Health and Safety
Executive

Praca na dachach

Praca na dachach

2

Praca na dachu może być
niebezpieczna. Upadki
z wysokości są najczęstszą
przyczyną zgonów i
poważnych obrażeń
w budownictwie, a dekarze
stanowią największą, bo
24-procentową, grupę
robotników budowlanych
ponoszących śmierć
w wyniku upadku.

Każdy upadek z dachu w najlepszym przypadku skutkuje
poważnymi obrażeniami ciała. Ryzyko jest zawsze znaczące,
niezależnie od tego czy wykonywane w tym czasie prace
trwały długo, czy krótko. Wiele ofiar śmiertelnych wypadków
miało przebywać na dachu zaledwie przez kilka minut
w celu „szybkiego sprawdzenia” jakiegoś elementu lub
przeprowadzenia drobnej naprawy.

Niniejsza broszura jest skierowana do osób wykonujących
prace na dachach lub bezpośrednio odpowiedzialnych
za zarządzanie i nadzór nad tego typu pracami. Dokument
ten omawia główne środki ochrony, przy czym bardziej
szczegółowe informacje zostały zawarte w dokumencie
Health and safety in roof work HSG33.

Do upadków najczęściej dochodzi podczas przebywania:

I

przy krawędzi dachu,

I

przy przerwach lub dziurach w pokryciu dachowym,

I

na elementach dachu charakteryzujących się słabą
wytrzymałością oraz przy oknach dachowych.

Dodatkowo wiele osób odnosi poważne obrażenia w wyniku
uderzenia przedmiotami, które spadły lub zostały zrzucone
z dachu.

Wypadki zdarzają się nie tylko robotnikom montującym
elementy konstrukcji dachów, ale i osobom przeprowadzającym
ich konserwację, oczyszczanie, demontaż, czy inspekcję.

Wszelkie prace na dachu wiążą się z poważnym ryzykiem,
ponieważ odbywają się one na wysokości. Dlatego też
niezbędne jest przestrzeganie rygorystycznych standardów
bezpieczeństwa, niezależnie od tego czy wykonywane prace
mają trwać dłuższy, czy krótszy czas. Charakter podejmowanych
środków ochrony może różnić się w zależności od typu
prowadzonych prac.

Broszura zawiera omówienie zabezpieczeń dotyczących
wszystkich prac na dachu, a w dalszej części także środków
ochrony stosowanych przy konkretnych typach dachów.

Praca na dachach

3

Planowanie prac na dachu

Rozporządzenie z 2005r. w sprawie prowadzenia prac na
wysokości określa hierarchię doboru środków ochrony właściwą
w przypadku planowania wszelkich prac na wysokości.
Poszczególne poziomy tej hierarchii powinny być stosowane
kolejno bez pominięcia poprzedniego poziomu, dlatego też
dopiero gdy dany poziom nie ma praktycznego zastosowania
w konkretnym przypadku, dozwolone jest zastosowanie
środków ochrony przewidzianych dla kolejnego, niższego
poziomu w hierarchii.

Ilustracja 1. Hierarchia doboru środków ochrony

Osoby planujące prace na wysokości mają obowiązek:

I

ustalić czy prowadzenie prac na dachu jest
rzeczywiście konieczne, np.:
- czy oczyszczanie dachu wyłącznie ze względów

estetycznych jest w danym przypadku niezbędne,

- czy jeśli prace polegają na inspekcji nie ma

możliwości zastosowania przejezdnego podestu
ruchomego albo użycia teleskopowego wysięgnika
z zamontowaną kamerą lub układem optycznym
z bezpiecznego miejsca na sąsiednim budynku,

I

jeśli praca na wysokości jest konieczna, uwzględnić
wykorzystanie odpowiedniego sprzętu lub innych
środków ochrony zapobiegających upadkowi, np.:
- wykorzystanie już istniejącej ściany parapetowej

budynku (minimalna wysokość 950 mm),

- zamontowanie zabezpieczenia krawędzi dachu,
- wykorzystanie podestu ruchomego do wykonania prac,
- zastosowanie sprzętu ochrony indywidualnej,

I

jeśli nie ma możliwości wyeliminowania ryzyka
upadku, uwzględnić zastosowanie odpowiedniego
sprzętu lub innych środków ochrony w celu
zminimalizowania długości oraz skutków
ewentualnego upadku, np.:
- poprzez zastosowanie siatek bezpieczeństwa,

poduszek wypełnionych powietrzem lub kulkami
z tworzywa sztucznego, albo też linek i uprzęży
powstrzymujących upadek z wysokości.

Osoby kierujące pracami na wysokości muszą także:

I

zawsze w pierwszej kolejności uwzględniać zastosowanie
środków zapewniających ochronę wszystkich zagrożonych
osób, tj. systemów ochrony zbiorowej takich jak
rusztowania, siatki bezpieczeństwa, czy elementy
amortyzujące upadek, a dopiero w drugiej kolejności
zabezpieczeń chroniących pojedyncze osoby, tj. środków
ochrony indywidualnej takich jak szelki bezpieczeństwa,

I

zawsze w pierwszej kolejności uwzględniać zastosowanie
pasywnych środków ochrony takich jak siatki
bezpieczeństwa (gdzie robotnik nie musi wykonywać
żadnej czynności w celu uruchomienia danego
zabezpieczenia), a dopiero w drugiej kolejności
zabezpieczeń aktywnych, takich jak szelki bezpieczeństwa
(gdzie robotnik musi przypiąć się odpowiednią klamrą),

I

dopilnować, aby prace były wykonywane wyłącznie
w warunkach atmosferycznych nie zagrażających
bezpieczeństwu i zdrowiu robotników.

Osoby

planujące

prace na

wysokości

mają obowiązek:

ustalić czy prowadzenie

prac na dachu jest

rzeczywiście konieczne

jeśli praca na wysokości

jest konieczna, uwzględnić

wykorzystanie odpowiedniego

sprzętu lub innych środków ochrony

zapobiegających upadkowi

jeśli nie ma możliwości wyeliminowania

ryzyka upadku, uwzględnić zastosowanie

odpowiedniego sprzętu lub innych środków

ochrony w celu zminimalizowania długości lub

skutków ewentualnego upadku.

Praca na dachach

4

Środki ostrożności wymagane przy
wszystkich pracach na dachu

Ocena ryzyka i zasady postępowania

Przy wszystkich rodzajach prac na dachu konieczne jest
dokonanie oceny ryzyka. Proste prace mogą nie wymagać
szczegółowej oceny, podczas gdy bardziej złożone prace
będą wiązały się z bardziej precyzyjną analizą. Należy jednak
pamiętać, że wszystkie prace na dachu stanowią zagrożenie
i dlatego przed rozpoczęciem jakichkolwiek robót niezbędne
jest dokonanie oceny ryzyka, a następnie zapewnienie
stosownego sprzętu, przedsięwzięcie odpowiednich środków
ostrożności i ustalenie właściwego systemu pracy.

Za wyjątkiem najprostszych prac, gdzie dobór niezbędnych
środków ochrony jest standardowy i powtarzalny (np. użycie
odpowiedniej drabiny dachowej przy wymianie gąsiora), przed
rozpoczęciem prac wymagane jest opracowanie stosownych
zasad postępowania. Przygotowane zasady powinny być
konkretne i odpowiednie dla danych prac, a także powinny
wyraźnie określać środki ochrony i system pracy ustalony
podczas oceny ryzyka. Rysunki lub zdjęcia są często lepszym
sposobem na przekazanie informacji niż tekst. Każda z osób
zaangażowanych w planowane prace musi znać zasady
postępowania i dokładnie wiedzieć jak zachować się
w konkretnych sytuacjach. W przypadku bardziej złożonych
prac, może to wymagać dokładnego wyjaśnienia robotnikom
obowiązujących zasad. W większości przypadków, prace
będą wymagały jednoczesnego nadzoru w celu sprawdzenia
czy zasady postępowania są przestrzegane przez wszystkich
pracowników.

Wchodzenie i schodzenie z dachu

Wchodzenie na dach i schodzenie z niego wiąże się z bardzo
istotnym ryzykiem. Dlatego też konieczne jest zastosowanie
bezpiecznych środków umożliwiających wejście i zejście
z dachu. Odpowiednim rozwiązaniem w tym przypadku są
rusztowania pomostowe lub wieżowe (najlepiej z dostępnymi
schodami wewnątrz konstrukcji rusztowania). Minimalnym
wymogiem jest odpowiednio zabezpieczona drabina.

Zabezpieczenie krawędzi

Każdorazowo gdy istnieje ryzyko upadku z wysokości,
pierwszym w kolejności środkiem ochrony jest odpowiednie
zabezpieczenie krawędzi zapobiegające upadkowi.
Zabezpieczenie takie powinno składać się z następujących
elementów lub ich odpowiedników:

I

poręcz ochronna o wysokości min. 950 mm od krawędzi,

I

deska krawężnikowa oraz wypełnienie przestrzeni
pomiędzy poprzeczkami balustrady w przypadku, gdy
istnieje ryzyko wypadnięcia jakiegoś przedmiotu przez
krawędź podestu,

I

odpowiednia ilość poprzeczek lub innego wypełnienia
przestrzeni balustrady w takim stopniu, aby przerwa
między nimi nie była wyższa niż 470 mm.

W niektórych przypadkach odpowiednim zabezpieczeniem
może być ściana parapetowa, przy czym, jeśli nie zapewnia
ona wystarczającej ochrony, wymagane jest dodatkowe
zabezpieczenie krawędzi.

Podesty robocze

Poza zabezpieczeniem krawędzi, równie istotnym elementem
jest zapewnienie właściwej i bezpiecznej platformy, z której
pracownicy będą mogli wykonywać zlecone im prace. W wielu
przypadkach formę takiej platformy może pełnić sam dach.
W pozostałych przypadkach (np. przy pracach na kominie
lub na pochyłym dachu), niezbędne jest zapewnienie podestu
roboczego. O ile istnieje taka możliwość, prace można także
prowadzić znajdując się w koszu umieszczonym na ruchomym
wysięgniku przejezdnej platformy.

Powstrzymanie upadku z wysokości

Zapewnienie podestów roboczych oraz zabezpieczenia
krawędzi może nie zawsze okazać się możliwym lub
uzasadnionym rozwiązaniem. W takich przypadkach, aby
zminimalizować skutki potencjalnych obrażeń na skutek
upadku, stosuje się siatki bezpieczeństwa lub systemy
amortyzacji upadku, np. specjalne poduszki wypełnione
powietrzem lub kulkami z tworzywa sztucznego.

W przypadku stosowania siatek bezpieczeństwa, ich montaż
musi zostać przeprowadzony przez osoby posiadające
odpowiednie uprawnienia w tym zakresie. Siatki powinny
zostać zamontowane jak najbliżej pod stanowiskiem pracy
w celu zminimalizowania wysokości spadania.

Praca na dachach

5

Środki ochrony indywidualnej, takie jak szelki bezpieczeństwa,
które chronią wyłącznie ich użytkownika (w przeciwieństwie do
środków ochrony zbiorowej, takich jak siatki bezpieczeństwa,
które chronią więcej niż jedną osobę), należy traktować jako
zabezpieczenia znajdujące się na niższym poziomie hierarchii
doboru środków ochrony, gdyż nie zapobiegają one upadkowi,
a jedynie minimalizują jego skutki i chronią tylko pojedynczą
osobę. Dodatkowo systemy te wymagają odpowiednio silnego
punktu zakotwienia, samodyscypliny ze strony ich użytkownika
oraz stałego dozoru ze strony zwierzchników.

Spadające przedmioty

Należy utrzymywać porządek w miejscu prowadzenia prac:
nie wolno doprowadzać do gromadzenia się zbyt dużej ilości
materiałów, które mogą spaść z wysokości.

Nigdy nie wolno zrzucać niczego z dachu lub rusztowania.
Wszelkie odpady powinny być usuwane przy użyciu zsypu
budowlanego lub opuszczanego na ziemię pojemnika – patrz
ilustracja 2.

Należy pamiętać o uniemożliwieniu dostępu jakichkolwiek osób
do obszaru znajdującego się bezpośrednio pod miejscem
prowadzenia robót oraz w najbliższym otoczeniu tego miejsca.
W razie braku możliwości zagwarantowania ograniczenia
dostępu, należy rozważyć zastosowanie siatki budowlanej na
gruz, osłon, zadaszeń nad przejściami lub innych podobnych
zabezpieczeń przed spadającymi materiałami, które mogą
spowodować obrażenia.

Szczególną uwagę należy zwrócić w miejscach, gdzie
w pobliżu miejsca wykonywania prac na dachu znajdują się
publiczne ciągi komunikacyjne. W miarę możliwości prace
należy zaplanować na czas, gdy osoby postronne nie będą
obecne w pobliżu, np. naprawy w budynku szkoły można
wykonać w okresie wakacyjnym. Jeśli tego typu rozwiązanie
nie jest możliwe, należy zminimalizować dostęp przechodniów
do niebezpiecznych obszarów. W niektórych przypadkach
konieczne może być zastosowanie fizycznych zabezpieczeń
przed spadającymi materiałami, np. osłon lub siatek na
rusztowaniach. Należy pamiętać, że nawet drobne materiały,
takie jak pył, mogą powodować podrażnienia i urazy oczu.

Szkolenia

Bezpieczna praca na dachu wymaga odpowiedniej wiedzy,
umiejętności, szkolenia i doświadczenia lub odpowiedniego
nadzoru przez osobę dysponującą takimi kwalifikacjami. Osoby
wykonujące lub nadzorujące tego typu prace muszą potrafić
rozpoznać zagrożenia, rozumieć sposób funkcjonowania
stosownych systemów pracy oraz dysponować umiejętnością
ich stosowania, w tym m.in. :

I

montażu zabezpieczenia krawędzi,

I

obsługi przejezdnego podestu roboczego,

I

ręcznego transportu materiałów,

I

montażu rusztowań,

I

stosowania sprzętu ochrony indywidualnej (w tym
procedur ratowniczych).

Ilustracja 2. Umiejscowienie zsypu budowlanego i kontenera w celu

składowania odpadów

Praca na dachach

6

Warunki atmosferyczne

Rozporządzenie z 2005r. w sprawie prowadzenia prac na
wysokości wyraźnie stwierdza, że prace nie powinny być
prowadzone w przypadkach gdy warunki atmosferyczne mogą
zagrozić zdrowiu i bezpieczeństwu robotników. Nie należy
pracować na dachach w warunkach oblodzenia, deszczu lub
przy wietrznej pogodzie. Osoba przenosząca arkusz blachy
może zostać łatwo zrzucona z dachu w przypadku nagłego,
silnego podmuchu wiatru.

Należy unikać nadmiernego narażania się na działanie promieni
słonecznych. W tym celu należy nosić odpowiednią odzież
roboczą oraz stosować kremy ochronne. Nadmierny kontakt
z promieniami słonecznymi może skutkować rakiem skóry.

Prace krótkotrwałe

Prace krótkotrwałe oznaczają wszelkie prace, których czas
wykonania jest liczony w minutach, a nie godzinach. Mogą
to być takie czynności jak inspekcja, wymiana kilku płytek
dachowych, czy skorygowanie ustawienia anteny telewizyjnej.
Zapewnienie pełnego zabezpieczenia krawędzi na czas prac

Ilustracja 3. Wykorzystanie systemu elementów ułatwiających prowadzenie prac na dachu

Ilustracja 4. Wykorzystanie przejezdnego podestu ruchomego przy

wymianie pokrycia dachowego

Zdobycie powyższych umiejętności przez pracowników wymaga
odpowiednich szkoleń oraz stosownego doświadczenia. Nie
należy polegać na założeniu, że robotnik zyska nawyki
przestrzegania bezpieczeństwa w trakcie wykonywania prac.

Praca na dachach

7

krótkotrwałych może nie być praktycznym rozwiązaniem,
w związku z czym konieczne jest zapewnienie alternatywnego
zabezpieczenia. Minimalnym wymogiem w przypadku prac
krótkotrwałych na dachach są:

I

bezpieczny dostęp na poziom dachu,

I

bezpieczne warunki pracy na dachu (np. w przypadku
dachu pochyłego, odpowiednio zamontowana drabina
dachowa, a w przypadku płaskiego dachu, szelki
bezpieczeństwa z linką, która została przypięta do
bezpiecznego punktu zakotwienia, a jej długość została
tak dostosowana, aby uniemożliwiała ona użytkownikowi
dotarcie do punktu grożącego upadkiem z dachu).

Odpowiednią platformę do wykonywania niektórych prac może
zapewnić podest ruchomy przejezdny lub modułowy system
elementów ułatwiających dostęp do dachu. Urządzenia tego
typu eliminują konieczność montażu rusztowania i są szczególnie
przydatne przy wykonywaniu drobnych i krótkotrwałych prac.

Dachy o małej wytrzymałości

Co wpływa na małą wytrzymałość materiału?

Wypadki polegające na wpadnięciu przez dach stanowią 22%
wszystkich wypadków śmiertelnych spowodowanych upadkiem
z wysokości w sektorze budowlanym. Materiał o małej
wytrzymałości to taki, który nie jest w stanie bezpiecznie
utrzymać ciężaru człowieka i niesionego przez niego obciążenia.
Wytrzymałość dachu zależy nie tylko od typu materiału z jakiego
został wykonany, ale także od następujących czynników:

I

grubość materiału,

I

odległość pomiędzy belkami stropowymi,

I

profil blachy dachowej,

I

rodzaj, ilość, umiejscowienie i jakość elementów
mocujących,

I

projekt konstrukcji nośnej, np. płatwi,

I

ilość czasu jaka upłynęła od zamontowania materiału.

Należy pamiętać, że nawet w przypadku dachów uznawanych
za wytrzymałe w momencie ich budowy, ich stan z wiekiem
ulega pogorszeniu, co powoduje zmniejszenie ich wytrzymałości.

Czasem cała powierzchnia dachu charakteryzuje się małą
wytrzymałością, np. wiele dachów pokrytych płytami włókno-
cementowymi. Zdarza się także, że jedynie niektóre miejsca na
dachu mają niską wytrzymałość, np. okna dachowe, podczas
gdy reszta jego powierzchni posiada odpowiednią wytrzymałość.

Jeszcze innym przypadkiem jest tymczasowa niska
wytrzymałość dachu, np. na etapie jego budowy, gdy
położona została jedynie warstwa spodnia lub gdy blacha
dachowa nie została jeszcze przymocowana. Czasem mała
wytrzymałość dachu może być ukryta, np. gdy stary dach
został na nowo pomalowany. Zalecenia zawarte w tym
dokumencie dotyczą wszystkich wymienionych wyżej sytuacji.

Ocena wytrzymałości dachu powinna zostać przeprowadzona
przez odpowiednio wykwalifikowaną osobę przed rozpoczęciem
jakichkolwiek robót. W przypadku wątpliwości, dany dach
powinien być traktowany jako powierzchnia o małej
wytrzymałości, do momentu potwierdzenia jego odpowiedniej
wytrzymałości. Przyjęcie założenia, że dany dach jest
odpowiednio wytrzymały zanim jego stan zostanie odpowiednio
zweryfikowany wiąże się z poważnymi zagrożeniami.

Zabezpieczenie przed dostępem
nieupoważnionych osób

Na czas prowadzenia robót należy uniemożliwić dostęp do
dachu osobom nieupoważnionym, np. poprzez zastosowanie
systemu zezwoleń wstępu lub zablokowanie dostępu do
drabin dachowych. Należy także zadbać o umieszczenie na
dachach, a w szczególności w punktach wejścia na dach,
odpowiednich znaków ostrzegawczych.

Praca na dachach o małej wytrzymałości

Praca na dachu o małej wytrzymałości musi być starannie
zaplanowana w celu uniknięcia wpadnięcia pracownika
przez dach:

I

w miarę możliwość wszelkie prace lepiej jest wykonywać
od spodu dachu,

I

jeśli wykonanie prac od spodu dachu jest niemożliwe,
należy wziąć pod uwagę użycie przejezdnego podestu
ruchomego, który umożliwia wykonanie prac z kosza
lub platformy przymocowanych do wysięgnika, bez
konieczności wchodzenia na dach,

I

jeśli nie ma możliwości uniknięcia pracy na dachu
o małej wytrzymałości, wokół krawędzi dachu należy
zamontować zabezpieczenie krawędzi, a podczas
przebywania na dachu stosować podesty robocze
zapewniające rozłożenie ciężaru stojącej na nim osoby.
O ile wszystkie prace nie są wykonywane na podestach
roboczych wyposażonych w balustrady, wymagane jest
zamontowanie siatek bezpieczeństwa pod dachem lub
korzystanie z szelek bezpieczeństwa.

Praca na dachach

8

W przypadku stosowania szelek bezpieczeństwa, niezbędne
jest zapewnienie właściwego punktu zakotwienia. Skuteczność
rozwiązań takich jak szelki bezpieczeństwa w dużej mierze
zależy od samodyscypliny użytkownika, a także poziomu jego
przeszkolenia i nadzoru zapewniających poprawne i ciągłe
stosowanie takiego sprzętu.

Podesty robocze muszą posiadać odpowiednie wymiary, tak
aby umożliwiały one robotnikowi bezpieczne poruszanie się
oraz korzystanie z niezbędnych narzędzi i materiałów.

Podesty robocze muszą mieć odpowiednią długość,
umożliwiającą wsparcie podestu na elementach konstrukcji
nośnej dachu. Podest powinien opierać się na przynajmniej
dwóch płatwiach. Użycie podestu zapewnia rozłożenie ciężaru
na większej powierzchni, jednak nie zapewni odpowiedniego
zabezpieczenia, jeśli jedynym wsparciem podestu będzie
materiał o niskiej wytrzymałości.

Nigdy nie wolno chodzić wzdłuż linii kotew lub kalenicy,
gdyż grozi to pęknięciem pokrycia dachu – konstrukcja
tych elementów nie przewiduje utrzymania wagi człowieka.

Podesty robocze stosowane podczas prac dekarskich nie
powinny być stale przesuwane na dachu o niskiej wytrzymałości.
Nie jest dozwolone stosowanie zaledwie jednej pary podestów
i wraz z postępem prac przesuwanie ich z miejsca na miejsce
na dachu. Liczba dostępnych podestów roboczych powinna
być wystarczająca, aby uniknąć konieczności ich przemieszczania.

Należy także zastosować odpowiednie środki ochrony
zapobiegające spadnięciu robotnika z platformy. Platforma
powinna posiadać stosowne zabezpieczenie krawędzi
składające się z poręczy, poprzeczek pod poręczą (lub
innego równie skutecznego rodzaju wypełnienia przestrzeni
pod poręczą) oraz deski krawężnikowej.

Praca w pobliżu materiałów o małej wytrzymałości

Stosowne zabezpieczenia są także wymagane w przypadku
gdy jakiekolwiek osoby przemieszczają się lub przebywają
w pobliżu elementów o niskiej wytrzymałości, np.:

I

podczas przemieszczania się wzdłuż kosza ściekowego
na dachu o słabej wytrzymałości,

I

w przypadku gdy na dachu o dostatecznej wytrzymałości
znajdują się miejsca mniej wytrzymałe, takie jak okna
dachowe czy klapy dymowe,

I

podczas przemieszczania się między punktami
wykonywania prac na dachu o małej wytrzymałości.

Jeśli jest to możliwe, wszystkie elementy o niskiej wytrzymałości
znajdujące się w granicach 2 metrów od osób przebywających
na dachu powinny zostać odpowiednio zabezpieczone przez
ich zakrycie oraz umieszczenie znaków ostrzegawczych. Innym
rozwiązaniem jest uniemożliwienie dostępu do elementów o
małej wytrzymałości poprzez zamontowanie fizycznych barier
(wraz z oznaczeniem ostrzegawczym) dookoła lub wzdłuż
takich elementów (należy pamiętać, aby także przy montowaniu
takich zabezpieczeń zastosować odpowiednie środki ochrony,
np. siatkę bezpieczeństwa, rusztowanie ochronne lub szelki
bezpieczeństwa).

W niektórych przypadkach zastosowanie tego typu zabezpieczeń
nie jest rozwiązaniem mającym praktyczne uzasadnienie, np. gdy
przebywanie w pobliżu elementu o małej wytrzymałości jest
nieregularne i trwa przez krótki czas (kilka minut). W większości
takich przypadków, bardziej odpowiednim rozwiązaniem jest
użycie szelek bezpieczeństwa w połączeniu z zamontowanymi
trwale systemami zabezpieczeń linowych.

Dodatkowym rozwiązaniem jest zamontowanie wygrodzenia
wskazującego „bezpieczne” obszary oraz wytyczającego granice
obszaru roboczego i drogi przemieszczania się do i z miejsca
prowadzenia prac. W takim przypadku należy pamiętać, że:

I

wygrodzenie powinno znajdować się w odległości
przynajmniej 2 metrów od najbliższego elementu
o małej wytrzymałości,

I

wygrodzenie nie musi spełniać standardów pełnego
zabezpieczenia krawędzi, jednak musi mieć formę ciągłej
fizycznej bariery (namalowana linia lub przeciągnięta
taśma nie są uznawane za wystarczające rozwiązanie),

I

konieczne jest utrzymanie ścisłej dyscypliny
gwarantującej pozostawanie robotników w granicach
wyznaczonych przez wygrodzenie.

Praca na pochyłych dachach

W przypadku tradycyjnych dwuspadowych dachów do upadku
najczęściej dochodzi w następujących okolicznościach:

I

podczas przebywania w pobliżu okapu dachu,

I

w wyniku ześlizgnięcia się po połaci dachu i wypadnięcia
poza krawędź okapu,

I

poprzez wpadnięcie przez dach, np. podczas montażu
kratownicy dachowej,

I

podczas przebywania przy ścianie szczytowej.

Praca na dachach

9

Zabezpieczenie krawędzi

Przy pracach na pochyłych dachach najczęściej wymagane
jest pełne zabezpieczenie krawędzi dachu na poziomie okapu.
Zabezpieczenie krawędzi musi być na tyle solidne, aby mogło
wytrzymać ciężar ciała spadającej osoby. Im dłuższa i stroma
jest połać pochyłego dachu, tym wytrzymalsze musi być
zabezpieczenie krawędzi. Najczęściej wystarczającym
zabezpieczeniem jest odpowiednio zaprojektowane i
zamontowane niezależne ochronne rusztowanie z podestem
na poziomie okapu. Rusztowania zapewniające wyłącznie
poręcz (zamiast poziomego podestu) na krawędzi dachu są
mniej wytrzymałe i mogą nie zdać egzaminu przy pracy na
większych lub bardziej stromych dachach, szczególnie jeśli
kąt nachylenia dachu przekracza 30°.

W przypadku dachów o dużej powierzchni, skutki już samego
ześlizgnięcia się po połaci dachu i uderzenia w balustradę
zabezpieczającą krawędź mogą być tak poważne, że

konieczne może być zamontowanie pośrednich podestów
w wybranych punktach dachu.

Jeśli prowadzone roboty wymagają dostępu do miejsc na dachu
znajdujących się w odległości 2 metrów lub mniejszej od ściany
szczytowej, oprócz zabezpieczenia krawędzi przy okapie dachu
konieczne jest zamontowanie bariery przy ścianie szczytowej.
Innym rozwiązaniem jest użycie przejezdnego podestu ruchomego
(ilustracja 4) lub systemu elementów ułatwiających dostęp do
dachu (ilustracja 3), które nie tylko można łatwo przetransportować
do miejsca wykonywania robót i szybko przygotować do pracy,
ale także zapewniają one bezpieczny dostęp do poszczególnych
miejsc na dachu, stanowiąc tym samym dobrą alternatywę dla
nieruchomego zabezpieczenia krawędzi dachu.

Drabiny dachowe

Podczas prac na pochyłych dachach robotnicy nie powinni
pracować i przemieszczać się na dachu stając bezpośrednio

Poręcz

Poręcz

Poprzeczka

Poprzeczka

Deska krawężnikowa

Deska rusztowania

(a)

(b)

min. 950 mm

maks. 470 mm

maks. 470 mm

Ilustracja 5. Typowe zabezpieczenia krawędzi dachu pochyłego. Bariera przedstawiona na rys. (a) może być przydatna w przypadku ograniczonej

przestrzeni, jednak nie jest ona tak wytrzymała na ciężar jak rozwiązanie z podestem przedstawione na rys. (b).

Praca na dachach

10

zabezpieczenia. Minimalnym wymogiem w przypadku prac
krótkotrwałych na dachach są:

I

bezpieczny dostęp na poziom dachu,

I

odpowiednio skonstruowana i zamocowana
drabina dachowa.

Odpowiednią platformę do wykonywania niektórych prac
może stanowić przejezdny podest ruchomy. Urządzenia tego
typu eliminują konieczność użycia rusztowania i są szczególnie
przydatne przy wykonywaniu drobnych i krótkotrwałych prac.

Montaż kratownicy dachowej

W miarę możliwości należy unikać pracy na wysokości
poprzez montaż poszczególnych elementów dachu na ziemi,
a następnie posadowienie gotowej konstrukcji na budynku.

W przypadku gdy kratownica dachowa jest montowana na
budynku, dookoła dachu należy zapewnić bezpieczną platformę
roboczą wraz ze środkami ochrony minimalizującymi długość
i skutki ewentualnego upadku. Taką rolę może pełnić podest
roboczy lub podest ochronny powstrzymujący upadek,
umieszczony bezpośrednio pod kratownicą. Do tego celu można
wykorzystać standardowe rusztowanie lub (w odpowiednich
przypadkach) specjalny system podestów z tworzyw sztucznych.

na arkuszach pokrycia dachowego lub na płytkach dachowych,
gdyż elementy tego typu nie zapewniają odpowiedniego oparcia
dla stopy, szczególnie gdy są wilgotne. W celu umożliwienia
bezpiecznego przemieszczania się po dachu należy zastosować
odpowiednie drabiny i kładki. Stosowane kładki i drabiny muszą
być produktami zaprojektowanymi z przeznaczeniem do pracy
na dachach, muszą być solidnie wykonane, odpowiednio
zmontowane oraz, w przypadku użycia ich na pochyłym dachu,
bezpiecznie przymocowane za pomocą haka przekładanego
nad kalenicą. Sprzęt ten należy stosować w połączeniu
z zabezpieczeniem krawędzi na poziomie okapu. Rynny nie mogą
być nigdy wykorzystywane jako punkt zaczepienia dla drabiny.

Prace krótkotrwałe na pochyłych dachach

Prace krótkotrwałe oznaczają wszelkie prace, których czas
wykonywania jest liczony w minutach, a nie godzinach. Mogą
to być takie czynności jak inspekcja, wymiana kilku płytek
dachowych, czy skorygowanie ustawienia anteny telewizyjnej.
Praca na dachu jest zawsze niebezpieczna, nawet jeśli
trwa zaledwie kilka minut. Dlatego też stosowanie
odpowiednich środków ochrony jest niezbędne.

Zapewnienie pełnego zabezpieczenia krawędzi na czas prac
krótkotrwałych może nie być praktycznym rozwiązaniem,
w związku z czym konieczne jest zapewnienie alternatywnego

Ilustracja 6. Zmontowanie kratownicy dachowej na ziemi, a następnie umieszczenie jej za pomocą dźwigu eliminuje konieczność prowadzenia prac

na wysokości

Alternatywnym rozwiązaniem mogą być siatki bezpieczeństwa,
o ile istnieje możliwość zapewnienia bezpiecznej przestrzeni
pod siatką oraz odpowiednich punktów do jej zakotwienia.
Innym rozwiązaniem poza siatkami mogą być systemy
amortyzacji upadku, takie jak specjalne poduszki wypełnione
powietrzem lub kulkami z tworzywa sztucznego. Zapewnienie
siatek bezpieczeństwa lub systemów amortyzacji upadku jest
szczególnie ważne przy instalowaniu tymczasowego mocowania
lub gdy potrzebny jest dostęp do poszczególnych punktów
wzdłuż kratownicy przed jej zamocowaniem.

Dachy przemysłowe

Montaż i praca przy szeroko rozstawionych, stalowych ramach
dachów na obiektach przemysłowych wiąże się z wieloma
zagrożeniami, w tym m.in. z ryzykiem upadku:

I

z krawędzi dachu,

I

przez szczeliny w nieukończonym dachu,

I

przez mało wytrzymałe elementy pokrycia dachowego
lub przez otwory okienne,

I

z krawędzi obszaru roboczego, za którym przestrzeń
nie została jeszcze pokryta i zabezpieczona,

I

z ramy konstrukcji dachu, np. podczas rozładunku
arkuszy blachy.

Powyższe ryzyka występują nie tylko w obszarach
wykonywania prac, ale także na odcinkach, po których
pracownicy przemieszczają się z i do obszarów roboczych.

Preferowanym rozwiązaniem jest stosowanie odpowiednio
zamontowanych siatek bezpieczeństwa w połączeniu
z zabezpieczeniem krawędzi wokół dachu. W przypadku
stosowania siatek bezpieczeństwa, zazwyczaj nie wymaga się
już dodatkowego zabezpieczenia krawędzi obszaru roboczego
(nie chodzi tu o krawędź dachu).

Systemy pracy

Dobre planowanie i przestrzeganie hierarchii doboru środków
ochrony przy pracy na wysokości może znacząco ograniczyć
ryzyka związane z pracami na dachach przemysłowych. Przed
rozpoczęciem prac należy wziąć pod uwagę następujące kwestie
w celu ograniczenia do minimum konieczności przebywania
pracowników na dachu:

I

zadbanie, aby dostarczona blacha dachowa była
właściwym typem blachy i aby została ona dostarczona
we właściwe miejsce i we właściwym czasie,

I

wcześniejsze rozpakowanie dostarczonych arkuszy
i posegregowanie poszczególnych typów blachy
w sposób zgodny z kolejnością ich montowania na dachu,

I

przygotowanie jak najdogodniejszych punktów dostępu
do obszarów roboczych,

I

pełne wykorzystywanie odpowiednio przygotowanych i
zabezpieczonych punktów składowania materiału na dachu.

Upadki z krawędzi dachu

Pełne zabezpieczenie krawędzi dachu (poręcz, deska
krawężnikowa i poprzeczka pod poręczą) jest wymagane
każdorazowo, gdy prowadzone prace wiążą się z przebywaniem
w granicach 2 metrów od krawędzi dachu. Rolę zabezpieczenia
krawędzi zazwyczaj pełnią niezależne rusztowanie ochronne
otaczające cały budynek lub poręcze przymocowane do
konstrukcji dachu. Niezależne rusztowanie ochronne zapewnia
wyższy poziom bezpieczeństwa oraz łatwiejszy dostęp do
poszczególnych elementów konstrukcji dachu. Jest ono także
przydane przy rozładunku i składowaniu materiałów, np. przy
korzystaniu z wózka widłowego/teleskopowego.

W sytuacjach gdy prace są prowadzone w odległości większej
niż 2 metry od krawędzi dachu i brak jest zabezpieczenia
krawędzi dachu, obszar roboczy oraz drogi przemieszczania
się z i do obszaru roboczego na dachu należy odpowiednio
wygrodzić przy pomocy ciągłych barier fizycznych. Dodatkowo
niezbędny jest ścisły nadzór nad pracownikami.

Na rynku dostępne są już odpowiednie siatki zapewniające
ochronę przy różnych typach prac.

Upadki przez otwory w dachu

Jeśli prowadzone roboty wiążą się z prawdopodobieństwem
przebywania w odległości 2 metrów od jakichkolwiek otworów
w zadaszeniu, otwory te powinny zostać zakryte odpowiednio
zamocowanym podestem, który powinien być na tyle wytrzymały,
aby utrzymać ciężar człowieka. Jeśli takie rozwiązanie nie jest
możliwe, należy zapewnić zabezpieczenie krawędzi wokół
otworu lub w ostateczności zamontować pod nim siatkę
bezpieczeństwa.

Upadki przez mało wytrzymałe elementy
pokrycia dachowego

Arkusze pokrycia dachowego same w sobie nie powinny być
traktowane jako materiał o wystarczającej wytrzymałości, chyba
że ich wytrzymałość została jednoznacznie potwierdzona.

Praca na dachach

11

Wszystkie profilowane blachy powinny zostać sprawdzone
pod kątem wytrzymałości z momentem ich pełnego
zamocowania. Wykonawcy powinni mieć pełną świadomość,
że niezamocowane lub niekompletnie zamocowane elementy
należy traktować jako elementy o małej wytrzymałości.
Z tego względu, konieczne jest stosowanie starannie
opracowanych systemów pracy, zakładających
zabezpieczenie krawędzi za ostatnim zabezpieczonym
arkuszem oraz zapewnienie pełnego zabezpieczenia
siatkami pod powierzchnią dachu.

Upadki z krawędzi obszaru roboczego

Niezależnie od zastosowanego systemu pracy, na pewnym
etapie prac w połaci dachu będą występowały niezabezpieczone
szczeliny, na których nie położono jeszcze kolejnego odcinka
pokrycia dachowego.

Z tego względu niezbędne jest zachowanie odpowiednich
środków ochrony na wypadek upadku z krawędzi obszaru
roboczego. Preferowanymi opcjami w tym przypadku są
siatki bezpieczeństwa lub rusztowania ochronne. Jeśli jednak
tego typu zabezpieczenia nie są praktycznym rozwiązaniem
w danym przypadku, możliwe jest zastosowanie szelek
bezpieczeństwa z systemem zabezpieczeń linowych lub

tymczasowych barier na krawędziach obszarów roboczych,
np. w formie jezdnego podestu roboczego.

Siatki bezpieczeństwa są preferowaną metodą ochrony przed
upadkiem, gdyż stanowią one zabezpieczenie zbiorowe, a ich
skuteczność nie jest uzależniona od samodyscypliny użytkownika.
Stosowanie siatek upraszcza system pracy i chroni zarówno
robotników pracujących na dachu jak i inne osoby, np. osoby
nadzorujące pracę.

W przypadku stosowania siatek bezpieczeństwa:

I

siatki powinny być zamontowane możliwie jak najbliżej
pod powierzchnią dachu,

I

siatki powinny być bezpiecznie zakotwione tak, aby
były w stanie utrzymać ciężar spadającej osoby,

I

siatki powinny być montowane i obsługiwane przez
odpowiednio wykwalifikowane osoby.

Jezdny podest roboczy może być przydatnym środkiem ochrony,
jednak z wielu przyczyn nie zawsze jest on praktycznym lub
stosownym rozwiązaniem na wszystkich typach dachów, np. nie
nadaje się do dachów, w których występują naroża i lukarny.
Należy także pamiętać, że sam proces montażu i przemieszczania
takiego podestu wiąże się z istotnymi zagrożeniami.

Praca na dachach

12

Ilustracja 7. Siatki bezpieczeństwa zamontowane przed ułożeniem pokrycia dachowego. Siatka jest podwieszona możliwie jak najbliżej pod dachem

w celu zminimalizowania długości upadku.

W przypadku zastosowania jezdnego podestu roboczego,
konieczne jest dokładne zaplanowanie systemu pracy w celu
uniknięcia zbędnych zagrożeń, np. czy pracownik będzie
w stanie przesunąć podest i zablokować jego koła bez
narażenia się na ryzyko wpadnięcia w szczelinę za krawędzią
powierzchni roboczej?

Konieczne jest zapewnienie dodatkowych środków ochrony,
które zminimalizują skutki ewentualnego wpadnięcia
pracownika w szczelinę za krawędzią powierzchni roboczej.

Jeśli takim zabezpieczeniem są szelki bezpieczeństwa
z systemem zabezpieczeń linowych należy pamiętać, że:

I

lina musi zostać bezpiecznie przypięta do
odpowiedniego punktu zakotwienia (poręcz jezdnego
podestu zazwyczaj nie zapewnia odpowiedniej
wytrzymałości),

I

szelki muszą być odpowiednio dobrane do użytkownika
i muszą być w dobrym stanie technicznym,

I

szelki muszą być faktycznie stosowane przez
użytkownika – wymaga to ścisłej dyscypliny,

I

lina i uprząż muszą być odpowiednio dobrane do siebie.

Spadające przedmioty

Należy unikać pozostawiania na dachu jakichkolwiek
materiałów na czas zamknięcia placu budowy, szczególnie
na czas weekendów i świąt. Jeśli jakieś materiały muszą
pozostać na dachu, należy je odpowiednio zabezpieczyć
przed zrzuceniem ich z dachu przez silny wiatr.

W całym zabezpieczeniu krawędzi dookoła dachu muszą
znajdować się deski krawężnikowe.

Należy zadbać, aby inne osoby przebywające na placu
budowy nie miały dostępu do obszarów pod odcinkami
dachu, na których są prowadzone prace, chyba że
zamontowana została odpowiednia siatka zapewniająca
ochronę przed spadającymi przedmiotami.

Ręczny transport materiałów

Przenoszenie nieporęcznych arkuszy blachy stanowi szczególny
problem dla dekarzy i może prowadzić do urazu kręgosłupa
(skutkującego trwałym bólem pleców oraz niepełnosprawnością).
Pierwsze pytanie jakie należy sobie zadać brzmi: „czy dany
materiał faktycznie musi zostać przeniesiony ręcznie?”. Warto
zastanowić się czy nie ma możliwości dostarczenia danych
materiałów bezpośrednio do miejsca, gdzie mają one zostać
użyte, np. za pośrednictwem dźwigu lub podnośnika, zamiast
ich ręcznego przenoszenia, przepychania lub przeciągania.
Czasem użycie sprzętu jest niezbędne, gdyż niektóre z większych
arkuszy dostępnych na rynku nie powinny być przenoszone
ręcznie ze względu na ich wagę.

W przypadkach gdy nie ma możliwości uniknięcia ręcznego
transportu materiału, należy zastosować systemy usprawniające
wykonanie tej czynności. Pracownicy powinni zostać
poinformowani o wadze przedmiotu jaki mają przenieść.
Nie zaleca się przenoszenia danego przedmiotu przez więcej
niż cztery osoby ze względu na trudności z koordynowaniem
przemieszczania się takiej grupy.

Praca na płaskich dachach

Praca na płaskim dachu wiąże się ze znacznym ryzykiem.
Do upadku może dojść w następujących okolicznościach:

I

podczas przebywania przy krawędzi ukończonego dachu,

I

podczas wykonywania prac przy krawędzi
nieukończonego dachu,

I

w wyniku wpadnięcia w otwór lub szczelinę w dachu.

Zabezpieczenie krawędzi

W przypadku większości prac na płaskich dachach wymagane
jest zamontowanie tymczasowego zabezpieczenia krawędzi,
chyba że ściana parapetowa na dachu zapewnia odpowiednie
zabezpieczenie. Niezbędne jest zabezpieczenie zarówno
krawędź dachu, jak i wszelkich znajdujących się w nim otworów.
Najczęściej bardziej odpowiednim rozwiązaniem jest zakrycie
otworów, niż umieszczanie zabezpieczenia wokół nich. Wszelkie
takie zabezpieczenia powinny być:

I

zapewnione od momentu rozpoczęcia do chwili
zakończenia robót,

I

na tyle wytrzymałe, aby utrzymać ciężar człowieka
i spadających na nie przedmiotów.

Praca na dachach

13

W miarę możliwości zabezpieczenie krawędzi powinno być
wsparte na podłożu, np. jak to ma miejsce w przypadku
wolnostojących rusztowań, dzięki czemu elementy
zabezpieczenia nie blokują powierzchni dachu. Jeśli jednak
budynek jest zbyt wysoki na zastosowanie takiego rozwiązania,
zabezpieczenie krawędzi może zostać wsparte na krawędzi
dachu pod warunkiem, że jest ono wystarczająco wytrzymałe.
Wsparciem zabezpieczenia krawędzi mogą być także
odpowiednie ramy, przeciwwagi lub rusztowania umieszczone
na dachu. Zabezpieczenie krawędzi musi pozostawać
zamontowane przez cały czas trwania robót. Na rynku
dostępne są systemy balustrad umożliwiające prowadzenie
prac dekarskich bez konieczności demontażu poręczy.

Wytyczanie bezpiecznych obszarów

Pełne zabezpieczenie krawędzi może nie być konieczne
w przypadku wykonywania jedynie ograniczonych prac na
dachach o dużej powierzchni, gdzie nie ma potrzeby aby
którakolwiek z osób zbliżała się do krawędzi dachu na
odległość bliższą niż 2 metry. W takich sytuacjach można
zastosować wygrodzenie obszarów, poza które nikt nie
ma dostępu. Wygrodzone obszary powinny być:

I

ograniczone do obszarów w żaden sposób nie
zagrażających upadkiem z wysokości,

I

otoczone ciągłą fizyczną barierą (pełne zabezpieczenie
krawędzi nie jest wymagane, jednak namalowana
linia lub przeciągnięta taśma nie są uznawane za
wystarczające rozwiązanie),

I

ściśle nadzorowane w celu zapewnienia, że żadna
z osób nie znajdzie się za granicami wyznaczonego
obszaru (wygrodzone obszary nie są akceptowalnym
zabezpieczeniem jeśli ten warunek nie zostanie spełniony).

Prace krótkotrwałe na płaskich dachach

Prace krótkotrwałe oznaczają wszelkie prace, których
czas wykonywania jest liczony w minutach, a nie godzinach.
Mogą to być takie czynności jak krótka inspekcja czy drobne
skorygowanie ustawienia anteny telewizyjnej. Praca na
płaskim dachu jest zawsze niebezpieczna, nawet jeśli
trwa zaledwie kilka minut. Dlatego też stosowanie
odpowiednich środków ochrony jest niezbędne.

Zapewnienie pełnego zabezpieczenia krawędzi na czas
krótkotrwałych prac może nie być praktycznym rozwiązaniem.
Minimalnym wymogiem w przypadku prac krótkotrwałych na
dachu są:

I

bezpieczny dostęp do poziomu dachu,

I

bezpieczne warunki pracy na dachu – szelki
bezpieczeństwa z linką, która została przypięta do
bezpiecznego punktu zakotwienia, a jej długość została
tak dostosowana, aby uniemożliwiała ona użytkownikowi
dotarcie do punktu grożącego upadkiem z dachu.

W przypadku stosowania szelek bezpieczeństwa:

I

szelki muszą zostać indywidualnie dobranie do danego
użytkownika i muszą być w dobrym stanie technicznym,

I

linka do której przypięte są szelki musi zostać
bezpiecznie wpięta do odpowiednio wytrzymałego
punktu zakotwienia,

I

szelki muszą być faktycznie stosowane przez
pracowników – w tym celu konieczne jest zachowanie
ścisłego nadzoru.

Praca na dachach

14

Materiały pomocnicze

Managing health and safety in construction. Construction
(Design and Management) Regulations 2007. Approved Code
of Practice L144 HSE Books 2007 r. ISBN 978 0 7176 6223 4

Health and safety in roof work HSG33 (wydanie trzecie)
HSE Books 2008 r. ISBN 978 0 7176 6250 0

Health and safety in construction HSG150 (wydanie trzecie)
HSE Books 2006 r. ISBN 978 0 7176 6182 4

Praca na dachach

15

Pozostałe informacje

Zarówno płatne, jak i bezpłatne publikacje HSE można
zamówić pocztą pod adresem HSE Books, PO Box 1999,
Sudbury, Suffolk CO10 2WA, telefonicznie pod nr
tel.: [phone], faksem pod nr: 01787 313995 lub
online pod adresem: www.hsebooks.co.uk (płatne publikacje
Inspektoratu można też zakupić w księgarniach, a bezpłatne
broszury można pobrać na stronach serwisu Inspektoratu
pod adresem: www.hse.gov.uk).

Informacje na temat zdrowia i bezpieczeństwa można
uzyskać kontaktując się z Inspektoratem telefonicznie
pod nr infolinii: 0845 345 0055, faksem pod nr:
0845 408 9566, nr tel. tekstowego: 0845 408 9577, pocztą
elektroniczną: [e-mail] lub pocztą tradycyjną:
HSE Information Services, Caerphilly Business Park, Caerphilly
CF83 3GG.

Niniejsza broszura określa zasady dobrej praktyki,
których przestrzeganie nie jest obowiązkowe, ale mogą
być one pomocne przy podejmowaniu decyzji o sposobie
postępowania.

Niniejsza publikacja jest dostępna odpłatnie w zestawach
10 egzemplarzy, które można zamówić w Dziale Publikacji
(HSE Books), ISBN 978 0 7176 6288 3. Pojedyncze
egzemplarze są dostępne bezpłatnie pod adresem:
www.hse.gov.uk/pubns/indg284.pdf.

© Prawa autorskie zastrzeżone dla Crown Niniejsza publikacja
może być powielana bez ograniczeń, z wyłączeniem
wykorzystania dla celów reklamy, rekomendacji lub sprzedaży.
Data pierwszej publikacji: 12/08. Jako źródło publikacji należy
wskazać HSE.

Safe working with bales in agriculture

16

Health and Safety
Executive

Druk i publikacja: Inspektorat Zdrowia i Bezpieczeństwa Pracy (HSE)

INDG284PL (wer.2)

12/08