2. Przebieg procesu konsolidacyjnego w wybranych krajach

2.1 Kryterium podziału

Na potrzeby tej pracy dokonaliśmy podziału świata na części, w których występował podobny charakter procesów konsolidacyjnych. W związku z tym wyróżniliśmy procesy fuzji i przejęć w :

• Stanach Zjednoczonych

• Japonii

• krajach Starej Unii Europejskiej

• Polsce.

Na końcu pracy zostały natomiast opisane konsolidacje, które miały miejsce w ostatnich miesiącach, w związku z kryzysem finansowy,

2.2 Stany Zjednoczone

2.2.1 Przyczyny procesów konsolidacyjnych

Dopiero lata 80. XX wieku przyniosły wiele zmian w specyfice projektów konsolidacyjnych w USA. Były one wynikiem istotnych deregulacji, które miały miejsce w federalnym prawie dotyczącym instytucji finansowych.

W sektorze finansowym Stanów Zjednoczonych istniał już od początku XX wieku tradycyjny podział instytucji finansowych na 3 główne typy: instytucje depozytowae, banki specjalistyczne i firmy ubezpieczeniowe. Prawo federalne ściśle określało jaki rodzaj i zakres działalności mogły prowadzić dane instytucje i jakie nie mogły być prowadzone przez te same podmioty.

Zmiany z przełomu lat 1980/1990 przyniosły zasadnicze zmiany. Germain Depository Act z 1982 r. i Competitive Equality Banking Act z 1987 r. pozwoliły na zakup międzystanowy upadłych banków oraz wykup instytucji zagrożonych upadkiem.

Ważną rolę w przyspieszeniu fuzji odgral także Riegel-Neal Interstate Banking and Branching Efficiency Act zezwalający na zakup międzystanowych spółek posiadających banki, połączenia banków w różnych stanach, a także ekspansję banków do innych stanów poprzez otwieranie nowych oddziałów. Pozostałe regulacje ograniczające procesy konsolidacyjne zostały zniesione przez Financial Act Modernization.

Opisana deregulacja a także pojawienie się rywalizującyh banków zagranicznych, spowodowało wzrost konkurencji w sektorze bankowym w USA, czego rezultatem była konsolidacja.

2.2.2 Przebieg procesów konsolidacyjnych

W latach 1990-1999 liczba banków komercyjnych. w Stanach Zjednoczonych zmniejszyła się o 1/3 przy jednoczesnym znacznym wzroście aktywów tych banków. W okresie tym został także odnotowany silny wzrost transakcji przejęć i połączeń krajowych i trans granicznych, zarówno w ujęciu ilościowym jak i wartościowym.

W 1995 r. nastąpiła jedna z największych do tej pory fuzji. W wyniku połączenia Chase Manhattan Corporation oraz Chemical Banking Corporation powstał nowy bank -Chase Manhattan Corporation. W 1998 r, jego aktywa wyniosły ponad 300 mld USD i stał się on jednym z trzech największych banków w USA, a także piątym co o wielkości bankiem na świecie.

W 1998 r. została przeprowadzona w Stanach Zjednoczonych fuzja Citicorp i Travellers Group Inc. Powstała międzynarodowa instytucja finansowa o charakterze konglomeratu oparta na 3 filarach: bankowości detalicznej, inwestycyjnej oraz działalności ubezpieczeniowej. Dzięki komplementarności usług oferowanych przez obie instytucje zostal osiągnięty efekt synergii operacyjnej oraz efekt dywersyfikacji, a łączna wartość połączonych instytucji wyniosła 700 mld US, zapewniając Citigrouip miano największej instytucji finansowej na świecie.

2.2.3 Prognoza na najbliższe lata

Zdaniem prof. Kingi Stępień „w najbliższych latach liczba banków w USA spadnie poniżej 5 tys., a system będzie sie składał z małej liczby banków o dominującej pozycji w pewnych segmentach lub regionach geograficznych”. W Stanach Zjednoczonych w dalszym ciągu brak jest banku o charakterze ogólnokrajowym, co będzie przyczyną dalszej konsolidacji wśród największych banków w celu stworzenia instytucji o zasięgu ogólnokrajowym.

2.3 Konsolidacja w Japonii

2.3.1 Przyczyny

W wyniku recesji gospodarczej oraz powiększającego się portfela „złych długów”, w latach 1990 -1996 nastąpiło pogorszenie sytuacji japońskich banków. Banki japońskie charakteryzowały sie małą efektywności i niskim poziomem świadczonych usług. Reforma rozpoczęta w 1996 r. przyczyniła się do deregulacji rynków kapitałowych, co umożliwiło wzrost procesów konsolidacyjnych. W 998r. został zniesiony akt, który po wojnie wprowadził zakaz tworzenia struktur holdingowych w sferze usług finansowych.

2.3.2 Przebieg procesów konsolidacyjnych

Od 2000 r. obserwuje się znaczący wzrost procesów konsolidacyjnych w japońskim sektorze bankowym. Jednak głównym czynnikiem hamującym większe natężenie konsolidacji jest reguła, że wszelkie zabiegi konsolidacyjne i restrukturyzacyjne przynoszą oszczędności kosztowe w długim terminie.

Największym przedsięwzięciem w japońskim sektorze bankowym było rozpoczęte w 1996 r. połączenie 2 banków: Mitsubishi Bank oraz Bank of Tokyo, w wyniku którego powstał największy japoński bank posiadający 600 mld USD aktywów na koniec 1998 roku. W wyniku połączenia bank ten osiągnął obniżki kosztów działania, które były wynikiem racjonalizacji sieci placówek, zmniejszenia liczby etatów oraz koncentracji w jednym ośrodku realizacji zadań ogólnych.¹

2.4 Konsolidacja w krajach Starej UE

2.4.1 Warunki przebiegu procesów

Najważniejszym czynnikiem sprzyjającym procesom konsolidacyjnym w krajach Starej UE było powstanie unii walutowej, do której przystąpiło większość członków UE. Także w krajach basenu Morza Śródziemnego i Płw. Iberyjskiego występowało znaczne rozdrobnienie instytucji finansowych. W części tych krajów oraz głownie w Niemczech istniała liczna grupa banków z silnym udziałem własności państwowej.

2.4.2 Przebieg

W ostatnich latach XX wieku nasiliły się procesy fuzji i przejęć w Europie Zachodniej. Procesy te przebiegały w 2 głównych formach: integracji kapitałowej z innymi bankami oraz integracji z firmami ubezpieczeniowymi. Operacje te były prowadzone w 2 kierunkach geograficznych: w ramach krajów Starej UE , w tym wewnątrz krajów oraz w krajach rozwijających się Europy Środkowo Wschodniej.

W roku 1999 w krajach UE przeprowadzono 414 przejęć krajowych, 27 międzynarodowych w krajach UE oraz 56 w krajach spoza UE. W 80 % transakcji były zaangażowane głównie banki niemieckie, włoskie, francuskie i austriackie.

Specyficznym rodzajem transakcji są konsolidacje regionalne w wyniku których powstał niemiecki HVB Group, belgijski KBC oraz włoski Unicredito. Szczególnie ciekawe było powstanie skandynawskiego banku Nordea w wyniku połączenia banków z regionu Morza Bałtyckiego.

2.4.3 Prognozy na przyszłość

W przyszłości będą miały miejsce głownie transakcje międzynarodowe z powodu regulacji antymonopolowych w krajach członkowskich, a także w celu dywersyfikacji swojej działalności, co złagodzi skutki cyklów koniunkturalnych dla banków.

2.4 Charakterystyka konsolidacji banków w Polsce

2.4.1 Geneza konsolidacji

Głównym warunkiem umożliwiającym procesy konsolidacyjne w sektorze bankowym była transformacja polskiej gospodarki na początku lat 90. XX wieku, co wymuszało prywatyzacje banków, gdzie sprzedającym był Skarb Państwa. Brak kapitału krajowego wymusił pozyskiwanie go z zagranicy. Było to konieczne, ponieważ banki te na ogół wymagały natychmiastowego dokapitalizowania oraz wdrożenia nowych, kapitałochłonnych technologii. Taki sposób prywatyzacji miał również licznych przeciwników, którzy argumentowali, że banki te będą transferować swoje zyski za granicę.

2.4.2 Przebieg procesów konsolidacyjnych

W Polsce można wyróżnić dotychczas 3 fazy procesów konsolidacyjnych w sektorze bankowym²:

• od 1996 r. fuzje i przejęcia sanacyjne

• od 1997 do 1999 r. fuzje i przejęcia podmiotów w dobrej sytuacji ekonomicznej oraz konsolidacja administracyjna

• od 1999 r. konsolidacja właścicielska, będąca wynikiem przejmowania banków polskich przez kapitał zagraniczny.

Od 1999 r. decyzje dotyczące fuzji banków w Polsce podejmowane są na ogół zagranicą. Taka sytuacja ma miejsce najczęściej w 3 wariantach. Pierwszy, gdy obecny na polskim rynku bank zagraniczny przejmuje kontrolę nad bankiem polskim i łączy go ze swoją spółką-córką ( np. połączenie Citibanku Poland z Bankiem Handlowym). Drugi gdy, zagraniczny inwestor strategiczny kupuje 2 banki polskie, a następnie je łączy w jeden ( np. połączenie Banku Kredytowego z Bankiem Zachodnim, w którym strategicznym inwestorem był Allied Irish Bank). Trzeci rodzaj ma miejsce, gdy łączą się 2 banki zagraniczne, które są właścicielami polskich banków (np. w wyniku połączenia HypoVereinsbanku z Bankiem Austrii, połączył się Bank Przemysłowo-Handlowy z Powszechnym Bankiem Kredytowym).

2.4.3 Podsumowanie

W wyniku procesów konsolidacyjnych w polskim sektorze bankowym a także wprowadzaniu nowych podmiotów na giełdę nastąpił znaczący wzrost udziału banków kapitalizacji giełdy. Odnotowany został także wzrost koncentracji usług bankowych mierzony udziałem wielkości aktywów 5 największych banków. Mimo tego, polski sektor bankowy w dalszym ciągu cechuje duże rozproszenie.\

2.4.4 Ostatnie wielkie transakcje

W wyniku połączenia UniCredito z HVB 2 polskie banki, Pekao S.A. oraz BPH, znalazły się w rękach tego samego podmiotu. Na podstawie umowy z rządem bank BPH został podzielony, a jego większa część została wchłonięta przez Pekao S.A. Natomiast pozostałą część oddziałów i rachunków klientów indywidualnych została nabyta przez GE Money Bank, a w najbliższym roku planowana jest ich fuzja.

W wyniku kryzysu finansowego AIG planuje sprzedać swój polski AIG Bank. Prawdopodobnie zostanie on wchłonięty przez PKO BP.

2.5 Zagraniczne transakcje wymuszone krachem finansowym

W rezultacie bankructwa Lehman Brothers we wrześniu 2008 r. jego część inwestycyjna została przejęta przez Barclays. Innym bankiem, który musiał być sprzedany w wyniku negatywnego odczucia kryzysu finansowego był Bear Stearns, który został nabyty przez JP Morgan. Podobny przyczyny legły u podstaw wykupienia Merrill Lynch przez Bank of America.

2.6 Podsumowanie

Prowadzona od przełomu lat 80/90 XX wieku deregulacja rynków kapitałowych na wszystkich kontynentach przyczyniła się do wzmożonej intensywności procesów konsolidacyjnych na całym świecie.

Obecny kryzys finansowy, naszym zdaniem, przyczyni się do pogłębiania tych tendencji. Większość banków w ostatnim roku znacząco potaniało. Wiele z nich odczuwa brak kapitałów. Przyczyni się to do wykupu mniejszych i słabszych banków przez te, które dysponują swobodnym kapitałem, np. przez banki japońskie i arabskie.

---

1. B. Kosiński, Konsolidacja …, s.12↩

2. Kinga Stępień – „Konsolidacja a efektywność banków w Polsce”↩