Monika

Pedagogika opiekuńczo resocjalizacyjna III r.

Gr 3.

Część Teoretyczna

Samogłoska „A”

Samogłoska „a” jest samogłoską niską, zaliczana do grupy samogłosek ustnych, tylnych (welarnych).Należy do grupy głosek otwartych, ponieważ odznacza się większym rozwarciem narządów mowy niż spółgłoski. W artykulacji główną rolę odgrywa jama ustna, przy wymowie język cofa się w głąb jamy ustnej, podniebienie miękkie jest uniesione i cofnięte tak, że przylega do tylnej ściany jamy gardłowej, zamykając przejście do jamy nosowej. Wargi przyjmują postawę obojętną dla tej samogłoski, dopasowując się do układu szczęk.

Schemat artykulacyjny ilustrujący położenie narządów mowy przy wymawianiu samogłoski [a]

Rozdział 1

Ćwiczenia Wstępne

Ćwiczenia żuchwy:

- opuszczanie i unoszenie żuchwy ku górze,

- wykonywanie ruchów poziomych, raz z wargami rozchylonymi, raz z zamkniętymi,

- ruchy do przodu i do tyłu.

Ćwiczenia warg:

- dzieci wymawiają samogłoskę „a”, kontrolując palcami ułożenie warg.

- wysuwanie i spłaszczanie warg złączonych, wypowiadanie „ a” , „e” ( ryjek , uśmiech),

- zakładanie wargi dolnej na górną i górnej na dolną,

- wargi złączone wysunięte do przodu – ruch wargami w prawo , w lewo,

- cmokanie: wargi ściągnięte,

- półuśmiech: odciąganie na przemian kącików warg,

- nadymanie policzków i powolne wypuszczanie powietrza ustami lub nosem,

- ruch okrężny złączonych warg,

- wypychamy powietrze zgromadzone w ustach ,parskamy , cmokamy,

- usta jak do wypowiadania „u” , cmokamy ( rybki , całuski),

- ułożenie ust w „ryjek” ( policzki wciągnięte do wewnątrz buzi),

- ułożenie ust w „ryjek” , wciągamy policzki i cmokamy .

Ćwiczenia języka:

- usta otwarte szeroko – wysuwanie języka ( język ostry ) i cofanie go ( język nie dotyka do warg ),

- język wąski – przesuwanie języka od kącika do kącika warg,

- czubek języka do górnych zębów , za dolne zęby ( buzia szeroko otwarta ),

- czubek języka do górnej wargi (szeroki , wąski na zmianę),

- oblizywanie dolnej wargi i brody,

- wysuwanie języka daleko na brodę,

- unoszenie języka w kierunku nosa,

- oblizywanie ruchem okrężnym warg posmarowanych miodem lub dżemem,

- oblizywanie zewnętrznej i wewnętrznej strony zębów ruchem okrężnym,

- wypychanie językiem policzków,

- czubek języka „ wymiata” zza dolnych zębów,

- czubkiem języka liczymy górne zęby,

- masujemy językiem podniebienie górne, buzia szeroko otwarta,

- czubkiem języka wypychamy policzki , raz z jednej , raz z drugiej strony,

- okrężne ruchy języka po zewnętrznej stronie zębów,

- wyciągamy czubek języka w kierunku nosa i brody,

- oblizujemy wargi językiem ( raz w jedną , raz w drugą stronę),

- kląskamy ( przysysamy język do podniebienia),

- czubek języka między wargi – parskanie jak konik ( źrebaczek), - ZŁAP MYSZKĘ ZA OGONEK -usta lekko otwarte, wymawiając „a – a...”, delikatnie nagryzasz czubek szerokiego języka (tak, jakbyś łapał ogonek myszki);

- dmuchamy na górną wargę.

Ćwiczenia oddechowe:

Ćwiczenia oddechowe mają na celu pogłębienie oddechu, rozruszanie przepony a także wydłużenie fazy wydechowej,

przykłady:

- wdech przez nos, (powoli, zapamiętujemy zapach kwiatka ) wydech ustami,

- unoszenie rąk w górę podczas wdechu, spokojne opuszczanie rąk przy wydechu,

- wykonanie wdechu i zdmuchiwanie świeczki (powoli, szybko) na wydechu,

- wykonywanie wydechu wymawiając "s" z jednakową głośnością, (wypuszczanie powietrza z balonika),

- wykonanie wydechu dmuchając na skrawek papieru, ( 6x 2 cm )uderzenia powietrza, dmuchanie ciągłe,

- Wydmuchiwanie baniek mydlanych przez słomkę,

- Zdmuchiwanie płomyka świecy przy zwiększanej stopniowo odległości,

- Dmuchanie na kłębuszki waty, papierowe kulki, piłeczki, zawieszone na stelażu waciki, gąbki, zabawki, wiatraczek, chorągiewkę,

- Nadmuchiwanie balonów jednym wydechem, nabieranie powietrza w policzki, wypuszczanie delikatnie powietrze;

- Huśtanie ulubionej zabawki . Dziecko leży na plecach , na brzuchu ma położoną zabawkę , wdech –unoszenie zabawki do góry , wydech opuszczanie zabawki,

- Wyprost – wdech – ramiona bokiem do góry , wydech – opuszczanie ramion w dół,

- Gasimy pożar,

- Chłodzimy gorącą zupę,

- Zdmuchiwanie mlecza,

- Odtajanie zamarzniętej szyby,

- Dmuchanie na waciki ( zawody – kto dalej dmuchnie),

- Piłeczki pingpongowe- kto dmuchnie piłeczkę do bramki.

Rozdział 2

Ćwiczenia słuchu fonemowego

Słuch fonemowy

jest to zdolność do kwalifikowania wyróżnionych z mowy, głosek jako przynależnych do określonych, fonologicznie zdeterminowanych klas głosek. Nie jest to zdolność wrodzona, lecz wykształcająca się w dzieciństwie, pod wpływem bodźców słuchowych.

Naturalny trening słuchu fonemowego zaczyna się bardzo wcześnie - niemowlę reaguje na głos matki, w drugim półroczu życia dziecko zaczyna różnicować dźwięki i je naśladować.

Słuch fonemowy zaczyna się kształtować w trzecim kwartale życia, a w wieku 2 lat jego stan pozwala na fonologicznie poprawne kwalifikowanie prawie wszystkich głosek starannie artykułowanych. Dotyczy to także tych głosek, których dziecko nie potrafi jeszcze wypowiedzieć.

Słuch fonemowy pozwala wyodrębnić z potoku mowy wyrazy, w wyrazach - sylaby, w sylabach - głoski, uchwycić kolejność głosek w wyrazie, a także odróżnić poszczególne głoski (zwłaszcza głoski dźwięczne, od ich bezdźwięcznych odpowiedników.

Słuch fonetyczny jest to:

• zdolność odróżniania cech głosek, tj. spostrzegania różnic między głoskami należącymi do tej samej klasy, stanowiącymi ten sam fonem, np. odróżnianie r przedniojęzykowe i r języczkowe (uwularne);

• zdolność odróżniania zjawisk prozodycznych mowy (miejsca akcentu, intonacji zdaniowej, tempa mowy).

Fonem jest to zbiór głosek, których wzajemna wymienialność nie zmienia znaczenia wyrazu. W analizie fonemowej głoskujemy podstawowy (prototypowy) wariant głoski

Ćwiczenia

Ćw.1 „Co mam przywieźć?”

Osoba dorosła lub wybrane dziecko zwraca się do któregoś ucznia: Jadę do.....(wymienia nazwę miejscowości). Co mam przywieźć? Dziecko zapytane ma tak odpowiedzieć, aby jego odpowiedź była na tę samą głoskę, jak nazywa się miejscowość, np. z Andrychowa - aparat, z Krakowa – koguta.

Ćw.2 Czytanie paronimów wyrazowych (wyraz tworzą sylaby otwarte)

Na stoliku układamy 6-8 klocków (kredek, patyczków, małych zabawek). Polecamy dzieciom, by ułożyły słowo auto (może być jakiekolwiek inne). Dzieci muszą wybrać cztery klocki/kredki (każda głoska – jeden klocek). Dziecko musi mieć możliwość wyboru, stąd dzieciom dajemy więcej pomocy, niż potrzeba do ćwiczenia.

A U T O

Dzieci nie pracują z literami. Bawią się tylko klockami.

Ćw.3 Powtarzanie ciągów sylabowych, np. ta - to - tu - te - ty itp.;

Ćw.4 "Takie same"

Wymawiamy dwa wyrazy bliskobrzmiące (np. kaczka - taczka) lub powtarzamy dwukrotnie ten sam wyraz (np. kaczka - kaczka). Dziecko ma za zadanie odróżnić, czy wyrazy były identyczne (np. uderzenie w tamburyn), czy nieco inne (brak reakcji).

Rozdział 3

Wywołanie samogłoski „a”

Pokazujemy prawidłowy układ warg, języka oraz szczęki dolnej przed lustrem. Równolegle wielokrotnie wy- brzmiewamy prototypowo głoskę w izolacji, w celu osłuchania z jej prawidłowym brzmieniem. Zabawy w grymasy twarzy, z odpowiednio dobraną samogłoską usprawniają narządy mowy, równocześnie korygując zaburzone samogłoski, np.

• okazywanie radości na widok prezentu - głoska [a].

Przydatne jest również uświadomienie różnicy w stopniu otwarcia ust podczas wymawiania samogłosek ustnych, tzn.:

• [a] - wargi najszerzej rozchylone.

Ćwiczenia przygotowujące do realizacji samogłosek w izolacji, poprzez wybrzmiewanie ich

z odpowiednim układem warg i języka , kończąc na łączeniu w pary typu: a - o, a - u, a - y, e - u, e - o, i - o, i - u, i - a, itp. Są to również realizacje dźwiękonaśladowcze: syren alarmowych różnych pojazdów.

Zestaw ćwiczeń narządów mowy przygotowujących do prawidłowej wymowy głoski [a]

1. Szerokie otwieranie i zamykanie ust.

2. Ziewanie przy szeroko otwartych ustach.

3. Głęboki wdech ustami i wydech nosem.

4. Energiczne opuszczanie żuchwy i powrót do pozycji pierwotnej.

5. Naśladowanie szeroko otwartej paszczy lwa.

Rozdział 4

Logotomy w nagłosie, śródgłosie, wygłosie

Logotom - taka część wyrazu, która kończy się na spółgłoskę, zwykle pozbawiona znaczenia, np. bar - an - ek.

Przeczytaj poniższe logotomy :

Nagłos : ap, ag, ak, al, am, an, as,

Śródgłos :ban, wan, par, nan, tar, kat, kal, laf, bas, bal, sad, hak, pan, lab,

Wygłos :ba, ca, ka, ra, ga, da, wa, ta, pa, za, nia,

Rozdział 5

Wyrazy w nagłosie, śródgłosie, wygłosie

Nagłos : aparat, agrafka, Ala, akwarium, album, ananas, Ameryka, Ania, Alina, Alaska,

autobus, aligator, adapter, awanturować się , awiacja, awizo, azali, azaliż,

azoik, azyl,

Śródgłos : bas, bal, hak, las, pan, banan, katar, wazon, dywan, kalafior, bałwan,

bałwan, raj, pal, paw, tam, badminton, badyl, badziewie, bagatelizować,

bagaże, bagażownia, bagno, bajać

Wygłos: kanwa, konwencja, kwestia, farba, fuga, palisada, logika, locha, literatka,

listwa, lista, badania, baba, sidła, siatka, siarka, sielanka, sfera, sędzia,

Ćw.1 Połącz linią obrazki z literką „a” zaczynające tą literą

a

Rozdział 6

Wyrażenia dwuwyrazowe

Podstępny lisek poprzestawiał literki. Uporządkuj je. Napisz i przeczytaj pary wyrazów:

1. atrystak agrseywan ………………………………………………………………………..

2. aysstetn asretywny …………………………………………………………………………

3. apsirant aeskurowany ……………………………………………………………………..

4. aoutr adcaptaji ………………………………………………………………………………

5. atuo atarkcyjne………………………………………………………………………………

Rozdział 7

Zdania, rozsypanka

Ćw. 1 Ułóż odpowiednie zdanie z rozsypanki:

1.lubi,smaku, aromatyczną, Ania, herbatę, ananasowym, o,

1…………………………………………………………………………………………..

2. alu felgami, dostał, auto, Antek, z, białymi, audi, marki 2.……………………………………………………………………………………………….

3. miała, Ala, wielu, Atrakcyjna, adoratorów

3………………………………………………………………………………………………………..

4. kalendarzowej, roku, Pierwszy, najkrótszy, dzień, dzień, to, zimy

4.......................................................................................................

5. artystę, w, Agnieszka, którego, spotkała, dzieła, galerii, adorowała,

5…………………………………………………………………………………………………………

Ćw.2 Uzupełni brakujące wyrazy:

1. Ania szuka swojej ……………………………. .

2. Andrzej podziwiał w zoo stado…………………….. .

3. Adaś mówi w języku……………………… .

Rozdział 8

Wierszyki

Przeczytaj wiersze, naucz się jednego na pamięć.

Samogłoski

Wszystkie samogłoski znamy

Dobrze je wypowiadamy

Aaala, Aaaadam, Aaas, aaarena - /a/

Ooola, oooset, ooon ooocena - /o/

Iiiza, Iiiinga, iiiigła, iiimię - /i/

Uuula, uuusta, uuuprać uuumiem - /u/

Eeela, Eeedek, eeelementarz - /e/

Samogłoski już pamiętasz

Oprócz tych są jeszcze trzy - /ą, ę/ oraz /yyy/ .

Beksa

Po podwórzu beksa chodzi.

Płacze, szlocha, łka, zawodzi.

- Czemu nikt nie lubi mnie -e -e -e?

- Choć dookoła dzieci sto -o -o -o,

- Taka sama stoję tu -u -u -u,

- Każdy ze mnie tylko drwi -i -i -i,

- Każdy dla mnie taki zły -y -y -y,

- Każdy koleżankę ma -a -a -a.

- A nie jaaaa!

Nikt nie lubi takiej panny,

co ma w oczach dwie fontanny.

Już zza chmury słońce zerka.

Ty łzy otrzyj też.

Chodź się z nami bawić w berka.

Chcesz?

Rozdział 9

Zagadki

1. Duże naczynie szklane, w nim są rybki hodowane?

2. Wiele rodzajów jego znamy, ale jest też taki,

który zrobi zdjęcie dla taty i mamy.

1. Postać biblijna, ma skrzydła, każdy ma swojego stróża.

2. Zieloną ma czuprynę, na dole jak kokon żółty owoc,

surowy i z puszki jest bardzo smaczny.

Rozdział 10

Opowiadanie

Ćwiczenie

Przeczytaj uważnie zdania. Uporządkuj je tak, aby powstało opowiadanie.

Wklej uporządkowane na kartkę i kolorami zaznacz części opowiadania.

Nagle spostrzegł, ze nie ma psa. Zaniepokojony, rozpaczliwie wzywał swego pupila. Azora nigdzie nie było.

Minęły dwa dni. W mieszkaniu Piotrka zadzwonił telefon. Rozmówca informował o znalezieniu psa. Chłopiec nie mógł opanować wzruszenia.

Wkrótce nastąpiło wesołe powitanie. Azorek merdając radośnie ogonem, tulił się do Piotrka. Chłopiec głaszcząc go pieszczotliwie, mówił:

- Mój mały włóczęgo, jak mogłeś mi zrobić coś takiego? Po tej przygodzie Piotrek postanowił, że będzie lepiej opiekował się swoim czworonożnym przyjacielem.

Było piękne jesienne popołudnie. Piotrek wybrał się ze swoim czworonożnym przyjacielem na spacer do parku. Azorek biegał po alejkach, myszkował wśród liści, a Piotrek rozmawiał z napotkanym kolegą.

Bibliografia :

1. I. Styczek, „Logopedia”, PWN, Warszawa 1979

2. M. Strzałkowska „Gimnastyka dla języka” Media Rodzina,Poznań 2004

3. E. Chmielewska, „Zabawy logopedyczne i nie tylko”, „MAC”, Kielce 2001

4. A. Balejko „Logopeda radzi”, Białystok 1994

5.G. Demelowa „Elementy logopedii”, WSZiP, Warszawa 1987