Angażowanie skazanych do wykonywania prac społecznych to dobra metoda resocjalizacji i „droga powrotu do normalnego i odpowiedzialnego funkcjonowania w społeczeństwie.” Włączanie więźniów w działania na rzecz lokalnych społeczności umożliwia samorządom pozyskanie stałych i pewnych pracowników, pozostających pod kontrolą i relatywnie tanich. Część więźniów to fachowcy w rozmaitych dziedzinach, których przedsiębiorstwa mogą zatrudniać do wykonywania bardziej specjalistycznych zadań. Dzięki temu czas odbywania kary nie będzie dla osadzonych czasem zmarnowanym; ci spośród nich, którzy dadzą się poznać jako solidni pracownicy, będą mieli większe szanse na znalezienie zatrudnienia po opuszczeniu zakładu karnego. Przykład angażowania więźniów w prace społeczne dobrze ilustruje, w jaki sposób partycypacja może służyć jako narzędzie integracji społecznej.

Praca jest jednym z najważniejszych elementów resocjalizacji skazanych. Największą wartość zyskuje, jeżeli wykonywana jest w formie wolontariatu i nieodpłatnej pomocy na rzecz organizacji pożytku publicznego, lokalnej społeczności czy placówek medycznych i oświatowych. Praca świadczona odpłatnie, pozwala skazanym na systematyczne regulowanie zobowiązań (np. komorniczych) oraz pomoc bliskim (wsparcie w zapewnieniu środków do życia). Każdy osadzony podejmując pracę, podejmuje również działanie na rzecz zmiany samego siebie.

W myśl art. 123 a § 2 Kodeksu Karnego Wykonawczego skazanego, za jego pisemną zgodą lub na jego wniosek, można zatrudnić nieodpłatnie przy pracach publicznych na rzecz organów administracji publicznej, przy pracach wykonywanych na cele charytatywne i przy pracach wykonywanych na rzecz organizacji pożytku publicznego. Korzyści płynące z tej formy zatrudnienia to:

• praca wykonywana bez wynagrodzenia,

• brak indywidualnych umów o pracę - skierowanie do pracy,

• niestosowanie przepisów prawa pracy, z wyjątkiem przepisów dotyczących czasu pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy,

• dokumentacja osobowa prowadzona jest przez administrację zakładu karnego.

Skazanych zatrudnić można również w formie odpłatnej na zasadzie skierowania do pracy w myśl art. 121 § 2 Kodeksu Karnego wykonawczego.

Zgodnie z art. 121 § 9 Kkw, w stosunku do skazanych zatrudnionych na podstawie skierowania do pracy nie stosuje się przepisów prawa pracy z wyjątkiem przepisów dotyczących czasu pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy.

Korzyści płynące z tej formy zatrudnienia to:

• brak indywidualnych umów o pracę - skierowanie do pracy (dokumentację osobową zakłada i prowadzi administracja zakładu karnego),

• niestosowanie przepisów prawa pracy, z wyjątkiem przepisów dotyczących czasu pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy,

• wynagrodzenie naliczane jest proporcjonalnie do faktycznie przepracowanych godzin bez względu na powody nieobecności,

• możliwość ubiegania się o ryczałt z tytułu zwiększonych kosztów zatrudnienia osób pozbawionych wolności ze środków Funduszu Aktywizacji w wysokości 20% wartości wynagrodzeń przysługujących zatrudnionym osobom pozbawionym wolności,

• możliwość ubiegania się o dotację i pożyczkę ze środków Funduszu Aktywizacji,

• dokumentacja osobowa prowadzona jest przez administrację zakładu karnego,

• ZUS - nie odprowadza się składki zdrowotnej, nie ma potrzeby wypłacania zasiłku chorobowego za okres przebywania skazanego na zwolnieniu lekarskim,

• w ramach podjęcia współpracy w zakresie organizowania zatrudnienia dla osadzonych, zawierana jest umowa.

Przykłady

1. Zakład Karny Nr 2 w Strzelcach Opolskich

Oferuje skierowanie do zatrudnienia skazanych bez kwalifikacji zawodowych i dzięki temu praca jest także formą nauki zawodu i zdobycia nowych umiejętności. W zakładzie tym zatrudnieni osadzeni chętnie udzielają się przy pracach nieodpłatnych i często postrzegani są jako dobrzy i zdyscyplinowani pracownicy. Z uwagi na okres umożliwiający wykonywanie w szczególności prac porządkowych, zachęcamsię do zatrudnienia osób odbywających karę pozbawienia wolności w tutejszej jednostce penitencjarnej. W razie podjęcia współpracy w ramach organizowania zatrudnienia odpłatnego lub nieodpłatnego dla osadzonych, kwestie natury organizacyjnej należałoby określić w umowie jaka musiałaby zostać zawarta pomiędzy Kontrahentem a Dyrektorem Zakładu Karnego Nr 2 w Strzelcach Opolskich. Zagadnienia te podlegają ewentualnym negocjacjom w granicach możliwości jednostki i obowiązującego prawa. Skazani pracują w ok. 15 pobliskich firmach, a także świadczą pracę nieodpłatną, m.in w DPSach czy w Szkole Specjalnej.

1. Areszt w Płocku

Więźniowie i osadzeni w areszcie w Płocku, w ramach projektu resocjalizacja przez pracę, bezpłatnie pracują na rzecz miasta, wykonując remonty i prace porządkowe. Porozumienie podpisały: samorząd Płocka, tamtejszy zakład karny i Służba Więzienna. Przewiduje ono także możliwość odpłatnego zatrudnienia osadzonych oraz zatrudnienia ich po odbyciu kary. Zakłada również prowadzenie przedsięwzięć edukacyjno-informacyjne z zakresu doradztwa zawodowego.

Jak podkreśl dyrektor generalny Służby Więziennej gen. Jacek Włodarski, wykonywana przez skazanych praca ma szczególne znaczenie jako forma przygotowania ich do powrotu do społeczeństwa. Przyznaje, że praca ma być także formą nagrody dla osadzonych, którzy będą do tego specjalnie typowani.

1. Zakład Karny nr 2 we Wrocławiu

Dorzecze Bystrzycy to z jednej strony zjawiskowe tereny spacerowe, z drugiej jedno z największych dzikich wysypisk w mieście. Skargi i prośby mieszkańców pozostawały bez odpowiedzi, a dzikie wysypisko miało się coraz lepiej. Chętnych do sprzątania nie było, Rada Osiedla Jerzmanowo wpadła więc na niecodzienny pomysł i o pomoc poprosiła skazanych.

Odzew był natychmiastowy. 35 mężczyzn z wrocławskiego zakładu karnego w 3 dni ma wysprzątać kilkuhektarowy teren. Wszystko w czynie społecznym. Uznaliśmy, że taka forma współpracy jest dużo tańsza niż gdyby wynająć firmę, a po drugie trochę resocjalizacji chłopakom tam za murami nie zaszkodzi, a poza tym pobędą na świeżym powietrzu – mówi Jacek Kopecki, wiceprzewodniczący Rady Osiedla Jerzmanowo we Wrocławiu.

Pan Ryszard w wiezieniu spędził już 8 lat, pan Dawid 4. Taka przepustka to dla nich nie obowiązek, a czysta przyjemność. Opiekun grupy – porucznik Marcin Walkowiak – robi co może, żeby skazani takich wyjść mieli jak najwięcej. Jego podopieczni pracują już w hospicjum, gimnazjum, a niedługo rozpoczną prace przy sprzątaniu pobocza autostrady.

1. Zakład Karny w Wadowicach

Zakład Karny w Wadowicach od kilku lat współpracuje z różnymi instytucjami. Skazani zatrudniani są nieodpłatnie przy pracach charytatywnych oraz na rzecz organów samorządu terytorialnego. Obecnie skazani pracują na rzecz Stowarzyszenia im. E. Wojtyły w Wadowicach pomagając w opiece nad osobami schorowanymi czy niepełnosprawnymi. Robiąc wiele dobrego, poznają świat, który wcześniej dla nich nie istniał: świat ludzi niepełnosprawnych.

Od kilku dni skazani są także zatrudnieni przy sprzątaniu koryt rzek na terenie gminy Wadowice oraz na terenie gminy Andrychów. Więźniowie w grupach kilkuosobowych porządkują tereny wokół rzek, pomagając gminom utrzymać czystość. Korzyści są obustronne, porządkując otoczenie osadzeni otrzymują praktyczną wiedzę dotyczącą ekologii i zachowań proekologicznych. Skazani pracujący poza terenem Zakładu Karnego są systematycznie kontrolowani przez funkcjonariuszy Służby Więziennej.

1. Ostrów Wielkopolski

Prace osób skazanych wykonywane są na terenach należących do miasta i będących w jego utrzymaniu, na ich rodzaj i zakres wpływają panujące aktualnie warunku atmosferyczne. Mają na celu eliminowanie utrudnień wpływających na bezpieczeństwo mieszkańców naszego miasta i polegają w szczególności na usuwaniu śniegu, odkuwaniu lodu z chodników, udrażnianiu kratek ściekowych studzienek deszczowych oraz usuwaniu śliskości z miejsc szczególnie niebezpiecznych. Osoby skazane wykonują także prace porządkowe mające na celu zwiększenie estetyki i porządku na terenie Ostrowa Wielkopolskiego. Jest to: wykaszanie pasów przydrożnych oraz terenów miejskich, odchwaszczanie i zamiatanie chodników i krawężników, zbieranie z miejsc ogólnodostępnych śmieci i odpadów. Podejmowane są również działania mające na celu zapobieganie powstawaniu dzikich wysypisk śmieci. Zgodnie z przepisami prawa, Urząd Miejski wszystkim osobom skierowanym do pracy przez sąd zapewnia szkolenie z przepisów BHP, ubezpieczenie od nieszczęśliwych wypadków i narzędzia do pracy.

1. Toruń

Skazani odpracowują kary w MPO, w Toruńskich Wodociągach, Miejskim Ośrodku Sportu i Rekreacji oraz w Domu dla Osób Bezdomnych i Najuboższych Monar-Markot.

Program prac społecznie użytecznych „PER SALDO”

Program prac społecznie użytecznych „PER SALDO” – Stowarzyszenie rozpoczęło go wychodząc z założenia, że nawet niedługi pobyt w jednostce penitencjarnej wpływa negatywnie na osobowość i zachowanie jednostki. Celem Programu jest zapewnienie osobom skazanym na karę ograniczenia wolności w postaci nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne oraz pracę społecznie użyteczną orzekaną w zamian nieściągalnej grzywny możliwości wykonania zasądzonej kary. Program realizowany jest we współpracy z Sądami Rejonowymi, Zespołami Kuratorskiej Służby Sądowej do Wykonywania Orzeczeń w Sprawach Karnych oraz z placówkami, w których wykonywana jest kara ograniczenia wolności i praca społecznie użyteczna.

Stowarzyszenie, od 2007 r. organizuje i nadzoruje wykonywanie kary ograniczenia wolności w postaci nieodpłatnej,kontrolowanej pracy na cele społeczne oraz pracy społecznie użytecznej orzeczonej w ramach nieściągalnej grzywny. W okresie od 1 stycznia 2007 r. do 31 października 2013 r. w Programie udział wzięło 1586 osób skazanych/ukaranych.

Cel Programu:

1.zapewnienie osobom skazanym/ukaranym na karę ograniczenia wolności w postaci nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne (zwanej dalej k.o.w.) oraz pracy społecznie użytecznej w zamian nieściągalnej grzywny (zwanej dalej p.s.u.) możliwości wykonania zasądzonej kary.

2. Udzielanie wsparcia merytorycznego i rzeczowego osobom skazanym/ukaranym na k.o.w. i p.s.u., zagrożonym lub wykluczonym społecznie, na podstawie diagnozy sytuacji społeczno-ekonomicznej oraz adekwatne do niej działania wspierające.

3. Aktywizacja zawodowa i społeczna osób skazanych/ ukaranych, zagrożonych wykluczeniem społecznym poprzez zastosowanie odpowiednich działań prowadzących do wyjścia z wykluczenia.

4. Profilaktyka i rozwiązywanie problemów związanych z uzależnieniami poprzez informowanie osób skazanych/ukaranych, u których występuje problem uzależnienia od alkoholu lub innych środków psychoaktywnych, o możliwości terapii uzależnień w placówkach specjalistycznych.

5. Kształtowanie u osób wykonujących k.o.w. oraz p.s.u. społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego poprzez oddziaływanie.

Działania podejmowane w ramach wykonywania prac na cele społeczne w Programie:

1. Sądowy kurator zawodowy, zgodnie z przepisem art. 57§1 kkw, kieruje osobę skazaną/ukaraną do Stowarzyszenia w celu wykonania kary ograniczenia wolności bądź też pracy społecznie użytecznej.

2. Podstawą przyjęcia osoby skazanej/ukaranej do Programu jest decyzja kuratora zawodowego oraz dokument potwierdzający tożsamość osoby skierowanej do Stowarzyszenia.

3. Dokonanie formalności umożliwiających rozpoczęcie wykonywania k.o.w. i p.s.u.:

a) uzupełnienie kwestionariusza osobowego, skompletowanie niezbędnej dokumentacji osobowej,

b) przeprowadzenie wywiadu swobodnego,

c) zapoznanie z regulaminem wykonywania k.o.w. i p.s.u. oraz obowiązującymi przepisami i zasadami BHP i przepisami p/poż.,

d) pouczenie o obowiązku sumiennej pracy oraz konieczności przestrzegania ustalonego w miejscu pracy porządku i dyscypliny,

e) przydzielenie miejsca i rodzaju pracy, ustalenie termin rozpoczęcia pracy (w porozumieniu z placówką, w której ma być wykonana praca na cele społeczne) przy uwzględnieniu wieku skazanego, stanu jego zdrowia, sytuacji rodzinnej, statusu zawodowego na rynku pracy oraz posiadanych kwalifikacji i dodatkowych umiejętności,

f) zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, odzieży roboczej i ochronnej przewidywanej do stosowania na danym stanowisku pracy.

FRANCJA

Art. 99 stanowi, że wszyscy skazani, niezależnie od kwalifikacji czynu, za który zostali skazani, mogą żądać propozycji pracy. Więźniowie mogą uzyskać zezwolenie na wykonywanie pracy na rachunek własny albo na rzecz stowarzyszenia działającego na rzecz Praca skazanych musi być zgodna z obowiązującymi przepisami penitencjarnymi, powinna spełniać warunki prawidłowego funkcjonowania zakładu, a także uwzględniać lokalne możliwości zatrudnienia.

Przy doborze pracy dla więźniów należy, w miarę możliwości, uwzględniać nie tylko predyspozycje fizyczne i intelektualne każdego więźnia, ale również możliwe efekty resocjalizacyjne pracy. Należy również brać pod uwagę sytuację rodzinną każdego ze skazanych oraz zobowiązania skazanego do zapłaty odszkodowań. resocjalizacji więźniów oraz przygotowania ich do zawodu.

HOLANDIA

Prawną podstawą kierowania więźniów do pracy jest zmieniony ostatnio Kodeks karny. Przyjęto w nim zasadę, że więźniowie osadzeni w areszcie mogą pracować, zaś skazani mają obowiązek pracy. Więźniowie mają prawo do udziału w różnych zajęciach, których istotną częścią jest praca.

W zakładach karnych, stosujących system półwolnościowy, więźniowie mogą pracować w przywięziennym zakładzie produkcyjnym albo wykonywać pracę poza zakładem karnym w ramach szkolenia zawodowego. Więźniowie odbywający karę w otwartych zakładach penitencjarnych lub uczestniczący w tzw. specjalnych programach penitencjarnych pracują w przedsiębiorstwach prywatnych. Więźniowie zarabiają również wykonywaniem robót domowych i napraw. Zarobki więźniów są bardzo niskie.

KANADA

Więźniowie kierowani są do pracy na podstawie Kanadyjskiej ustawy penitencjarnej. Skazani mają różne możliwości pracy: wykonywanie zadań objętych programami zatrudnienia, pracę ochotniczą, pracę powiązaną z udziałem w szkoleniu zawodowym lub towarzyszącą nauce szkolnej oraz pracę wykonywaną w ramach kontynuacji programów rehabilitacyjnych. Więźniowie pracują w jednostkach przywięziennych albo w jednostkach sektora prywatnego, usytuowanych poza zakładami karnymi.

STANY ZJEDNOCZONE

Większość więźniów pracuje w samym zakładzie karnym przy porządkowaniu terenu, obsłudze stołówki, konserwacji urządzeń. Ponadto część więźniów federalnych znajduje zatrudnienie w bazach wojskowych (produkcja detali), a także w lasach państwowych. Przepisy ogólne dotyczące zatrudnienia więźniów federalnych przewidują, że na mocy umowy zawartej na okres trzech lat pomiędzy prokuratorem generalnym a władzami stanowymi, więźniowie mogą być zatrudnieni w stanie, w którym odbywają karę pozbawienia wolności, produkując wyroby, materiały, wykonując roboty publiczne lub prace związane z konserwacją urządzeń w instytucjach danego stanu. Środki uzyskane przez Zakłady Produkcyjne przy Federalnych Zakładach Karnych obejmują wpływy ze sprzedaży wyrobów gotowych i półproduktów, a także ze sprzedaży usług świadczonych przez więźniów. Zasilają one odpowiedni fundusz Skarbu Państwa. Specjalne przepisy regulują wykorzystanie tych środków m.in. na wypłatę wynagrodzeń za pracę skazanym oraz ich rodzinom, wypłatę odszkodowań z tytułu wypadków, którym skazani ulegli podczas wykonywania pracy zarobkowej lub wykonywania prac koniecznych dla funkcjonowania zakładu karnego.

WIELKA BRYTANIA

Wszyscy skazani maja obowiązek pracować na mocy przepisów Reguł Więziennych wydanych w oparciu o ustawę o więzieniach Prace zapewnia albo Służba albo podstawa jej wykonywania jest umowa zawarta pomiędzy władzami centralnymi Służby Więziennej a zewnętrznym kontrahentem. Więźniowie otrzymują wynagrodzenie za pracę. Odpisy od zarobków więźniów mają czasem formę składek na fundusze charytatywne przychodzące z pomocą ofiarom przestępstw, albo formę przymusowych oszczędności. Zapewnienie pracy w okresie odbywania kary postrzegane jest jako element pomocy w reintegracji społecznej więźnia, która powinna trwać od momentu zasądzenia kary do chwili, gdy po wyjściu z więzienia były skazany podejmie pracę. Służby więzienne, korzystając ze wsparcia różnych organizacji, pomagają więźniom nabyć umiejętności zawodowe i społeczne, przydatne w poszukiwaniu pracy na wolności, pomagają im włączyć się do sieci informacyjnej poszukujących pracy. Z pomocą wyspecjalizowanych organizacji prowadzone są kursy społecznego komunikowania się, autoprezentacji oraz samoanalizy.

Działania służb więziennych skierowane są również na potencjalnych pracodawców. Z udziałem władz lokalnych władze więzienne podpisują z przedstawicielami przemysłu umowy w sprawie szkolenia zawodowego więźniów, zapewnienia im możliwości zdobycia doświadczenia w pracy, a w późniejszym okresie - zatrudnienia.