„Kodeks argumentacyjny dla prawników” J. Stelmach (Argumenty i topiki prawnicze)

„Trener akademicki. Prawo rzymskie” W. Dajczak, T. Giaro (Łacińskie maksymy prawnicze)

Teksty prawa rzymskiego (Corpus Iuris Civilis)

↓

Nauka prawa powszechnego (Ius commune)

↓

Argumentacja prawnicza dziś

Retoryka – umiejętność argumentowania i prezentowania swojego stanowiska w sporze sądowym

Wymawianie liter w języku łacińskim

• „ae”; „oe” : jak długie „e”, np. causa [wyjątek: „coercitio” (wym. „oe”)]

• „i” : przed samogłoskami

• „c” :

Fas – najogólniejsze słowo łacińskie, oznacza „prawo” w znaczeniu wszystkich reguł dotyczących funkcjonowania człowieka i świata. Obecnie oznacza prawo sakralne, normy religijne.

Ius – prawo regulujące funkcjonowanie społeczeństwa

Lex – ustawa

Contra ius fasque – przeciwko prawu boskiemu i ludzkiemu

Fas est – jest rzeczą godziwą

Per fas et nefas – wszelkimi środkami godziwymi i niegodziwymi

Ius est ars boni et aequi – prawo jest sztuką dobra i sprawiedliwości

Ius recipsit aequitatem – prawo powinno uwzględniać to, co sprawiedliwe

Ius et fraus nonquam cohabitant – prawo i podstęp nie współistnieją

Male iure nostro uti non debemus – nie powinniśmy źle korzystać z naszego prawa (doktryna nadużycia prawa)

Summum ius summa iniuria – najwyższe prawo najwyższym bezprawiem

Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi – sprawiedliwość jest stałą i trwałą wolą oddania, co się komu należy

Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere – nakazy prawa są takie: żyj uczciwie, nie szkodź innemu, oddaj co komu należne

Non omne, quod licet, honestum est – nie wszystko co dozwolone jest godziwe

Ius

Ius civile – porządek prawny

Ius disponendi – uprawnienie do rozporządzenia

Ius superius – orzeczenie

In ius vacatio – wezwanie do sądu

		Ius sangunis (prawo krwi)
	Ius civile (prawo prywatne, cywilne)
Ius naturale (prawo naturalne)		Ius soli (prawo ziemi)
	Ius gentium (prawo regulujące stosunki międzynarodowe)	Ius commune (prawo powszechne)

1. Systematyka porządku prawnego

1. Ius publicum (prawo publiczne)

2. Ius privatum (prawo prywatne)

Publicum ius est quo ad statum rei romanae spectat, private quod ad singulorum utilitatem… – prawo publiczne jest tym, które dotyczy organizacji Rzeczypospolitej, prawem prywatnym jest to, które odnosi się do interesów indywidualnych osób

Ius publicum privatorum pactis mutari non potest – prawo publiczne nie może zostać zmienione przez prywatne porozumienie

Privatorum convention iuri public non derogat – prywatne porozumienie nie uchyla prawa publicznego

1. Znajomość porządku prawnego i staranność w korzystaniu z prawa

Ignorantia iuris nocet – nieznajomość prawa szkodzi

Ius civile vigilantibus scriptum est – prawo cywile jest pisane dla osób starannych

Nec stultis solere succurri – nie zwykło się przychodzić z pomocą głupim

1. Rodzaje uprawnień

1. Ius in personam Ius in rem

(uprawnienie względem osoby) (uprawnienie względem rzeczy)

1. Ius cogens Ius dispositivum

(uprawnienie o charakterze bezwzględnym) (uprawnienie o charakterze względnym)

1. Ius generale Ius speciale

(uprawnienie o charakterze powszechnym) (uprawnienie dotyczące określonych grup)

Ius in personam – od urodzenia przysługuje tylko względem konkretnej osoby

Ius in rem – od powstania przysługuje w zakresie nieokreślonego, nieograniczonego kręgu podmiotów (adresatów)

Ius cogens – uprawnienie, którego strony nie mogą zmienić (np. terminy przedawnień)

Ius dispositivum – uprawnienie, które obowiązuje, o ile strony nie umówiły się inaczej

Ius generale – przysługuje powszechnie

Ius speciale – przysługuje określonej grupie osób)

1. Ius disponendi – uprawnienie do rozporządzania własnością (sprzedaż, zamiana)

Ius possinendi – uprawnienie do posiadania

Ius fruendi – uprawnienie do czerpania korzyści z posiadanej własności

Ius acquisitum = ius quaesitum – uprawnienie do nabycia jakiejś własności

1. Ius apellandis – uprawnienie do odwołania się do sądu wyższej instancji w procesie sądowym (apelacja)

Ius avocandi – - / / -

Ius provocationis – uprawnienie do wniesienia odwołania w procesie karnym

1. Ius cavendi – uprawnienie do strzeżenia

Ius coercendi – uprawnienie do karcenia

Ius gladii – (,,prawo miecza”) uprawnienie do wymierzania kary śmierci

Lex

Lex falcidia – ustawa w zakresie prawa spadkowego

Lex contractus – element czynności prawnej (np. wydarzenie, z którego wynika skutek prawny)

Lex patriae – konkretny porządek prawny (stosuje się prawo kraju, z którego podmiot pochodzi)

(prawo ojczyste)

Lex humana – prawo stanowione

1. Prawo stanowione

1. Reguły dotyczące obowiązywania prawa stanowionego

Lex posterior derogat priori (insp. D. 1, 3, 28) – ustawa wcześniejsza uchyla wcześniejszejszą

Lex posterior generalis non derogat legi priori speciali – późniejsza ustawa ogólna nie uchyla wcześniejszej ustawy szczególnej

Lex specialis derogat legi generali – ustawa szczegółowa uchyla ustawę ogólną

Lex superior derogat legi inferiori – ustawa wyższego rzędu uchyla akt niższego rzędu

Lex retro non agit – ustawa nie działa wstecz

Lex prospicit, non respicit – ustawa patrzy w przyszłość, a nie w przeszłość (art. 3 KC)

Cessante ratione legis cessat ipsa lex – jeśli odpada uzasadnienie ustawy, odpada sama ustawa

Lex iniusta non est lex – ustawa niesprawiedliwa nie jest ustawą

Inter arma silent leges – pomiędzy armatami ustawy milczą (w sytuacjach wyjątkowych ustawy zostają zawieszone)

I.1.2.

Nulla poena sine lege – nie można wymierzyć kary nie przewidzianej w ustawie

Nullum crimen sine lege (art. 1 KK) – nie może być uznane za przestępstwo zachowanie, które nie zostało zdefiniowane przez ustawę jako przestępstwo

Nullum crimen sine poena – nie ma zbrodni bez kary

I.2.1. Reguły dotyczące innych problemów interpretacji tekstów prawnych (prawa stanowionego)

Benignius leges interpretandae sunt, quo voluntas earum conservetur – właściwa (przyjazna) dla ustaw jest taka interpretacja, która zachowuje ich wolę (jest zgodna z intencją prawodawcy)

Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem – znajomość prawa nie polega na tym, ażeby trzymać się jego słowa, ale jego mocy (uwzględniać zamiar i cel ustaw)

In legibus magis simplicitas quam difficultas placet – w ustawach bardziej podoba się ich prostota, niż złożoność

Consuetudo est optima legume interpres – zwyczaj jest najlepszym interpretatorem ustawy

Ubi lex non distinguit, nec nos distinguere debemus – tam, gdzie ustawa nie rozróżnia, nie powinniśmy wprowadzać rozróżnień

Lege non distinguente nec nostrum est distinguere – tam, gdzie prawo nie rozróżnia, nie naszą sprawą jest rozróżnianie

I.2.3. Zwroty określające przepisy ustawy z uwagi na sankcję ich naruszania

Lex imperfecta – ustawa niedoskonała (jej naruszenie nie wywołuje żadnych ujemnych konsekwencji prawnych)

Lex minus quam perfecta – ustawa mniej jak doskonała (jeśli zostanie naruszona, czyność wykonana niezgodnie z nią będzie ważna, ale wywoła ujemne konsekwencje w stosunku do osoby, która jej dokonała)

Lex perfecta – ustawa doskonała (czynność niezgodna z ustawą nie będzie ważna)

Lex plus quam perfecta (czynność dokonana jest nieważna, ponadto wywołuje ujemne konsekwencje prawne)

Prawo przedmiotowe – ustanowione przez prawodawcę (najczęsciej w formie ustaw)

II.1. Konkretny porządek prawny

Lex causae – prawo właściwe dla sprawy głównej

Lex domicilii – prawo właściwe dla miejsca zamieszkania

Lex fori – prawo właściwe dla miejsca postępowania sądowego

Lex loci actus – prawo miejsca dokonania czynności

Lex loci celebrationis – prawo dokonania aktu formalnego

Lex loci contractus – prawo właściwe dla miejsca zawarcia umowy

Lex patriae – prawo ojczyste (prawo właściwe dla kraju pochodzenia podmiotu)

Lex reisitae – prawo właściwe dla miejsca położenia rzeczy

Pojęcia i zwroty ius privatum

Bonum/ bona – dobro

Res corporales et incorporales – obiekty materialne (dotykalne) i niematerialne (niedotykalne)

Obligatio – zobowiązanie

Dominium – własność

Possessio – faktyczne władztwo nad obiektem majątkowym

Iura in re aliena – prawo nad cudzą własnością

Hereditas – spadek

Ius quod ad personas pertinent – prawo, które dotyczy osób

Hominum causa omne ius constitutum sit – przyczyną wszelkiego prawa jest człowiek

Nasciturus pro iam nato habetur quotiens de commodis eius agitur – dziecko poczęte, uważane jest za urodzone, kiedy służy to jego korzyści

Pojęcia i zwroty

Ius quod ad personas pertinent

Matrimonium = coniux/ maritus/ vir + coniux (małżonek)

Marita/ uxor (małżonka)

Matrimonium legitimum – małżeństwo zawarte zgodnie z prawem i wywołujące skutki prawne

Matrimonium putativum – małżeństwo mniemane (małżeństwo niedokonane, nieważne)

Parentes/ genitores (rodzice)

Mater semper certa est (matka zawsze jest pewna)

Pater est quem nuptiae demonstrat (ojcem jest ten, na którego wskazuje małżeństwo)

Persona

• ascendentes (ascendenci, wstępni – dziadkowie)

• descendentes (descendenci, zstępni – dzieci, wnuki)

• cognatus/ cognate (krewni w linii bocznej)

• affinis (powinowaty)

Pojęcia i zwroty

Obligatio

1. Obligatio – est vinculum iuris (zobowiązanie jest węzłem prawnym)

2. Creditor (wierzyciel) – debitor (dłużnik)

3. Obligatio ex contractu (zobowiązania wynikające z umowy) / obligatio ex delicto (zobowiązanie z czynu niedozwolonego)

Obligatio quasi ex contractu (zobowiązanie wynikające z sytuacji podobnej do umowy) / obligatio quasi ex delicto (zobowiązanie wynikające z sytuacji podobnej do czynu niedozwolonego)

1. Obligatio ex lege (zobowiązanie powstały z mocy samego prawa)

2. Obligatio naturalis (zobowiązanie natualne) / obligatio civilis (zobowiązanie cywilne, wszystkie zobowiązania prawnie skuteczne)

3. Obligatio in solidum (każdy z dłużników odpowiada za całość zobowiązania) / obligatio pro rata (każdy ze współdłużników odpowiada za część zobowiązania)

Causa (przyczyna, podstawa; zasadność przesunięcia majątkowego)

• Obligandi vel acquirendi (przyczyną określonego zachowania jest tworzenie zobowiązania)

• Solvendi (konsenwencja wcześniejszego obowiązku)

• Donandi (przesunięcie majątkowe oparte na intencji obdarowania innej osoby)

Iusta causa (godziwa, słuszna)

• Possidendi (przyczyna objęcia w faktyczne władanie określonego obiektu)

• Traditionis (przyczyna przekazania określonego obiektu)

Causa (sprawa)

• Civilis / criminalis (cywilna / karna)

• Cognita (rozpoznana, zakończona)

Pojęcia i zwroty

Culpa (naganność)

Dolus (podstęp, zły zamiar): Culpa, neglegentia (niestaranność):

1. Dolus directus (zamiar bezpośredni) a) culpa lata (ciężkie niedbalstwo)

Dolus coloratus (zamiar zabarwiony emocjonalnie) culpa levis (lżejsze niedbalstwo)

Dolus eventualis (podjęcie działania ze świadomością skutku) culpa in concreto (porównanie z podobnym)

1. Dolus premeditatus (zły zamiar, który jest zaplanowany) culpa in abstracto(porównanie z abst.wzorem)

Dolus repentinus (zamiar gwałtowny) culpa in contrahendo (naganne negocjacje)

Dolus subsequens (zamiar następczy) b) culpa in custodiendo (wina w nadzorze)

culpa in eligendo (wina w wyborze)

Volenti non fit iniuria – chcącemu nie dzieje się bezprawie

Casus – przypadek, sprawa

1. Casus fortuitus – zdarzenie czysto przypadkowe (niepowiązane z postępowaniem człowieka; nadzwyczajne zdarzenie losowe)

2. Casus mixtus – zdarzenie przypadkowe, ale jest powiązane ze złym postępowaniem człowieka

3. Casus sentit dominus – ujemne skutki zdarzenia losowego ponosi właściciel

4. Casus a nullo prestantur – nikt nie jest zobowiązany do świadczenia z uwagi na zdarzenie losowe (np. dłużnik nie musi płacić odszkodowania, jeśli przedmiot ulegnie zniszczeniu wskutek zdarzenia losowego)

Vis maior

Vis absoluta siła wyższa (zdarzenie, któremu człowiek nie jest w stanie się przeciwstawić)

Vis

Periculum – ryzyko

Periculum in mora – ryzyko w okresie zwłoki

Periculum debitoris – dłużnik ponosi ryzyko sytuacji

Periculum locatoris – ryzyko ponosi ten, kto wziął coś w dzierżawę

Damnum – szkoda

Damnum compensare – obowiązek naprawienia szkody

Damnum emergens – rzeczywiste umniejszenie majątku

Lucrum cessans – utracone korzyści

Solutio – wykonanie zobowiązania

Res – rzecz świadczenia

Tempus – czas świadczenia

Locum – miejsce świadczenia

Datio in solutum – świadczenie zastępcze (za zgodą wierzyciela dłużnik świadczy mu coś innego niż w umowie; zwalnia to dłużnika z zobowiązania)

Obligatio alternativa – zobowiązanie przemienne (od chwili powstania zobowiązania istnieją dwa różne świadczenia)

Facultas alternativa – upoważnienie przemienne (dotyczy jednego świadczenia, ale z mocy szczególnego przepisu dłużnik może zwolnić się z zobowiązania, świadcząc wierzycielowi coś innego)

Mora debitoris (zwłoka dłużnika) = mora solvendi (zwłoka osoby zobowiązanej do świadczenia)

Interpellatio – wezwanie dłużnika do wykonania zobowiązania/ mora ex rei fit – zwłoka wynikająca ze stanu rzeczy

Fur semper moram facere videtur – sprawca czynu niedozwolonego zawsze jest w zwłoce

Perpetuatio obligationis – uwiecznienie zobowiązania

Mora creditoris (zwłoka wierzyciela) = mora accipienti (zwłoka tego, kto zgodził się przyjąć świadczenie)

Pojęcia i zwroty – ważność umowy

Utile per inutile non vitiatur – to, co użyteczne nie doznaje uszczerbku ze strony tego, co nieużyteczne (dotyczy sytuacji umów, które są częściowo wadliwe; częściowa nieważność umowy nie powoduje całości nieważności umowy)

Ius publicum privatorum pactis mutari non potest – prawo publiczne nie może być zmienione przez prywatne pozorumienie

Quod ab initio vitiosum est, non potest tractu temporis convalescere – to, co od początku jest wadliwe, nie może być z upływem czasu naprawione

Ratihabitio mandato comparatur – zatwierdzenie stawiamy na równi ze zleceniem

Pojęcia i zwroty – contractus (kontrakt – tworzy prawnie skutecznie zobowiązanie, umowa)

Contractus ab initio voluntatis est, ex post facto necessitatis – na początku kontrakt jest dobrowolny, później tworzy obowiązek wykonania

Contractus bilateralis – umowa, w której istnieją dwie strony

Contractus multilateralis – umowa wielostronna

Contractus innominatus – kontrakt nienazwany (niektóre umowy, które nie mają swojej specyficznej nazwy, też powodują skutki prawne)

Contractus vitalitus – umowa dożywotnia (zawarta na czas do śmierci jednej ze stron)

Możliwe części umowy:

1. essentialia contractus – elementy treści umowy, które muszą być dotrzymane (absolutnie konieczne)

2. naturalia contractus – elementy treści umowy, które są w niej zawarte bez porozumienia stron w tym zakresie (np. odpowiedzialność za wady fizyczne towaru)

3. accidentalia contractus – elementy treści umowy, które strony wprowadziły, by szczególnie ukształtować skutki umowy

Pacta sunt servanda – umów należy dotrzymywać

Rebus sic stantibus [omnis contractus intellegitur] – obowiązek wykonania umowy trwa, dopóki nie nastąpi znacząca zmiana stanu rzeczy

Impossibilium nulla obligatio est – nieważne jest zobowiązanie do czegoś niemożliwego

Ex maleficio non oritur contractus –

Contractus bonae fidei – umowa dobrej wiary

Contractus stricti iuris – umowa ściśle prawna

Pojęcia i zwroty – bona fides

Bona fides – dobra wiara

Mala fides – zła wiara

Venire contra fatum proprium nemini licet – nikomu nie wolno postępować wbrew swojemu działaniu

Tu patere legem quam fecisti – powinieneś przestrzegać prawa, które sam sporządziłeś

Turpitudinem suam allegans nemo audiatur – nikt nie będzie wysłuchany, gdy powołuje się na swoją niegodziwość

Dolo facit qui petit quod redditurus est (D.50,17,173,3) – czyni podstępnie ten, kto domaga się tego, co i tak podlega zwrotowi

Summum ius summa iniuria – najwyższe prawo najwyższym bezprawiem

Interpretacja umów:

• in conventionibus contrahentium voluntas potius quam verba spectanda sunt – w porozumieniach (umowach) uwzględnia się bardziej wolę kontrahentów niż słowa

• in ambiguitas contra stipulatorem –

• in contractibus tacite insunt, quae sunt moris et consuetudinis – w umowach jest zawarte to, co wynika ze zwyczajów i obyczajów

Pojęcia i zwroty

Dominium – własność

Triada uprawnień właścicielskich

Ius possidendi – uprawnienie do posiadania

Ius disponendi – uprawnienie do rozporządzania

Ius utendi et freuendi – prawo do używania i pobierania korzyści

Actio negatoria – roszczenie właściciela, powództwo negatoryjne (właściciel obiektu/rzeczy może domagać się zaniechania czynności, które nie mają uzasadnienia prawnego)

Rei vindicatio – skarga wydobywcza, powództwo windykatoryjne (właściciel może skierować ją do każdego, kto bezprawnie posiada jego własność)

1. Superficies solo cedit – powierzchnia przypada gruntowi

2. Nemo plus iuris ad alium transfere potest, quam ipse habet – nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw, niż sam posiada (nikt nie może sprzedać rzeczy do której nie posiada prawa własności; tylko właściciel )

Dominium / proprietas – własność

Possessio – posiadanie

Pojęcie „własność” i „posiadanie” to nie to samo. „Własność” to władztwo o charakterze prawnym, jest chronione. „Posiadanie” to władztwo faktyczne nad obiektem materialnym.

CORPUS + ANIMUS = POSSESSIO

materialne władanie zamiar traktowania rzeczy władanie faktyczne, posiadanie

obiektem jak swoją i zachowania dla siebie

Detentio – dzierżenie [detentor – osoba władająca obiektem, ale bez elementu „animus”]

Bonae fidei possessor – posiadacz w dobrej wierze (ten, kto obejmuje władanie nad rzeczą w usprawiedliwionym przekonaniu, że nie narusza w ten sposób niczyich uprawnień; tylko taka osoba może zostać właścicielem obiektu poprze konstrukcję „zasiedzenia”)

Malae fidei possessor – posiadacz w złej wierze (ten, który dokładając staranności powinien wiedzieć, o naruszaniu czyjejś własności)

Melior est condicio possidentis – lepsza jest pozycja posiadacza (w sporze nie musi on niczego udowadniać)

Domniemanie prawne: posiadacz jest właścicielem.

Mala fides superveniens non nocet – później następująca zła wiara nie szkodzi

Mala fides superveniens nocet – późniejsza zła wiara szkodzi

Zasady ustalania służebności

Servitutes – służebności

Iura in re aliena – ograniczone prawo rzeczowe

Servitus in faciendo consistere nequit – służebność nie może polegać na działaniu

Servitutibus civiter utendum est – służebności powinny być utrzymywane w sposób nieuciążliwy dla właściciela

Nulli res sua servit – nikt nie może mieć służebności na rzeczy własnej

Hereditas – spadek

Ex testamento (powołanie do spadku z testamentu)

Contra tabulas (przeciw testamentowi: uprawnienie

osób najbliższych spadkodawcy, które HEREDITAS

nie zostały odpowiednio umieszczone

w testamencie)

Ab intestato (dziedziczenie ustawowe)

Hereditas nihil aliud est, quam successio in universum ius quod defunctus habuerit – spadek nie jest niczym innym, jak wstąpieniem w ogół praw, które miał zmarły (spadkodawca)

Nemo pro parte testatus, pro parte intestatus decedere potest – nie jest możliwe dziedziczenie po tej samej osobie w części na podstawie testamentu, a w części na podstawie ustawy [dziedziczenie testamentowe stoi przed ustawowym]

Testamentum – testament

Testamentum allographum – testament alograficzny (spadkodawca ustnie oświadczył swą wolę świadkom)

Testamentum holographum – testament holograficzny (sporządzony własnym pismem od początku do końca)

Testamentum militum – testament wojskowy (regulacje dotyczące testamentów wojskowych, np. złagodzenia co do formy)

Testamentum ruptum – testament nieważny (nie rodzi skutków prawnych)

Ambulatoria est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum – zmienną jest wola spadkodawcy aż do śmierci (można zmieniać testament do śmierci)

Falsa demostratio non nocet – błędne oznaczenie nie szkodzi (np. niedokładny adres, pomyłka w nazwie ulicy itd.)

PRAWO PUBLICZNE

Imperium – władza; dyskrecjonalne uprawnienia urzędnika (zakres kompetencji „piastuna władzy publicznej”)

Iudicium – sąd, sądownictwo

Administratio – administracja, ( ad ministrare – służyć)

Dwie strony postępowania sądowego:

Actor – ten, który inicjuje postępowanie sądowe (powód, wnioskodawca, oskarżyciel)

Reus – ten, przeciwko komu postępowanie sądowe zostało skierowane (pozwany, obwiniony, oskarżony)

Iura novit curia – sąd zna prawo (sąd nie może odmówić rozstrzygnięcia sporu powołując się na to, że nie wie jak)

Ubi ius ibi remedium – tam, gdzie jest porządek prawny (prawo), tam jest środek, przy użyciu którego można rozwiązać określony konflikt prawny

Iudex non calculat – sędzia nie liczy (sędzia wydając wyrok nie robi tego mechanicznie, robi to zgodnie z porządkiem prawnym, mając „widełki” do dyspozycji; sędzia może powołać się na opinię biegłego, jeśli w procesie pojawia się komplikacja)

Iudex suspectus – sytuacja, w której sędzia powinien zostać wyłączony ze składu orzekającego, z powodu, iż może mieć cel w określonym rozstrzygnięciu

Nemo est iudex in propria causa – nikt nie jest sędzią w swojej sprawie (sędzia musi być bezstronny)

Nemo iudex sine actore – nie ma sędziego bez powoda (postępowanie sądowe nie może się toczyć, jeśli powód nie wniesie skargi; podstawowa zasada postępowania – nie można prowadzić procesu z urzędu, z inicjatywy sędziego)

Audiatur et altera pars – niech będzie wysłuchana i druga strona (wydanie wyroku nie może się odbyć bez procesu, gdzie obydwie strony mają równą możliwość wystąpienia)

Ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat – tego obciąża dowód, kto mówi, a nie tego, kto przeczy (zasada rozkładu ciężaru dowodowego: ten, który wnosi pozew musi udowodnić jego zasadność)

Reus in exceptione actor est – pozwany jest powodem w sytuacji wyjątkowej

In dubio pro reo (in dubio semper id) quod minus est, debetur – wszelkie niejasności są rozstrzygane na rzecz pozwanego (domniemanie niewinności); w przypadku wątpliwości zawsze należnym jest to, co mniejsze

CZEMU MA SŁUŻYĆ RETORYKA? – ISTOTA POGLĄDU ANTYCZNEGO

• Celem retoryki jest „umiejętność metodycznego odkrywania tego, co w odniesieniu do każdego przedmiotu może być przekonujące”

• „Trzeba poza tym umieć udowodnić przeciwstawny pogląd w ten sposób, jak to się czyni za pomocą sylogizmów logicznych, nie po to jednak, by dowolnie korzystać z obu możliwości – nie należy przecież nikogo utwierdzać w błędzie – lecz dla pełnego wyjaśnienia sprawy i aby umieć zbić argumentację tego, kto usiłuje udowodnić fałsz”

• „Zawsze przecież to, co prawdziwe i lepsze, jest już z natury rzeczy łatwiejsze do udowodnienia i bardziej wiarygodne”

Arystoteles, Retoryka, Poetyka

Erystyka – może być sztuką manipulacji

• „Cała sztuka mówienia, cała jego moc przekonywująca opiera się na trzech rzeczach: okazać że to jest prawda, czego bronimy, zjednać przychylność słuchaczy, tak poruszyć ich umysły, jak sprawa wymaga”

• „Figury słów i myśli są w prawie niezliczone (...) za odmianą słów niknie jednak figura, gdy przeciwnie figura myśli pozostaje, jakichkolwiek słów użyć”

• „mówcy są tłumaczami prawdy”

Marek Tuliusz Cicero, De oratore

• „Jeżeli uznaje się retorykę za umiejętność uczciwego korzystania z wymowy (...) i mówca, w pierwszym rzędzie, ma być człowiekiem szlachetnym, to musi się powiedzieć otwarcie, że retoryka jest sztuką pożyteczną”

• „Mówcą idealnym może zostać jedynie człowiek moralnie dobry”

• „Materią retoryki są wszystkie sprawy, jakiekolwiek nastręczą się jej jako przedmiot mowy”

M. F. Kwintylian, Institutio oratoria

Współczesne poszukiwanie zasad racjonalności argumentacji

1. Argumentacja powinna być prowadzona w przypadku niejasności (clara non sunt interpretanda)

2. Argumentację należy prowadzić z przekonaniem o jej słuszności (bona fides)

3. W argumentacji nie można kłamać lub mówić nieprawdy (veritas magis amicitae)

4. W dyskursie praktycznym chodzi o racjonalność i słuszność a nie o prawdę (naturalis ratio, utilitas, aequitas; problem argumentu hoc verum est)

5. Argumentacja powinna uwzględniać powszechnie akceptowane praktyki i zasady (consuetudo loci est observanda – bierze się pod uwagę zwyczaj w danym miejscu)

6. Argumentacja powinna być prowadzona z poszanowaniem zasad wolności i równości (audiatur et altera pars)

7. Argumentacja powinna zmierzać bezpośrednio do celu

8. Argumentacja powinna respektować podstawowe zasady komunikacji językowej

Topiki prawnicze

Argumenty prawnicze

Racjonalny dyskurs argumentacyjny

Argumentacja prawnicza

• Zgodność z ogólnymi zasadami racjonalności dyskursu

• Bezpośredni związek z obowiązującym prawem

• Uwzględnianie powszechnie akceptowanych praktyk i zasad – argumentów i topik prawniczych

Zasady w argumentacji prawniczej:

1. argumenty prawnicze – zasady logiki dyskursu prawniczego

2. topiki – zasady racjonalności etycznej lub ekonomicznej

łacińskie określenia argumentów o istocie dowodu logicznego