WPŁYW BAJKI SŁOWNEJ NA PSYCHICZNY ROZWÓJ DZIECKA.
W dzisiejszych czasach bajki są ogólnodostępne i to w wielu postaciach: audiowizualnej, słownej, obrazkowej. Trzeba jednak zastanowić się, która z tych form jest najlepsza dla prawidłowego rozwoju dziecka. Po przeczytaniu artykułu dr Młynarskiej na temat zależności między rodzajem przekazu bajek a poziomem zapamiętywania ich fabuły1 jestem skłonna przyznać bajce słownej wyższość nad jej innym postaciami. Uczona stwierdziła, że bajki filmowe są powszechnie przyjmowane za bardziej atrakcyjne. Ta popularność nie ma jednak odbicia w lepszym zapamiętaniu fabuły. Podczas słuchania bajki słownej aparat wzrokowy jest wyłączony, za to aktywnie działa pamięć obrazowa, co autorka określiła jako pobudzanie wyobraźni. Również filmowe wersje mają wiele zalet – aktywizują zarówno pamięć wzrokową jak i słuchową (bajki filmowe z dialogami). Obrazy w nich zawarte mobilizują dzieci do odnoszenia się do posiadanej wiedzy, kojarzenia ich z informacjami, którymi już dysponują. Tak więc nie można zabronić dziecku oglądania bajek filmowych. Trzeba jednak uznać, że większy wpływ na rozwój dziecka i na pobudzanie jego wyobraźni ma bajka opowiadana. Dlatego też w swoich rozważaniach chciałabym się skupić właśnie na niej.
W dobie komputerów i telewizji tradycja czytania bajek coraz bardziej zanika. Na szczęście pojawiają się akcje typu „Cała Polska czyta dzieciom”, które mają na celu uświadomienie dorosłym, jak ważną rolę w rozwoju umysłowy, moralny czy społeczny pełni bajka.
Kiedy rodzice poświęcają trochę czasu na głośne czytanie swoim dzieciom, odkładają na bok swoje obowiązki - dają pociechom niepodważalny dowód, że są dla nich bardzo ważne, dowartościowują je. Ponadto po wspólnej lekturze mamy okazję porozmawiać z dzieckiem o tym, czego dowiedziało się z bajki albo wspólnie pofantazjować i np. wymyślać inne zakończenie historyjki. To doskonały sposób na budowanie więzi między dzieckiem a rodzicem. Oprócz tego w większości bajek znajdziemy treści, które pomogą dzieciom zbudować właściwy pogląd na relacje międzyludzkie, które uczą zachowań społecznie akceptowanych. Dziecko poznaje różnorakie role społeczne - jakie zadania ma przed sobą kobieta, a jakie mężczyzna, a także gdzie w tym wszystkim jest jego miejsce.
W bajkach przedstawiane są różne pojęcia abstrakcyjne takie, jak: dobro, zło, przyjaźń, wierność. Dziecko uczy się ich i buduje własny system wartości. Rożne zachowania bajkowych postaci i ich konsekwencje są nie tylko doskonałą wskazówką na przyszłość - czego należy unikać - ale także kształtują wrażliwość i empatię. Dziecko współodczuwa z bohaterem, który popadł w kłopoty. Dodatkowo dowiaduje się, za co może spotkać człowieka kara, a za co nagroda. Obserwuje walkę dobra ze złem, słabszego z silniejszym i kiedy widzi, że to właśnie dobro i słabsi mogą zwyciężyć, nie czuje się już takie bezradne w otaczającym go wielkim świecie, jest pełne nadziei, optymizmu i wiary w siebie.
Bajka doskonale kształtuje moralność dziecka. Ukazuje, co jest dobre a co złe w prosty i przejrzysty sposób. Posługuje się kontrastem łatwym do rozróżnienia także dla małego czytelnika. Bohaterowie pod różnymi postaciami - czy to zwierząt, czy ludzi, czy też przedmiotów - zazwyczaj są klarownie scharakteryzowani. Ich cechy negatywne lub pozytywne są wyolbrzymione, co bardzo pomaga dziecku w przyporządkowaniu ich do wzorców, które należy naśladować i do postaw, których trzeba się wystrzegać.
Śledząc losy bohaterów, dzieci poznają trudności, z jakimi mogą się w przyszłości spotkać, a także sposoby, jak w takich sytuacjach postąpić. Niejednokrotnie będą odczuwać złość, frustrację, chęć odwetu. W codziennych zmaganiach, w rozwiązywaniu problemów emocjonalnych z pewnością pomocna będzie bajka. Dzięki niej, dziecko może spojrzeć na swoje kłopoty z innej perspektywy, zauważyć, że nie tylko ono przeżywa ciężkie chwile. Oprócz tego, że dowiaduje się, jak sobie poradzić z trudnościami, jest także mobilizowane do stawiania im czoła – bo skoro bohaterowi się udało, to dlaczego nie mi?
Bajka wprowadza małego czytelnika nie tylko w świat wyobraźni i niezwykłych zdarzeń, ale także w świat literatury. Dziecko ma możliwość zapoznać się z nowym dla niego językiem literackim, poszerzyć swoje słownictwo. Czym byłyby te opowiastki, gdyby nie symbole i alegorie? Dzięki nim można rozbudować swoją wiedzę na temat tradycji literackiej. Już na zawsze zapamięta się te zaszyfrowane znaczenia i będzie się kojarzyć owcę z łagodnością czy różę z pięknem.
Bajka przede wszystkim była uważana za gatunek dydaktyczno-moralizatorski. Autorzy zawsze ukrywali w jej treści pewne prawdy i pouczenia, które miały skłonić ludzi do refleksji i zmiany postępowania. Takie założenie nadal istnieje, jednak w przypadku dzieci, nadrzędnym celem jest edukacja. Poprzez śmiech i zabawę przekazuje się pociechom podstawową wiedzę o świecie i panujących w nim prawach. Można z jej pomocą wprowadzić ważne i trudne tematy, które, tłumaczone w inny sposób, byłyby nieprzystępne. To ogromna zaleta i cenne narzędzie do pracy z dzieckiem w kształtowaniu jego osobowości. Bajki omawiają tematy, które nawet dorosłym mogą sprawiać kłopoty – skąpstwa i bezinteresowności, egoizmu i poświęcenia, tchórzostwa i odwagi. Uczą dzieci, że świat to miejsce niezwykle skomplikowane, w którym dzieją się rzeczy dziwne, kontrowersyjne i czasem niezrozumiałe. Ale co najważniejsze, te informacje zdobyte o rzeczywistości powracają do dziecka w jego późniejszym życiu, zakorzeniają się na długie lata.
Jak już wcześniej wspomniałam, bajki mają ogromny wpływ na psychiczny rozwój dziecka. Jednakże najistotniejsze jest to, że w tym procesie udział bierze nie samo dziecko, ale także rodzic, który czyta mu opowiadania, poświęca swój czas i razem z nim otwiera się na niezwykły świat wyobraźni. Można śmiało powiedzieć, że jest to najlepszy sposób komunikowania się z dzieckiem, z którego korzyści czerpią obie strony. Dziecko poszerza swoją wiedzę i słownictwo, rozwija wyobraźnię, kształtuje pogląd na świat i społeczeństwo, uczy się wartości i sposobów radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Natomiast rodzic ma możliwość lepiej zrozumieć swoją pociechę. Otrzymuje pretekst do rozmowy o tym, co je trapi i może dowiedzieć się, jakie sprawy, poruszane w bajkach, najbardziej go interesują. Ponadto, kiedy rodzic stwierdza, że należy powiedzieć dziecku o czymś bardzo ważnym i trudnym, np. o śmierci bliskich, najlepiej, gdy posłuży się do tego bajką, którą sam może wymyślić. Dziecko chętnie posłucha opowiastki, a potem łatwiej mu będzie zmierzyć się z rzeczywistością. Takie postępowanie dorosłego wzbudza zaufanie, buduje poczucie bezpieczeństwa i wzmacnia więź pomiędzy nimi. Metoda poruszania kłopotliwych treści w formie bajki jest już powszechnie stosowana. Idealnym przykładem mogą tu być książki Doris Brett „Bajki, które leczą”. Są to historie dotyczące jedenastu zagadnień, np. rozwodu, nieśmiałości, konfliktów między rodzeństwem, które rodzice mogą czytać swoim dzieciom. Autorka stworzyła tym sposobem prostą, domową technikę terapii, skuteczną pomoc dla rodziców.
Warto zauważyć jeszcze jedną zaletę głośnego czytania bajek. To doskonale sprzyja kształtowaniu umiejętności samodzielnego czytania, a później pisania. Dziecko obserwując dorosłego, dostrzega, że sztuka czytania jest bardzo cenna, że pomaga przenieść się w świat wyobraźni i sprawia ogromną przyjemność. Dlatego z jeszcze większym zapałem będzie chciało posiąść tę tajemniczą umiejętność.
Jestem pewna, że bajki opowiadane mają jeszcze więcej walorów, niż udało mi się tutaj przedstawić. Są przede wszystkim cennym narzędziem do pracy z dziećmi, o czym przekonało się wiele placówek i specjalistów, którzy zajmują się tymi kwestiami. Na przykład nauczyciele mogą za pomocą bajek uatrakcyjnić przekaz wiadomości szkolnych lub odwołując się do zachowań bohaterów, pokazać odpowiednie wzorce, rozwiązywać konflikty w klasie i zapobiegać wszelkim problemom wychowawczym. Należałoby też wspomnieć, że jest udowodnione naukowo, iż każde dziecko, dla jego lepszego rozwoju, powinno codziennie mieć kontakt z książką, a najlepiej, gdy tę książkę poczyta mu dorosły. Wszyscy chcą, aby ich dzieci wyrosły na mądrych i dobrych ludzi, dlatego dobrze jest poświęcić trochę czasu i wyrobić w sobie i w dziecku nawyk czytania bajek. Nic tak nie jest korzystne i przyjemne, jak inwestycja w kształtowanie osobowości naszych pociech.
Bibliografia:
D. Bret: Bajki, które leczą, tłum. H. Dutkiewicz, cz. 2, Gdańsk 2003.
J. Murat: Wykorzystanie bajki terapeutycznej w rozwijaniu aktywności twórczej dzieci i rozwiązywaniu problemów wychowawczych, [online], [dostęp 02.11.2010], http://www.pcdzn.edu.pl/publikacje/Nauczanie_zintegrowane/publikacja.pdf
M. Czerwińska.: Wpływ bajek na rozwój dziecka, [online], [dostęp 30.12.2010], www.wikom.pl/pm4ozorkow/pictures/wplywbajek.pdf
M. Młynarska: Różnice w zapamiętywaniu bajki telewizyjnej i opowiadanej, występujące u dzieci w wieku przedszkolnym, „Kwartalnik Pedagogiczny”, 2002, nr 3-4.
Młynarska M.: Różnice w zapamiętywaniu bajki telewizyjnej i opowiadanej, występujące u dzieci w wieku przedszkolnym, „Kwartalnik Pedagogiczny”, 2002, nr 3-4.↩