Medycyna fizykalna wywodzi się ze stosowanego od najdawniejszych czasów przyrodolecznictwa.

 

Posługuje się swoistymi metodami leczenia, opartymi na różnych formach energii fizycznej występujących w środowisku przyrodniczym człowieka.

 

naturalne metody lecznicze:

- usprawniają i pobudzają fizjologiczne, naturalne mechanizmy samoobrony organizmu i regeneracji.

• aktywizują organizm do walki z nimi.

• wyniki obserwuje się po pewnym czasie

Nazwa „medycyna fizykalna" ma kilka używanych wymiennie synonimów: fizykoterapia, fizjoterapia i fizjatria. Wszystkie te nazwy mają ten sam przedrostek, wywodzący się z języka greckiego, „physis" (natura, przyroda) i oznaczają zastosowanie metod przyrodoleczniczych w profilaktyce, leczeniu i rehabilitacji.

Fizjoterapia (przyrodolecznictwo, fizjatria) – sposób leczenia posługujący się środkami naturalnymi: powietrzem, wodą, ciepłem, światłem słonecznym, ruchem, dietą i ziołami (np. hartowanie, leczenie napotne, dieta, zioła)

 

Fizykoterapia – dział lecznictwa, w którym stosuje się bodźce fizyczne: mechaniczne, cieplne, elektryczne, oraz różnego rodzaju promieniowanie. Teoretyczną podstawą fizykoterapii jest biofizyka.

Mała encyklopedia medycyny: PWN, Warszawa 1989

Z uwagi na rodzaj stosowanej energii, metody fizykoterapeutyczne dzieli się na:

   -mechanoterapię, obejmującą kinezyterapię i masaż;

•      elektroterapię, obejmującą stosowanie prądu galwanicznego, prądów małej, średniej i wielkiej częstotliwości;

•       -magnetoterapię, polegającą na stosowaniu, przede wszystkim, pulsującego pola magnetycznego małej częstotliwości;

•      -termoterapię, obejmującą hydroterapię, prądy wielkiej częstotliwości, ultrasonoterapię, promienie podczerwone, parafinoterapię i krioterapię;

•      -fototerapię, obejmującą światło słoneczne, promieniowanie nadfioletowe, lasery;

•      -aerozoloterapię

•    - klimatoterapię;

•    -balneoterapię, obejmującą zabiegi przy użyciu naturalnych tworzyw uzdrowiskowych, tj. wód leczniczych, peloidów i gazów

•   - leczenie i rehabilitację uzdrowiskową

Głównym celem medycyny fizykalnej jest:

•    zwalczanie bólu;

•    zwalczanie stanów zapalnych;

•    zwiększanie odporności ogólnej i zapobieganie zakażeniom;

•    usprawnienie mechanizmów regulacyjnych układu krążenia, oddychania, przemiany materii, termoregulacji, ukrwienia skóry;

•    poprawa lub utrzymanie wydolności ogólnej organizmu;

•    normalizacja przebiegu wegetatywnych procesów życiowych;

•    przeciwdziałanie skutkom hipokinezji;

•    usprawnienie czynności poszczególnych narządów i całego organizmu;

•    profilaktyka skutków dezadaptacji organizmu do bodźców termicznych.

Podstawowe dane o pobudliwości tkanek i bodźcach

Podstawę leczniczego działania zabiegów fizykoterapeutycznych stanowi:

pobudliwość tkanek,

- czyli zdolność oddziaływania na bodźce.

 

- Bodźcem jest każdy stan środowiska zewnętrznego lub wewnętrznego, który może wpłynąć na przebieg procesów życiowych w poszczególnych komórkach, narządach lub w całym organizmie i na krótko zakłócić homeostazę.

-   powstające wtedy zakłócenia homeostazy zostają usunięte odruchowymi mechanizmami wyrównawczymi.

Bodźce podzielić można na dwie grupy:

 

•      bodźce działające na receptory, tj.

struktury zakończeń nerwów czuciowych, przystosowanych do ich odbioru;

(bodźce powodujące powstanie swoistych wrażeń zmysłowych np..: energię światło widzialnego, akustyczną)

•      bodźce działające na cytoplazmę każdej żywej komórki.

  (bodźce termiczne, mechaniczne, kinestetyczne, chemiczne, osmotyczne itp.)

Powodują one pobudzenie w powłokach lub wewnątrz ciała, odpowiednio: termoreceptorów, mechanoreceptorów, chemoceptorów, osmoceptorów i in.

Ważniejsze czynniki wywierające wpływ na oddziaływanie organizmu na bodźce

1. Cechy bodźca

•Siła bodźca

- długość czasu oddziaływania

2. Cechy działania bodźca

•    Powolne lub szybkie narastanie siły bodźca

•    Synergizm lub antagonizm w stosunku do innych bodźców

•    Przerwy między kolejnymi bodźcami/zabiegami

3. Fizjologiczne właściwości tkanek

•    Rodzaj tkanki

•    Miejsce/okolica ciała

•    Wielkość powierzchni oddziaływania

4. Osobnicze właściwości organizmu

•    Wiek, Płeć

•    Stan zdrowia/rodzaj i okres choroby

•    Stan czynnościowy układu autonomicznego

•    Nasilenie funkcji narządów

•    Typ reaktywności

•    Adaptacja do bodźca

•    Aktualna dyspozycja

      5. Rytmy biologiczne

Rodzaje podstawowych reakcji na bodźce fizykoterapeutyczne

•    Szybkie lub powolne

•    Natychmiastowe lub z opóźnieniem

•    W miejscu zadziałania lub w miejscu odległym

•    Miejscowe i ogólne

 

Siła bodźca

- Fizycznie bodziec jest tym silniejszy, im więcej posiada energii, np. elektrycznej lub kinetycznej.

• Neurofizjologicznie jest tym silniejszy, im więcej potencjałów czynnościowych wywołuje w tkance przewodzącej,

• w praktyce zaś — im większą reakcję wywołuje,

 

Medycyna fizykalna stosuje bodźce o średniej sile.

Hildebrand, „Słabe bodźce, do których organizm jest zaadaptowany, jedynie utrzymują adaptację, nie dopuszczając do jej obniżenia. Silniejsze bodźce od tych, do których dany organizm jest zaadaptowany, wyzwalają procesy adaptacji. Posiadają więc charakter treningu. Natomiast najsilniejsze bodźce, przekraczające możliwości adaptacyjne organizmu, powodują jego uszkodzenie.

 

Przy doborze siły bodźca obowiązuje zasada: „bodziec powinien być tak silny, jak to jest konieczne, a jednocześnie tak słaby, jak to tylko jest możliwe".

Fizykoterapia jako metoda wywoływania adaptacji

Adaptacja – przystosowawcze zmiany narządów odbiorczych na stale działający bodziec  (zwiększa się odporność nie tylko na nie, ale nawet i na inne bodźce).

• Jest to korzystną dla homeostazy modyfikacją reagowania na bodźce

• odgrywa podstawową rolę w utrzymaniu zdrowia w warunkach ciągle zmieniającego się środowiska bytowania człowieka.

stresory adaptogeny - bodźce mogące wywołać adaptację adaptaty - modyfikacje w następstwie działania bodźca.

Adaptacja jest procesem złożonym, zależnym przede wszystkim od układu nerwowego i hormonalnego.

Fizykoterapię

uważa się powszechnie za nieswoiste leczenie bodźcowe mające wywołać odpowiednie zmiany adaptacyjne. Stosowane przez nią bodźce mają charakter adaptującego stresu.

Adaptacja czynnościowa i morfologiczna

adaptacja czynnościowa

• powstaje jako pierwsza

• rozwija się pod wpływem seryjnego stosowania zabiegów fizykoterapeutycznych

• oznacza usprawnienie funkcji poszczególnych narządów i całego organizmu,

• zwiększenie wydolności ogólnej,

• normalizację przebiegu wegetatywnych procesów życiowych,

• usprawnienie mechanizmów regulacyjnych układu krążenia, oddychania, przemiany materii, ruchu, termoregulacji i in.

• zwiększenie odporności ogólnej i profilaktykę infekcji

• kompensację ubytków morfologicznych i czynnościowych spowodowanych chorobą,

• poprawę zdolności reagowania organizmu.

 

adaptacja morfologiczna

(rozwija się bardzo wolno).

Przykłady:

• przerost mięśni następujący pod wpływem długorwałego treningu

• wzrost liczby erytrocytów pod wpływem przebywania w powietrzu o zmniejszonym ciśnieniu cząstkowym tlenu.

Mechanizmy działania zabiegów fizykoterapeutycznych

 

1. Miejscowe

A. W skórze i odpowiednio w błonach śluzowych

•   Zmiany naczynioruchowe

•   Zmiany przepuszczalności ścian naczyń

- Zwiększenie dostaw tlenu, substratów energetycznych, czynnościowych

•   Zwiększenie wydalania odpadowych produktów przemiany materii

•   Uwolnienie hormonów tkankowych

•   Zmiany pobudliwości zakończeń nerwowych

•   Pobudzenie receptorów

•   Wywołanie odruchów aksonowych i rdzeniowych

•   Zmiana funkcji gruczołów potowych i łojowych

•   Przyspieszenie procesów przemiany materii

•   B. W mięśniach

•   Zmiana ukrwienia

•   Zwiększenie dostaw tlenu, substratów energetycznych itd.

•   Zwiększenie wydalania odpadowych produktów przemiany materii

•   Przyspieszenie przemiany materii

•   Zmiana napięcia i kurczliwości

•   Wywoływanie skurczów

2. Ogólne (na drodze humoralnej i nerwowej)

•   Zmiana i usprawnienie funkcji poszczególnych układów narządów

•   Poprawa wydolności ogólnej i odporności

•   Usprawnienie procesów adaptacji i jej rozwój

Wodolecznictwo, - hydroterapia

(najstarszy dział fizykoterapii).:

- Obejmuje prawie 120 różnych rodzajów zabiegów wykorzystujących do celów leczniczych, profilaktycznych i rehabilitacyjnych zwykłą gospodarczą wodę w różnych postaciach:

• ciekłej,

• stałej

• pary wodnej.

- Zwykła woda jest wykorzystywana do zabiegów jako nośnik bodźców fizycznych i chemicznych

- Podstawę leczniczego działania stanowi działanie:

• termiczne,

• hydrostatyczne

• hydrodynamiczne wody

Właściwości fizyczne wody:

pojemność cieplna, przewodnictwo cieplne, ciśnienie hydrostatyczne, wypór, opór, przewodnictwo elektryczne, rozpuszczalność związków chemicznych.

Pojemność cieplna

Jest to zdolność pobierania i zachowywania ciepła, a wyraża ją ilość ciepła potrzebna do ogrzania l g jakiegoś materiału o l stopień C.

• do ogrzania l g powietrza potrzeba 0,241 cal ciepła, do ogrzania

l g wody potrzeba l cal, a do ogrzania l g parafiny 0,70 cal.

Przewodnictwo cieplne

- woda może szybko pobierać i szybko oddawać ciepło.

- woda szybko dostarcza ciepło skórze i szybko je też odbiera..

• utrata przez organizm ciepła do wody jest 250 razy większa niż do powietrza.

• temperatura obojętna powietrza wynosi ok. 21-22°C (294-295 K), a temperatura obojętna wody gospodarczej 34-35°C (307-308 K).

• przeciętnie woda musi mieć temperaturę o ok. 10°C (10 K) wyższą, lub niższą od temperatury powietrza, by wywołać takie samo wrażenie cieplne.

Woda ciepła	Temperatura	Woda zimna	Temperatura
Ciepła Bardzo ciepła Gorąca	38-40°C (311-313 K) 40-42°C (313-315 K) 42-44°C (315-317 K)	Chłodna Zimna Bardzo zimna	30-24°C (303-297 K) 24-1 8°C (297-291 K) 18-12°C (291-285 K)

Zakres temperatur właściwych dla niektórych zabiegów wodoleczniczych

Kąpiel całkowita Kąpiel przegrzewająca Gimnastyka podwodna Pływanie Kąpiel na powietrzu Zimne polewanie Brodzenie po saunie

36-38°C (309-311 K) 39-43°C (312-316 K) 29-32°C (302-305 K) 25-29°C (298-302 K) 16-24°C (289-297 K) 10-18°C (283-291 K) 4-15°C (277-288 K)

Mechaniczne oddziaływanie na organizm kąpieli całkowitej o temperaturze obojętnej

1. Ciśnienie hydrostatyczne

- ucisk tkanek miękkich

- wzrost ciśnienia śródbrzusznego

- utrudnienie wdechów

- ułatwienie wydechów

- przesunięcie krwi w części żylnej z obwodu do serca i wskutek tego:

• wypełnienie żył szyjnych

• wzrost centralnego ciśnienia żylnego

• zwiększenie objętości serca

• wyzwolenie na drodze hormonalnej i odruchowej diurezy (kąpielowej)

2. Wypór wody

• utrata pozorna masy ciała

• ułatwienie ruchów

• rozluźnienie mięśni

3. Lepkość

• odgrywa rolę oporu przy ruchach

	Ciepło-letnie	Gorące	Zimne
1	2	3	4
Naczynia	rozszerzone miernie	silnie rozszerzone	zwężone potem rozszerzone (faza porażenia)
Mięśnie	rozluźnione	początkowo silniejsze, potem rozluźnione i osłabione	początkowo napięte, łatwo reagują, potem osłabione
Akcja serca	zwolniona lub lekko przyspieszona	znacznie i długotrwale przyspieszona	różnie
Pojemność minutowa	zmniejszona	zwiększona
Ciśnienie krwi	lekko obniżone	obniżone	lekki wzrost
Pocenie	nieznaczne	bardzo znaczne	zahamowane
Hemoglobina, erytrocyty	obniżone	Wzrost	wzrost
Oddech	zwolniony; pogłębiony	przyspieszony znacznie
Metabolizm	niezmieniony	Wzrasta	wzrasta
Przewodnictwo nerwowe	zwiększone	obniżone	zwiększone
Pobudliwość CUN	obniżona	osłabienie czucia	początkowo wzrasta b. silnie, potem maleje
Samopoczucie	senność, uspokojenie	uczucie ociężałości i zmęczenia	początkowo orzeźwienie, potem złe

Bodźce chłodne i zimne

- Pod wpływem chłodnych zabiegów początkowo dochodzi do odruchowego zwężenia naczyń skórnych, po czym do ich rozszerzenia w miejscu zadziałania bodźca.

- trzecią fazę działania (chłód czy zimno przedłuża się), polega na zwężaniu tętniczek przy rozszerzonych włośniczkach i żyłach (szybkość krążenia w skórze zmniejsza się).

Bodźce ciepłe i gorące

Ciepło suche i wilgotne może być aplikowane przy użyciu:

ogrzanej wody, parafiny, komór cieplnych itp.

Pod wpływem ciepła dochodzi do:

- obwodowego przekrwienia czynnego z rozszerzeniem naczyń włosowatych i połączeń tętniczo-żylnych,

- wzmożenia przepływu krwi i limfy,

- zwiększenia wymiany wody, substancji i gazów między przestrzenią wodną komórkową, śródtkankową a naczyniową.

Dzięki zabiegom cieplnym:

- skraca się odruch mięśniowy,

- otwierają się kapilary śródmięśniowe,

- następuje szybsze wypłukiwanie produktów przemiany materii, przede wszystkim nadmiernej ilości kwasu mlekowego.

- zwiększony dowóz tlenu oraz substancji energetycznych.

Nie należy stosować przegrzewań ogólnych (zwłaszcza w wodzie) bezpośrednio po intensywnym treningu.

• zabieg przegrzania ogólnego powinien rozpoczynać się kąpielą o temperaturze 36-37°C,

a następnie stopniowo podwyższa się temperaturę do uprzednio zaplanowanej wartości maksymalnej, w której przebywać można 3-5 min.

Po zabiegu przegrzania należy stopniowo ochładzać ciało pod natryskiem, a następnie wypoczywać 30-50 min. w pozycji leżącej.

Literatura:.

- Mała encykłopedia medycyny: PWN, Warszawa 1989

- Straburzyński G., Straburzyńska-Lupa A.: „Medycyna fizykalna”. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2000

- Gieremek K., Dec L.: „Zmęczenie i regeneracja sił, odnowa biologiczna”. HAS-MED s. c., Katowice 2000.