Literatura

Stanisław Jerzy Lec

Krystyna Dąbrowska 

Poeta, satyryk, aforysta, fraszkopisarz. Urodził się w roku 1909 we Lwowie, zmarł w 1966 w Warszawie. Zbiór aforyzmów Leca Myśli nieuczesane został przełożony na kilkanaście języków i przyniósł autorowi międzynarodowe uznanie.

Urodził się we Lwowie w uszlachconej galicyjskiej rodzinie żydowskiej; jego pierwotne nazwisko brzmiało: de Tusch-Letz. Pisarz przekształcił je na "Lec", co po hebrajsku znaczy "błazen, wesołek", a także "ten, kto, patrząc z boku, na swój sposób interpretuje i wyjaśnia".

Uczył się w szkołach w Wiedniu i we Lwowie, gdzie po maturze studiował polonistykę, a później prawo na Uniwersytecie Jana Kazimierza. Debiutował w 1929 wierszem Wiosna w "Kurierze Literacko-Naukowym" (nr 13). W 1934 zamieszkał w Warszawie. Był związany z komunistycznym "Dziennikiem Popularnym", drukował też swoje utwory m.in. w "Cyruliku Warszawskim", "Lewarze" i "Szpilkach". Po wybuchu II wojny światowej wyjechał do Lwowa. Uczestniczył w tamtejszym życiu literackim; publikował wiersze, satyry, artykuły i przekłady z rosyjskiego w "Czerwonym Sztandarze". Po wkroczeniu Niemców w 1941 był więziony w obozie śmierci we Lwowie na Janowskiej i w Tarnopolu, skąd w 1943 uciekł. Następnie działał w konspiracji, należał do Armii Ludowej i walczył w partyzantce. W lipcu 1944 wstąpił do Wojska Polskiego, otrzymując stopień majora.

W latach 1946-1950 był attaché prasowym Polskiej Misji Politycznej w Wiedniu. Nie powróciwszy do kraju, wyjechał na dwa lata do Izraela. Od 1952 mieszkał w Warszawie. W latach pięćdziesiątych obok utworów lirycznych i satyrycznych oraz przekładów z niemieckiego zaczął publikować w czasopismach aforyzmy z cyklu Myśli nieuczesane.

Został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1966). Zmarł 7 maja 1966 roku w Warszawie.

Lec jest mistrzem paradoksu, wieloznacznej ironii, metaforycznego skrótu, gier słownych wytrącających umysł ze schematów myślowych. Jego utwory, które często komentują przenikliwie bieżącą rzeczywistość społeczną, dzięki wielkiej ekspresji lirycznej a zarazem lapidarności mają wymiar egzystencjalny. Pisarstwo to odwołuje się m.in. do aforystycznej tradycji starożytnych Greków i Rzymian, do francuskich mistrzów maksymy (Chamfort, La Rochefoucauld), a także do literatury żydowskiej z jej pełnymi humoru przypowieściami, bajkami i parabolami. Jak pisze Lidia Kośka,

"twórczość Stanisława Jerzego Leca mieści się (...) między mitem początku a doświadczeniem Zagłady. (...) Odsyła nas do owej szczególnej formacji intelektualnej, której przedstawicielami byli Kafka, Schulz czy Canetti, ukształtowanej na wielowątkowości europejskiej tradycji, w obszarze zwanym Europą Środkowowschodnią, do formacji, która rozsypała się w pierwszej, a została ostatecznie unicestwiona w drugiej wojnie minionego stulecia. (...) Kulturowemu językowi tej formacji Lec pozostał wierny, choć była to już tylko, jak pisał, 'rozbiórkowa cegła wieży Babel'."