanie wrażeń w ryzykownych zachowaniach; 

·

 

dodatnia  korelacja  towarzyskości  ze  zsumowanym  czynnikiem  ryzykownych  zachowań  (z  piciem  alkoholu  w 

szczególności); 

·

 

interakcja pomiędzy płcią, osobowością i podejmowaniem ryzyka: kobiety wykazują wyższy poziom neurotyzmu i 

towarzyskości  w  porównaniu  do  mężczyzn.  Mężczyźni  zazwyczaj  podejmują  wyższe  ryzyko  w  6  obszarach 
badanych LEQ. Mediatorem stosunku pomiędzy wskaźnikami osobowości i podejmowaniem ryzyka jest płeć. 

1.9  Krytyka teorii Zuckermana 

·

 

nie  zawiera  fizjologiczny  i  biochemiczny  identyfikatorów  specyficznych  dla  poszukiwania  doznań; 
wymienione w modelu zmienne biologiczne korelują też z innymi cechami  no. Ekstrawersją 

·

 

całościowe traktowanie katecholamin  (CSA koncepcja) jest nieuzasadnione ,neroprzekazniki w zależności od 
miejsca wyst. Pelnia szereg funkcji dodatkowych – CSA Zuckermana ich nie wyjaśnia 

·

 

mało miejsca poświęcono wpływowi środowiska a zwłaszcza kontekstu społecznego na TAS IiS Dis i BS. 

·

 

obciążenia kulturowe –  problem z adaptacją kulturową; 

·

 

”Impulsywna  aspołeczna  forma  poszukiwania  doznań”    przez  to  Zuckerman  rozumie  złożony  czynnik  – 
przybierający  w  skrajnej  postaci  forme  psychopatii  w  skład  którego  wchodzą  impulsywność  poziom 
socjalizacji i poszukiwanie doznań. Logicznie?ogólny czynnik jest tylko jednym z aspektów jakiejś ogólniejszej 
cechy.

background image

7 

2  Teoria osobowości H. J. Eysencka 

2.1  PEN ­ geneza 

·

 

Koncepcja Eysencka charakteryzuje się daleko posuniętą biologizacją. 

·

 

Osobowość = temperament + inteligencja (takie redukcjonistyczne ujęcie spowodowało, że E. traktował osobowość i 
temperament za synonimy). 

·

 

Inspiracja ideami Junga. 

·

 

Badania psychometryczne na żołnierzach (nerwica). 

·

 

Drogą analizy czynnikowej wyodrębnił wymiar ekstrawersji i neurotyczności. 

·

 

Już w pierwszej fazie badań wspominał o psychotyczności ale jako trzeci wymiar wprowadził dużo później. 

·

 

Ostatecznie wyróżnił trzy superczynniki, które są wzajemnie niezależne: psychotyczność (P), neurotyczność (N), 
ekstrawersja (E), ich struktura jest hierarchiczna. 

·

 

Superczynniki mają charakter uniwersalny, bo zidentyfikowano je w różnych kulturach. 

2.2  Podstawowe wymiary 

Ø  Psychotyczność – jeden biegun: altruizm, empatia; drugi: przestępczość, psychopatia. 

Ø  Ekstrawersja – towarzyskość, aktywność, asertywność i poszukiwanie doznań. 

Ø  Neurotyczność – lęk, przygnębienie, niska samoocena. 

2.3  Biologiczne podstawy superczynników 

2.3.1  fizjologiczne podłoże E 

·

 

teoria hamowania (Pawłow, Hull) 

§ 

jednostki różnią się pod wzglądem szybkości i siły z jaką pojawiają się u nich pobudzenie i hamowanie oraz 
pod względem szybkości z jaką hamowanie zanika 

§ 

osoby, u których potencjał pobudzeniowy tworzy się szybko i z dużą siłą, a hamowanie reaktywne pojawia 
się wolno i szybko zanika, mają tendencję do introwersji, dla ekstrawertyków wzorzec jest przeciwny 

§ 

„postulat lekowy” – leki uspokajające zwiększając poziom hamowania prowadzą do zachowań 
ekstrawertywnych a leki pobudzające na odwrót 

·

 

teoria aktywacji (Moruzzi, Magoun) 

§ 

aktywacja kory mózgowej regulowana jest przez struktury podkorowe 

§ 

pozycja na wymiarze E uwarunkowana jest różnicami indyw. w poziomie aktywacji pętli korowo‐siatkowej 
wyznaczającej poziom aktywacji (introwertycy wysoki, ekstrawertycy niski) 

2.3.2  fizjologiczne podłoże N 

·

 

zasada braku równowagi autonomicznej (Wenger) – przewaga układu sympatycznego nad parasympatycznym 
leży u podstaw takich emocji jak lęk, pobudliwość, czy napięcie 

·

 

układ limbiczny – fizjologiczny ośrodek N, ale brak dowodów 

2.3.3  biologiczne korelaty P 

·

 

brak fizjologicznych teorii 

·

 

dane wskazują na wskaźnik odziedziczalności 50% 

·

 

korelaty biologiczne: 

§ 

psychotycy – niski poziom MAO 

§ 

zakłócenia koordynacji między autonomicznymi, motorycznymi i korowymi składnikami aktywacji – 
osłabienie pobudzenia i hamowania 

2.4  Pomiar superczynników metodami kwestionariuszowymi 

·

 

najpopularniejsze narzędzie – Zrewidowany Kwestionariusz Osobowości (EPQ‐R) 
§ 

skale: neurotyczność, ekstrawersja, psychotyczność i skala kłamstwa 

§ 

100 pozycji z formatem odpowiedzi TAK/NIE 

§ 

jest też wersja skrócona 

§ 

przeznaczone dla osób od 16 roku życia

background image

§ 

wiele adaptacji w różnych kulturach potwierdziło uniwersalność superczynników 

§ 

związki między skalami potwierdzają ich ortogonalność 

§ 

jest też polska adaptacja 

2.5  Funkcjonalne znaczenie czynników PEN 

2.5.1  E w aspekcie funkcjonalnym 

§ 

bodźce o tej samej sile lub wartości stymulacyjnej inaczej wpływają na ekstrawertyka i introwertyka 

§ 

ekstrawertycy potrzebują więcej stymulacji niż introwertycy 

§ 

hamowanie ochronne – tłumaczy spadek poziomu wykonania w warunkach silnej stymulacji 

§ 

bodźce o niskiej intensywności wywołują emocje dodatnie a o wysokiej intensywności emocje ujemne (Wundt); 
bodźce słabe – dodatnie emocje u introwertyków (unikanie stymulacji) ujemne u ekstrawertyków (dlatego mają 
„głód stymulacji”) 

§ 

postulat podatności na warunkowanie – introwertyka łatwiej uwarunkować 

1.  Związek między siłą bodźca a poziomem wykonania jest modyfikowany przez ekstrawersję. 
2.  Ekstrawertycy poszukują stymulacji, introwertycy unikają. 
3.  Warunkowanie przebiega łatwiej u introwertyków. 

2.5.2  funkcjonalne znaczenie N 

§ 

w N i P skrajne położenie na tych wymiarach prowadzi do patologii 

2.5.3  funkcjonalny aspekt P 

§ 

P pozostaje w związku z narkomanią, alkoholizmem, a także z schizofrenią 

·

 

P koreluje dodatnio z twórczością 

·

 

rola integracji czynników P 

§ 

nie pojedyncze cechy a ich konfiguracja wpływa na formę i jakość przystosowania (duże E i N – histeria, duże I i N 
‐ dystymia) 

§ 

superczynniki wpływają na funkcjonowanie seksualne 

§ 

introwertycy są mniej skłonni do przestępstw 

§ 

związek superczynników z chorobami somatycznymi (łączy się to z czterema typami reagowania na stres, np. typ 
A) 

2.6  Biologiczne korelaty PEN 

Odziedziczalność: dla wszystkich cech od 40% do 65% wariancji jest wyjaśniane czynnikiem genetycznym, w zależności od 
badania; dla psychotyzmu wskaźniki odziedziczalności bywają mniejsze niż dla innych podskal; 
Geny warunkują strukturę UN, a ona z kolei ‐ zachowanie 

2.6.1  Ekstrawersja: 

o

  cechy układu nerwowego: 

·

  „silny” 

·

  niski  poziom  pobudzenia  korowego  od  układu  siatkowatego  w  stosunku  do  optimum  pobudzeniowego  (głód 

stymulacji) = pobudzenie energetyzujące; 

·

  wysoki próg pobudzenia; 

·

  potencjał raczej słaby i tworzący się wolno (chyba, że bodziec jest silny – wtedy reakcja również staje się silniejsza!); 

·

  wysokie hamowanie korowe 

·

  silne, szybko występujące; 

o

  aktywność układu dopaminergicznego plus mało MAO (to samo dla P, a nawet bardziej ‐> impulsywność); 

o

  wysoki poziom testosteronu;

background image

o

  problemy: korelacja pobudzenia korowego istnieje, jest w dobrym kierunku (ujemna), ale raczej słaba (‐0.2 do ‐0.37); 

raczej  wykrywana  u  K  niż  M;  u  E  jest  też  aktywność  ACC,  które  odpowiada  za  przewodzenie  informacji  między… 
układem limbicznym a korą (neurotyzm!); 

2.6.2  Neurotyzm: 

o

cechy układu nerwowego: 

·

wysoki poziom pobudzenia układu limbicznego = pobudzenie lękotwórcze; 

·

niski próg pobudzenia 

·

wysoka aktywność części sympatycznej AUN 

·

być może również powiększenie amygdali 

o

aktywność  układów związanych  z noradrenaliną i  serotoniną (wysokie poziomy)  ‐>  systemy  alarmowe i  wzmagające 
reakcje unikowo‐ucieczkowo‐lękowe; 

·

podobna mutacja receptora serotoniny, co dopaminy u seekerów; 

o

niski poziom testosteronu

o

problemy:  nowoczesne  metody  wskazują,  że  aktywność  mózgu  w  spoczynku  u  osób  N  nie  różni  się  od  normy, 
natomiast jest silniejsza reakcja pod wpływem bodźców lękotwórczych (w ACC, frontalach itp.); wyniki odnoszące się 
do neurotransmiterów nie są niestety wielokrotnie replikowane; 

2.6.3  Psychotyzm: 

o

  cechy układu nerwowego: 

·

  „rozchwiany”  układ  nerwowy,  nierównowaga  między  procesami  pobudzenia  i  hamowania  +  podatność  na 

dezorganizację i ubytki w kontroli 

·

  niskie poziomy pobudzenia, zarówno korowe, jak i AUN 

o

  niedobory MAO, nadmiar dopaminy, braki serotoniny 

o

  wysoki poziom testosteronu, a niski kortyzolu (brak odpowiedniej reakcji na stres i sytuacje zagrażające) 

o

  problem: korelaty szczególnie nieekskluzywne, skojarzone również z innymi cechami w obrębie modelu, a także 

poza nim; 

2.7  Krytyka teorii Eysencka 

Ø  wtórność E i N względem wymiarów lęku i intensywności 
Ø  postulat podatności na warunkowanie nie wyjaśnia wielu zachowań społecznych (introwertycy warunkują się szybciej 

wtedy gdy bodźcem bezwarunkowym jest kara, ekstrawertycy ‐ nagroda) 

Ø  introwertycy bardziej pobudzeni rano, ekstrawertycy wieczorem, co podważa chroniczny poziom aktywacji 
Ø  wiele wątpliwości wokół P – ma rozkład prawoskośny zamiast normalnego; brak związku z innymi cechami 

temperamentu; P nie jest odrębnym czynnikiem lecz wypadkową ujemnych biegunów ugodowości i sumienności

background image

10 

3  Pięć wielkich czynników osobowości (modele Big V) 

3.1  Badania leksykalne 

Założenie: różnice indywidualne znajdują swój wyraz w języku (hipoteza leksykalna). Analizy słów (przymiotników) 
doprowadziły badaczy do wyodrębnienia 5 czynników osobowości. Pionierzy tego nurtu: Tupes, Christal, Norman. Badania 
współczesne: Goldberg (wprowadził termin „wielka piątka”), Angleitner i Hofstee potwierdziły PMO. 

3.2  Badania psychometryczne 

Kwestionariusze skonstruowane do pomiaru 5 czynników (Paul Costa i Robert McCrae): 
* Kwestionariusz Osobowości NEO‐5 skal‐ po jednej na czynnik 
* Zmodyfikowany Kwestionariusz Osobowości NEO (NEO‐PI‐R)‐ 30 skal (po 6 na każdy czynnik)‐ metoda b. czasochłonna 
* Kwestionariusz NEO‐FFI‐ skrócona wersja NEO‐PI‐R‐ po 12 pozycji na skalę‐ pozwala jedynie na ogólną diagnozę 5‐ciu 
podstawowych czynników. 
* Marvin Zuckerman zastosował w swoich badaniach kilka kwestionariuszy osobowości i temperamentu obejmujących 33 
skale, poddał je analizie czynnikowej→ wniosek: model 5‐cio czynnikowy najlepiej tłumaczy otrzymaną konfigurację 
czynników. 

3.3  Struktura pięciu czynników 

*czynnik N‐ neurotyczność vs zrównoważenie emocjonalne 
*czynnik E‐
ekstrawersja vs introwersja 
*czynnik O‐
duża otwartość na doświadczenia vs mała otwartość na dośw. 
*czynnik A‐
duża ugodowość vs mała ugodowość 
*czynnik C‐
duża sumienność vs mała sumienność 

Autorzy teorii postulują wyłącznie biologiczne pochodzenie tych czynników, na które składa się wyposażenie genetyczne 
oraz mechanizmy neuroanatomiczne i psychofizjologiczne. 

3.4  Czynniki NEOAC jako podstawowe wymiary (cechy) osobowości­ argumenty 

Costy i McCrae: 

*czynniki NEOAC istnieją realnie‐ Costa i McCrae twierdzą, iż wyodrębnione czynniki ujawniają się zarówno 

wtedy, kiedy diagnozuje się je metodą samopisu, jak i szacowania; w badaniach podłużnych wykazują także dużą stałość; 
stwierdzono ich znaczenie w procesie adaptacji jednostki do środowiska. 

* niezmienniczość czynników NEOAC‐ pierwotnie udokumentowana w badaniach leksykalnych; potwierdzona 

również w badaniach psychometrycznych. Z reguły w analizach czynnikowych dochodzi do identyfikacji ekstrawersji i 
neurotyczności. Strelau i Zawadzki wykazali jednak, że o ile czynnik ekstrawersji i neurotyczności należą do 
temperamentu, o tyle czynniki: otwartość, ugodowość i sumienność reprezentują wymiary osobowości należące do sfery 
charakteru. 

*uniwersalność czynników NEOAC‐ niezależnie od płci, rasy, kultury, wieku we wszystkich badaniach 

kwestionariuszem NEO, uzyskano tę samą 5‐cio czynnikową strukturę. Niestety postulat autorów, co do ortogonalności 
tych czynników w wielu badaniach nie został empirycznie potwierdzony. W gruncie rzeczy uniwersalność przejawia się w 
ty, że niezależnie od zastosowanego narzędzia uzyskano bądź wymuszono rozwiązanie 5‐cio czynnikowe. 

*podstawy biologiczne czynników NEOAC‐ czynniki charakteryzuje dość wysoki stopień odziedziczalności (w 

granicach 30‐40%) przy czym dotyczy to gł. ekstrawersji i neurotyczności. Zdaniem autorów nie należy doszukiwać się 
podstaw biolog. w mechanizmach anatomo‐fizjologicznych ponieważ czynniki NEOAC są konstruktami psychologicznymi, 
stąd nie sposób znaleźć dla nich odpowiedników w neuronach i neuroprzekaźnikach. 

*argumenty Zuckermana na rzecz traktowania 5 czynników jako podst. wymiarów osobowości‐ zastosował 

odmienne kryteria dla cech traktowanych jako podst. wymiary osobowości: 
‐ rzetelna identyfikacja czynników niezależnie od zastosowanej metody, płci, wieku 
‐co najmniej umiarkowany stopień odziedziczalności 
‐ występowanie podobnych rodzajów cech behawioralnych w świecie zwierząt 
‐ powiązanie cechy osobowości z identyfikatorami biologicznymi

background image

11 

Dwa ostatnie kryteria są odmienne od zaproponowanych przez Costę i McCrae i nie są spełnione w odniesieniu do 
NEOAC. 

3.5  Typy osobowości jako specyficzna konfiguracja czynników PMO 

TYP‐ określona konfiguracja pięciu podst. czynników osobowości. Jest to przykład badania całościowego, jednak chodzi 
nie o strukturę osobowości konkretnych osób, lecz o możliwość zaklasyfikowania osób do określonych typów osobowości 
odzwierciedlających charakterystyczną dla nich strukturę. 
Punktem wyjścia były badania Jeanne i Jacka Block‐ doszli oni do wyodrębnienia dwóch konstruktów psychologicznych: 
odporności Ego‐
zdolności do elastycznego reagowania, dotyczącej dobrych możliwości adaptacyjnych; i kontroli Ego‐ 
związanej z introwersją‐ekstrawersją, refleksyjnością‐impulsywnością, internalizacją‐eksternalizacją. 
W badaniach, w których stosowano kwestionariusze do pomiaru 5 czynnikowej struktury osobowości zazwyczaj 
uzyskiwano trzy typy, którym (odwołując się do konstruktów psychologicznych Blocków) nadano nazwy: 
Typ przystosowany‐
niska neurotyczność, wysoka sumienność, ponadprzeciętna ekstrawersja i średnie położenie na 
wymiarach ugodowość i otwartość 
Typ nadmiernie kontrolujący się‐
wysoka neurotyczność i introwersja, średnie nasycenie pozostałych cech 
Typ niedostatecznie kontrolujący się‐
niska sumienność i poniżej przeciętnej ugodowość, pozostałe cechy (N,E i O) 
położenie z reguły około lub powyżej przeciętnej. 
Jednak nie wszystkie badania były w stanie wyodrębnić trzy postulowane typy osobowości (np. badania Costa, McCrae).

background image

12 

4  Appendix – Eysenck kulturowo


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
PRI 2007 - osobowosc, II ROK, SEMESTR II, psychologia różnic indywidualnych, skrypty
PRI 2007 style poznawcze
PRI 2007 - style poznawcze, II ROK, SEMESTR II, psychologia różnic indywidualnych, skrypty
PRI 2007 temperament
PRI 2007 style poznawcze
2007, 5 rozwój2 Obuchowski Autonomia jednostki a osobowość, Psychologia rozwojowa po adolescencji -
2007, 3 Pervin, Osobowość ćw3
002 Analiza 2007 AMI wyklad pri Nieznany (2)
2007, 3 Pervin - rozdz 2, teoria i badania, Pervin, Osobowość - teoria i badania
Osobowość PRI
PDOP 2007
Przedmiot PRI i jego diagnoza przegląd koncepcji temperamentu
zjazd 1 Przedmiot badań PRI(2)
Prezentacja KST 2007 new
Wstęp do psychopatologii zaburzenia osobowosci materiały

więcej podobnych podstron