Pomoc społeczna w Polsce
U schyłku XV w. król Jan Olbracht wprowadził regulacje dotyczące kontroli nad ubogimi. W wydanym w 1496r. statucie została podjęta próba "licencjonowania" żebraków oraz określenia dopuszczalnej liczby żebrzących - tzw. "kontyngentów żebraczych".
Działania represyjne wobec ubogich przeplatały się ze wsparciem dla nich udzielanym przez instytucje charytatywne.
Statut zawierał między innymi „ankietę diagnostyczną”:
Jakie imię i nazwisko?
Skądeś?
Dawnoś tu?
Masz żonę, albo męża, albo dzieci?
Masz pana, albo powinne, którzy by cię winni żywić, albo syny, albo córki dorosłe?
Co za lata masz?
Co za chorobę?
Skąd ci choroba przyszła?
Jakoś do ubóstwa przyszedł i dawno żebrzesz?
Zna cie tu kto?
Gdzie mieszkasz?
Byłeś w którym szpitalu ?
Robisz co, albo możesz robić, jeśli umiesz rzemiosło jakie?
Lata 1923-1991
Do 1991 r. pomoc społeczna regulowała ustawa o opiece społecznej z 1923 roku oraz wiele aktów wykonawczych, które dostosowywały stan rozwiązań prawnych do aktualnych w danym czasie potrzeb i sytuacji. W historii państwa polskiego była to jedna z najdłużej obowiązujących ustaw.
Brak nowej ustawy wynikał z przyczyn doktrynalnych; oficjalnie w ,,realnym socjalizmie” nie mogło być osób ubogich, bezdomnych, niewydolnych ekonomicznie i wychowawczo.
Cechy polityki społecznej prowadzonej w socjalistycznym państwie opiekuńczym:
- wysokie dotacje do cen podstawowych towarów,
- szeroko rozbudowana działalność socjalna zakładów pracy,
- dobrze rozbudowany system świadczeń socjalnych.
Reformy gospodarcze, zapoczątkowane po 1989 r., doprowadziły do demontażu dotychczasowych podstaw polityki społecznej, tj. szerokiego systemu subsydiów państwowych oraz realizowanego przez państwowe podmioty gospodarcze paternalizmu socjalnego
Likwidacji starego systemu nie towarzyszyło wprowadzenie nowego modelu polityki społecznej, nawet nie próbowano rekompensować utraty dotychczasowych przywilejów.
W ten sposób dokonał się proces społecznej degradacji dużych grup zagrożonych pauperyzacją ( samotne matki, wielodzietne rodziny, mieszkańcy terenów defaworyzowanych)
Polityka społeczna jest miejscem ujawniania i ścierania się interesów różnych grup, jest dziedzina konfliktogenną, a przez to niewygodną dla elit rządzących (przykład konflikt Pawlak – reszta świata, GW)
Krytyka polityki społecznej odbywa się zazwyczaj z pozycji ideologicznych: lewica zarzuca jej zbytnią polaryzację społeczeństwa i pogłębianie nierówności; prawica – np. brak polityki prorodzinnej.
Podstawową wadą polityki społecznej jest brak całościowego widzenia problemów społecznych we wzajemnych związkach, wymagających skoordynowanego działania.
Tytuły z gazet…
Kiedy zerwiemy z iluzją państwa opiekuńczego (,, Wprost ”);
Aspiracje, owszem mamy, za to polityki społecznej – nie (,, Polityka”)
Pomoc społeczna w Polsce po 1989r.
Przed wyborami samorządowymi 1990 roku dokonano transferu organizacji pomocy społecznej z Ministerstwa Zdrowia do Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej
System pomocy społecznej po 1989 r. budowany był pod hasłami decentralizacji państwa i tworzenia samorządności lokalnej.
Niósł na sobie ciężar ułomności całego okresu transformacji. Wobec braku rozwiązań całościowych w polityce społecznej i przebudowy systemu zabezpieczeń samorządowa pomoc społeczna stała się swego rodzaju substytutem działań innych organizacji
Zasady funkcjonowania pomocy społecznej po 1989 r. określiła uchwalona
29 listopada 1990 roku ustawa o pomocy społecznej.
Celem działań stała się pomoc wszystkim osobom i rodzinom, które same nie są w stanie przezwyciężyć trudności życiowych. Jedną z form działania stałą się po raz pierwszy ustawowo zapisana praca socjalna. Powstałe ośrodki pomocy społecznej stały się głównym podmiotem świadczącym pomoc w gminie. Partnerem ośrodków pomocy społecznej są wojewódzkie zespoły pomocy społecznej ( jednostki merytoryczno-kontrolne i koordynujące), będące agendami rządowymi.
Inni partnerzy samorządowej pomocy społecznej w świetle ustawy to: lokalne instytucje, organizacje, Kościół, zakłady pracy, stowarzyszenia i fundacje
Głównym celem pomocy społecznej jest doprowadzenie podopiecznego do całkowitego usamodzielnienia. Skuteczna pomoc powinna działać tak, aby podopieczny nie był zmuszony ponownie ubiegać się o pomoc i z niej korzystać
Celem pomocy społecznej jest także zaspokajanie podstawowych potrzeb tak,
by umożliwić podopiecznym bytowanie
w warunkach odpowiadających godności człowieka
Atrybuty ustawy o pomocy społecznej
Kładzie nacisk na rozwój niematerialnych form pomocy;
Wytycza nowy kierunek myślenia o nowoczesnej pomocy społecznej zakładającej odpowiedzialność za siebie i aktywność osób korzystających z pomocy;
Zadania wykraczają poza działania o charakterze naprawczym, obejmując m.in. zapobieganie i pomoc o charakterze niematerialnym w rozwiązywaniu trudnych sytuacji życiowych – praca socjalna;
Instytucja pomocy ma dążyć do upodmiotowienia świadczeniobiorcy poprze współdecydowanie o rodzaju najbardziej skutecznej pomocy;
Akcent na zaspokajanie potrzeb całej rodziny, a nie tylko jej poszczególnych członków;
Ustala dla potrzeb pomocy ,,próg ubóstwa” Jasno określa zadania państwa i samorządu terytorialnego jako organizatorów pomocy
Ustawa o pomocy społecznej a:
Konstytucja RP
Europejska Karta Społeczna z 1996 r.
Art. 13 „każdy nie mający wystarczających zasobów ma prawo do pomocy społecznej i medycznej”
Europejski Kodeks Zabezpieczenia Społecznego z 1964 r. (pomoc społeczna jest zorganizowana w każdym kraju z uwzględnieniem jego specyfiki, doświadczeń i rozpoznanych potrzeb)
Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 1996r., „każdy ma prawo do odpowiedniego poziomu życia dla siebie i swojej rodziny”
Prawo do świadczeń z pomocy społecznej przysługuje:
osobom posiadającym obywatelstwo polskie mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
cudzoziemcom mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej:
a) na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony udzielonego w związku z okolicznością lub w związku z uzyskaniem w Rzeczypospolitej Polskiej statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej,
b) na podstawie zgody na pobyt tolerowany - w formie schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania oraz zasiłku celowego;
mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej,
Pomoc społeczna polega na:
przyznawaniu i wypłacaniu świadczeń,
pracy socjalnej,
prowadzeniu i rozwoju niezbędnej infrastruktury socjalnej,
analizie i ocenie zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej,
realizacji zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych,
rozwijaniu nowych form pomocy społecznej i samopomocy w ramach zidentyfikowanych potrzeb.
Główne cele pomocy społecznej:
wsparcie osób i rodzin w przezwyciężeniu trudnej sytuacji życiowej, doprowadzenie - w miarę możliwości - do ich życiowego usamodzielniania i umożliwienie im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka,
zapewnienie dochodu na poziomie interwencji socjalnej – dla osób nie posiadających dochodu lub o niskich dochodach, w wieku poprodukcyjnym i osobom niepełnosprawnym,
zapewnienie dochodu do wysokości poziomu interwencji socjalnej osobom i rodzinom o niskich dochodach, które wymagają okresowego wsparcia,
zapewnienie profesjonalnej pomocy rodzinom dotkniętym skutkami patologii społecznej, w tym przemocą w rodzinie,
integracja ze środowiskiem osób wykluczonych społecznie,
stworzenie sieci usług socjalnych adekwatnych do potrzeb w tym zakresie.
Rodzaje świadczeń z pomocy społecznej art. 36
Świadczenia pieniężne:
Zasiłek stały
Zasiłek okresowy
Zasiłek celowy
Zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie
Pomoc dla rodzin zastępczych
Pomoc na usamodzielnienie lub kontynuowanie nauki
Pokrycie kosztów nauki języka polskiego
Świadczenia pieniężne dla rodzin zastępczych
Podstawą ustalania wysokości pomocy pieniężnej jest od 1 października 2006 r. kwota 1 647 zł zwana dalej podstawą.
W zależności od stanu zdrowia, wieku dziecka, pokrewieństwa lub jego braku, mogą mieć miejsce dodatkowe modyfikacje wysokości kwoty. Określenie zawarte w ustawie i rozporządzeniu, mówiące o "częściowym pokryciu kosztów", sygnalizuje, że może zaistnieć potrzeba wkładu finansowego rodziny zastępczej w wydatki na utrzymanie dziecka.
Wysokość pomocy pieniężnej wynosi miesięcznie w przypadku dziecka:
do 7 lat- 60% podstawy tj. 988,20 zł
do 7 lat, posiadającego orzeczenie o niepełnosprawności- 80% podstawy tj. 1 317, 60 zł
os 7 do 18 lat- 40% podstawy, nie mniej niż 10% tj. 658,80 zł
od 7 do 18 lat posiadającego orzeczenie o niepełnosprawności- 60% podstawy tj 988,20 zł
od 7 do 18 lat posiadającego orzezczenie o niepełnosprawności i umieszczonego w rodzinie zastępczej na podstawie ustawy, októrej mowa w punkcie poprzednim- 80% podstawy tj. 1 317, 60 zł
Świadczenia niepieniężne:
Praca socjalna
Bilet kredytowy
Składki na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne
Sprawienie pogrzebu
Poradnictwo specjalistyczne
Interwencja kryzysowa
Schronienie
Posiłek, ubranie
Usługi opiekuńcze i specjalistyczne
Mieszkanie chronione
Pobyt w domu pomocy społecznej
Opieka w placówce
Szkolenia, poradnictwo, terapia rodzinna
Zadania własne gminy o charakterze obowiązkowym (art. 17)
opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych;
sporządzanie bilansu potrzeb gminy w zakresie pomocy społecznej;
udzielanie schronienia, zapewnienie posiłku oraz niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym;
przyznawanie i wypłacanie zasiłków okresowych;
przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych;
przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego;
przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osobom bezdomnym oraz innym osobom niemającym dochodu i możliwości uzyskania świadczeń na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia;
przyznawanie zasiłków celowych w formie biletu kredytowanego;
opłacanie składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za osobę, która zrezygnuje z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem;
praca socjalna;
organizowanie i świadczenie usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych, w miejscu zamieszkania;
prowadzenie i zapewnienie miejsc w placówkach opiekuńczo-wychowawczych wsparcia dziennego lub mieszkaniach chronionych;
tworzenie gminnego systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodziną;
dożywianie dzieci;
sprawienie pogrzebu, w tym osobom bezdomnym;
kierowanie do domu pomocy społecznej i ponoszenie odpłatności za pobyt mieszkańca gminy w tym domu;
pomoc osobom mającym trudności w przystosowaniu się do życia po zwolnieniu z zakładu karnego;
sporządzanie sprawozdawczości oraz przekazywanie jej właściwemu wojewodzie, również w wersji elektronicznej, z zastosowaniem systemu informatycznego;
utworzenie i utrzymywanie ośrodka pomocy społecznej, w tym zapewnienie środków na wynagrodzenia pracowników.
przyznawanie i wypłacanie zasiłków specjalnych celowych;
przyznawanie i wypłacanie pomocy na ekonomiczne usamodzielnienie w formie zasiłków, pożyczek oraz pomocy w naturze;
prowadzenie i zapewnienie miejsc w domach pomocy społecznej i ośrodkach wsparcia o zasięgu gminnym oraz kierowanie do nich osób wymagających opieki;
podejmowanie innych zadań z zakresu pomocy społecznej wynikających z rozeznanych potrzeb gminy, w tym tworzenie i realizacja programów osłonowych;
współpraca z powiatowym urzędem pracy w zakresie upowszechniania ofert pracy oraz informacji o wolnych miejscach pracy, upowszechniania informacji o usługach poradnictwa zawodowego i o szkoleniach.
Zadania gminy zlecone (art 18)
przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałych;
opłacanie składek na ubezpieczenie zdrowotne określonych w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia;
organizowanie i świadczenie specjalistycznych usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi;
przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków związanych z klęską żywiołową lub ekologiczną;
prowadzenie i rozwój infrastruktury środowiskowych domów samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi;
realizacja zadań wynikających z rządowych programów pomocy społecznej, mających na celu ochronę poziomu życia osób, rodzin i grup społecznych oraz rozwój specjalistycznego wsparcia;
przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych, a także udzielanie schronienia, posiłku oraz niezbędnego ubrania cudzoziemcom, o których mowa w art. 5a;
przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych, a także udzielanie schronienia, posiłku i niezbędnego ubrania cudzoziemcom, którzy uzyskali zgodę na pobyt tolerowany na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Zadania własne powiatu (art. 17)
opracowanie i realizacja powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych;
prowadzenie specjalistycznego poradnictwa;
organizowanie opieki w rodzinach zastępczych
zapewnienie opieki i wychowania dzieciom całkowicie lub częściowo pozbawionym opieki rodziców, w szczególności przez organizowanie i prowadzenie ośrodków adopcyjno-opiekuńczych, placówek opiekuńczo-wychowawczych, dla dzieci i młodzieży, w tym placówek wsparcia dziennego o zasięgu ponadgminnym, a także tworzenie i wdrażanie programów pomocy dziecku i rodzinie;
pokrywanie kosztów utrzymania dzieci z terenu powiatu, umieszczonych w całodobowych placówkach opiekuńczo-wychowawczych i w rodzinach zastępczych, również na terenie innego powiatu;
przyznawanie pomocy pieniężnej na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki osobom opuszczającym całodobowe placówki opiekuńczo-wychowawcze typu rodzinnego i socjalizacyjnego,
pomoc w integracji ze środowiskiem osób mających trudności w przystosowaniu się do życia, młodzieży opuszczającej całodobowe placówki opiekuńczo-wychowawcze typu rodzinnego i socjalizacyjnego
pomoc cudzoziemcom, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą, mającym trudności w integracji ze środowiskiem;
prowadzenie i rozwój infrastruktury domów pomocy społecznej o zasięgu ponadgminnym oraz umieszczanie w nich skierowanych osób;
prowadzenie mieszkań chronionych dla osób z terenu więcej niż jednej gminy oraz powiatowych ośrodków wsparcia, w tym domów dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, z wyłączeniem środowiskowych domów samopomocy i innych ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi;
prowadzenie ośrodków interwencji kryzysowej;
udzielanie informacji o prawach i uprawnieniach;
szkolenie i doskonalenie zawodowe kadr pomocy społecznej z terenu powiatu;
doradztwo metodyczne dla kierowników i pracowników jednostek organizacyjnych pomocy społecznej z terenu powiatu;
podejmowanie innych działań wynikających z rozeznanych potrzeb, w tym tworzenie i realizacja programów osłonowych;
sporządzanie sprawozdawczości oraz przekazywanie jej właściwemu wojewodzie, również w wersji elektronicznej, z zastosowaniem systemu informatycznego;
sporządzanie bilansu potrzeb powiatu w zakresie pomocy społecznej;
utworzenie i utrzymywanie powiatowego centrum pomocy rodzinie, w tym zapewnienie środków na wynagrodzenia pracowników.
pomoc cudzoziemcom, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą, w zakresie indywidualnego programu integracji, oraz opłacanie za te osoby składek na ubezpieczenie zdrowotne określonych w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia; (także finansowanie pobytu dzieci cudzoziemców w placówkach o-w, interwencja kruzysowa)
prowadzenie i rozwój infrastruktury ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi;
realizacja zadań wynikających z rządowych programów pomocy społecznej, mających na celu ochronę poziomu życia osób, rodzin i grup społecznych oraz rozwój specjalistycznego wsparcia;
realizacja zadań z dziedziny przysposobienia międzynarodowego dzieci, w tym zlecanie realizacji tych zadań podmiotom prowadzącym niepubliczne ośrodki adopcyjno-opiekuńcze wyznaczone przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego.
Zadania samorządu województwa
opracowanie, aktualizowanie i realizacja strategii wojewódzkiej w zakresie polityki społecznej;
organizowanie kształcenia, w tym prowadzenie publicznych szkół służb społecznych oraz szkolenia zawodowego kadr pomocy społecznej;
rozpoznawanie przyczyn ubóstwa oraz opracowywanie regionalnych programów pomocy społecznej wspierających samorządy lokalne w działaniach na rzecz ograniczania tego zjawiska;
inspirowanie i promowanie nowych rozwiązań w zakresie pomocy społecznej;
organizowanie i prowadzenie regionalnych jednostek organizacyjnych pomocy społecznej;
prowadzenie banku danych o wolnych miejscach w całodobowych placówkach opiekuńczo-wychowawczych na terenie województwa;
sporządzanie sprawozdawczości oraz przekazywanie jej właściwemu wojewodzie, również w wersji elektronicznej, z zastosowaniem systemu informatycznego;
sporządzanie bilansu potrzeb w zakresie pomocy społecznej i przekazywanie go wojewodzie do dnia 1 marca każdego roku;
utworzenie i utrzymanie regionalnego ośrodka polityki społecznej, w tym zapewnienie środków na wynagrodzenia pracowników.
Zadania wojewody
wydawanie i cofanie zezwoleń lub zezwoleń warunkowych na prowadzenie domów pomocy społecznej oraz wydawanie i cofanie zezwoleń na prowadzenie placówek zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, w tym prowadzonych na podstawie przepisów o działalności gospodarczej;
wydawanie i cofanie zezwoleń lub zezwoleń warunkowych na prowadzenie całodobowych placówek opiekuńczo-wychowawczych;
prowadzenie rejestru domów pomocy społecznej i innych,
koordynowanie działań w zakresie integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą, w szczególności w zakresie wskazania im miejsca zamieszkania;
realizacja lub zlecanie jednostkom samorządu terytorialnego lub podmiotom niepublicznym zadań wynikających z programów rządowych;
nadzór nad realizacją zadań samorządu gminnego, powiatowego i województwa, w tym nad jakością działalności jednostek organizacyjnych pomocy społecznej oraz nad jakością usług,
nadzór pedagogiczny w odniesieniu do wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w placówkach opiekuńczo-wychowawczych i ośrodkach adopcyjno-opiekuńczych
kontrola jakości usług, o których mowa w pkt 8, wykonywanych przez podmioty niepubliczne na podstawie umowy z organami administracji rządowej i samorządowej;
Jednostki organizacyjne pomocy społecznej
regionalne ośrodki polityki społecznej
powiatowe centra pomocy rodzinie
ośrodki pomocy społecznej
domy pomocy społecznej
placówki specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzinnego
placówki opiekuńczo-wychowawcze
ośrodki adopcyjno- opiekuńcze
ośrodki wsparcia
ośrodki interwencji kryzysowej
Dom pomocy społecznej
Świadczy na poziomie obowiązującego standardu, osobom wymagającym całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności usługi: bytowe, opiekuńcze, wspomagające, edukacyjne w formach i zakresie wynikających z indywidualnych potrzeb.
Domy, w zależności od tego, dla kogo są przeznaczone dzielą się na domy dla:
Osób w podeszłym wieku
Osób przewlekle somatycznie chorych
Osób przewlekle psychicznie chorych
Dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie
Dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie
Osób niepełnosprawnych fizycznie
Placówki opiekuńczo – wychowawcze
Placówki ze względu na specyfikę działań dzielą się na :
Placówki wsparcia dziennego
Placówki interwencyjne
Placówki rodzinne
Placówki socjalizacyjne
Ośrodki wsparcia
Ośrodek wsparcia jest środowiskową formą pomocy półstacjonarnej służącą utrzymaniu osoby w jej naturalnym środowisku i przeciwdziałaniu instytucjonalizacji, a w szczególności:
środowiskowe domy samopomocy
dzienne domy pomocy
noclegownie
ośrodki opiekuńcze