Analiza tempa czytania i pisania u dzieci w młodszym wieku szkolnym

mgr Ewa Knyspel

>>Twoja opinia<<

Podstawowym elementem edukacji polonistycznej w kształceniu zintegrowanym jest nabywanie przez dzieci umiejętności czytania i pisania. Umiejętność czytania jest powiązana z umiejętnością pisania, jednak dziecko najpierw zdobywa umiejętność czytania, a dopiero później pisania, które odbywa się potocznie mówiąc na tzw. "śladzie czytania". Czytanie: polega na rozpoznawaniu symboli i przywołaniu znaczeń nagromadzonych wcześniej lub tworzeniu nowych. Czytanie jest procesem twórczym, gdyż obejmuje wszystkie operacje umysłowe. Na czytanie wg E. Malmquista składają się: wrażenia wzrokowe przekazywane do mózgu, percepcja, czyli zrozumienie wyrazów i zdań, funkcje mięśni oczu, zapamiętywanie przeczytanego tekstu, działalność asocjacyjna i przetwarzająca czytany tekst. Umiejętność czytania wymaga: znajomości znaków języka pisanego, umiejętności rozszyfrowywania lub tłumaczenia tych znaków, zdolności ujmowania przy jednorazowym popatrzeniu na tekst napisany coraz większej liczby znaków graficznych. Najważniejszym elementem umiejętności czytania jest rozumienie tekstu napisanego. Aby to osiągnąć dzieci muszą znać litery i rozszyfrowywać je kompleksowo, co najmniej na poziomie wyrazu. Czytanie "po literze" utrudnia proces rozumienia czytanego tekstu, należy dążyć do czytania "wyrazowego". Fizjologia wyjaśnia, iż pierwszą fazą w procesie czytania jest fakt, że czytający otrzymuje na siatkówce oka wrażenie wzrokowe w postaci obrazu napisanych wyrazów. Powstałe przy tym pobudzenie nerwów doprowadzone są za pośrednictwem nerwów dośrodkowych do mózgu, gdzie dokonuje się analiza i synteza bodźców, czyli "objaśnienie" i identyfikacja ich znaczeń. Oko podczas czytania porusza się równomiernie wzdłuż wiersza, lecz wykonuje ruchy skokowe, między którymi występują tzw. przerwy spoczynkowe. Odczytywanie odpoznawanych wzrokowo znaków graficznych odbywa się podczas przerw spoczynkowych. Liczba "skoków" jest zmienna i zależy od stopnia umiejętności czytania tekstu. W zależności od tego, jaką liczbę znaków graficznych obejmuje oko podczas jednorazowego "skoku" do przerwy spoczynkowej dziecko czyta "po literze", "sylabami", "wyrazami", zatem należy wdrażać oko dziecka do ujmowania podczas jednego "skoku" coraz większej liczby znaków graficznych. Obszar ruchów skokowych oka określamy mianem pola czytania. W celu osiągnięcia u dzieci umiejętności czytania ze zrozumieniem należy rozszerzać pole czytania - obszar ruchów skokowych oka. Tempo czytania nie ma zatem większej wartości w procesie czytania jeżeli nie towarzyszy mu rozumienie tekstu. Tinker proponuje zamiast terminu "szybkość czytania" używać terminu "szybkość rozumienia". Kiedy dzieci opanują technikę czytania nie należy zbytniej uwagi przywiązywać do szybkości czytania - tempa czytania. Zbytnie nakłanianie dzieci do szybkiego czytania nie służy dobrze rozumieniu tekstu. Do cech dobrego czytania należą: płynność; czytanie całościowe, poprawność; staranne i poprawne wymawianie wszystkich głosek, biegłość; indywidualne tempo czytania odpowiadające tempu mowy ustnej, umożliwiające słuchającemu i czytającemu uchwycenie sensu z polem czytania rozszerzonym na tyle, żeby przeczytać następny wyraz zanim głośno się go wypowie, wyrazistość - to czytanie (głośne) z zachowaniem pauz gramatycznych (znaki przestankowe), logicznych (akcentowanie poszczególnych wyrazów lub ich związki), czytanie z naturalną intonacją, bez wykrzykiwania i nadmiernego patosu, właściwe modelowanie głosu z uwypukleniem uczuć, nastroju, tempa i rytmu. W nauce czytania i pisania wykorzystuję podręczniki "Wesoła Szkoła". Do tych podręczników została opracowana "Ocena opisowa",  w której proponuje się, aby nauczyciele sprawdzali tempo czytania i pisania uczniów. Narzędziem do szybkiego sprawdzania tempa i techniki czytania jest test zaczerpnięty z książki J. Konopnickiego - "Problem opóźnienia w nauce szkolnej".  Testem tym badałam uczniów klasy II w roku szkolnym 2001/2002. Test do badania techniki czytania głośnego dla uczniów klas I - VII J. Konopnickiego   Test ten jest testem indywidualnym, jednominutowym. Badany uczeń czyta go głośno przez jedną minutę w obecności wyłącznie nauczyciela. Zaczyna się go czytać zawsze od początku. Każde błędnie przeczytane słowo odliczamy od wyniku ogólnego nie przerywając uczniowi czytania. Jest nielogiczny i uczeń nie jest w stanie go zapamiętać. Pozwala stwierdzić, na poziomie której klasy uczeń czyta. Z końcem roku szkolnego w ciągu jednej minuty każdy uczeń klasy powinien przeczytać: I - 22 wyrazy, II - 48 wyrazów, III - 76 wyrazów, IV - 88 wyrazów, V - 99 wyrazów, VI - 108 wyrazów, VII - 116 wyrazów. Test odzwierciedla dane ilościowe do oceny aktualnego poziomu i postępu w rozwoju każdego dziecka. Pozwala dostrzec różnice indywidualne między umiejętnością czytania wszystkich dzieci w klasie. Wyniki badania nanosiłam do arkusza proponowanego przez autorów "Oceny opisowej". Dzieci były informowane o swoich wynikach. Bardzo się cieszyły z niewielkich postępów. Zawsze podkreślałam uczniom, że wyniki testu są odzwierciedleniem ich systematycznej nauki czytania bieżących tekstów. Uczniowie wielokrotnie przyznawali się do większej aktywności lub zaniedbań w ćwiczeniach czytania. Nie mieli do mnie żalu, gdy wyniki testu nie wzrastały. Rodzice również uważali test za obiektywne narzędzie pomiaru i zgadzali się z wynikami. Oto wyniki testu. Po sprawdzeniu tempa czytania wiedziałam ile osób czyta na jakim poziomie, która osoba czyta najszybciej, które najwolniej. Uczniów, których tempo czytania było wysokie zachęcałam do czytania lektur uzupełniających i prowadzenia dzienniczka lektur. Im również polecałam czytanie głośne nowych tekstów w klasie. Uczniowie mający niski poziom czytania zostali objęci dodatkowymi zajęciami wyrównawczymi. Oni czytali głośno w klasie krótkie polecenia czy kilka zdań. Rodzice byli zawsze informowani o postępach swoich dzieci na wywiadówkach. Starali się ćwiczyć czytanie więcej w domu. Postępy uczniów były widoczne. Zmniejszała się liczba czytających na poziomie klasy I a nawet II. Pod koniec roku szkolnego, w połowie maja, już tylko 4 osoby czytały na poziomie klasy II, 3 na poziomie III, 5 osób na poziomie klasy IV, a 4 osoby na poziomie klasy V. Postęp tempa czytania był widoczny, zarówno w aspekcie indywidualnego ucznia, jak i całej klasy. Zauważyłam, iż największy wzrost tej umiejętności nastąpił w I półroczu klasy II, przypuszczam, iż było to związane z trafnym doborem czytanek, jesienną i zimową aurą, która sprzyja siedzeniu w domu i czytaniu, a być może ze wzrostem pola czytania u dzieci, które w trakcie ćwiczeń rozszerzyło się, tzn. w toku jednorazowego spojrzenia dziecko widzi coraz większą liczbę znaków. W nauce czytania angażowane są zmysły wzroku, słuchu i ruchowy aparat mowy. W pisaniu czynne są przede wszystkim zmysły wzroku i słuchu. Pisanie polega na wykonywaniu określonych ruchów, dzięki którym kreśli się litery połączone w wyrazy. Na czynności pisania wg T. Wróbla składają się trzy zasadnicze elementy: psychologiczny; analiza i synteza słuchowa, wzrokowa, ruchowa fizjologiczny; pobudzenia nerwowe, ich integracja w korze mózgowej i w aparacie ruchowym ręki motoryczny; ruchy ramienia i przedramienia (tzw. ruchy większe) i ruchy kiści dłoni i palców (tzw. ruchy małe). Wyrobienie koordynacji ruchowej trwa dość długo, gdyż układ kostno-stawowy i mięśniowy dziecka 7-9-letniego nie jest jeszcze dostatecznie rozwinięty. Pismo dziecka oceniamy biorąc pod uwagę trzy podstawowe kryteria: czytelność; poprawne rozpoznawanie danej litery, pisemność; właściwe łączenie danej litery z innymi literami, estetyka; pismo ładne, brzydkie, cecha sugestywna. Zaburzone funkcjonowanie analizatora kinestetyczno - ruchowego powoduje obniżenie sprawności manualnej, która przejawia się w spowolniałym tempie czynności manualnych, w tym pisania. Uczniowie z zaburzoną funkcją tego analizatora nie umieją połączyć kółka z kreską, napisać wyrazu ruchem ciągłym. Spowolnienie tempa pisania powoduje dalsze zakłócenia w toku nauki szkolnej. Uczeń z takimi zaburzeniami potrzebuje tak dużo czasu, aby przepisać tekst z tablicy, nie nadąża z zanotowaniem pracy domowej, nie jest w stanie wysłuchać dodatkowych objaśnień nauczyciela. Zaburzona sprawność tego analizatora przejawia się także w rysunkach i wytworach dzieci, prace są niestaranne, poplamione, krzywo powycinane. Uczeń ma problemy w lepieniu z plasteliny, majsterkowaniu czy szyciu. Obserwację postępów uczniów w szybkości pisania przeprowadziłam w klasie II w roku szkolnym 2001/2002. Do badania tempa pisania wykorzystałam jednominutową próbę pisania wyrazu "domek", proponowaną przez autorów "Oceny opisowej". Wyraz "domek" zawiera różne kształty liter i różne ich połączenia. W trakcie badania liczymy liczbę liter napisanych w ciągu jednej minuty. Ilościowe wyniki dają możliwość obserwacji nawet niewielkich postępów w tempie pisania. Dają również dziecku i rodzicom informację o postępach w tym zakresie i motywują do dalszej nauki. Wyniki badań zapisywałam w arkuszu zamieszczonym w powyższej publikacji. Wyniki roczne opracowałam w następujący sposób:   Po wakacyjnej przerwie tempo pisania uczniów było poniżej przeciętnej i przeciętne, ale już na koniec roku szkolnego dotyczyło poziomu powyżej przeciętnej i wysokiego. Takie efekty pracy nie przyszły same. Zastosowałam przed pisaniem: ćwiczenia całego ciała; ruchy ramion w tył, w przód, w prawo, w lewo (zabawa "Huśtawka"); skrzyżowanie i wyprostowanie ramion przed klatką piersiową, zabawa "Przecinanie powietrza", luźne wstrząsanie ramion; zabawa "Strząsanie zmęczenia", krążenia barków, łokci, zabawa "Mieszanie powietrza", wyciąganie jak najwyżej to prawej, to lewej ręki, zabawa "Zdejmowanie książki z wysokiej półki". Ćwiczenia dłoni i palców: zwijanie i rozwijanie serwetki, podnoszenie każdego palca do góry przy położonych płasko dłoniach na blacie stolika, turlanie kulki plasteliny, zbliżanie palców i odpychanie, splątanie palców "w figę", "w kominiarza", przebieranie palcami "rak", szybkie skurcze i rozkurcze dłoni. Ćwiczenia w przepisywaniu dodatkowych tekstów drukowanych. Pisanie z pamięci wierszy, piosenek. Pisanie ze słuchu z komentowaniem. Pisanie samodzielnych tekstów, zdań, życzeń, wniosków, planów, opisów. Uczniowie powiadamiani o postępach tempa pisania sami mobilizowali swoje siły, pragnęli dorównać kolegom, starali się zawsze odrabiać pisemne prace domowe i przepisywali notatki. Wyczuwałam, iż mieli świadomość własnej pracy, która przyniesie im efekty szybszego pisania, a w konsekwencji lepszych wyników w nauce. Bibliografia: H. Baczyńska, "Metodyka języka polskiego w klasach 1-3 szkoły podstawowej", W-wa 1985r., WSiP M. Cackowska, "Nauka czytania i pisania w klasach początkowych" J. Kulpa, R. Więckowski, "Metodyka nauczania języka polskiego w klasach początkowych", W-wa 1983r., WSiP S. Łukasik, "Język polski w klasie 1. Przewodnik metodyczny", W-wa 1990r., WSiP J. Hanisz, E. Grzegorzewska, S. Łukasik, H. Petkowicz, "Wesoła szkoła. Ocena opisowa i sprawdzian osiągnięć ucznia", W-wa 2001r., WSiP S.A.

http://www.edukator.org.pl/ind.php