1)

Plastydy

• Grupa organelli wykazujących cechy wspólne z mitochondriami

• Otoczone podwójną błoną: łatwo przepuszczalną błoną zewnętrzną i słabo przepuszczalną wewnętrzną

• Zawierają własny DNA kodujący plastydowe RNA

Cechy plastydów:

• Zdolność do syntezy skrobi

Typy plastydów

Protoplastydy:

• Rozwijają się z nich inne, dojrzałe formy plastydów

• Są charakterystyczne dla komórek merystematycznych dzielących się

• Kształt kulisty , później elipsoidalny lub ameboidalny zmienny

• Wielkość mitochondrium (1µ)

• Wnętrze wypełnione stromą

Etioplasty:

• Powstają z protoplasty potencjalnie zdolnych do fotosyntezy ale pozbawionych dostępu do światła

• Osiągają wielkość 10µ

• Charakterystyczną strukturą jest ciało prolameralne – złożone z błon uformowanych w rurki, tworzące regularna trójwymiarową sieć

• Zawierają żółty barwnik protochlorofilid, który pod wpływem światła przekształca się w chlorofil

• Komórki pod wpływem światła rozwijają się w chloroplasty a z ciała prolameralnego powstaje złożony system błon tylakoidów

Chloroplasty

• Kształt najczęściej elipsoidalny

• Wielkość 3-10µ

• Zawierają tylakoidy-system błon w postaci spłaszczonych woreczków, w które wbudowane są barwniki fotosyntetyczne

• Wyróżniamy tylakoidy grana –zwarte stosy utworzone z mniejszych tylakoidów oraz intergrana –utworzone z tylakoidów większych, dłuższych luźno przebiegających w stromie które łączą grana w jeden ciągły system

• Na błonach tylakoidów przebiega etap fazy świetlnej fotosyntezy

Leukoplasty

• Doajrzala, bezbarwna forma plastydów,

• Gromadzą materiały zapasowe a zwłaszcza skrobię

• Występują głównie w tkankach pozbawionych dostępu do światła np. organach podziemnych

• Zaigrają ziarna skrobi

Chromoplasty

• Powstają z protoplastydów, leukoplastów ale najczęściej z chloroplastów

• Zawierają barwniki karotenoidowe nadając organom barwy żółte i pomarańczowoczerwone

• Mogą występować w formie rozpuszczonej w plastoglobulach, nitkowatych, równolegle ułożonych włókienkach lub kryształkach

• Występują w tkankach o małej aktywności fizjologicznej

• Ich pojawienie jest często oznaką starzenia i degeneracji ( żółknięcie liści jesienią)

2)

Ściana komórkowa

Budowa

• celuloza, która tworzy regularne łańcuchy celulozowe. Ich pęczki to miofibryle. Kilka miofibryli to fibryla celulozowa. Jest pogrążona w macierzy i pełni funkcję głównego rusztowania ściany komórkowej

• białka

• pektyny

• hemicelulozy

• woda (do 60%)

Funkcje

• Ogranicza wzrost komórki

• Chroni przed urazami mechanicznymi

• Chroni przed infekcjami bakteryjnymi i wirusowymi

• Zabezpiecza przed nadmiernym parowaniem

• Nadaje kształt i sztywność komórce

• Chroni przed utratą wody

• Przepuszcza substancje

• Rola ściany komórkowej jest ściśle mechaniczna, polega na utrzymaniu ciśnienia turgorowego, wywieranego przez protoplast, oraz stworzeniu roślinie stabilnej konstrukcji umożliwiającej wzrost liści, kwiatów, owoców i utrzymaniu rośliny w podłożu. Dzięki przepuszczalności ścian dla wody i większości cząsteczek rozpuszczonych w wodzie w roślinie zachowany zostaje istotny dla życia szlak transportowy. System połączonych ze sobą ścian komórkowych rośliny nosi nazwę apoplastu.

- Ściany przylegających komórek połączone są blaszkami środkowymi, które zawierają pektyny, gumy i śluzy.

- Dzięki działaniu fitohormonów – auksyn możliwy jest rozrost ścian komórkowych poprzez intensyfikację podziałów komórkowych i rozluźnienie wiązań między fibrylami celulozowymi.

- Plazmodesmy to cienkie pasma cytoplazmy przechodzące przez pory w ścianie komórkowej, łączące protoplasty sąsiadujących komórek. Stanowią one elementy systemu, w którym przemieszcza się woda i rozpuszczone w niej substancje.

3)

Pierwotna ściana komórkowa składa się z długich, regularnych łańcuchów celulozowych ułożonych w wiązki zwane mikrofibrylami, które skręcone są w grubsze sznurowate makrofibryle. Makrofibryle osadzone są w matriks zbudowanym z pektyn(substancja wykazująca wysoką zdolność do adhezji), hemiceluloz i białek. W skład ściany pierwotnej wchodzi również woda (do 60%). Jest dość elastyczna i komórka dzięki temu ma możliwość wzrostu i zmiany kształtu.

Wtórna ściana komórkowa powstaje w trakcie dojrzewania i rozwoju rośliny. Między mikrofibrylami celulozowymi odkładają się związki chemiczne, takie jak np. lignina = drzewnik, węglan wapnia CaCO₃ lub krzemionka SiO₂. Procesy takie nazywamy inkrustacją. Związki chemiczne mogą odkładać się również na powierzchni mikrofibryli, wówczas mówimy o adkrustacji. Substancje adkrustujące to: kutyna, wosk, suberyna, czyli korek, kaloza. Takie procesy określa się jako kutynizację czy korkowacenie (suberynizację). Wtórne ściany komórkowe są twarde i sztywne, ograniczają wzrost rośliny, ale stanowią niezwykle wytrzymałą konstrukcję i ochronę.

4)

 Inkrustracja - odkładanie się substancji mineralnych między elementami szkieletu celulozowego np.:

• mineralizacja - inkrustowanie ścian komórkowych związkami mineralnymi, najczęściej krzemionką SiO₂ (np. turzyce, skrzypy) lub węglanem wapnia CaCO₃ (ramienice). Ściany są twarde, sztywne, ale łamliwe.

• drewnienie (lignifikacja, ligninizacja) - odkładanie się ligniny (drzewnika). Rozpoczyna się od zewnętrznych warstw ściany komórkowej. Najwięcej ligniny jest w blaszce środkowej. Proces ten powoduje, że ściany stają się sztywne, odporne na zgniatanie i przerwanie, mają ograniczoną zdolność pęcznienia i przepuszczania wody.

• kutynizacja - proces odkładania kutyny między warstwami celulozy w obrębie ściany komórkowej.

2. Adkrustacja - odkładanie sie substancji mineralnych na powierzchni pierwotnej ściany komórkowej. Związane z następującymi procesami:

• kutykularyzacja - odkładanie na zewnętrznej powierzchni ścian komórek skórki kutyny tworzącej kutykulę.

• korkowacenie (suberynizacja) - adkrustowanie ścian suberyną, kutyną i woskiem. Suberyna odkłada się na pierwotnej ścianie komórkowej, na przemian z warstwami kutyny i wosku. Proces ten zachodzi głównie w korku, ale także np. w komórkach egzodermy i endodermy.

• powlekanie substancjami tłuszczowymi - np. woskiem

5)

Skrobia stanowi materiał zapasowy roślin, występuje głównie w nasionach. Powstaje w plastydach. W chloroplastach tworzy się tzw. skrobia asymilacyjna w postaci drobnych ziarenek, które w nocy przekształcane są w cukier transportowany do leukoplastów i tam przetwarzany w ziarna skrobi zapasowej. Ziarna te mają budowę warstwową, gdyż skrobia odkłada się wokół ośrodków kondensacji (gdy jest tych ośrodków więcej, powstają ziarna złożone). W zależności od gatunku ziarna skrobi mają różną postać, ich średnica może wynosić od 3 do 100 milimikronów.

Skrobia jako materiał zapasowy gromadzona jest również w owocach (np.chlebowca), oraz w organach spichrzowych, takich jak kłącza (taro), bulwy korzeniowe (batat, maniok), bulwy pędowe (ziemniak). Skrobia występuje też w rdzeniu i promieniach rdzeniowych łodyg i pni roślin drzewiastych, np. w postaci mączki zwanej sago uzyskiwanej z pni sagowców i niektórych palm. Jako składnik pożywienia (mąka) jest źródłem glukozy, która zostaje uwolniona ze skrobi poprzez produkty pośrednie - dekstryny i maltozę.

8)

Gdy oczka sieci cytoplazmy powiększa się nadmiernie po lokalnym nagromadzeniu się wody, co może nastąpić na przykład przez zamaskowanie (nakrycie) hydrofilowych grup białka, wówczas swobodnie poruszająca się woda zlewa się w krople płynu - wakuole (wodniczki). Zostają one natychmiast odgraniczone od cytoplazmy. Całość systemu wakuolarnego komórki określana jest jako wakuom. W bardzo młodych komórkach merystematycznych nie ma wodniczek, w starszych komórkach biorą one swój początek z ER; mogą byc wynikiem lokalnego rozszerzenia ER lub wytwarzania przez niego pecherzyków. Podczas różnicowania się komórek merystematycznych liczba wakuol wzrasta, zwiększają się ich rozmiary, często łączą się w jedną dużą wakuolę centralną.

Również i inne substancje ciekłe mogą oddzielać się od cytoplazmy w postaci kropel i tworzyć wakuole (np. tłuszcze lub olejki lotne). U niektórych słodkowodnych Flagellata występują wodniczki tętniące, które rytmicznie napełniają się stopniowo sokiem komórkowym, a następnie wydalają go do otaczającej wody.

Liczne białka dzięki hydrofilowym grupom mają tendencję do rozpuszczania się w środowisku wodnym, natomiast lipidy słabo mieszają się z wodą, przy czym mogą tworzyć jednocząsteczkowe błonki na jej powierzchni. Plazmolemma utworzona jest częściowo z takich wielowarstwowych podwójnych lamelli białkowo-lipidowych.

Rolą wodniczek jest: utrzymywanie i regulowanie ciśnienia osmotycznego, magazynowanie i mobilizacja substancji zapasowych, detoksykacja toksycznych produktów metabolizmu komórek, pełnią funkcje lizosomu (ze względu na obecność enzymów hydrolitycznych).

Skład soku komórkowego jest bardzo różny u poszczególnych gatunków. Zmienia się on nadto w zależności od rodzaju organu, tkanki, a nawet komórki. Często następuje gromadzenie się głównie jednego tylko produktu przemiany materii w wyspecjalizowanych komórkach (wakuole garbnikowe, śluzowe, białkowe). Liczne tego rodzaju ciała należą do substancji zapasowych gromadzonych w wielkich ilościach w komórkach organów spichrzowych (bulwy, cebule, nasiona).

9)

Tkanki merystematyczne

Komórki budujące tkankę merystematyczne są drobne, a ich ściana komórkowa jest cienka. Jadra komórek tworzących tę tkankę są duże. Komórki te mają jednak słabo rozwinięty system wakuolarny. Komórki tkanki merystematycznej zdolne są do ciągłych podziałów, dzięki czemu możliwy jest wzrost całej rośliny. U roślin występują dwa typy wzrostu:

• Wzrost dyfuzyjny i ograniczony: wzrost zachodzi równocześnie we wszystkich kierunkach rozwijającego się organu. Gdy organ osiągnie odpowiednią wielkość i kształt, wzrost kończy się równocześnie we wszystkich miejscach. Ten typ wzrostu charakterystyczny jest dla niektórych organów roślinnych, takich jak liście, kwiaty, czy owoce. Gdy organ rośnie, jest w całości zbudowany z tkanki merystematycznej. Gdy wzrost ustanie, tkanki różnicują się.

• Wzrost zlokalizowany i nieograniczony: ten typ wzrostu zachodzi tylko w pewnych określonych miejscach ciała rośliny i odbywa się przez całe życie. Za ten typ wzrostu odpowiedzialne są między innymi merystemy wierzchołkowe pędu i korzenia.

Ze względu na umiejscowienie, merystemy dzielimy na wierzchołkowe, które powodują przyrost na długość oraz boczne, odpowiedzialne za przyrost na grubość. Merystemami bocznymi są miazga i fellogen. Wyróżniamy ponadto merystemy pierwotne i wtórne. Merystemy pierwotne funkcjonują w sposób ciągły od stadium zarodkowego. Merystemy wtórne natomiast powstają w wyniku odróżnicowania z tkanek stałych.

Parenchyma

Parenchyma, czyli miękisz to najpowszechniej występujący typ tkanki roślinnej. Wypełnia duże przestrzenie w ciele rośliny. Komórki budujące tę tkankę są żywe i silnie zwakuolizowane. Ściany komórkowe są cienkie. Komórki budujące tkankę miękiszową są luźno ułożone, a pomiędzy nimi występują stosunkowo liczne przestwory. Istnieje kilka odmian miękiszu. Najpowszechniejszy jest miękisz zasadniczy, który zajmuje przestrzenie pomiędzy innymi tkankami. Miękisz asymilacyjny najpowszechniej występuje w liściach. Jego komórki wyposażone są w liczne chloroplasty. Miękisz spichrzowy tworzą komórki wypełnione materiałami zapasowymi. Miękisz wodny, będący odmianą miękiszu spichrzowego gromadzi wodę. Miękisz powietrzny, czyli aerenchyma posiada silnie rozwinięty system przestworów komórkowych. Spełnia on funkcję przewietrzającą.

Tkanki przewodzące

Wodę, wraz z solami mineralnymi rozprowadza w roślinie ksylem, czyli drewno. Ksylem jest tkanką niejednorodną. U roślin niższych, takich jak paprotniki i nagonasienne, ksylem zbudowany jest z cewek. Cewki mają wrzecionowaty kształt. Są to komórki martwe, o nierównomiernie zgrubiałych ścianach. Ściany cewek poprzebijane są licznymi jamkami. U okrytonasiennych drewno zbudowane jest z naczyń. Naczynia zbudowane są z komórek zwanych członami naczyń, które tworzą wydłużone rury. Dzięki całkowitemu, lub częściowemu zanikowi ścian poprzecznych, naczynia sprawniej, niż cewki przewodzą wodę. Ściany członów naczyń posiadają liczne zgrubienia i jamki. Oprócz elementów przewodzących, ksylem tworzą włókna drzewne oraz miękisz drzewny.

Za pośrednictwem łyka, czyli floemu transportowane są substancje organiczne, wytworzone w procesie fotosyntezy. Podobnie jak ksylem, floem też jest tkanką niejednorodną. Elementami przewodzącymi są rurki sitowe. Rurki sitowe zbudowane są z komórek, zwanych członami rurek sitowych. Są to komórki żywe. Mają one wydłużony kształt i silnie rozwinięty system wakuolarny. Dojrzałe człony rurek sitowych pozbawione są jądra. Ściany poprzeczne, zwane sitami są perforowane, co zapewnia sprawny transport asymilatów. U roślin niższych, elementami przewodzącymi są komórki sitowe. Oprócz elementów przewodzących w skład floemu wchodzą też komórki towarzyszące, które ściśle przylegają do członu rurki sitowej. Są to komórki żywe i silnie wydłużone. Ponadto w obrębie łyka występuje miękisz łykowy i włókna łykowe.

Tkanki wzmacniające

Istnieją dwa rodzaje tkanki wzmacniającej-kolenchyma i sklerenchyma. Kolenchyma, czyli zwarcica zbudowana jest z komórek żywych i silnie wydłużonych. Ściana, która je otacza, jest niezdrewniała i posiada nierównomierne zgrubienia. Jeśli zgrubienia biegną wzdłuż kątów komórki, to mówimy o kolenchymie kątowej. Jeśli zgrubieniu ulegają ściany równoległe względem siebie i styczne do powierzchni organu, mówimy o kolenchymie płatowej. Kolenchyma jest tkanką zwartą, jej komórki ściśle do siebie przylegają.

Komórki sklerenchymy mają mocno zgrubiałe i zdrewniałe ściany. Są one najczęściej martwe. Sklerenchyma, czyli twardzica występuje w dwóch odmianach, jako włókna, lub jako komórki kamienne, czyli sklereidy. Włókna są silnie wydłużone. Sklereidy mogą przyjmować bardzo różne kształty.

11)

Epiderma

Epidermę tworzy pojedyncza warstwa komórek żywych, które ściśle do siebie przylegają. Komórki epidermy na ogół nie posiadają chloroplastów. Epiderma odgranicza organizm rośliny od środowiska zewnętrznego, chroniąc go przed niekorzystnym wpływem różnych czynników fizycznych, chemicznych oraz biologicznych. Zewnętrzne powierzchnie komórek tworzących epidermę pokrywa warstwa kutikuli, która niemal całkowicie eliminuje dyfuzjępary wodnej. Aby jednak możliwa była transpiracja, która jest dla roślin procesem niezbędnym, w epidermie obecne są aparaty szparkowe. Aparat szparkowy zbudowany jest z dwóch komórek fasolowatego kształtu. Cechuje je obecność chloroplastów oraz charakterystycznych zgrubień ściany komórkowej. Zgrubienia te pozwalają na zmianę kształtu komórki, towarzyszące zmianom turgoru. Pomiędzy komórkami aparatu szparkowego występuje otwór, którego wielkość zmienia się w zależności od turgoru. Epiderma może być gładka, lub mogą ją pokrywać różne włoski, kolce, lub wyrostki. Włoski mogą być jedno, lub wielokomórkowe, żywe, lub martwe, proste lub rozgałęzione, różnokształtne. Jeśli włoski tworzą na powierzchni epidermy gęstą powłokę, mówimy o kutnerze. Epiderma korzenia jest w znikomym stopniu pokryta kutikulą, co ma związek jej funkcją jaką jest pobieranie wody wraz z rozpuszczonymi w niej solami mineralnymi. Aby zwiększyć powierzchnię chłonną, wiele komórek w młodszych partiach korzenia wytwarza wydłużone wypustki zwane włośnikami.

Epiderma zarówno korzenia jak i pędu jest tkanką pierwotną. Niekiedy powstaje wtórna tkanka okrywająca zwana perydermą. W skład perydermy wchodzi fellogen, czyli miazga korkotwórcza oraz produkowane przez fellogen fellem, czyli korek oraz felloderma. Fellem odkładany jest na zewnątrz, a felloderma ku wnętrzu organu. Komórki korka są martwe, a ich ściany wysycane są suberyną. Korek jest więc tkanką nieprzepuszczalną dla powietrza i wody.

Epiblema

Przez epiblemę odbywa się wydzielanie z korzenia do gleby różnych substancji, które oddziałują na rosnące obok rośliny. Część komórek epiblemy wyrasta w tzw. włośniki, tj. bardzo wydłużone komórki, które dzięki dużej powierzchni zwiększają wielokrotnie jej siłę chłonną. Ściana komórkowa włośnika pokrywa się śluzem, co tłumaczy przylepianie się cząstek gleby do włośnika. Włośniki w miarę wzrostu przeciskają się wśród cząstek gleby i przyklejają do nich, wysysając osmotycznie wilgoć. Komórka włośnika ma cienką ścianę, wysłaną cieniutką warstewką cytoplazmy przyściennej, a wnętrze jej zajmuje duża wakuola z sokiem komórkowym. Jądro komórkowe włośnika mieści się w pobliżu wierzchołka i prowadzi jego wzrost na długość. Dzięki silniejszemu stężeniu soku komórkowego w porównaniu z roztworem glebowym włośniki pobierają osmotycznie z gleby wodę i rozpuszczone w niej sole mineralne. Ilość włośników jest zwykle bardzo duża, może dochodzić do 400 na milimetr kwadratowy epiblemy. Łączna powierzchnia chłonna włośników na korzeniach jednego okazu Zyta może być około sto razy większa niż powierzchnia pędu. Zarówno włośniki jak i epiblema są bardzo nietrwałe i na nieco starszych częściach korzenia przeważnie całkowicie obumierają. Wtedy miejsce epiblemy zajmują pierwsze warstwy komórek leżącego pod nią miękiszu kory pierwotnej, które zrastają się ściśle ze sobą i korkowacieją. Tworzą one druga pierwotną tkankę okrywającą korzenia, tzw. skórnię czyli egzodermę, pełniącą funkcje już nie chłonne, ale ochronne.

12)

Aparaty szparkowe

Tkanki wewnętrzne pędu otoczone skórką komunikują się z atmosferą za pomocą specjalnych utworów epidermy, zwanych aparatami szparkowymi (stomata). W młodej epidermie liczne pojedyncze komórki ulegają podziałowi na dwie mniejsze komórki, często półeliptycznego lub fasolowatego kształtu, tzw. komórki przyszparkowe. Komórki te rozstępują się schizogenicznie, pozostawiając między sobą wąską szparkę (porus) i tworzą w ten sposób aparat szparkowy. Komórki przyszparkowe zawierają w cytoplazmie zielone chloroplasty, czym różnią się od reszty komórek skórki; ponadto są one mniejsze od normalnych komórek skórki. Pod szparką powstaje w miękiszu wielki przestwór międzykomórkowy, zwany komora powietrzną, która połączona jest z całym systemem przestworów międzykomórkowych. Dzięki temu przez szparki może odbywać się wymiana gazów między każdą żywą komórką rośliny a atmosferą. Przez szparki dostaje Siudo miękiszu asymilacyjnego dwutlenek węgla i tą drogą wraca do atmosfery tlen wydzielany podczas fotosyntezy. Tlen potrzebny do oddychania łatwiej przenika w głąb rośliny przez szparki niż przez okryte nabłonkiem komórki skórki. Przez szparki wydostaje się z rośliny para wodna. Aparaty szparkowe łącznie z systemem przestworów międzykomórkowych tworzą system wentylacyjny, służący do przewietrzania rośliny. Szparki otwierając drogę powietrzu do wnętrza rośliny, ułatwiają jej oddychanie i umożliwiają asymilację dwutlenku węgla, ale narażają roślinę na utratę wody przez parowanie.

BUDOWA APARATÓW SZPARKWOYCH

2 komórki szparkowe, pomiędzy którymi znajduje się otwór – szparka prowadząca do

umieszczonej niżej komory szparkowej. Zawierają chloroplasty (mogą, więc wytwarzać związki

organiczne w przeciwieństwie do innych komórek epidermy).

RODZAJE APARATÓW SZPARKOWYCH

1. Typ gramineae – występuje u traw. Mają kształt hantli. Komórki zamykające są wydłużone,

przy czym partie środkowe są wąskie i silnie zdrewniałe, podczas gdy ich końce są

pęcherzykowato rozszerzone i cienkościenne. Wzrost turgoru powoduje zwiększenie średnicy

pęcherzykowatych zakończeń, wskutek czego środkowe zdrewniałe partie odchylają się od

siebie, poszerzając w ten sposób otwór. Przy zmniejszaniu turgoru zbliżają się one do siebie i

szparka zamyka się. Komórki szparkowe otoczone są innymi komórkami epidermy,

określanymi jako przyszparkowe, które wspomagają komórki przyszparkowe np. w regulacji

rozwarcia szparki. W pęcherzykowatych zakończeniach mikrofibryle celulozowe ułożone są

promieniście, dzięki czemu przy wzroście turgoru zakończenia komórek szparkowych mogą

zwiększyć swoją średnicę, wskutek czego wąskie zdrewniałe partie odchylają się od siebie,

poszerzając w ten sposób otwór. W przypadku spadku turgoru dzieje się odwrotnie.

2. Typ Amaryllis – występuje u dwuliściennych. Komórki szparkowe mają kształt nerkowaty,

ich ściany graniczące ze szparką są grubsze, ściany zaś znajdujące się po przeciwnej stronie –

cieńsze. Przy wzroście turgoru ściany cienkie rozdymają się, wskutek czego kształt komórek

staje się bardziej wygięty i szparka powiększa się. W razie zmniejszenia turgoru – przeciwnie

– komórki szparkowe wyprostowują się i ich ściany schodzą się razem zamykając szparkę.

13.

Korek, korowina : Charakterystyczna dla roślin wieloletnich, nagozalążkowych i dwuliściennych. Miejscem tworzenia się korkowicy jest warstwa komórek pod skórką . Są to komórki stałe.

BUDOWA: Pod wpływem nacisku rozrastających się części łodygi skórka pęka, a z pierwszych warstw miękiszu korowego powstaje warstwa wtórnych komórek twórczych (felogen). W wyniku podziałów tej tkanki powstaje kilka warstw komórek, które od strony obwodowej przekształcają się w korek (felem) o ścianach skorkowaciałych. Z przeciwnej , wewnętrznej strony felogenu powstaje od jednej do kilki warstw felodermy. Nowo powstałe warstwy komórek wraz z czynnym felogenem noszą nazwę korkowicy (perydermy). Gdy zaczyna tworzyć się korkowica, zielone uprzednio łodygi przybierają barwę szarą lub brunatną.

FUNKCJE: tworzy dobrze izolującą warstwę, zmniejszającą transpirację, chroniącą przed wnikaniem pasożytów oraz zbytnim nagrzaniem rośliny.

14.

Parenchyma: najbardziej rozpowszechniony typ tkanki roślinnej . Wypełnia ona znaczne przestrzenie ciała i odgrywa duża rolę. Są to komórki żywe, a ich protoplast jest zwykle silnie zwakuolizowany. Jest tkanką stała. Jest ona cienka i złożona tylko ze ściany pierwotnej. Pomiędzy komórkami znajdują się mniejsze lub większe przestwory międzykomórkowe. Zbudowana jest głównie z celulozy, pektyn i hemiceluloz.

a) Miękisz zasadniczy: zbudowany jest z cienkościennych, równo wymiarowych komórek. Miękisz ten wypełnia przestrzenie między innymi tkankami w różnych organach ( kora pierwotna i rdzeń w młodych łodygach i korzeniach, miękisz owoców itp.)

b) Miękisz zieleniowy: zwany inaczej miękiszem asymilacyjnym lub chlorenchymą, składa się z komórek wyposażonych w bardzo liczne chloroplasty. Typowy miękisz asymilacyjny występuje w liściach.

c) Miękisz spichrzowy: składa się z komórek wypełnionych materiałami zapasowymi w postaci skrobi, tłuszczów lub białek. odmianę miękiszu spichrzowego stanowi miękisz wodny, zbudowany z komórek dużych, zawierających olbrzymie wodniczki. Pełni funkcje magazynowania wody.

d) Miękisz powietrzny: zwany inaczej aerenchymą, pełni funkcje tkanki przewietrzającej. Jego cechą charakterystyczną jest silny rozwój przestworów międzykomórkowych, które często zajmują w tkance więcej miejsca niż sama komórki. Przestwory te tworzą ciągły system kanałów powietrznych, stanowiących wewnętrzną atmosferę rośliny. W typowej postaci tkanka ta występuje u roślin podwodnych. Ułatwia ona unoszenie się wypełnionych powietrzem organów roślinnych w wodzie, a poza tym stanowi wewnętrzny rezerwuar gazów ( tlenu i dwutlenku węgla), biorących udział w procesach fotosyntezy i oddychania roślin.

15. Kolenchyma: inaczej zwarcica, jest tkanką wzmacniającą, złożoną z komórek żywych i wydłużonych, otoczonych niezdrewniała celulozowo - pektynową ścianą, mającą charakterystyczne zgrubienia. Zgrubienia te są zwykle nierównomierne. Najczęściej występują w postaci pasów biegnących wzdłuż ,, kątów " komórki, w miejscach gdzie trzy lub więcej komórek graniczy ze sobą. Ten typ zgrubień nazywamy kolenchymą kątową. Zgrubieniu mogą też ulegać tylko ściany wzajemnie równoległe i styczne względem obwodu organu. Mówimy wtedy o kolenchymie płatowej. Komórki kolenchymy zazwyczaj ściśle do siebie przylegają i tworza zwartą tkankę. Tkanka ta występuje przede wszystkim w ogonkach liściowych i młodych partiach łodyg, którym nadaje niezbędną odporność mechaniczną. Jej ściany komórkowe, choć zgrubiałe , są elastyczne, tak że możliwy jest jeszcze wzrost młodej części organu na długość.

16. Sklerenchyma: inaczej twardzica, jest także tkanką wzmacniającą. Dojrzałe komórki sklerenchymatyczne mają mocno zgrubiałe i na ogół silnie zdrewniałe ściany wtórne. W czasie rozwoju tych komórek ich protoplasty najczęściej zamierają i zanikają, są to więc komórki martwe. Tkanka sklerenchymatyczna występuje w dwóch formach, jako włókna i jako sklereidy, zwane też komórkami kamiennymi.

a). Włókna: są to komórki sklerenchymatyczne bardzo silnie wydłużone. Są używane do skręcania nici i wyrobu tkanin. Włókna występują najczęściej w zespołach tworzących wiązki lub pasma sklerenchymatyczne, albo też pochwy otaczające wewnętrzną część organu lub jego wiązki przewodzące.

b). Sklereidy są komórkami sklerenchymatycznymi o bardzo różnych kształtach: równo wymiarowych, podłużnych, nieregularnie rozgałęzionych itd. Mogą występować pojedynczo jako sklerenchymatyczne idioblasty lub w małych grupach w różnych tkankach ( np. grupy komórek kamiennych w miąższu owocu gruszy). Mogą też tworzyć zwartą, twardą tkankę, z której zbudowane są zewnętrzne części pestek, łupiny orzechów oraz niektórych nasion.

17. Floem: zwany również łykiem, jest tkanką , w której odbywa się przewodzenie na dalsze odległości organicznych substancji pokarmowych, przede wszystkim cukrów. Głównym miejscem produkcji tych substancji są liście, toteż odprowadzenie ich do innych organów rośliny jest główną funkcją łyka. Łyko podobnie jak drewno, jest tkanką niejednorodną, złożoną z kilku typów komórek. Najwyższy stopień specjalizacji i zróżnicowania tej tkanki występuje u okrytozalążkowych, u których możemy wyróżnić w łyku następujące elementy:

- Rurki sitowe

- Komórki towarzyszące

- Miękisz łykowy

- Włókna łykowe

18. Ksylem: zwany również drewnem, jest tkanką przewodzącą, rozprowadzającą po całej roślinie wodę i sole mineralne pobrane z gleby przez korzenie. U wieloletnich drzew, gdy na wiosnę następuje raptowne wznowienie wzrostu i rozwoju, ksylemem wędrują także organiczne substancje odżywcze z tkanek spichrzowych korzeni i pni do pąków liściowych. Przy nacięciu pnia wycieka wówczas słodki sok. Ponieważ ksylem składa się w większości z elementów silnie zdrewniałych, pełni także funkcje tkanki wzmacniającej. Ksylem jest tkanka niejednorodną, która osiąga najwyższy stopień zróżnicowania u okrytozalążkowych. W jej skład wchodzi kilka elementów:

- Cewki

- Naczynia

- Włókna drzewne

- Miękisz drzewny

19. Floem i ksylem nagozalążkowych

DREWNO (KSYLEM)

Jako tkanka przewodząca rozprowadza po roślinie zarówno wodę, jak i sole mineralne, pobrane z gleby przez korzenie.

W jej skład wchodzą mi. in. cewki oraz naczynia.

Cewki stanowią element przewodzący u roślin ewolucyjnie starszych (takich jak np. nagonasienne). Są one wydłużone i zwężone na końcach. Ich ściana komórkowa jest zdrewniała. Rożne występujące na niej zgrubienia i jamki powstają na skutek nierównomiernego odkładania się ścian wtórnych. Dojrzale cewki, jako komórki martwe, jak również pozbawione protoplastów, przewodzą wodę, a także zapewniają roślinie sztywność i wytrzymałość mechaniczną.

Floem (łyko)

U roślin ewolucyjnie starszych, takich jak: paprotniki oraz nagozalążkowe zamiast rurek sitowych występują mniej wyspecjalizowane komórki sitowe. Pojedyncze, wrzecionowatego kształtu komórki, posiadają sita, które w sposób mniej lub bardziej nieregularny umiejscowione są w ścianie komórkowej i cechują się mniejszą średnicą porów.

20. Drewno wiosenne i letnie.

Drewno późne, nazywane również drewnem letnim – rodzaj drewna powstający u roślin rosnących w klimacie umiarkowanym, których cykl wegetacyjny jest przerywany na okres zimy. Drewno letnie powstaje pod koniec okresu wegetacyjnego. Jest wyraźnie ciemniejsze od wiosennego, cewki i naczynia mają mniejsze średnice oraz grubsze ściany. Ponadto zawiera więcej włókien drzewnych.

Drewno wczesne, nazywane również drewnem wiosennym – rodzaj drewna powstający u roślin rosnących w klimacie umiarkowanym, których cykl wegetacyjny jest przerywany na okres zimy.

Drewno wiosenne powstaje na początku sezonu wegetacyjnego. Jest dużo jaśniejsze od letniego, stąd na przekroju drewna widać charakterystyczne słoje. Jego cewki i naczynia mają większe średnice niż drewna letniego, lecz cieńsze ściany. Występuje w nim mniej włókien drzewnych niż w letnim.

21. Biel i Twardziel:

22. Biel: (drewno miękkie) - zewnętrze partie drewna wtórnego , zbudowane ze słojów wytworzonych w ostatnich okresach wegetacyjnych, zawierające żywe komórki miękiszowe; tkanką martwą ( poza miękiszem) , pełniącą funkcję przewodzącą, mechaniczną oraz spichrzową ( komórki bieli mogą magazynować substancję zapasowe). Biel ma większa zawartość wody niż twardziel, na mniejszy ciężar, mniejszą twardość; drewno bieli łatwiej nasyca się impregnatami niż drewno twardzieli.

Drzewa Bielaste: brzoza, jesion, topola, wierzba, buk, grab, olsza, klon zwyczajny, jawor, leszczyna

23. Twardziel: (drewno wtórne) - wewnętrzna cześć drewna wtórnego; komórki miękiszu obumarły; tkanka w całości martwa, pełniąca funkcje wyłącznie mechaniczną ( element wzmacniający pień); ma ciemniejszą barwę niż biel, powstała na skutek odkładania się w niej substancji konserwujących, jak żywice, gumy i garbniki. Dzięki tym substancjom drewno jest bardziej odporne na działanie różnych czynników niszczących, przede wszystkim grzybów powodujących rozkład drewna. Twardziel ma mniejszą zawartość wody niż biel, ma większy ciężar i większa twardość; drewno twardzieli trudniej nasyca się impregnatami niż drewno bieli.

Drewna wytwarzające twardziel: sosna, modrzew, dąb, orzech, jałowiec, cis, śliwa, mahoń, kasztan, klon tatarski

24. Powstawanie korzeni bocznych i przybyszowych.

Korzenie boczne: powstają w strefie wyrośniętej korzenia, odśrodkowo (endogenicznie). Tworzący się korzeń boczny przerywa endodermę od razu albo też rośnie ona przez pewien czas wraz z rosnącym korzeniem bocznym tworząc nad jego czapeczką kopułę komórek zwana kieszonką korzeniową. Korzenie boczne rosną zwykle słabiej od korzenia głównego, nie zaburzają więc na ogół jego budowy monopodialnej.

Korzenie przybyszowe: (dodatkowe) wyrastają:
- ze starych korzeni budową wtórną
- z hypokotylu (hypokotyl - część podliścieniowa u siewek; strefa przejściowa między korzeniem a łodygą, łączy ich struktury)
- z nadziemnych części pędowych (łodygi, liści)
- z różnego typu pędów podziemnych

Systemy korzeniowe ( pojęcie tradycyjne rozumiane jako suma korzeni różnego typu na roślinie)
1. Palowy (osiowy)
a) korzeń zarodkowy zachowany
b) korzeń główny tworzy oś
c) korzenie boczne różnego rzędu
d) krótkie korzenie przybyszowe
e) drzewa o takim systemie korzeniowym są dobrze umocowane w podłożu
f) zwykle system korzeniowy ekstensywny- przerasta dużą objętość gleby stosunkowo słabo rozgałęzionymi korzeniami. Powoduje to, że gleba nie jest nimi gęsto przetkana i w rezultacie wykorzystanie składników pokarmowych gleby jest stosunkowo słabe
g) przykłady roślin: nagonasienne, dwuliścienne drzewiaste, dwuliścienne zielne
2. Wiązkowy
a) korzeń zarodkowy zamiera ( częściowo lub całkowicie)
b) bardzo liczne, drobne korzenie przybyszowe
c) z reguły system korzeniowy intensywny - przerasta niewielką objętość gleby, ale przenika ją gęsto bardzo licznymi i silnie rozgałęzionymi korzeniami, co powoduję, że wykorzystanie składników pokarmowych gleby jest bardzo duże
d) przykłady roślin: jednoliścienne, byliny dwuliścienne, rozmnażające się wegetatywnie

25. Budowa morfologiczna korzenia i funkcje

W budowie zewnętrznej korzenia można wyróżnić 4 strefy:

1. Strefę wierzchołkową, która obejmuje najmłodszą część korzenia o dł. kilku mm, stanowi stożek wzrostu warunkujący wzrost korzenia na dł. Stożek wzrostu jest przykryty czapeczką; osłania ona komórki inicjalne stożka wzrostu i chroni je przed uszkodzeniem w czasie przesuwania się korzenia pomiędzy cząsteczkami gleby. Czapeczka powstaje bądź z komórek merystematycznych stożka wzrosty, bądź z jednej lub kilku komórek embrionalnych zwanych kaliptrogenem, leżących na zewnątrz od komórek merystematycznych. Komórki czapeczki ulegają stopniowemu złuszczaniu i odpadają z drugiej jednak strony produkowane są bez przerwy komórki nowe. Bezpośrednio pod czapeczką, występują komórki merystematyczne stożka wzrostu.

2. Strefa wydłużona (elongacyjna), zwana strefą najszybszego wzrostu, obejmuję krótki (5 - 10 mm) odcinek korzenia, w którym następuje intensywne wydłużanie się nowo powstałych komórek oraz ich przekształcenie się w komórki tkanek stałych.

3. Strefa włośnikowa rozpoczyna się w miejscu, gdzie ustaje wzrost elongacyjny i tworzą się włośniki - wydłużone, cienkościenne uwypuklenia komórek skórki korzenie ( epiblemy), pokrywające go na odcinku od jednego do kilku centymetrów. Włośniki pobierają z gleby roztwór wodny soli mineralnych, transportowany następnie do wszystkich organów rośliny. Zwiększają również powierzchnię chłonną systemu korzeniowego. Włośniki pokryte śluzem, który ułatwia im kontakt z cząsteczkami gleby. Włośniki są nietrwałe, po 10 - 20 dniach obumierają, a ich miejsce zajmują nowe, wyrosłe w młodszej partii korzenia. Włośników nie ma u roślin wodnych i części gatunków błotnych ( rośliny te chłoną wodę cała powierzchnią korzenia) oraz u roślin, które współżyją z grzybami tworząc mikoryzę zewnętrzną.

4. Strefa wyrośnięta spełnia przede wszystkim funkcję mechaniczną ( utrzymuje roślinę w podłożu). Za pośrednictwem tej części korzenia odbywa się przewodzenie wodnych roztworów soli mineralnych. Pobranych przez włośniki. W tej strefie odbywać się może przyrost wtórny, w jej obrębie tworzą się również korzenie boczne.

Funkcje korzeni: chłonna, przytwierdzająca, przewodząca, zapasowa ( rośliny dwuletnie , byliny , rośliny wieloletnie o pędach zdrewniałych), specjalne (czepne, oddechowe, ssawkowe)

26. Modyfikacje korzeni

1. korzenie spichrzowe: magazynują składniki zapasowe, jeśli korzeń spichrzowy powstaje z korzeni bocznych lub przybyszowych, tworzą się bulwy korzeniowe, przykłady roślin ( burak, rzodkiew, marchew)

2. Korzenie kurczliwe: mają zdolność kurczenia się a tym samym zagłębiania rośliny bądź jej części w glebie; dzięki temu roślina zostaje zabezpieczona przed ujemnym wpływem czynników atmosferycznych, przykłady roślin ( szafran, zimowit, lilia, pietruszka, szparag)

3. Korzenie czepne: liany, pnącza ( np. bluszcz zwyczajny), epifityczne ananasowate, paprocie epifityczne, dzięki czepianiu się podłoża korzeniami roślina może wznosić się na dość znaczne wysokości.

4. Korzenie asymilacyjne: biorą udział w fotosyntezie, mają kształt wydłużony i spłaszczony, bogate w miękisz asymilacyjny, przykłady roślin ( storczykowate).

5. Korzenie powietrzne: zwisają swobodnie w dół, służą roślinie do pobierania wody z powietrza za pomocą wielowarstwowej skórki zwanej welamenem, pokrywającej korzeń, welamen składa się z kilki warstw martwych komórek o silnie porowatych, celulozowych ścianach, łatwo wchłaniających wodę, przykłady roślin (epifityczne storczyki).

6. Korzenie podporowe: służą umacnianiu rośliny w podłożu, szczególnie obficie wytwarzają się u roślin bagiennych rosnących na grząskim terenie, są to korzenie pędowe, które wyrastają z łodygi a następnie rośną pionowo lub skośnie w dół i wnikają do gleby, przykłady roślin ( kukurydza, figowce).

7. Korzenie oddechowe: występują u niektórych roślin tropikalnych i subtropikalnych rosnących na siedliskach bagiennych ubogich w tlen, stanowią odgałęzienia korzeni podziemnych, wyrastają ponad powierzchnię gleby do wysokości 1,5 metra, służą do pobierania tlenu.

8. Korzenie ssawkowe: korzenie przekształcone w długie, cylindryczne utwory, wnikające w głąb tkanek żywiciela; wyrastają z nich drobne korzonki mające postać ssawek, dzięki wytwarzaniu enzymów trawiących blaszki środkowe, korzenie te rozrastają się w korze żywiciela, skąd przenikają do tkanek przewodzących, z których czerpią dla siebie materiały odżywcze, przykłady roślin ( pszeniec, szelężnik)

27. Symbiozy korzeni z bakteriami

Symbioza korzeni bakteriami brodawkowymi - bakterie brodawkowe mają zdolność wiązania wolnego azotu atmosferycznego, wykorzystywane jest to w praktyce rolniczej do wzbogacania gleby w azot.

28. Mikoryzy korzeniowe

Mikoryza - współżycie korzeni z grzybami

Typu mikoryzy:
1. Ektotroficzna (zewnętrzna) - strzępki grzyba oplatają od zewnątrz korzenie powodując ich przekształcenie morfologiczne. Jedynie nieliczne strzępki wnikają do obwodowych partii korzenia, nie przenikając jednak do wnętrza komórek. Korzenie takie pozbawione są włośników, ich rolę przejmują strzępki grzyba. W korzeniach z mikoryzą zewnętrzną brak czapeczki, a wzrost korzenia zostaje ograniczony.
2. Endotroficzna (wewnętrzna) - strzępki grzyba wnikają do środka komórek korzenia, opanowując cała korę pierwotną. Na zewnątrz korzenia zaś występują jedynie nieliczne strzępki i w konsekwencji korzeń zachowuje wygląd zewnętrzny niezmieniony; ma włośnik, czapeczkę, a jego wzrost jest nieograniczony.

3. Ektoendotroficzna (pośrednia) - strzępki grzyba jednocześnie wnikają do środka komórek korzenia i oplatają korzeń od zewnątrz.
Znaczenie mikoryzy: lepszy i bardziej wyrównany wzrost roślin, obniżenie wymagań pokarmowych, zmniejszenie stresu podczas przesadzania, stabilizacja podłoża, agregacja gleby i poprawa jej żyzności, zdrowszy i gęstszy system korzeniowy, zdolny do pobierania większej ilości składników pokarmowych z gleby, odporność na niektóre patogeny glebowe i choroby, zwiększona odporność na suszę i stres solny.

29. Budowa anatomiczna pierwotna korzenia.

Wyróżniamy 3 główne warstwy:

1. Skórka (epiblema, epiderma, ryzoderma) - jednowarstwowa tkanka zbudowana z komórek żywych , cienkościennych, pozbawionych nabłonka. Czasem zewnętrzna ściana epiblemy ulega drewnieniu. W zasadzie wszystkie komórki epiblemy mogą wytwarzać włośniki. Epiblema jest tkanką krótkotrwała i szybko obumierającą. W jej miejsce powstaje egzoderma, zbudowana z jednej lub kilki subepidermalnych warstw kory pierwotnej. Jej komórki ulegają skorkowaceniu, dzięki czemu dobrze chronią wnętrze korzenia przed wpływami zewnętrznymi. Jednak pozostają żywe. Egzoderma przekształca się w ten sposób podskórnię. Niektóre komórki w niej korkowacieją i stanowią komórki przepustowe.

2. Kora pierwotna - występuje pod epiblemą, zbudowana jest z komórek miękiszowych. W młodych korzeniach przewodzą one roztwory wodne od włośników do wiązek łykodrzewnych znajdujących się w walcu osiowym. W korzeniach starszych komórki te służą zazwyczaj do magazynowania materiałów zapasowych. Kora pierwotna jest różnej grubości , zawsze jednak dużo większej niż w łodydze. Najbardziej wewnętrzną warstwą kory pierwotnej jest endoderma ( śródskórnia). Jej komórki ściśle do siebie przylegają, tworząc wyraźną pochwę dookoła walca osiowego. Są to komórki żywe, o ścianach początkowo celulozowych.

3. Walec osiowy - najbardziej zewnętrzna cześć walca, przylegająca bezpośrednio do endodermy, stanowi perycykl (okolnica). Składa się on zwykle z jednej warstwy żywych komórek o ścianach nie zdrewniałych. Perycyklu roślin nago i okrytozalążkowych jest aktywny merystematycznie , czyli służy tworzeniu się wtórnych tkanek merystematycznych korzenia, takich jak zawiązki korzeni bocznych, cześć kambium, fellogen oraz stożki wzrostu, dające odrosty korzeniowe. W centralnej części walca znajduje się wiązka przewodząca. Ma ona postać wiązki promienistej (radialnej) , w której pasma łyka i drewna przebiegają na przemian, oddzielone miękiszem. Środkową partię walca zajmuje metaksylem lub miękisz bezzieleniowy, tworząc słabo zaznaczający się rdzeń. Niekiedy jednak środek korzenia zajmuje kolenchyma lub sklerenchyma( obie te tkanki mogą występować łącznie).

30. Kambium i fellogen w korzeniu.

Budowa wtórna jest zapoczątkowana pojawieniem się kambium i fellogenu w strefie różnicowania się budowy pierwotnej. Merystemy te powstają przez aktywizację niezróżnicowanych pozostałości prokambium.

Kambium: komórki dzielą się peryklinalnie a ich pochodne różnicują się do środka w elementy drewna wtórnego, a na zewnątrz w elementy łyka wtórnego. Odcinki kambium znajdujące się po wewnętrznej stronie pasm łyka, zaczynają funkcjonować najwcześniej i szczególnie intensywnie odkładają drewno wtórne, wskutek czego same odsuwane są stopniowo na zewnątrz. tak że ostatecznie linia kambium wyrównuje się przybiera na przekroju poprzecznym zarys kolisty. Kambium składa się z warstwy komórek inicjalnych oraz kilku warstw ich różnicujących się pochodnych. W przekroju podłużnym występują dwa rodzaje komórek - komórki o kształcie wrzecionowatym oraz komórki promieniowe. Wytworem komórek wrzecionowatych są elementy przewodzące łyka i drewna, włókna drzewne i łykowe oraz miękisz łykowy i drzewny. W drewnie i łyku wtórnym występuje stosunkowo dużo miękiszu drzewnego i łykowego. Komórki promieniowe odkładają komórki miękiszowe. Funkcje okrywającą przejmuje korkowica.

Fellogen: w korzeniu początek fellogenowi dają najczęściej podziały peryklinalne komórek okolnicy. Fellogen odkłada na zewnątrz komórki pochodne różnicujące się w tkankę korkową. Różnicujące sie rzadziej pochodne wewnętrzne tworzą zwykle cienką warstwę komórek miękiszowych fellodermy.

31. Budowa wtórna korzeni spichrzowych.

W wytworzeniu organu spichrzowego bierze udział podstawowa (górna) część korzenia oraz hypokotyl. Korzenie spichrzowe są grube i mięsiste wskutek obfitego wykształcenia miękiszu spichrzowego w korze pierwotnej. Występuje kilka kręgów kambialnych, niektóre mogą wytwarzać małe wiązki drewna, łyka wtórengo oraz duże ilości miękiszu wypełniającego się cukrami zapasowymi.

32. Charakterystyka pąków.

Pąk – zawiązek przyszłorocznego pędu.

Pączki są zwykle chronione za pomocą łusek, u niektórych gatunków są one owłosione. Po kształcie, kolorze, wielkości, ułożeniu pączków na pędzie, kształcie, barwie i liczbie ich łusek można rozróżnić gatunekdrzewa lub krzewu, gdy pozostaje on w stanie bezlistnym.

U wielu gatunków roślin pączki kwiatowe różnią się od pączków liściowych.

Typologia

Zależnie od umiejscowienia pąka na pędzie rozróżnia się następujące rodzaje pąków:

• pąk szczytowy – występuje na wierzchołkach pędów, na pędzie głównym jest najczęściej największym pączkiem,

• pąki boczne, pąki kątowe – występują wzdłuż pędów pod pączkami szczytowymi, najczęściej w pachwinach liści,

  • pąki dodatkowe wytwarzane są przez: robinię akacjową czy czeremchę, tworzą się tuż obok albo tuż nad istniejącym pączkiem bocznym,

  • pąki śpiące – niewidoczne, powstające głównie u gatunków drzew liściastych, nie rozwijające się na wiosnę, mogą pozostać w spoczynku przez wiele lat a rozwijają się w przypadku zniszczenia innych pąków. Pąki śpiące mogą być pobudzone do rozwoju przez silniejszy dopływ światła. Jeśli np. drzewo rosnące w zwarciu zostało odsłonięte, powstają na nim liczne pędy powstałe z pąków śpiących. Takie pędy leśnicy określają mianem: pijawek lub wilków. Dużą skłonność do tworzenia wilków wykazuje: dąb, jesion, wiąz, grab, olsza czarna.

  • pączki przybyszowe – powstają w szczególnych wypadkach (silne zranienia), najczęściej związane jest to z procesami regeneracji.

Zależnie od zawartości rozróżnia się następujące rodzaje pąków:

• pączki kwiatowe, z których wyrastają tylko kwiaty:

  • po jednym kwiecie: magnolia, forsycja, wiele roślin zielnych np. goździk czy tulipan,

  • wiązki kwiatów: wiąz górski, klon jesionolistny,

  • kwiatostany: brzoza, olsza, topola

• pączki liściowe, z których rozwijają się ulistnione pędy,

• pączki mieszane zawierają kwiatostany wraz z kilkoma liśćmi u nasady. Przykładami są: jabłoń, głóg, jarząb i wiele innych.

33. Typy rozgałęzień pędów:

Pęd – część rośliny składająca się z łodygi, liści, pączków, kwiatów i owoców. Często termin pęd jest nieprawidłowo utożsamiany z pojęciem łodyga.

Typowy pęd to nadziemna część rośliny złożona z łodygi, będącej osią pędu, oraz osadzonych na niej organów bocznych – liści. Liście osadzone są na łodydze w regularnych odstępach. Miejsca, z których wyrastają, są często węźlasto zgrubiałe (np. u traw) i nazywają się węzłami. Dzielą one łodygę na odcinki – międzywęźla. W fazie rozmnażania rośliny pęd wytwarza również kwiaty i owoce.

Typy rozgałęzień pędów

Wyróżnia się następujące podstawowe typy rozgałęzień pędów:

• rozgałęzienia typu monopodialnego – pędy o silnie rosnącej osi głównej i słabiej rosnących odgałęzieniach dalszych rzędów,

• rozgałęzienia typu pseudodichotomicznego – pędy rozwidlające się w wyniku podziału pąka szczytowego,

• rozgałęzienia typu sympodialnego – pędy, których prowadzenie przejmują kolejne odgałęzienia boczne.

34. Budowa anatomiczna pierwotna łodygi roślin dwuliściennych

Budowa anatomiczna łodygi:

1. Budowa pierwotna:

   • łodyga pokryta jest skórką, która zwana jest epidermą. Pokryta jest ona kutikulą. Epiderma może wytwarzać różnego rodzaju włoski

   • pod epidermą występuje wielowarstwowa kora pierwotna zbudowana z komórek miękiszowych, kolenchymatycznych i sklerenchymatycznych

   • wiązki przewodzące (waskularne) zawierają zarówno drewno pierwotne jak i łyko pierwotne, przy czym drewno leży do środka, a łyko na zewnątrz. U roślin jednoliściennych wiązki są rozproszone, w związku z czym nie ma wyodrębnionych stref kory i rdzenia. U roślin dwuliściennych wiązki ułożone są w kształcie pierścienia,. Pomiędzy nimi leży pojedyncza warstwa miazgi (kambium waskularnego). Środek, czyli rdzeń, zajmują komórki miękiszowe

ŁODYGA

Łodyga jest organem wegetatywnym, który łączy korzenie z liśćmi. Łodygi spełniają trzy główne funkcje:

• wytwarzanie liści i struktur reprodukcyjnych

• przewodzenie wody wraz z solami mineralnymi z korzeni do liści i innych organów

• przewodzenie substancji odżywczych wyprodukowanych w liściach do korzeni i innych części rośliny

Łodyga może ulec przekształceniu i spełniać dodatkowe role, np.:

• łodygi zielne - przeprowadzają proces fotosyntezy

• łodygi spichrzowe - magazynują substancje odżywcze. Są to organy podziemne - kłącza (np. trawy) bulwy (np. ziemniak)

• łodygi służące do rozmnażania wegetatywnego

35. Kambium i fellogen w łodydze.

Na grubość zachodzi u starszych roślin dwuliściennych i nagonasiennych, dzięki wtórnym tkankom twórczym – kambium i fellogenowi.

Dzięki wytworzeniu pasm kambium między wiązkami przewodzącymi i ich połączeniu z kambium obecnym w wiązkach między drewnem a łykiem pierwotnym formuje się regularny cylinder, utworzony z tkanki twórczej. Dzielące się komórki kambium odkładają elementy drewna i łyka. Drewno wtórne odkłada się do wewnątrz od miazgi, a łyko wtórne tworzy jednolitą koncentryczną warstwę na zewnątrz od miazgi. Powiększająca swoją objętość łodyga przyrasta na grubość, co powoduje rozrywanie skórki. Dlatego też w korze pierwotnej powstaje fellogen, który wytwarza na zewnątrz komórki korka, a do środka komórki fellodermy. Powstaje w ten sposób otaczająca łodygę korkowica, złożona z korka, fellogenu i fellodermy. U wielu drzew tworzące się kolejne warstwy komórek korka odcinają dopływ wody i pokarmu do komórek leżących od nich na zewnątrz, stąd formuje się tzw. martwica korkowa (w potocznym języku określana jako kora drzewa).

36. Budowa morfologiczna pędu zdrewniałego.

Łodygi zdrewniale - występują u form drzewiastych: drzewa, krzewy i krzewinki. Są to wszystkie formy wieloletnie o łodygach trwałych ( w naszym klimacie ich pędy tracą na zimę liście). Drzewa charakteryzuje potężna os główna pędu w postaci grubego, zdrewniałego pnia okrytego korkiem. U nagozalążkowych i dwuliściennych drzew pień zakończony jest korona, złożona z rozgałęzień różnego rzędu, z których ostatnie wykształcają się najczęściej jako krótkopędy.

37. Budowa anatomiczna wtórna pędu zdrewniałego.

- Budowa wtórna jest wynikiem działalności dwóch merystemów bocznych: kambium i fellogenu; merystemy te wytwarzają nowe tkanki przewodzące: drewno i łyko wtórne oraz tkankę okrywającą – korek.

- Działalność merystemów wtórnych doprowadza do powstania grubego silnego pnia zdolnego do udźwignięcia rozgałęzionej korony. W łodygach zielnych przyrost wtórny jest nieznaczny lub nie występuje w ogóle. U współcześnie żyjących paprotników przyrost wtórny spotyka się zupełnie wyjątkowo, choć występował u form kopalnych. U jednoliściennych występuje tylko w nielicznych przypadkach. Powszechnie przyrost wtórny występuje u dużych wieloletnich form drzewiastych i krzewiastych okrytozalążkowych, dwuliściennych i nagozalążkowych. 

38. Aktywność kambium i fellogenu w pędach zdrewniałych.

Łodygi zdrewniałe
W przyroście wtórnym na grubość bierze udział kambium i fellogen, który wytwarza na powierzchni pnia tkanki korkowe.
Przyrost wtórny jednolity roczny odczytywany jest ze słoi drewna. Kambium wytwarza zdecydowanie więcej drewna niż łyka. Warstwy łyka są szybko zgniatane. Działalność kambium rozpoczyna się wiosną. Wtedy przyrost na grubość jest najszybszy.

39. modyfikacje pędów.

Pędy oraz ich części mogą być wykształcone w sposób nietypowy i pełnić nietypowe funkcje. Możliwość modyfikacji łodygowych pozwala roślinom na przystosowanie się do różnych środowisk i warunków wegetacji.

- Rozłogi – odgałęzienia dolnej części nadziemnego pędu, płożące się, czyli rosnące poziomo przy ziemi lub pod nią. Służą do rozmnażania wegetatywnego, np. poziomka, truskawka. U ziemniaka końce ukośnie wrastających w ziemię rozłogów (stolonów)  tworzą bulwy gromadzące skrobię. Rozłogi są organami spichrzowymi roślin.

- Kłącza – podziemne organy przypominające pozornie korzenie; mają zredukowane łuskowate liście, pąki boczne i korzenie przybyszowe; są wieloletnie. Stanowią organy spichrzowe i przetrwalnikowe, służą również do rozmnażania wegetatywnego, np. rabarbar, szparag, kosaciec, konwalia, perz, większość paproci. 

- Bulwy pędowe – podobnie jak kłącza są podziemnymi łodygami; w odróżnieniu od kłączy ich wzrost jest ograniczony; zwykle nie wytwarzają korzeni przybyszowych oraz trwają tylko jeden sezon wegetacyjny. Są to pędy, których łodyga uległa silnemu zgrubieniu i skróceniu, a liście całkowitej redukcji. Powszechnym przykładem są bulwy ziemniaka (ziemniak wytwarza trzy rodzaje pędów: pęd nadziemny, podziemne rozłogi, tzw. stolony, oraz bulwy pędowe), bulwy słonecznika bulwiastego, szafranu, zimowita, kalarepy, rzodkiewki.

Cebule – organ podziemny, którego główną część stanowią przekształcone liście. Łodyga jest silnie skrócona i tworzy tzw. piętkę. Cebula jest organem przetrwalnikowym, spichrzowym i służy do rozmnażania wegetacyjnego, np. cebula uprawna, hiacynt, tulipan.

- Gałęziaki – są to upodobnione do liści krótkopędy; występują u roślin środowisk suchych; w roślinach tych zachodzi redukcja liści, a ich funkcje przejmują łodygi. U kaktusów liście przekształcają się w ciernie, a ich funkcje pełnią spłaszczone mięsiste łodygi, np. opuncja. O tym, że są to przekształcone łodygi, świadczy wyrastanie na nich zredukowanych liści i kwiatów, np. liściokwiat, szparag.

- Ciernie – w odróżnieniu od kolców, które są wytworami skórki, występują tylko w węzłach liściowych i zawierają wiązki przewodzące, łączące się z wiązkami łodygowymi. Są to twory sztywne, szydlaste, zaostrzone i silnie zdrewniałe. Mogą powstawać z przekształcenia liści, np. u kaktusów lub przylistków (robinia akacjowa). Ciernie pędowe wyrastają w pachwinach liści z pąków bocznych i są przekształconymi łodygami, np. ciernie głogu, tarniny.

- Pędy magazynujące wodę – zawierają miękisz wodny, zgrubiałe pędy sukulentów pędowych; pełnią jednocześnie funkcje asymilacyjne, np. kaktusy.

- Wąsy – podobnie jak ciernie mogą być pochodzenia liściowego lub pędowego; są to organy czepne, cienkie, wrażliwe na dotyk, owijające się dookoła podpory. Mogą występować na nich szczątkowe liście i kwiaty, np. męczennica, winorośl.

40. Budowa morfologiczna i zróżnicowanie liści.

Budowa morfologiczna liścia:

Liście zróżnicowane są na:

• blaszkę liściową - wykazuje duże zróżnicowanie kształtu u różnych gatunków

• ogonek liściowy - nie występuje u roślin jednoliściennych

• nasadę liściową - często wytwarza pochwę lub przylistki

Blaszka liściowa może mieć różny kształt, np. równowąski, pierzasty, okrągły. Brzeg blaszki również wykazuje zróżnicowanie: liście całobrzegie, karbowane, ząbkowane, piłkowane.

Układ liści na łodydze nazywa się ulistnieniem. Wyróżnia się trzy zasadnicze typy ulistnienia: skrętoległe, naprzeciwległe i okółkowe.

Nerwacja (użyłkowanie) może być: równoległa - u roślin jednoliściennych lub siatkowata u roślin dwuliściennych

Budowa anatomiczna liścia:

• pokryty jest skórką (epidermą), w której na spodniej stronie liścia występują aparaty szparkowe. Epiderma wydziela kutikulę, która chroni liście przed nadmiernym parowaniem wody. Zazwyczaj wytwarza różnego rodzaju włoski

• wnętrze liścia wypełnione jest przez miękisz fotosyntetyzujący. Pod górną epidermą leżą wydłużone, ściśle przylegające do siebie komórki miękiszu palisadowego. Wewnątrz liścia znajduje się miękisz gąbczasty, którego komórki rozmieszczone są luźno i nieregularnie

• w miękiszu biegną wiązki przewodzące, zwane nerwami

41. Budowa anatomiczna i funkcje liścia roślin dwuliściennych.

Liść ma silnie rozwiniętą powierzchnię kontaktu ze środowiskiem. Jego struktura wewnętrzna odznacza się dużą zmiennością w zależności od warunków, w jakich żyje roślina. Budują go trzy tkanki: okrywająca, miękiszowa i przewodzące.

- W budowie wewnętrznej liścia rośliny dwuliściennej wyróżniamy charakterystyczne warstwy; zaczynając od strony górnej liścia, występuje: kutikula, epiderma (skórka górna), miękisz palisadowy, miękisz gąbczasty (wśród jego komórek wiązki przewodzące), epiderma (skórka dolna) z aparatami szparkowymi.

42. Budowa morfologiczna i anatomiczna igły.

- Typowa igła jest długotrwała i wykazuje szereg przystosowań w budowie morfologicznej i anatomicznej do środowiska życia, przede wszystkim do znoszenia suszy (w tym suszy fizjologicznej):
· ze względu na silnie zredukowaną powierzchnię, ograniczone zostało parowanie wody;
· skórka igły ma komórki o grubych ścianach i grubej warstwie kutikuli;
· aparaty szparkowe znajdują się w zagłębieniach skórki, co zmniejsza transpirację;
· pod skórką znajduje się warstwa tkanki wzmacniającej – sklerenchymy;
· wewnątrz igły znajduje się jednorodny mezofil, zbudowany z komórek wieloramiennych, o ścianach tworzących do wnętrza charakterystyczne wpuklenia; taka budowa miękiszu asymilacyjnego zwiększa powierzchnię absorpcji światła i tym samym rekompensuje małą powierzchnię igły;
· mezofil występuje w postaci warstw, ułożonych prostopadle do osi igły, pomiędzy którymi znajdują się przestwory międzykomórkowe; ma to duże znaczenie w procesie oddychania rośliny;
· w mezofilu znajdują się kanały żywiczne, żywica zabezpiecza przed patogenami;

43. Sposoby rozmnażania bezpłciowego roślin.

Rozmnażanie bezpłciowe, u roślin, mianem tym określa się rozmnażanieprzy pomocy zarodników (spor), występujące u roślin zarodnikowych(glony, mszaki i paprotniki).


Zarodniki, które mogą być ruchliwe (zoospory) - zaopatrzone w witkę, bądź nieruchliwe (aplanospory) powstają w zarodniach w wyniku podziałów mejotycznych (mejoza) komórek tkanki zarodnikotwórczej.

U zwierząt rozmnażanie bezpłciowe występuje u niższych zwierząt, tj.gąbki, pierwotniaki, czy jamochłony i polega na podziale poprzecznym lub podłużnym organizmu, w wyniku którego powstają nowe organizmy, które następnie rozwijają się rozrastają.

44. Sposoby rozmnażania płciowego roslin.

Rozmnażanie płciowe (generatywne), rozmnażanie odbywające się za pomocą haploidalnych komórek rozrodczych - gamety żeńskiej i męskiej, powstających zazwyczaj w wyspecjalizowanych narządach płciowych (u zwierząt) lub narządach generatywnych (u roślin). Po ich połączeniu powstaje diploidalna zygota, z której rozwija się zarodek, a później cała roślina (zarodek roslinny) lub zwierzę.

U roślin występują trzy sposoby rozmnażania płciowego - izogamia,anizogamia i oogamia, przy czym u roślin wyższych występuje tylko oogamia. Nietypowym procesem rozrodczym jest tzw. koniugacja, która u roślin polega na kopulowaniu ze sobą dwóch stykających się komórek pochodzących od dwóch osobników poprzez przepływanie protoplastumęskiego do żeńskiego i zlanie się w zygotę.

U zwierząt koniugacja również jest spotykana (np. u orzęsków), ale polega tylko na rekombinacji informacji genetycznej pomiędzy dwoma osobnikami, nie wytwarzają się natomiast nowe osobniki.

45. Przemiana pokoleń

Przemiana pokoleń u roślin, występowanie w cyklu rozwojowym roślin dwóch następujących po sobie pokoleń: haploidalnego pokolenia płciowego (gametofit) i diploidalnego pokolenia bezpłciowego (sporofit).

Pokolenie płciowe wytwarza gamety, po połączeniu których powstają diploidalne zygoty. Z zygoty rozwija się pokolenie bezpłciowe, wytwarzające w wyniku mejozy haploidalne zarodniki (mejospory), dające początek gametofitom.

Przemiana pokoleń u roślin występuje w dwóch typach: w izomorficznej przemianie pokoleń u roślin (występującej u niektórych glonów morskich) oba pokolenia nie różnią się morfologicznie od siebie i mają jednakowy udział w cyklu rozwojowym rośliny, odróżnia je tylko liczba chromosomóww jądrach komórkowych.

W typie heteromorficznym jedno z pokoleń ma wyraźną przewagę nad drugim w cyklu rozwojowym, ponadto różnią się one morfologicznie. Ten typ przemiany pokoleń u roślin występuje u licznych gatunków glonów,grzybów i u wszystkich roślin wyższych.

U mszaków pokoleniem dominującym jest gametofit, u paprotników i roślin nasiennych - sporofit, a gametofit ulega redukcji do niewielkiego, lecz jeszcze samodzielnie rosnącego przedrośla u paprotników i kilkunastokomórkowego niesamodzielnego tworu w obrębie kwiatu roślin nasiennych (woreczek zalążkowy i ziarno pyłku).

46. Makrosporogeneza i rozwój gametofitu żeńskiego u roślin okrytozalążkowych.

 W woreczku zalążkowym jądra zajmują określone miejsca i pełnią ściśle określone funkcje. Trzy z nich, znajdujące się na biegunie woreczka zalążkowego, blisko okienka, tworzą aparat jajowy; środkowe jądro to właściwa komórka jajowa, dwa pozostałe to komórki pomocnicze – synergidy. Aparat jajowy uważany jest za twór homologiczny rodni nagozalążkowych. Trzy jądra znajdujące się na przeciwległym biegunie (od strony osadki) nazywamy antypodami. Pozostałe dwa w środkowej części woreczka łączą się w komórkę centralną, tzw. jądro centralne woreczka zalążkowego, które jest diploidalne.

· Siedmiokomórkowy woreczek zalążkowy jest zredukowanym gametofitem żeńskim, który żyje dzięki substancjom dostarczanym przez macierzysty sporofit.

47. Mikrosporogeneza i rozwój gametofitu męskiego u roślin okrytozalążkowych.

 Mikrosporogeneza i rozwój gametofitu męskiego przebiega następująco:
· Pręcik zbudowany jest z pylnika i nitki pręcikowej. W pylniku znajdują się cztery komory pyłkowe połączone łącznikiem.
· Początkowo pylnik zbudowany jest z komórek merystematycznych (tkanka archesporialna), które ulegają różnicowaniu w mejocyty, czyli macierzyste komórki ziaren pyłku.
· Komórki macierzyste dzielą się mejotycznie i z każdej powstaje tetrada złożona z czterech haploidalnych komórek; są to mikrospory, czyli ziarna pyłku. Mikrospora jest zredukowanym gametofitem męskim.
· Wnętrze mikrospory zajmuje początkowo jeden protoplast, który po pewnym czasie dzieli się na dwie komórki: dużą wegetatywną i małą generatywną; w tym stadium rozwoju woreczek pyłkowy pęka, a pyłek niesiony przez wiatr lub częściej owady osadza się na znamieniu słupka i zaczyna kiełkować. Komórka wegetatywna tworzy łagiewkę, a generatywna, stanowiąca odpowiednik plemni, dzieli się wewnątrz łagiewki na dwie komórki plemnikowe.

48. Budowa morfologiczna kwiatu roślin okrytozalążkowych i funkcje jego elementów.

Funkcja kwiatów

Kwiaty pełnią kluczową dla przetrwania roślin funkcję biologiczną biorąc udział w rozmnażaniu generatywnym. W wyniku zapylenia powstaje z nich owoc, w którym znajdują się nasiona.

Typowy kwiat roślin okrytozalążkowych składa się z czterech zasadniczych okółków, które poczynając od dna kwiatowego tworzą:

1.Kielich Kwiatowy-złożony jest z działek, chroniących wewnętrzne części kwiatu, gdy jest jeszcze w pąku. Kształt działek i ich wielkość mogą być bardzo różne. Działki są zwykle zielone. Kiedy są zabarwione, co zdarza się rzadko, przyjmują rolę płatków, np. u porzeczki złotej (Ribes aureum) i innych gatunków porzeczek.
2.Korona kwiatowa-składa się z płatków, które stanowią dalszą ochronę organów generatywnych przed ich rozwinięciem. Wabią one owady, co przyczynia się do zapylania kwiatów.
3.Pręcikowie kwiatowe-jest to zespół pręcików znajdujących się w kwiecie i odgrywających rolę męskich organów rozrodczych.
4.Słupkowie kwiatowe- jest to zespół owocolistków, zrośniętych i tworzących jeden słupek lub większą ich liczbę. Słupek może być utworzony tylko z jednego owocolistka zrośniętego brzegami, np. u motylkowatych (Fabaceae) lub z większej ich liczby, np. u jabłkowych (Pomoideae). Nazwę słupkowie stosuje się więc zarówno do jednego słupka w kwiecie, jak i do ich zespołu w kwiecie kilku- lub wielosłupkowym.

49. Budowa kwiatu nagozalążkowych.

- Kwiaty są rozdzielnopłciowe, szyszko kształtne, bez okwiatu lub ze słabo rozwiniętą okrywą kwiatową, tworzą charakterystyczne szyszki: żeńskie są małe, zielono-czerwone, występują na szczycie tegorocznych długopędów, męskie są większe, żółte, pylące, tworzą szyszkostany.

50. Klasyfikacja kwiatostanów.

Kwiatostany dzieli się na kilka typów ze względu na sposób rozgałęziania pędów i osadzenie kwiatów. Dwa główne typy to kwiatostany groniaste i kwiatostany wierzchotkowate.
W kwiatostanie groniastym kwitnienie rozpoczyna się od dołu i postępuje ku wierzchołkowi. Zatem najstarsze kwiaty znajdują się u podstawy albo w zewnętrznych częściach kwiatostanu zaś najmłodsze na szczycie lub w środku rozgałęzień.. Są to kwiatostany otwarte - nie ma u nich kwiatów szczytowych. We wszystkich kwiatostanach groniastych oś główna przewyższa osie boczne.
Do kwiatostanów groniastych prostych należą: 
· grono – ma długą środkowa oś kwiatostanu, na której wyrastają kwiaty boczne na mniej więcej jednakowych szypułkach np. rzepak
· kłos – kwiaty bezszypułkowe, siedzące, wyrastające gęsto na długiej osi np. babka
· bazia (kotka) – odmiana kłosa, której os jest wiotka i zwisająca np. topola, leszczyna
· kolba – kłos złożony o zgrubiałej osi np. kukurydza
· główka – kwiaty krótkoszypułkowe lub siedzące, osadzone bardzo gęsto na skróconej osi np. koniczyna
· baldach – długie szypułki, wyrastające promieniście z jednego miejsca, a kwiaty ułożone w jednej płaszczyźnie np. u wiśni
· koszyczek.
Do kwiatostanów groniastych złożonych:
· baldachogrono – kwiaty dolne maja tak długie szypułki, że znajdują się w jednej płaszczyźnie z kwiatami górnymi np. jarzębina
· wiecha – rozgałęzienia maja charakter gron bocznych np. owies
· złożony kłos – małe kłosy osadzone na długiej osi np. żyto i wiele innych traw
· złożony baldach – składa się z małych baldachów np. marchew
W kwiatostanach wierzchotkowych rozwój kwiatów zaczyna się od wierzchołka i postępuje do dołu, wskutek czego oś kwiatostanu nie rośnie dalej, natomiast rozwijają się boczne rozgałęzienia. Do tego typu kwiatostanów należą np.: 
· sierpik – wierzchotka jednoramienna, wydająca pojedyncze kwiaty boczne, zwrócone w jedna stronę np. niezapominajka 
· wachlarzyk – kolejne osie boczne, zakończone kwiatami szczytowymi; wyrastają na przemian: raz z prawej, raz z lewej strony głównej osi np. u kosaćca, lulka czarnego.
· wierzchotki - pod każdym kwiatem wierzchołkowym po 2 naprzeciwległe kwiaty boczne, które z kolei staja się kwiatami wierzchołkowymi np. gwiazdnica 

51. Zapłodnienie u okrytozalążkowych.

Zapłodnienie u okrytozalążkowych odbywa się za pomocą łagiewki pyłkowej przenoszącej ze znamienia do woreczka zalążkowego dwa plemniki, z których jeden zapładnia komórkę jajową, a drugi jądro wtórne, dające początek bielmu (tzw. podwójne zapłodnienie). Gametofity okrytozalążkowych rozwijają się w obrębie sporofitu i są silnie zredukowane: gametofit męski do dwóch komórek ziarna pyłku(wegetatywnej i generatywnej), gametofit żeński do 8 komórek woreczka zalążkowego.

52. Proces zapylenia.

Zapylenie: przeniesienie ziarna pyłku na okienko (u okrytonasiennych na znamię słupka). 
Samozapylenie: ziarno pyłku pochodzi z tej samej rośliny. 
Zapylenie krzyżowe: ziarno pyłku pochodzi z innej rośliny tego samego gatunku. 

Zapylenie, proces obejmujący przeniesienie pyłku z pręcika bezpośrednio do okienka zalążka (u roślin nagozalążkowych) lub na znamię słupka (u roślin okrytozalążkowych) oraz rozwój pyłku.
Zapylenie pyłkiem pochodzącym z innej rośliny nazywa się zapyleniem krzyżowym (obcopylność), zapylenie pyłkiem tej samej rośliny - samozapyleniem. Rośliny wytwarzają szereg cech utrudniających samozapylenie (które jest zjawiskiem niekorzystnym), a ułatwiających zapylenie krzyżowe, jak np.: różny czas dojrzewania pręcików i słupków (przedprątność i przedsłupność), różnosłupkowość oraz samopłonność.
Pyłek może być przenoszony przez wiatr (wiatropylność), zwierzęta (zoogamia), przede wszystkim owady (owadopylność), ale także np. przez ptaki (ornitogamia) oraz wodę (wodopylność, czyli hydrogamia).Następujące za pomocą innej rośliny ( zapylenie krzyżowe, obcopylność, ksenogamia ).

53. Powstawanie, budowa i funkcje nasion.

Nasiono, – organ roślin nasiennych powstający z zapłodnionego zalążka i składający się z zarodka otoczonego tkanką zapasową i osłoniętego łupiną nasienną. Funkcją nasiona jest przede wszystkim ochrona zarodka przed niesprzyjającymi warunkami zewnętrznymi.

Poznaniem budowy nasion zajmowała się początkowo botanika ogólna. Z czasem wyodrębniły się odrębne nauki: karpologia i nasionoznawstwo.

Budowa

Nasiona nasiennych powstają z zalążka, po zapłodnieniu komórki jajowej przez komórkę plemnikową. Zawierają trzy najważniejsze składniki: zarodek, łupina nasienna (testa) i tkanka odżywcza w postaci bielma lub obielma.

U roślin nagozalążkowych materiał zapasowy nasiona stanowi bielmo pierwotne. Nasiona u okrytozalążkowych mogą występować jako bezbielmowe (materiały odżywcze gromadzone są w liścieniach), bielmowe i obielmowe.

Znaczenie nasion w uprawie roślin

Wartość plonu jest zależna od jakości nasion użytych do siewu. Wraz z rozwojem rolnictwa rozwijały się również badania i metody oceny jakości nasion. Szczególny rozwój w tej dziedzinie nastąpił w XIX wieku, wraz z powstaniem pierwszych stacji kontroli nasion (w 1869 r. w Rydze). Przy ocenie jakości nasion uwagę zwraca się na ich czystość, zdolność kiełkowania, dorodność, czyli sposób wykształcenia, zdrowotność i cechy odmianowe. Czystość nasion zmniejsza zachwaszczenie upraw. Odpowiednia zdolność kiełkowania gwarantuje szybkie i równomierne wschody. Z dorodnych nasion wyrastają odpowiednio silniejsze, dające większy plon rośliny. Dobra zdrowotność nasion ogranicza występowanie chorób i szkodników. Czystość nasion pod względem cech odmianowych gwarantuje odpowiedni dobór roślin do warunków siedliskowych uprawy.

54. Typy nasion.

Nasiona zawierają zwykle duże ilości substancji pokarmowych, które w okresie kiełkowania umożliwiają zarodkowi wzrost i rozwój w siewkę, do czasu osiągnięcia zdolności samodzielnego wytwarzania asymilatów. Bielmo, będące tkanką odżywczą w okresie tworzącego się zarodka, pełni często tę samą rolę w dojrzałym nasieniu, przy czym zarodek jest wówczas zwykle niewielki. Nasiona takie nazywamy bielmowymi. Nie kiedy zamiast bielma lub obok bielma funkcję tkanki odżywczej spełnia zachowany ośrodek noszący nazwę obielma. W niektórych nasionach bielmo zostaje prawie całkowicie zużyte w trakcie rozwoju zarodka, który wtedy wykształca duże , grube liścienie, służące jako organy spichrzowe i zbudowane głownie z miękiszu spichrzowego. Delikatna warstewka otaczająca zarodek stanowi wtedy całą pozostałość po bielmie. Takie nasiona nazywają sie bezbielmowymi.

55. Powstawanie, budowa i funkcje owocu

Owoc, organ charakterystyczny dla roślin okrytozalążkowych, osłaniający nasiona i ułatwiający ich rozsiewanie się. Owoc składa się z owocni i nasion. Nasiona powstają z zalążków, a owocnie z zalążni słupka (w tzw. owocach właściwych), czasem w ich wykształceniu uczestniczą też inne części kwiatu, np. dno kwiatowe, okwiat, liście przykwiatowe lub ośkwiatostanu (powstają wtedy tzw. owoce rzekome).
Owocnia (perykarp) składa się z trzech warstw: zewnętrzna jednowarstwowa skórka (egzokarp), często zabarwiona, pełni rolępowabni dla zwierząt (w owocach mięsistych), lub (w owocach suchych) zaopatrzona jest w urządzenia czepne (szczecinki, haczyki), lotne (skrzydlate wyrostki, włoski) albo śluzowacieje, co ułatwia przyczepianie się owoców do ciał zwierząt lub rozsiewanie ich przez wiatr.
Warstwa środkowa (mezokarp) może być różnej grubości, mięsista lub sucha. Warstwa wewnętrzna (endokarp) jest na ogół jednowarstwowa, może być błoniasta i cienka (jak np. w strąkach grochu) lub gruba i zdrewniała, tworząca pestkę (np. u śliwy).

56. Klasyfikacja i charakterystyka owoców.

Owoce dzieli się na owoce pojedyncze, owoce zbiorowe i owocostany.

Owoce pojedyncze, powstające z jednej zalążni, dzieli się z kolei na owoce suche (o suchej owocni) i mięsiste (o soczystej owocni). Owoce suche dzieli się na pękające (wysypujące nasiona), jak: mieszek, strąk,łuszczyna i łuszczynka, torebka oraz owoce niepękające (odpadające w stanie zamkniętym), jak orzech i orzeszek, ziarniak, niełupka, wreszcie owoce rozpadające się, jak: rozłupnia i strąk przewęzisty.

Owoce mięsiste są owocami niepękającymi, o soczystej owocni. Zasobnej w cukry, kwasy organiczne i witaminy, czasem zawierają też białko, skrobię i tłuszcz. Owoce te są zwykle jadalne, rozsiewane przez zwierzęta drogą endozoochorii. Owoce mięsiste dzielą się na: pestkowce o zewnętrznej części owocni mięsistej, a wewnętrznej zdrewniałej, tworzącej pestkę (śliwa, morela), jagody o całej owocni soczystej (np.: porzeczka, borówka, pomidor, ogórek), oraz owoce rzekome (owoc typu jabłka, pomarańczy).

Owoce złożone (zbiorowe) powstają z wielu zalążni jednego wielosłupkowego kwiatu, często z udziałem rozrastającego się dna kwiatowego, należą do nich owoce wielomieszkowe (np. u piwonii), owoce wielopestkowcowe (np. u maliny), owoce wieloorzeszkowe (np. u poziomki) oraz rozpadające się wieloniełupki (np. u ślazu).

Owocostany powstają z przekształcenia całych kwiatostanów, z udziałem dna kwiatowego, okwiatu, liści przykwiatowych oraz niekiedy osi kwiatostanu, np. owocostan orzeszkowy u morwy, owocostan jagodowy (jagodostan) u ananasa jadalnego.

57. Diaspora

Diaspora, propagula – dowolna część rośliny oznacza owo grzyba, która przeniesiona na dystans przypuszczalnie darować narodziny nowemu organizmowi. Diaspory dzielą się na generatywne natomiast wegetatywne Diaspory generatywne to: nasiona zarodniki roślin, owoce natomiast owocostany. Niektóre owoce rozsiewają się również złączone spośród częściami kwiatu, np. spośród kielichem Diaspory wegetatywne to: fragmenty plechy, bulwy, kłącze, turiony, rozmnóżki. Diasporami są ponadto zarodniki grzybów, wszak mogą one buntować się także na drodze wegetatywnej, w charakterze natomiast generatywnej (po procesie płciowym).

58. Charakterystyka nagozalążkowych.

Nagozalążkowe, nagonasienne (Gymnospermae), typ należący do królestwa roślin, liczący ok. 700 gatunków głównie roślin drzewiastych, występujących na całej kuli ziemskiej.
W obecnych systemach w obrębie nagozalążkowych wyróżnia się dwie podgromady: nagozalążkowe drobnolistne (Conipherophytina) oraz nagozalążkowe wielkolistne (Cycadophytina), a w obrębie tych podgromad siedem klas: trzy klasy wymarłe: paprocie nasienne, bennetyty, kordaity, oraz 4 klasy roślin współcześnie żyjących: sagowce i gniotowe, zaliczane do nagozalążkowych wielkolistnych oraz miłorzębowe (miłorząbdwuklapowy ) i szpilkowe (iglaste) zaliczane do nagozalążkowych drobnolistnych.

Nagozalążkowe są roślinami jedno- lub dwupiennymi, wiatropylnymi, okwiatach wyłącznie jednopłciowych (rozdzielnopłciowość), pozbawionych okwiatu, kwiaty żeńskie są zwykle zebrane w szyszkowate kwiatostany.

Nagozalążkowe charakteryzują się nagimi, tj. niczym nie osłoniętymi zalążkami (a potem nasionami) rozwijającymi się na powierzchni owocolistków.
Gametofit roślin nagozalążkowych zredukowany jest do kilkuset (żeński) lub kilku (męski) komórek i rozwija się w obrębie sporofitu. Drewno nagozalążkowych zbudowane jest wyłącznie z cewek, liście są zwykle grube i wiecznie zielone.

Nagozalążkowe pojawiły się w dewonie (okres) i były dominującą grupą roślin w jurze i wczesnej kredzie, pod koniec kredy zostały wyparte przez okrytozalążkowe.

59. Charakterystyka okrytozalążkowych.

Okrytozalążkowe, okrytonasienne (Angiospermae), typ królestwa roślin, liczący ok. 300 tys. gatunków drzew, krzewów i bylin, będący najliczniejszą grupą w świecie roślin. Okrytozalążkowe dzieli się na dwie klasy: dwuliścienne i jednoliścienne.

Cechą charakterystyczną okrytozalążkowych jest zamknięcie zalążków w zalążni słupka powstałego ze zrośnięcia jednego lub kilku owocolistków. Po zapłodnieniu z zalążków rozwijają się nasiona, a z zalążni owocnia okrywająca nasiona (stąd nazwa okrytonasienne).

Zapłodnienie u okrytozalążkowych odbywa się za pomocą łagiewki pyłkowej przenoszącej ze znamienia do woreczka zalążkowego dwa plemniki, z których jeden zapładnia komórkę jajową, a drugi jądro wtórne, dające początek bielmu (tzw. podwójne zapłodnienie). Gametofity okrytozalążkowych rozwijają się w obrębie sporofitu i są silnie zredukowane: gametofit męski do dwóch komórek ziarna pyłku(wegetatywnej i generatywnej), gametofit żeński do 8 komórek woreczka zalążkowego.

Kwiaty okrytozalążkowych składają się z różnej liczby słupków i pręcików oraz bardziej lub mniej rozwiniętego okwiatu, są w większości owadopylne, choć liczne gatunki zapylane są także przez wiatr, wodę, ptaki i inne zwierzęta. Okrytozalążkowe charakteryzują się większym zróżnicowaniem tkanek niż nagozalążkowe. Drewno okrytozalążkowych zbudowane jest z cewek i naczyń, występują nowe typy wiązek przewodzących, bardziej zróżnicowana jest tkanka miękiszowa i tkanki wydzielnicze (tkanki).

Większa jest też różnorodność narządów okrytozalążkowych: korzeni, pędów, liści i kwiatów. Wszystkie te cechy wpłynęły na rozwinięcie wielkich zdolności przystosowawczych okrytozalążkowych, toteż opanowały one wszystkie siedliska całej kuli ziemskiej, stanowiąc główny składnik wodnych i lądowych zbiorowisk roślinnych. Okrytozalążkowe rozwinęły się w okresie kredowym (era), stając się panującą grupą roślin pod koniec tego okresu. Ich przodkami są pewne grupy roślin nagozalążkowych.

60. Budowa kwiatu męskiego i żeńskiego nagozalążkowych na przykładzie sosny zwyczajnej.

Kwiaty męskie zebrane są w żółte kwiatostany o kształcie kłosów. Pojedyncze kwiaty to pręciki mające po dwa woreczki pyłkowe, w których powstaje pyłek. W ziarnie pyłku znajdują się dwa pęcherzyki wypełnione powietrzem, dzięki czemu jest ono przystosowane do roznoszenia przez wiatr.

Sosna należy do roślin wiatropylnych - pyłek roznoszony jest przez wiatr. Ziarno pyłku opada na kwiat żeński i dostaje się do okienka zalążka. W ten sposób dochodzi do zapylenia, czyli przeniesienia ziarna pyłku z kwiatów męskich na zalążek kwiatów żeńskich.

Po zapyleniu łuski nasienne przylegają do siebie, zlepiają się i szyszeczka zamyka się. Po roku ziarno pyłku na okienku zalążka kiełkuje i wytwarza długą nitkowatą łagiewkę pyłkową, dzięki której komórka plemnikowa przedostaje się do komórki jajowej. Komórki: plemnikowa i jajowa łączą się. W wyniku zapłodnienia powstaje zygota, która dzieli się dając początek zarodkowi. To właśnie z niego w przyszłości rozwinie się nowa roślina. Cały zalążek przekształca się w nasienie z zarodkiem i materiałem zapasowym w środku. Z zewnątrz osłonięty jest łupiną nasienną opatrzoną skrzydełkiem.

Po przekształceniu się zalążków w nasiona kwiatostan żeński zmienia się:

- łuski nasienne grubieją,

- szyszka staje się zielona, później brązowa,

- po trzech latach następuje otwarcie szyszki i wysypują się z niej nasiona.

Sosna jest wiatrosiewna - nasiona są rozsiewane przez wiatr.

Kwiaty żeńskie zebrane są w kwiatostany w postaci małych czerwonych szyszeczek.Pojedyncze kwiaty to małe owocolistki mające kształt łuski, na której znajdują się dwa niczym nie osłonięte zalążki.Każdy zalążek zbudowany jest z otoczonego osłonką ośrodka z woreczkiem zalążkowym, w którym powstaje komórka jajowa. Na szczycie ośrodka osłonka nie jest zrośnięta i tworzy otwór zwany okienkiem. Woreczek zalążkowy jest gametofitem żeńskim.

61. Przemiana pokoleń u nagozalążkowych.

W cyklu rozwojowym nagonasiennych występuje przemiana pokoleń w której wyraźnie dominuje sporofit- pokolenie bezpłciowe.
PRZYKŁAD SOSNY

1. Sosna wytwarza kwiaty
2.W obrębie kwiatów męskich powstają ziarna pyłku
3.Na kwiatach żeńskich formują się zalążki
4.Dojrzałe ziarnka pyłku są przenoszone przez wiatr
5.Po przeniesieniu na zalążek ziarno pyłku wykształca komórki plemnikowe i wypustkę nazywaną łagiewka pyłkową
6.We wnętrzu zalążka tworzy się gametofit
7.W wyniku połączenia się komórki plemnikowej z komórką jajową zalążek przekształca się w nasienie
8.Formuje się szyszka
9.Wysypują się nasiona i zostają przenoszone przez wiatr

62. Charakterystyka rzędu Lycopodiales (widłakowce) i przedstawiciele.

Charakterystyczne dla wielu widłaków jest zebranie liści zarodnionośnych w wyraźne kłosy, umieszczone na szczytach łodyg, często na wyraźnych szypułkach. Położenie zarodni bardzo zmienne u widłaków u wielu gatunków mieszczą się one na końcach króciutkich trzoneczków wyrastających albo z kąta liścia zarodnionośnego, albo z jego powierzchni..

- widłak goździsty

- widłak wroniec

63. Charakterystyka rzędu Equisetales (skrzypowce).

Charakteryzują się przede wszystkim posiadaniem specyficznego tarczowatego liścia zarodnionośnego oraz bardzo oryginalną budową pędów.

- skrzyp polny

- skrzyp bagienny

64. Charakterystyka podklasy Filicidae (paprocie cienkozarodniowe) i przykłady gatunków.

Zarodnie paproci cienkozarodniowych znajdują się na spodniej stronie liścia, a rzadziej na brzegach blaszki liściowej. Są one zwykle zebrane w grupy, zwane kupkami (sori). Pojedyncza kupka składa się z wypukłości, utworzonej przez tkankę liścia, zwaną łożyskiem i do której przyrośnięte są trzoneczki poszczególnych zarodni. Zarodnie tworzące kupkę osłonięte są przez błoniaste lub łuskowate wyrostki epidermy blaszki liściowej lub łożyska, tworząc zawijkę. Zarodnie w kupkach nie są ze sobą zrośnięte i każda z nich powstaje z jednej komórki epidermy.

- narecznica samcza

- paprotka

65. Charakterystyka roślin szpilkowych w Polsce.

 Do tej klasy należy przeważająca część żyjących roślin nagozalążkowych, ok. 600 gatunków.
- Szpilkowe są w przeważającej części drzewami o dobrze wykształconym pniu, osiągającym największe w świecie roślin wysokości, nieliczna grupa to krzewy.
- Pień ma zawsze rdzeń, ale słabo wykształcony, cała masa pnia zbudowana jest z drewna wtórnego, utworzonego z cewek (brak naczyń).
- Pień w szczytowej części tworzy koronę.
- Modsze gałęzie pokryte są liśćmi mającymi postać sztywnych, równowąskich igieł lub rzadziej liści łuskowatych, przytulonych do łodygi.
- Typowa igła jest długotrwała i wykazuje szereg przystosowań w budowie morfologicznej i anatomicznej do środowiska życia, przede wszystkim do znoszenia suszy (w tym suszy fizjologicznej):
· ze względu na  silnie zredukowaną powierzchnię, ograniczone zostało parowanie wody;
· skórka igły ma komórki o grubych ścianach i grubej warstwie kutikuli;
· aparaty szparkowe znajdują się w zagłębieniach skórki, co zmniejsza transpirację;
· pod skórką znajduje się warstwa tkanki wzmacniającej – sklerenchymy;
· wewnątrz igły znajduje się jednorodny mezofil, zbudowany z komórek wieloramiennych, o ścianach tworzących do wnętrza charakterystyczne wpuklenia; taka budowa miękiszu asymilacyjnego zwiększa powierzchnię absorpcji światła i tym samym rekompensuje małą powierzchnię igły;
· mezofil występuje w postaci warstw, ułożonych prostopadle do osi igły, pomiędzy którymi znajdują się przestwory międzykomórkowe; ma to duże znaczenie w procesie oddychania rośliny;
· w mezofilu znajdują się kanały żywiczne, żywica zabezpiecza przed patogenami;

66. Wymień przedstawicieli i scharakteryzuj znane Ci gatunki Pinus.

Gatunek:Sosna zwyczajna-Pinus sylwestris

-dwuigłowa

-rozwój szyszki 3 lata

Gatunek:Sosna limba-Pinus cembra

-pięcioigłowa

-preferuje kwaśne,próchniczne,kamieniste gleby

Gatunek:Sosna górska-Pinus mugo

-dwuigłowa

-jasnozielone igły

Gatunek:Sosna wejmutka-Pinus strobus

-pięcioigłowa

-wydłużone,charakterystyczne igły

Gatunek:Sosna czarna-Pinus nigra

-ciemnozielone igły,ciemny pień

-dwuiglowa

Gatunek:Sosna żółta-Pinus panderosa

-trzyigłowa

-duże szyszki

Gatunek:Sosna Banksa-Pinus banksiana

-dwuigłowa

-charakterystyczne szyszki otwierające się podczas pożaru

67. Wymień przedstawicieli i scharakteryzuj znane Ci gatunki Picea.

Gatunek:Świerk pospolity-Picea abeis

- długie szyszki

- kora czerwonobrązowa

Gatunek:Świerk kłujący-Picea pungens

- ostre igły

- małe szerokie szyszki

Gatunek:Świerk biały-Picea glanca (alba)

- cylindryczna budowa korony

- kora cienka i łuskowata

68. Przedstawiciele Aceraceae w Polsce.

Gatunek: Klon pospolity –Acer platanoides

-ostro wycięta blaszka liściowa

-czerwonobrązowe pączki

Gatunek: Klon jawor –Acer pseudoplatanus

Gatunek: Klon pospolity –Acer campestre

-drobne listki

Gatunek: Klon jesionolistny –Acer negundo

-liść złożony

-rozdzielnopłciowy

-woskowe pąki

Gatunek: Klon ginnala –Acer ginnala

-czerwone skrzydlaki

-czerwone liście jesienią

69. Wymień przedstawicieli i scharakteryzuj rodzinę Fagaceae.

Gatunek:Kasztan jadalny-Castanea sativa

-nasiona do celów konsumpcyjnych

Gatunek:Buk zwyczajny-Fagus sylvatica

-orzeszek-bukwica

Gatunek:Dąb bezszypułkowy-Quercus petraea

Gatunek:Dąb szypułkowy-Quercus robar

Gatunek:Dąb czerwony-Quercus rubra

Gatunek:Dąb omszony-Quercus pubesceus

Drzewa o liściach opadających lub zimozielonych; rzadko krzewy.

Liście zawsze pojedyncze, całobrzegie, ząbkowane lub pierzastowrębne, ułożone skrętoległe. Drzewa jednopienne, o kwiatach rozdzielnopłciowych, kwitną równocześnie z rozwojem liści lub później, kwiaty pręcikowe pojedyncze, zebrane w kwiatostany, pręcików 6—12, kwiaty słupkowe (od 1—3) zebrane w kotkach lub pojedynczo.

Okwiat 4—6-krotny, niezróżnicowany na kielich i koronę. Owocem jest orzech (1, 2 lub 3), okryty całkowicie lub tylko u nasady rozrośniętą osią kwiatową, tworzącą miseczkę (cupula) lub okrywę (involucrum). Dojrzewają w ciągu jednego roku lub dwóch lat.

Należy tu 7 rodzajów, z których Fagus (buk) i Quercus (dąb) mają przedstawicieli we florze Polski, a Castanea (kasztan) jest tylko uprawiany.

70. Wymień przedstawicieli i scharakteryzuj rodzinę Betulaceae.

Gatunek:Brzoza brodawkowata-Betula pendula

-Betula verrucosa

Gatunek:Brzoza karłowata-Betula nana

Gatunek:Brzoza niska-Betula humilis

Gatunek:Brzoza ojcowska-Betula oycoviensis

Gatunek:Olsza czarna-Alnus glutinosa

Gatunek:Olsza szara-Alnus incana

Gatunek:Olsza zielona-Alnus viridis

Brzozowate (Betulaceae), rodzina z rzędu brzozowców (Betulales), obejmująca 6 rodzajów i ponad 100 gatunków drzew i krzewów rozdzielnopłciowych, jednopiennych, głównie z półkuli północnej. Liście pojedyncze, z przylistkami. Kwiaty drobne, niepozorne, wiatropylne, zebrane w kwiatostany, tzw. kotki (bazie), okwiat zredukowany. Kwiaty męskie z 4 pręcikami, w kwiatach żeńskich słupek 2-szyjkowy, 2-6-komorowy, z 1 lub 2 zalążkami w komorze. Owocem jest orzeszek, niekiedy oskrzydlony.

71. Wymień znane Ci gatunki topoli w Polce i opisz ich cechy charakterystyczne.

Gatunek:Topola osika-Populus tremula

- roślina dwupienna

- do wysokości 30 m

Gatunek:Topola biała-Populus alba

-biały nalot na spodzie liści

-romboidalne przetchlinki na korze

Gatunek:Topola czarna-Populus nigra

- gałązki jasnożółte

- kora ciemnobrunatna

72. Wymień znane Ci gatunki jarząbów występujące w Polsce, podaj ich systematykę i opisz cechy charakterystyczne.

Podgromada-Magnoliophytina-okrytozalążkowe

Klasa-Magnoliopsida,(Dicotyledones)-dwuliścienne

Podklasa –Rosidae -różowe

Rząd –Rosales -różowce

Rodzina –Rosaceae -różowate

Podrodzina –Prunoideae –śliwowe

Gatunek: Jarząb pospolity –Sorbus aucuparia

Pokrój

Drzewo lub krzew. Dorasta do 15 m wysokości. Ma gładką i jasną korę.

Pędy

Młode pędy owłosione, później nagie. Pączki stożkowate, wydłużone i szarosiwo owłosione. Pączki szczytowe duże, nieco zagięte u góry i niewyraźnie 3-łuskowe, boczne pozornie jednołuskowe.

Liście

Ulistnienie skrętoległe. Liście nieparzysto-pierzaste, złożone z 9–15 listków, pojedynczo piłkowanych, u nasady całobrzegich. Po roztarciu pachną gorzkimi migdałami. Od spodu za młodu szaro owłosione, później łysiejące. Przylistki wcześnie odpadają wyrastające na końcach pędów pionowo do góry. Jesienią przebarwiają się na kolor od złotożółtego do żółtoczerwonego.

Kwiaty

Zebrane w gęste, owłosione podbaldachy. Kielich 5-działkowy, korona 5-płatkowa. Płatki korony białe, prawie koliste, o długości 4–5 mm, słupki zazwyczaj 3 (zrośnięte z dnem kwiatowym), pręciki liczne.

Owoce

Tzw. owoce pozorne, kuliste, pomarańczowe, czerwone, cierpkie i gorzkie, pojawiają się od lipca do października. Mają długość 7–9 mm.

73. Charakterystyka rodzaju: Chamaecyoparis i Thuja

Thuja :

Pokrój

Krzewy lub drzewa z gałęziami ułożonymi w jednej płaszczyźnie.

Drewno

Jasne, miękkie o ładnym zapachu. Stosunkowo odporne na próchnicę.

Liście

Młode szpilkowate, potem łuskowate. Zimozielone, ułożone na łodydze nakrzyżlegle, okrywające gałązki.

Kwiaty

Rozdzielnopłciowe, rozmieszczone jednopiennie, wiatropylne, drobne.

Szyszki

Jajowate, złożone z kilku skórzastych łusek. Dojrzewają w ciągu jednego roku, osiągają długość 1-2 cm. Nasiona eliptyczne, mogą być płaskie i oskrzydlone lub grube, ziarnkowate i bez skrzydełek.

Chamaecyparis:

Pokrój

Drzewa lub krzewy iglaste o koronie kształtu stożkowatego. pęd wierzchołkowy często jest przewisający. Kora jest cienka i gładka, łuszczy się wąskimi, podłużnymi pasmami ew. łuskami. Najmłodsze końce pędów są ułożone wachlarzykowato w jednej płaszczyźnie i spłaszczone (tylko u Ch. thyoides na przekroju mają kształt rombu).

Liście

Młodociane są igiełkowate, a dojrzałe łuskowate. Wyrastają nakrzyżlegle w 4 rzędach, na spłaszczonych pędach łuski zebrane są po 3, z których środkowa posiada gruczołek (u niektórych gatunków słabo widoczny)^[5].

Kwiaty

Strobile męskie są czerwone (u Ch. lawsoniana i Ch. obtusa) lub żółte. Owalne lub kuliste strobile żeńskie dojrzewają w 6-8 miesięcy od zapylenia. Zwykle są okryte nalotem woskowym, za młodu zielone lub fioletowo nabiegłe, dojrzałe brązowieją i drewnieją. Osiągają średnicę od 4 do 14 mm. Opadają zaraz po rozsypaniu nasion.

Rodzaj podobny

Cyprysiki są często mylone z żywotnikami. Różnią się od nich wyraźnie odstającymi od pędu i ostro zakończonymi łuskami z białym, woskowatym wzorem na spodniej stronie liści (nie dotyczy to c. tępołuskowego) oraz bardziej kulistymi szyszkami. Ponadto wierzchołki pędu zazwyczaj zwieszają się na dół.

74. Wymień przedstawicieli i scharakteryzuj rodzinę Tiliaceae

Rodzina-Tiliaceae-lipowate

Gatunek: Lipa drobnolistna-Tilia cordata

-czerwone łuski na pączkach

-wierzch liścia ciemnozielony

-spód liścia białawy

-rude włoski na końcach nerwów

-duża ilość kwiatów w kwiatostanie (7-9)

-orzeszki bez żeberek

Gatunek:Lipa szerokolistna-Tilia platyphyllos

-omszone pędy

-wierzch i spód liścia zielony

-białe włoski na końcach nerwów

-orzeszki z żeberkami

-mało kwiatów w kwiatostanie (3-5)

Gatunek:Lipa holenderska-Tilia x europea

Drzewa i krzewy. Ogonki liściowe zebrane pierścieniowo z wewnętrznymi pasmami łyka i odwróconymi wiązkami. Ulistnienie nakrzyżległe. Kielich wolny. Prątniczki i pręciki naprzeciw płatków korony. Miejsce naprzeciw działek kielicha wolne. Słupkowie naprzeciw działek kielicha. Liścienie sfałdowane. 41 chromosomów haploidalnych.