PROCES LESSIWAŻU (ILIMERYZACJI)
Klimat – par umiarkowanie ciepły (subborealny), strefa wilgotna
Roślinność – wielogatunkowe lasy liściaste lub lasy mieszane
Skały macierzyste – piaski gliniaste, gliny, lessy, utwory lessopodobne, utwory pyłowe wodnego pochodzenia
Polega na przemieszczaniu przez przesiąkające wody opadowe frakcji iłowej (< 0,002 mm), bez jej rozkładu chemicznego, z górnych poziomów gleby i osadzaniu jej głębiej, w poziomie wzbogacania.
Warunkiem przebiegu procesu lessiważu jest choćby częściowa poptyzacja materiału glebowego. Ułatwia ją postępujące zakwaszenie gleby i wymywanie kationów Ca2+ i Mg2+.
W wyniku procesu lessiważu powstają gleby płowoziemne.
Morfologia profilu gleby płowej:
Gleba leśna O-A-Et-Bt-C
Gleba uprawna Ap-Et-Bt-C / Ap-Bt-C
Poziomy diagnostyczne:
Poziom wymywania luvic – Et
Poziom wzbogacania argic – Bt
luvic (łac. eluere – wymywać) Et
(t od niem. Tonminerale – minerał ilasty)
argic (łac. argilla – biały ił) Bt
PROCES BIELICOWANIA
Klimat – pas umiarkowanie ciepły (subborealny), strefa wilgotna, pas umiarkowanie chłodny (borealny), bezmarzłociowa strefa tajgi
Roślinność – bory, bory mieszane
Skały macierzyste – piaski wydmowe, piaski sandrowe dalekiego transportu, zwydmione piaski rzeczne, w górach zwietrzeliny kwaśnych skał krystalicznych, bezwęglanowych piaskowców i łupków łyszczykowych
Proces bielicowania polega na wypłukiwaniu z górnych części gleby niektórych produktów rozkładu minerałów glebowych (głównie tlenki i wodorotlenki Fe i Al – żelazo i glin) w formie rozpuszczalnych w wodzie kompleksowych połączeć z ruchliwymi frakcjami związków humusowych (głównie kwasy fluwowe), których źródłem jest kwaśny poziom organiczny.
W wyniku procesu bielicowania powstają gleby bielicoziemne – gleby bielicowe i bielice. Bielice są jedynie glebami leśnymi , zajmują zaledwie 1% powierzchni Polski.
Morfologia profilu gleby bielicowej:
Gleba leśna O-A-Es-Bhs-C
Gleba uprawna Ap-Es-Bhs-C / Ap-Bhs-C
Poziomy diagnostyczne:
Poziom wymywania albic - Es
Poziom wzbogacania spodic – Bhs; Bhs, Bs
Morfologia profilu bielicy:
O-Es-Bhs-Bs-C (brak poziomu próchnicznego)
Poziomy diagnostyczne:
Poziom wymywania albic – Es
Poziom wzbogacania spodic – Bhs, Bs
albic (łac. albus – biały) Es
poziom, z którego uległy wymyciu produkty chemicznego rozkładu minerałów, głównie tlenki Al i Fe (s od ang. sesquioxides – półtoratlenki R2O3: Al2O3, Fe2C3)
spodic (gr. spodos – popiół drzewny)
Bhs lub Bhs i Bs
Poziom orsztynowy – silnie scementowany poziom spodic, występuje w bielicach powstających przy udziale wody gruntowej (tzw. glejobielice)
PROCES RDZAWIENIA
Klimat – pas umiarkowanie ciepły (subborealny), strefa wilgotna
Roślinność – bory mieszane, lasy mieszane
Skały macierzyste – paski sandrowe bliskiego transportu, piaski zwałowe, piaski rzeczne
Proces rdzawienia polega na powstawaniu nieruchliwych kompleksów próchnicy (głównie kwasów fulwowych) z uwolnionymi podczas wietrzenia krzemianków i glinokrzemianów tlenkami Al i Fe.
Kompleksy te, wraz z pewną ilością wolnych tlenków Al i Fe nie związanych z próchnicą, tworzą rdzawe otoczki na ziarnach mineralnych.
Proces rdzawienia przebiegający w klasycznej postaci prowadzi do powstania gleb rdzawych. Są kwaśne, ubogie w składniki odżywcze dla roślin, woda opadowa szybko przenika wgłąb profilu.
Morfologia profilu gleby rdzawej:
Gleba leśna O-A-Bv-C
Gleba uprawna Ap-Bv-C
Poziom diagnostyczny:
Poziom wzbogacania sideric – Bv
sideric (gr. sideros – żelazo) Bv
(c od niem. Verwitterung – wietrzenie)
W rzędzie gleb rdzawoziemnych oprócz gleb rdzawych w randze typu wyróżnia się gleby ochrowe.
Poziom diagnostyczny: rubic – Bo
(łac. ruber – czerwony)
Wzbogacanie w związki żelaza w poziomie rubic wiąże się nie tylko z procesem rdzawienia lecz również z podsiąkaniem kapilarnym wód gruntowych i/lub z podpowierzchniowym spływem wód zasobnych w związki Fe.
PROCES WERTYLIZACJI
Klimat - pas tropikalny, strefa przejściowa, pas umiarkowanie ciepły (subborealny), strefa wilgotna
Roślinność – suche sawanny i prerie, lasy kserotermiczne z pokrywą trawiastą, roślinność leśno-łąkowa i łąkowa
Skały macierzyste – zwietrzeliny skał zasadowych (bazalty, gabra), iły plejstoceńskie (warwowe)
Proces wertylizacji prowadzi do powstania wertisoli (vertisole), do tej pory zwanych w Polsce smolnicami.
Proces wertylizacji zachodzi wyłącznie w skałach ilastych, bogatych w węglan wapnia, w których dominującym minerałem ilastym jest montmorillonit, charakteryzujący się zdolnością do znacznych zmian objętości zależnie od stopnia uwilgotnienia.
Okres suchy – kurczenie minerałów, powstawanie spękań i szczelin, „samopogłębianie” poziomu A.
Okres wilgotny – pęcznienie minerałów, przesuwanie się względem siebie poszczególnych partii minerałów, powstawanie „powierzchni ślizgu” (silckensides).
Mikrorzeźba powierzchni terenu – „gilgai”.
Morfologia profilu vertisoli:
Gleba leśna O-A-Bi-Ci(g)
Gleba uprawna Ap-(A)-Bi-Ci(g)
Poziom diagnostyczny:
vertic – Bi
(łac. vertere – odwracać)
Występowanie vertisoli w Polsce: Pyrzyce, Gniew n. Wisłą, Kętrzyn, Reszel, Osiek n. Notecią, okolice Poznania
Lokalne nazwy vertisoli na świecie:
Australia – gilgai soils
Indie – regury
Maroko – tirsy
Nigeria – firki
Filipiny – adobe
PROCES GLEJOWY
Rozwija się w glebach mineralnych w warunkach silnego uwilgotnienia spowodowanego bądź wysokim poziomem wód gruntowych bądź stagnowaniem wód opadowych na warstwach słabiej przepuszczalnych.
Proces glejowy – to biochemiczny proces redukcji różnych związków mineralnych (głównie żelaza i manganu) przebiegający w warunkach utrudnionego dostępu do powietrza (nadmierne uwilgotnienie gleby).
Fe3+ > Fe2+
Mn4+ > Mn2+
zmiana barwy brunatnej lub żółtej na oliwkową, niebieskawą lub szarą
Proces glejowy przebiegający w klasycznej postaci prowadzi do powstania gleb glejowych.
Morfologia profilu gleby glejowej:
O-A-G lub A-G
Poziomy glejowe: G
Jeśli inne poziomy genetyczne wykazują cechy oglejenia jako procesu towarzyszącego oznacza się je dodatkowo symbolem: g, np Etg, Btg, Cg.
Rodzaje oglejenia:
Oglejenie opadowo-wodne
Oglejenie gruntowo-wodne
PROCES TORFIENIA
Złożony proces powolnych przemian chemicznych i strukturalnych, jakim przy ograniczonej humifikacji i mineralizacji podlegają szczątki roślin bagiennych w warunkach stałego nadmiernego uwilgotnienia i braku dostępu powietrza.
Morfologia profilu gleby torfowej:
O-C (gleba płytka)
O-O-O (gleba głęboka)
Poziom diagnostyczny:
Organiczny histic – O
histic (gr. histos – tkanka, tkanina) O
Ekologiczny podział gleb torfowych na podstawie składu roślinności torfotwórczej i rodzaju zasilania w wodę torfowiska:
Gleby torfowe torfowisk niskich
Gleby torfowe torfowisk przejściowych
Gleby torfowe torfowisk wysokich
Gleby torfowe
Torfowisk niskich
Zasilane wodą gruntową
Środowisko bogate w składniki mineralne
Odczyn od słabo kwaśnego do obojętnego
Torfowisk wysokich
Zasilane wodą opadową
Środowisko skrajnie ubogie w składniki mineralne
Odczyn silnie kwaśny
Torfowisk przejściowych
Zasilane wodą gruntową i opadową
Właściwości pośrednie między wyżej wymienionymi
Struktura włóknista lub włóknisto-gąbczasta
Gęstość objętościowa wszystkich torfów jest bardzo mała od 0,1 do 0,3 g*cm-3
PROCES MURSZENIA
Zachodzi w utworach organicznych (I) lub mineralnych (II)
Proces biochemicznego przetwarzania materii organicznej po odwodnieniu torfowiska i zlikwidowaniu trwałych warunków beztlenowych.
Polega m.in. na humifikacji i częściowej mineralizacji oraz wzroście popielności masy torfowej, zaniku włóknisto-gąbczastej struktury torfu i pojawieniu się struktury drobnoagregatowej.
Procesowi murszenia towarzyszy decesja torfowiska. Decesja to osiadanie, zmniejszanie się miąższości złoża torfu po jego osuszeniu wskutek fizycznego zagęszczenia i biochemicznego rozkładu torfu.
W wyniku procesu murszenia zachodzącego w utworach organicznych powstają gleby organiczne murszowe.
Morfologia profilu gleby organicznej murszowej:
M-O-C (gleba płytka)
M-O (gleba głęboka)
Poziom diagnostyczny:
Murszowy murshic M
Proces murszenia w utworach mineralnych zachodzi bez poprzedzającej fazy torfienia.
Proces tej polega na przetwarzaniu resztek organicznych w luźnych utworach piaszczystych charakteryzujących się dużymi okresowymi wahaniami poziomu wód gruntowych i znacznymi zmianami warunków aeracji. Powstająca w takich warunkach próchnica nie tworzy kompleksowych połączeń z mineralnymi składnikami gleby.
W wyniku procesu murszenia zachodzącego w luźnych utworach piaszczystych powstają gleby murszaste.
Morfologia profilu gleby murszastej:
Au-Cg
Poziom diagnostyczny:
Murszasty Au