a)Raport o stanie oświaty w PRL 1973r. pod kierownictwem Jana Szczepańskiego
Dotyczył on proponowanych kierunków rozwoju szkolnictwa polskiego. Jedynymi postulatami dotyczącymi wychowania obywatelskiego dorosłych były: postulat powiązania programów wychowania obywatelskiego i wykształcenia politycznego z realiami polityki i gospodarki oraz zorganizowanie kształcenia ustawicznego obejmującego całą ludność zatrudnioną we wszystkich działach gospodarki i kultury8. Całość raportu nasycona była socjalistyczną ideologią i postulatami VI Zjazdu Partii, które miały przyspieszyć rozwój kraju, z charakterystycznym dla tamtych czasów ignorowaniem międzynarodowych (nie radzieckich) postulatów czy choćby raportów UNESCO lub Klubu Rzymskiego, czego skutki odczuwamy do dziś.
W 1971 rozpoczęto prace nad nowym modelem systemu edukacyjnego, który miał zagwarantować m.in. powszechne wykształcenie średnie. Powołany 1971 Komitet Ekspertów dla Opracowania Raportu o Stanie Oświaty w PRL przedstawił 1973 opracowanie, w którym zaproponował kilka wariantów upowszechnienia szkoły średniej. Uchwała sejmu z 1973 zapowiadała utworzenie 10-letniej średniej szkoły ogólnokształcącej, jednolitej pod względem programowym, na której będą oparte szkoły zawodowe oraz 2-letnie szkoły specjalizacji kierunkowej, przygotowujące do studiów wyższych. W celu podniesienia poziomu pracy szkół wiejskich zalecono organizowanie zbiorczych szkół gminnych, ale trudności materialne, komunikacyjne oraz kadrowe nie pozwalały na poprawę efektów kształcenia. Znacznie lepsze rezultaty przyniosły prace nad programami nauczania. Niezbyt klarowna koncepcja szkoły średniej oraz trudności finansowe państwa sprawiły, że w 1981 zaniechano reformy strukturalnej systemu oświatowego. Powoli jednak zwiększał się odsetek absolwentów szkoły podstawowej kontynuujących naukę w pełnych szkołach średnich. 1980/81–1990/91 liczba uczniów liceów ogólnokształcących zwiększyła się, a jednocześnie zmniejszyła się liczba uczniów średnich szkół zawodowych. Liczba studentów szkół wyższych wzrosła. Zróżnicowanie społeczne i środowiskowe uczniów, niedostatki wyposażenia szkół ograniczały rolę szkoły w stwarzaniu młodzieży równych szans edukacyjnych.
b) Raport o stanie i kierunkach rozwoju edukacji narodowej w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej „Edukacja narodowym priorytetem” 1989r. , Cz. Kupisiewicz
Członkowie Komitetu apelowali o uznanie za narodowy priorytet edukacji i kultury. Obok licznych zaleceń, do najważniejszych - z punktu widzenia poruszanej problematyki - należało kształtowanie świadomości edukacyjnej społeczeństwa polskiego, w oparciu o międzynarodowe standardy edukacyjne. Jedynym z elementów odnoszących się do oświaty dorosłych był postulat utworzenia Uniwersytetu Otwartego jako samodzielnej wyższej szkoły dla pracujących9. W tym przełomowym roku 1989 nikt nie dostrzegał potrzeby zreformowania systemu wychowania obywatelskiego. Wynikało to zapewne z niepewności co do przyszłego kształtu państwa, ale było też wynikiem nieprzygotowania elit dążących do zmian systemowych - braku wizji społeczeństwa obywatelskiego.
W 1996 r. Ministerstwo Edukacji Narodowej wydało dokument Założenia długofalowej polityki edukacyjnej państwa ze szczególnym uwzględnieniem programu rozwoju kształcenia na poziomie wyższym10. W dokumencie tym pominięto zupełnie oświatę i kształcenie dorosłych. Poza nielicznymi hasłami o budowie społeczeństwa demokratycznego, żaden z głównych kierunków działania nie dotyczył szeroko pojętego wychowania obywatelskiego dorosłych. Ma to również swoje konsekwencje we wprowadzanej od 1999 r. reformie systemu edukacji. Wydawana przez MEN Biblioteczka Reformy, której do czerwca 2001 roku ukazały się 34 numery, nie porusza kwestii związanych z kształceniem dorosłych11, nie wspominając o wychowaniu obywatelskim dorosłych. Brak miejsca w koncepcji reformatorów na kształcenie dorosłych zdaje się być znamienny. Przyjmując, iż reforma nie uda się bez komplementarnego podejścia, należy zauważyć, że reformatorzy zatracili jej ważny element. Nieliczne odsyłacze odnoszące się do istniejącego systemu kształcenia ustawicznego, rozumianego jako uzupełnianie wykształcenia przez ludzi, którym nie udało się w tzw. normalnym trybie go zdobyć, jest kalekie i wykazuje poważne braki w wiedzy oraz świadomości decydentów i reformatorów.
c) Raport Faure’a 1972r.- dla UNESCO
Stworzony przez Międzynarodową Komisję do Spraw Rozwoju Oświaty, której przewodniczył Edgar Faure. Komisja stworzyła go na podstawie wizytacji w 23 krajach. Powstał pod tytułem „Learning to be”. W Polsce, w ojczystym języku, ukazał się 1975r. pt. „Uczyć się, aby być”.
DLACZEGO POWSTAŁ? Zauważono, że pod wpływem rozwoju przemysłu, techniki, komunikacji i automatyzacji od edukacji zaczęto wymagać , by lepiej przygotowywała pokolenia do życia, pracy, aktywności obywatelskiej i kulturalnej. Chciano, by edukacja zaczęła spełniać potrzeby rozwoju i równocześnie wyzwalała go. Kolejnym czynnikiem była eksplozja demograficzna (XX w.) przyczyniająca się do zwiększenia liczby szkół oraz rozwoju innych form edukacji- pozaszkolnej i oświaty dorosłych).
ZNACZENIE: raport przyczynił się do ożywienia prac nad systemem oświaty w wielu krajach oraz zapoczątkował ważną epokę reform i przemian w edukacji.
WYBRANE ZASADY:
Człowiek powinien mieć możliwość uczenia się przez całe życie
Wybór metod kształcenia powinien być swobodny, bo liczy się tylko efekt końcowy
Najistotniejszą kwestią w strategii oświatowej powinna mieć edukacja dorosłych
Bardzo ważne jest samokształcenie
Tryb nauczania powinien być przystosowany do ucznia
(społeczeństwo powinno mieć udział w decyzjach dotyczących oświaty a
Oświata powinna być elastyczna- dostosowana do stale zmieniających się warunków życia, potrzeb, zainteresowań intelektualnych)
d) Raport Deloros’ a „Edukacja: jest w niej ukryty skarb”1996r. – dla UNESCO
Raport pokazuje, że edukacja ustawiczna powinna sięgać daleko poza dotychczasową praktykę, występującą w krajach europejskich. Kształcenie to ma służyć uzupełnianiu, aktualizowaniu wiedzy, przekwalifikowaniu oraz ułatwieniu awansu zawodowego dorosłym.
ZNACZENIE:
Podkreśla znaczenie kształcenia w okresie dynamicznych przemian społeczno- gospodarczych
Ukazuje, że edukacja ustawiczna musi objąć wszelkie działania umożliwiające człowiekowi poznanie dynamiki świata, ludzi i samych siebie.
4 FILARY:
UCZYĆ SIĘ, ABY ŻYĆ WSPÓLNIE: należy poszerzać wiedzę o innych społeczeństwach, historii, tradycji, duchowości, tolerancji oraz uczyć się współdziałania i rozwiązywania konfliktów,
UCZYĆ SIĘ, ABY WIEDZIEĆ: należy poznać narzędzia służące do zdobywania wiedzy, pamiętając, że uczenie zdobywania wiedzy wymaga umiejętności koncentracji, wykorzystywania już posiadanej wiedzy i myślenia, celem uczenia jest osiągnięcie radości z rozumienia, odkrywania i posiadania wiedzy
UCZYĆ SIĘ, ABY DZIAŁAĆ: należy posiadać umiejętność wykorzystania wiedzy w praktyce, nauczyć współdziałania oraz komunikacji po to, aby człowiek umiał radzić sobie w nieprzewidzianych sytuacjach, pracować w zespołach i twórczo kształtować przyszłość
UCZYĆ SIĘ, ABY BYĆ: głównym celem jest wszechstronny rozwój jednostki, edukacja powinna troszczyć się o rozwój niezależnego myślenia, zdolności krytycznego osądu, uczuć i fantazji, bez tego światu grozi odhumanizowanie
e) VII Raport Klubu Rzymskiego „Uczyć się bez granic- jak zewrzeć lukę ludzką” 1979r. J. W. Botkin.
Luka ludzka- dystans między rosnącą złożonością świata, a ludzką zdolnością sprostania jej(za wzrostem tworzonych przez ludzi komplikacji nie nadąża postęp naszych umiejętności)
Mówi on o tym, że uczenie się to rodzaj postawy wobec wiedzy i życia. Jest ono procesem przygotowywania się do nowych sytuacji.
W JAKI SPOSÓB ZEWRZEĆ LUKĘ LUDZKĄ?
Należy umieć uczyć się INNOWACYJNIE. Takie uczenie się charakteryzuje się antycypacją(przewidywaniem), kładzie nacisk na myślenie w czasie przyszłym. Celem jest uchronienie przed skutkami wywołanymi uczeniem się przez szok. Uczenie innowacyjne charakteryzuje się też uczestnictwem, czyli formalnym udziałem w podejmowaniu decyzji. Jest to postawa, która wyraża współdziałanie, dialog, ale i zdolność wczuwania się i nieustannego weryfikowania zasad działania. Bez uczestnictwa antycypacja staje się bezowocna.