możemy za Denisem McQuailem wskazać następujący zestaw zadań i funkcji mediów w społeczeństwie:

• Informacja

  • dostarczanie informacji o wydarzeniach i sytuacji w społeczeństwie, kraju i na świecie

  • wskazywanie rozkładu sił we władzy politycznej

  • ułatwianie innowacji, adaptacji i rozwoju

• Korelacja

  • wyjaśnianie, interpretowanie oraz komentowanie znaczenia i sensu wydarzeń i informacji

  • popieranie ustalonych norm i autorytetów

  • socjalizacja

  • koordynowanie jednostkowych i zbiorowych działań społecznych

  • tworzenie consensusu społecznego i politycznego

  • ustalanie autorytetów i nadawanie statusu społecznego

• Kontynuacja

  • wyrażanie dominującej kultury oraz subkultur i nowych wydarzeń kulturalnych

  • wytwarzanie i utrzymywanie wspólnoty wartości

• Rozrywka

  • organizowanie zabawy, odprężenia i relaksu

  • redukowanie napięcia społecznego

• Mobilizacja

  • kampanie publiczne w sferze polityki, wojny, rozwoju ekonomicznego i religii

Nie można jednak wyznaczyć rang powyższych elementów czy częstotliwości ich występowania. Odpowiedniość między funkcją a zawartością często się łączą a treść przekazu może służyć różnym funkcjom.

Odpowiedź prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów - z upoważnienia prezesa Rady Ministrów -

na zapytanie nr 2329

w sprawie funkcjonowania rynku prasowego w Polsce

   Szanowny Panie Marszałku! Działając na podstawie udzielonego mi przez Prezesa Rady Ministrów upoważnienia, składam na ręce Pana Marszałka odpowiedź na zapytanie poselskie Pana Posła Huberta Costy, dotyczące funkcjonowania rynku prasowego w Polsce.

   Zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym Rzeczypospolitej Polskiej rynek prasowy nie jest rynkiem regulowanym. Pewną formę kontroli administracyjnej tego rynku mogą stanowić uprawnienia Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów ściśle określone w ustawie z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów¹⁾ (Dz. U. Nr 50, poz. 331 - dalej też ustawa antymonopolowa). Prezes UOKiK ma możliwość działania w dwóch płaszczyznach - w odniesieniu do praktyk ograniczających konkurencję oraz kontroli procesów koncentracyjnych. Zaznaczyć należy, że ww. ustawa nie zawiera szczególnych regulacji odnoszących się do środków masowego przekazu, transakcje na rynku medialnym poddane są temu samemu reżimowi, co transakcje w innych gałęziach gospodarki (organ antymonopolowy nie posiada zwłaszcza żadnych kompetencji w zakresie ochrony pluralizmu w mediach).

   Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów zawiera szereg warunków, które określają, w jakiej sytuacji przedsiębiorca jest zobowiązany złożyć Prezesowi UOKiK wniosek w sprawie zamierzonej transakcji. Podstawowym warunkiem określającym obowiązek notyfikacji jest przekroczenie przez uczestników koncentracji łącznego światowego obrotu w roku obrotowym poprzedzającym rok zgłoszenia równowartości 1.000.000.000 lub łącznego obrotu przedsiębiorców uczestniczących w koncentracji w roku obrotowym poprzedzającym rok zgłoszenia na terytorium Polski równowartości 50.000.000 euro.

   Przedsiębiorcy osiągający powyżej wskazany obrót mają obowiązek zgłoszenia zamiaru koncentracji, jeżeli polega ona m.in. na:

   1) połączeniu dwóch lub więcej samodzielnych przedsiębiorców,

   2) przejęciu poprzez nabycie lub objęcie akcji, innych papierów wartościowych, udziałów, całości lub w jakikolwiek inny sposób bezpośredniej lub pośredniej kontroli nad jednym lub więcej przedsiębiorcami przez jednego lub więcej przedsiębiorców,

   3) utworzeniu przez przedsiębiorców wspólnego przedsiębiorcy,

   4) nabyciu przez przedsiębiorcę części mienia innego przedsiębiorcy (całości lub części przedsiębiorstwa), jeżeli obrót realizowany przez to mienie w którymkolwiek z dwóch lat obrotowych poprzedzających zgłoszenie przekroczył na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej równowartość 10.000.000 euro.

   Przepisy art. 14 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów przewidują szereg wyłączeń, które zwalniają przedsiębiorcę z obowiązku notyfikacji koncentracji. Najczęściej występującą przyczyną, jeszcze w okresie obowiązywania poprzedniej ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, było nieprzekroczenie przez nabywanego przedsiębiorcę na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej w żadnym z dwóch lat obrotowych poprzedzających zgłoszenie obrotu równowartości 10.000.000 euro. Jak zatem wynika z powyższego, nie wszystkie procesy konsolidacji podlegały lub będą podlegać z mocy prawa ocenie Prezesa UOKiK (dotyczy to w równej mierze dużej ilości transakcji przeprowadzanych na rynku prasowym).

   Pragnę także przekazać kilka kwestii wiążących się z zapytaniami Pana Posła, a dotyczących ogólnej charakterystyki rynku prasowego w Polsce i zachodzących na nim zmian. Informacje te pochodzą m.in. z przeprowadzanych systematycznie przez podległy mi urząd badań rynku wydawców prasowych, określających strukturę i stopień koncentracji tegoż rynku (ostatnie przeprowadzone badanie rynku wydawnictw prasowych dotyczyło lat 2004 i 2005). Ponadto wiele informacji o rynku medialnym uzyskiwanych jest w trakcie prowadzenia postępowań antymonopolowych dotyczących koncentracji przedsiębiorców.

   Lata dziewięćdziesiąte XX w. przyniosły ogromne zmiany na szeroko pojętym rynku mediów w jego strukturze podmiotowej i zasadach funkcjonowania. Stworzone zostały warunki rozwoju niezależnych, pluralistycznych mediów i konkurencji między nimi. Nastąpiło wyraźne wzbogacenie i zróżnicowanie oferty wydawniczej i programowej. W ciągu kilkunastu lat został diametralnie przebudowany rynek nadawców telewizyjnych, wydawców prasy czy nadawców radiowych, powstały nowe rynki związane z nowoczesnymi technologiami np. telewizją satelitarną, telewizją kablową, telewizją cyfrową czy internetem. Procesy te przebiegały przy dużym zaangażowaniu kapitału zagranicznego. W wyniku powyższych przemian ukształtowała się nowa struktura podmiotowa rynku medialnego w Polsce, charakteryzująca się dużą liczbą uczestników przy jednoczesnym, wyraźnym wyodrębnieniu się wiodących firm i występowaniem różnych form własności. W różnych segmentach rynku medialnego podjęło działalność wielu przedsiębiorców, często dużych grup kapitałowych prowadzących również podobną działalność w innych krajach europejskich.

   Gwałtowne zmiany na rynku prasowym rozpoczęły się w momencie likwidacji RSW Książka-Prasa-Ruch. Część tytułów, szczególnie tych o silnej pozycji rynkowej, została sprzedana wielkim zagranicznym grupom wydawniczym, a część przekazana Spółdzielniom Dziennikarskim i NSZZ Solidarność. Duża liczba tytułów nie utrzymała się, wiele wydawnictw, szczególnie tych mniejszych, upadło, nie mogąc sprostać wymogom wolnego rynku i konkurencji. Natomiast grupy kapitałowe systematycznie utrwalały swoją pozycję, nabywając kolejne tytuły od małych wydawców.

   Po wspomnianych gwałtownych przemianach na rynku prasy naszedł okres powolniejszych zmian i pewnej stabilizacji rynku pod koniec lat dziewięćdziesiątych. Natomiast w 2002 r. nastąpiło wyraźne pogorszenie koniunktury, spadły przychody z reklamy. Szczególnie ten fakt był widoczny na rynku reklamy prasowej. Ponadto efektem swoistej ˝wojny cenowej˝ pomiędzy telewizją publiczną a nadawcami prywatnymi było obniżenie cen reklam telewizyjnych i przejmowanie przez telewizję typowo prasowych kategorii reklamy, takich jak budownictwo czy handel (supermarkety).

   Silna konkurencja na rynku mediów oraz recesja na przełomie XX i XXI wieku wywołały także falę różnych działań podejmowanych przez wydawców prasowych, dążących do racjonalizacji działań ekonomicznych poprzez podjęcie kroków umożliwiających obniżenie kosztów produkcji czy kosztów administracji. Następowało to między innymi poprzez zmniejszanie liczby tytułów, najwięksi wydawcy łączyli wydawane przez siebie tytuły. Takie działania prowadziła np. Polskapresse Sp. z o.o. posiadająca liczne tytuły regionalne, połączono np. dzienniki w Łodzi - Dziennik Łódzki i Wiadomości Dnia, w Gdańsku - Dziennik Bałtycki i Wieczór Wybrzeża, w Poznaniu - Gazetę Poznańską i Express Poznański i we Wrocławiu - Wieczór Wrocławia i Słowo Polskie.

   Innym działaniem była odsprzedaż tytułów. W ten sposób np. grupa kapitałowa Polskapresse kupiła od grupy kapitałowej Orkla działającej m.in. na rynku prasy regionalnej dzienniki Wieczór Wrocławia i Słowo Polskie. W sprawie tej transakcji zostało wszczęte w październiku 2003 r. przez Delegaturę Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów we Wrocławiu postępowanie antymonopolowe z powodu niezgłoszenia koncentracji Prezesowi UOKiK. Została wydana decyzja nakładająca na Polsakpresse Sp. z o.o. karę pieniężną oraz nakazująca zbycie części nabytego przedsiębiorstwa. Od tej decyzji odwołała się spółka Polskapresse Sp. z o.o. Obecnie po rozpoznaniu sprawy przez Sąd Apelacyjny sprawa wróciła do ponownego rozpatrzenia przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

   Efektem recesji i trudności w znalezieniu odpowiedniej liczby czytelników, a co za tym idzie także odpowiedniej ilości reklam był także upadek różnych tytułów. Najbardziej spektakularny był upadek grupy 4Media wydającej takie tytuły jak: Życie, Prawo i Gospodarka, Ilustrowany Kurier Polski i inne.

   Wprowadzano także nowe tytuły. Między innymi w 2001 r. wszedł na rynek tygodnik Newsweek wydawany przez grupę kapitałową Axel Springer Polska. Najbardziej spektakularne było jednak wprowadzenie w październiku 2003 r. przez tę samą grupę działającą dotychczas tylko na rynku prasy kolorowej dziennika Fakt - typowego tabloidu. Nowy tytuł zachwiał potężnie całym rynkiem dzienników, począwszy od Gazety Wyborczej (Agora), dzienników regionalnych (Orkla i Polskapresse), a skończywszy na Super Expressie (ZPR). Później nastąpiły kolejne zmiany. Agora podjęła próbę odpowiedzi swojemu nowemu konkurentowi, wprowadzając na rynek dziennik Nowy Dzień (była to zresztą próba nieudana i szybko zakończona zamknięciem tytułu). Tymczasem zachęcony sukcesem Faktu Axel Springer Polska zaczął wydawać kolejną gazetę (18 kwietnia 2006 r.) - Dziennik Polska Europa Świat. Tytuł ten jest już jednak bezpośrednim konkurentem Gazety Wyborczej, dziennika o charakterze ogólno-informacyjnym i opiniotwórczym. Ostra walka między Axel Springer Polska a Agorą o rynek przeniosła się na pole obniżek cen dzienników i dodatki do tych tytułów (np. serie książkowe, płyty kompaktowe i inne).

   Tymczasem na rynku prasy regionalnej, gdzie głównymi graczami były dwie grupy kapitałowe - niemiecka Polskapresse i norweska Orkla, następowały kolejne koncentracje. Orkla nabyła dwa tytuły w regionie świętokrzyskim - Echo Dnia i Słowo Ludu (2005 r.), odsprzedała natomiast wydawane przez Śląski Dom Wydawniczy Media & Press Sp. z o.o. w regionie legnickim Konkrety (2003 r.), pozbywając się w ten sposób mało rentownego tytułu. Poprzez dodatki regionalne do Gazety Wyborczej na rynku dzienników regionalnych działa także Agora (obecnie posiada ich ok. 20).

   W 2006 r. fundusz Mecom Group plc zastąpił na rynku polskim grupę kapitałową Orkla (Mecom zapowiada i wprowadza już w życie oszczędności poprzez m.in. łączenie tytułów). Obecnie na rynku dzienników regionalnych działa oprócz Polskapresse i Mecom (dawniej Orkla) kilku innych wydawców. Są to m.in.:

   - Express Media Sp. z o.o.- wydawca Nowości oraz Expressu Bydgoskiego, właścicielem jest Rheinisch-Bergische Verlagsgesellschaft mbH,

   - Dom Prasowy Sp. z o.o. - wydawca Życia Warszawy,

   - Edytor Sp. z o.o. - wydawca Gazety Olsztyńskiej/Dziennika Elbląskiego, właścicielem wydawnictwa jest Lancelot Hirtreiter Unternehmensberatung Gmbh),

   - Grupa Wydawnictwo Pomorskie Sp. z o.o. - wydawca Gazety Tczewskiej, Gazety Kociewskiej, Gazety Malborskiej, Kuriera Kwidzyńskiego oraz Kuriera Wejherowskiego,

   - Kurier Szczeciński Sp. z o.o. - wydawca Kuriera Szczecińskiego,

   - Super Nowości Sp. z o.o. - wydawca Super Nowości.

   Przedsiębiorcy podejmują różnego typu działania mające na celu stworzenie np. wspólnej oferty dla reklamodawców. W ramach promowania prasy regionalnej Polskapresse i Orkla założyły agencję Media Tak Sp. z o.o. działającą na rynku reklamy i umożliwiającą szerszy dostęp reklamodawców do oferty gazet regionalnych. Poniżej zamieszczona mapa pochodząca ze strony internetowej Media Tak przedstawia dzienniki, w których można poprzez tę agencję zamieścić reklamy²⁾.

   Także gazety lokalne (najczęściej są to tygodniki), a więc wydania o jeszcze mniejszym zasięgu geograficznym niż regionalne, podejmują podobne działania zmierzające do oferowania wspólnej oferty reklamowej. W tym celu w 1999 r. powstało Stowarzyszenie Gazet Lokalnych. Zgodnie z informacjami zaczerpniętymi ze strony internetowej skupia ono 58 wydawców będących właścicielami 73 tytułów o łącznym nakładzie ponad 400 tys. egzemplarzy. Celami stowarzyszenia są: integracja środowiska polskich wydawców prywatnych gazet lokalnych, działanie na rzecz wzmocnienia organizacyjnego i ekonomicznego pism lokalnych, obrona przed nieuczciwą konkurencją oraz prowadzenie działań lobbingowych i promocyjnych na rzecz prasy lokalnej.

   Poniżej przedstawiona została mapa pokazująca, w jakich regionach działa sieć gazet lokalnych.

   Gazety lokalne w pewnym sensie zastępują coraz bardziej scentralizowane dzienniki regionalne, włączane w sieć wielkich wydawnictw. Właśnie te drobne wydawnictwa dostarczają lokalnych informacji, zamieszczają reklamy drobnych miejscowych przedsiębiorców, utrzymują się głównie z wpływów z reklam.

   Reasumując, przez lata następowało zmniejszanie się liczby wydawanych tytułów prasowych w Polsce, w tym także tytułów regionalnych, które było związane z przejmowaniem kontroli przez grupy medialne nad małymi wydawcami, łączeniem tytułów lub upadłością wydawców, ale także z wchodzeniem nowych graczy (zmniejszanie np. poprzez łączenie lub zamykanie przejętych tytułów). Rynek wyraźnie dąży do racjonalizacji działań wydawniczych, choć z punktu widzenia czytelników oznacza to zmniejszenie dostępnego asortymentu gazet i jego pewnej unifikacji.

   Odnosząc się do kwestii związanych z likwidacją i konsolidacją zachodzącą na rynku dolnośląskim, przedstawiam następujące informacje:

   W 2003 r. Orkla sprzedała swoje udziały w Dolnośląskim Wydawnictwie Prasowym Sp. z o.o., wydającym takie tytuły, jak Słowo Polskie, Wieczór Wrocławia i Panoramę Legnicką, grupie kapitałowej Polskapresse. W pakiecie nie znalazł się wtedy tytuł Konkrety (też należący do Orkli). Tygodnik ten został natomiast w 2005 r. sprzedany niewielkiej i dotychczas niedziałającej na rynku prasowym spółce Nowe Wydawnictwo Sp. z o.o. (zgoda Prezesa UOKiK na tę transakcję została wydana w lutym 2005 r.). Z informacji posiadanych przez Prezesa UOKiK wynika, że już w następnym roku Nowe Wydawnictwo zostało sprzedane pani Johannie Annie Borgard. Zgodnie z informacjami uzyskanymi przez Prezesa UOKiK w grudniu 2006 r. nowy właściciel z powodu nierentowności spółki zawiesił, a praktycznie podjął decyzję o likwidacji tytułu Konkrety. Prezes UOKiK wszczął już postępowanie wyjaśniające mające na celu ustalenie, czy koncentracja ta podlegała obowiązkowi zgłoszenia Prezesowi UOKiK. Sprawa ta, w ramach kompetencji Prezesa UOKiK, zostanie należycie zbadana. O wynikach prowadzonego postępowania wyjaśniającego zostanie Pan Poseł poinformowany odrębnym pismem tuż po jego zakończeniu. Z uwagi na trudności w funkcjonowaniu Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z powodu odwołania w dniu 14 marca 2007 r. Prezesa UOKiK oraz powołania nowego prezesa dopiero w dniu 4 kwietnia 2007 r., jak również ze względu na konieczność prowadzenia z Ministrem Kultury i Dziedzictwa Narodowego dalszej korespondencji w związku z zapytaniem Pana Posła, stanowisko Pana Ministra zostanie przesłane Panu Posłowi również niezwłocznie po jego otrzymaniu.

   Odnosząc się do kwestii formy, w jakiej nastąpiła likwidacja tygodnika Konkrety, uprzejmie informuję, iż sam fakt zamknięcia czy zawieszenia tytułu prasowego nie jest jednoznaczny ze stosowaniem przez przedsiębiorcę praktyk ograniczających konkurencję w rozumieniu prawa konkurencji. Mimo niewątpliwej uciążliwości dla zwolnionych dziennikarzy Prezes UOKiK nie posiada jednak kompetencji do podjęcia administracyjnej interwencji w zakresie formy, w jakiej zostało przeprowadzone przez pracodawcę zwolnienie pracowników tygodnika Konkrety.

   Z poważaniem Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów   Marek Niechciał   Warszawa, dnia 27 kwietnia 2007 r.

¹⁾ Wspomniana ustawa antymonopolowa obowiązuje od dnia 21 kwietnia 2007 r., zliberalizowała ona uprzednio obowiązującą ustawę o ochronie konkurencji i konsumentów z dnia 15 grudnia 2000 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 244, poz. 2080 z późn. zm).

²⁾ Na tej mapie został umieszczony jeden dziennik o zasięgu ogólnokrajowym - Rzeczpospolita.