Produkt Krajowy Brutto (PKB, ang. GDP – Gross Domestic Product) – pojęcie ekonomiczne, oznaczające jeden z podstawowych mierników dochodu narodowego stosowanych w rachunkach narodowych. PKB opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu (najczęściej w ciągu roku).

Krytyka PKB:

- nie uwzględnia produkcji nierejestrowanej (tzw. "szara strefa") oraz produkcji gospodarstw domowych przeznaczanej na własne potrzeby (np. pracy gospodyń domowych)

- nie ujmuje tzw. efektów zewnętrznych produkcji (np. zanieczyszczenia środowiska)

- nie uwzględnia różnic cen w poszczególnych krajach (co przynajmniej teoretycznie jest niwelowane przez liczenie parytetem siły nabywczej)

- jest tym większy im więcej wydaje się na zbrojenia, choć zdaniem niektórych ekonomistów wydatki takie nie zaspokajają potrzeb społeczeństwa

- nie pokazuje jakości usług, zwłaszcza państwowych

Zmiany PKB a inne wskaźniki

Powiększenie przyrostu PKB jest zazwyczaj skorelowane z adekwatnym przyspieszeniem wzrostu sprzedanej produkcji przemysłowej oraz usług, a także spadkiem stopy bezrobocia.

Czynnikiem sprzyjającym przyspieszeniu wzrostu jest m.in. redukcja stóp procentowych, przez z jednej strony obniżenie kosztów inwestycji, a z drugiej obniżenia kosztu i zachęcenia do kredytu konsumpcyjnego. Podobny efekt dają zwiększone wydatki państwa pokrywane długiem publicznym.

Minusem obu rozwiązań, jak i często samego gwałtownego wzrostu PKB i spadku bezrobocia, jest wzrost inflacji.

PKB nominalny oblicza się według bieżącej wartości pieniądza, PKB realny natomiast według realnej wartości pieniądza, a więc oczyszczony z wpływu inflacji

Deflator jest wskaźnikiem inflacji, rozumianej jako procentowa zmiana cen wszystkich dóbr, wchodzących w skład PKB, pomiędzy rokiem bazowym, a bieżącym.

$$Deflator\ PKB = \ \frac{\text{PKB\ Nominalny}}{\text{PKB\ Relany}}*100$$

Wskaźnik Rozwoju Społecznego (ang. Human Development Index, HDI, czasem tłumaczone jako Wskaźnik Rozwoju Ludzkiego) – syntetyczny miernik opisujący efekty w zakresie społeczno-ekonomicznego rozwoju poszczególnych krajów. Stąd też czasem określa się go jako Wskaźnik Rozwoju społeczno-ekonomicznego. System ten wprowadzony został przez ONZ dla celów porównań międzynarodowych. Wskaźnik został opracowany w roku 1990 przez pakistańskiego ekonomistę Mahbuba ul Haqa. Od 1993 wykorzystuje go w swoich corocznych raportach oenzetowska agenda ds. rozwoju (UNDP). Pomimo popularności uważa się go za mniej miarodajny niż Wskaźnik Ubóstwa Społecznego.

Do obliczenia syntetycznego miernika HDI wykorzystywane są następujące mierniki podstawowe:

• oczekiwana długość życia,

• ogólny wskaźnik skolaryzacji brutto dla wszystkich poziomów nauczania,

• wskaźnik umiejętności czytania ze zrozumieniem i pisania,

• PKB per capita w USD, liczony według parytetu nabywczego waluty (PPP $).

Wzrost i rozwój gospodarczy

1.      Rozwój gospodarczy

2.      Wzrost gospodarczy

Są to dwa różne terminy, oznaczają różne pojęcia.

Wzrost jest tożsamy ze wzrostem PKB. Jest to kategoria ilościowa.

Wzrost gospodarczy = wzrost PKB

Rozwój to wzrost + zmiany strukturalne sprzyjające rozwojowi. Jest trudny do policzenia.

Zmianą strukturalną sprzyjającą rozwojowi jest:

- zmiana charakteru zatrudnienia (zmiana z sektora rolniczego do pozarolniczego);

- wzrost udziału pracowników z wyższym wykształceniem w ogólnej liczbie zatrudnionych;

- wzrost zatrudnienia w nowoczesnych gałęziach gospodarki, a spadek w tradycyjnych;

- spadek zanieczyszczenia środowiska naturalnego;

- obniżka wskaźnika śmiertelności niemowląt.

Te wskaźniki, ich pogorszenie, oznaczają pogorszenie rozwoju gospodarczego.

Miary wzrostu.

Miarą wzrostu jest tempo wzrostu PKB oraz inne miary, charakteryzująca osiągnięty poziom wzrostu. Jest to PKB na mieszkańca liczony w $.

Wzrost gospodarczy, czynniki oddziałujące na wzrost gospodarczy

Wzrost gospodarczy jest procesem ilościowego powiększania się podstawowych wielkości ekonomicznych odnoszących się do danej gospodarki. Typowymi wielkościami ekonomicznymi są: Produkt Narodowy Brutto wraz z Dochodem Narodowym, poziom konsumpcji, poziom inwestycji, wielkość produkcji w ujęciu fizycznym oraz ewentualnie poziom zatrudnienia. Wzrost gospodarczy oznacza zdolność do zaspokajania społeczeństwa w dobra i usługi.

Rozwój gospodarczy jest to proces zmian ilościowo-jakościowych w strukturze społeczeństwa. Jest zatem pojęciem szerszym w stosunku do pojęcia wzrostu gospodarczego.

Czynniki odpowiedzialne za rozwój gospodarczy:

• odpowiednia ilość i jakość kapitału w postaci majątku trwałego i obrotowego (kapitał jest to różnica między dochodem a oszczędnościami);

• odpowiednia ilość i jakość pracy;

• odpowiedni poziom techniki i technologii (o wzroście gospodarczym i rozwoju gospodarczym w różnym stopniu decyduje postęp techniczno-organizacyjny, wprowadzanie postępu technicznego i nowych technologii ma dwie drogi – rozwijanie badań we własnych ośrodkach lub zakup technologii);

• odpowiednia ilość i jakość zasobów naturalnych (nie przesądzają o rozwoju gospodarczym, np. Japonia w zasadzie pozbawiona jest zasobów naturalnych, Rosja posiada bardzo bogate złoża surowców);

• odpowiednie czynniki socjo-kulturowe (religia, kultura).

BEZROBOCIE:

Aktywni zawodowo – pracujący + bezrobotni

Stopa bezrobocia – stosunek liczby bezrobotnych do aktywnych zawodowo

$$Stopa\ bezrobocia = \frac{\text{bezrobotni}}{\text{aktywni\ zawodowo}}*100\%$$

Współczynnik aktywności zawodowej – udział aktywnych zawodowo za liczba ludności

Wskaźnik zatrudnienia – udział pracujących a liczba ludności

Kapitał ludzki – Ludzie o wykształceniu min średnim

Bezrobocie jest antycykliczne – gdy wzrasta koniunktura to bezrobocie spada

Bierni zawodowo:

1) osoby w wieku przedprodukcyjnym, tj. dzieci i młodzież do 16. roku życia,

2) osoby niepracujące, w wieku produkcyjnym (w Polsce - kobiety od 16. do 60. roku życia, mężczyźni od 16 do 65 roku życia), w tym w szczególności:

a) młodzież powyżej 16. roku życia, która uczy się lub studiuje,

b) osoby, które ze względu na stan zdrowia stale lub przejściowo nie mogą pracować,

c) mężczyzn odbywających obowiązkową służbę wojskową,

d) osoby, które nie muszą pracować, ponieważ pozostają na utrzymaniu innych osób lub mają własne, niezarobkowe źródło utrzymania (np. dochody z kapitału, dzierżawy i inne),

e) osoby odbywające kary więzienia,

f) osoby, które nie chcą pracować,

3) osoby w wieku poprodukcyjnym, które osiągnąwszy wiek emerytalny zrezygnowały ze stałego zatrudnienia.

Bezrobotny - to osoba (obywatel polski zamieszkały w Polsce lub cudzoziemiec przebywający na podstawie karty stałego pobytu lub któremu nadano status uchodźcy w Rzeczpospolitej Polskiej) nie zatrudniona i nie wykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie, nie ucząca się w szkole w systemie dziennym, zarejestrowana we właściwym dla swego miejsca zamieszkania (stałego lub czasowego) rejonowym urzędzie pracy, jeżeli:

- ukończyła 18 lat; z wyjątkiem młodocianych absolwentów,

- nie ukończyła: kobieta 60 lat, a mężczyzna 65 lat,

- nie nabyła prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej albo po ustaniu zatrudnienia nie pobiera świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku chorobowego, macierzyńskiego lub wychowawczego,

- nie jest właścicielem gospodarstwa rolnego o powierzchni użytków rolnych powyżej 2 ha przeliczeniowych,

- jest osobą niepełnosprawną, której stan zdrowia pozwala na podjęcie zatrudnienia co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie,

- nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności.

- nie podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z tytułu stałej pracy jako domownik w gospodarstwie rolnym,

- nie podjęła pozarolniczej działalności gospodarczej od dnia wskazanego w zgłoszeniu,

- nie uzyskuje miesięcznie dochodu w wysokości przekraczającej połowę najniższego wynagrodzenia, z zastrzeżeniem jak wyżej w sprawie nieruchomości rolnej.

Za osobę bezrobotną w myśl przytoczonego fragmentu ustawy uważa się tę, która spełnia wszystkie powyżej wymienione kryteria.

Według ustaleń Międzynarodowej Organizacji Pracy - bezrobotny to osoba, która:

- pozostaje bez zatrudnienia,

- poszukuje pracy,

- w miesiącu poprzedzającym badanie rynku pracy efektywnie poszukiwała pracy,

- w trakcie badania oczekuje na podjęcie pracy w ciągu 15 najbliższych dni

Rodzaje bezrobocia:

- bezrobocie dobrowolne – dotyczy sytuacji, w której osoba bezrobotna nie akceptuje oferowanej jej pracy albo warunków okoliczności zatrudnienia

- bezrobocie fikcyjne – obejmuje osoby rejestrujące się w urzędzie pracy pomimo posiadania innych źródeł zatrudnienia i dochodu (praca na czarno) np. w celu niepłacenia podatków i dostępu do świadczeń społecznych

- bezrobocie frykcyjne – wynika z braku dostatecznej informacji na temat istniejących wolnych miejsc pracy, osób szukających pracy, oferowanych płac oraz kosztów poszukiwań pracy i pracownika

- bezrobocie długotrwałe – jest to ustawowe pojęcie znające bezrobotnego pozostającego w rejestrze PUP w okresie łącznie 12 miesięcy w okresie ostatnich 2 lat

- bezrobocie naturalne – bezrobocie związane z powstawaniem nowych miejsc pracy, likwidowaniem już istniejących oraz ze zmianą aktywności sił roboczych (obejmuje bezrobocie strukturalne i frykcyjne).

- bezrobocie pokoleniowe – dotyczą rodzin gdzie negatywne wzorce związane z długotrwałym bezrobociem są dziedziczone przez dzieci

- Bezrobocie przymusowe – pojawia się gdy popyt na pracę jest większy niż podasz pracy

- bezrobocie sezonowe – np. cykliczny charakter i sezonowość produkcji

- bezrobocie strukturalne – niedopasowania dotyczące regionów, zawodów, miejsca i czasu wykonywania pracy.

- bezrobocie ukryte

BAEL - badanie prowadzone od maja 1992 r. zgodnie z metodyką Międzynarodowej Organizacji Pracy co kwartał przez Główny Urząd Statystyczny badanie aktywności ekonomicznej ludności, polegające na ankietowaniu ogólnopolskiej próby gospodarstw domowych. Jest to specyficzne badanie panelowe, w którym w każdej kolejnej fali badania wymieniana jest 1/4 składu próby (tzw. panel rotacyjny). Badanie zgodne z metodyką Międzynarodowej Organizacji Pracy zapewnia porównywalność uzyskanych danych w skali międzynarodowej. Badania dotyczą reprezentacyjnej próby osób w wieku 15 i więcej lat

Aby osoba została uznana za bezrobotną wg BAEL, musi spełniać 3 warunki:

• nie pracowała w okresie badanego tygodnia

• Przez 4 tygodnie (wliczając jako ostatni tydzień badany) poszukuje aktywnie pracy

• jest gotowa do podjęcia pracy w badanym lub następnym tygodniu

Do bezrobotnych zalicza się także osoby, które znalazły pracę oraz czekają na jej rozpoczęcie (do 30 dni). Na podstawie BAEL oblicza się także współczynnik aktywności zawodowej oraz wskaźnik zatrudnienia.

Przyczyny bezrobocia:

- wysokie koszty pracy spowodowane np. podatkami

- płace minimalne

- bardzo rygorystyczny kodeks pracy

- poziom zasiłków dla bezrobotnych

- wysokie podatki płacone przez przedsiębiorstwo

- biurokracja

- zmiana struktury rynku pracy

Cechy polskiego bezrobocia:

- duże zróżnicowanie terytorialne

- dotyka ludzi młodych

- niski poziom wykształcenia

- duży poziom bezrobocia na wsi

- duży udział bezrobocia długookresowego

- mało bezrobotnych uprawnionych do zasiłku

INFLACJA – Stopa inflacji mierzy stopę przeciętnego poziomu cen. Pozziom cen jest zwykle ujmowany w postaci indeksu dóbr wyrażonych w pieniądzu. Inflacja jest na ogół podawana w procentach na rok.

Inflacja – wzrost ogólnego poziomu cen. Jest pro cykliczna – wzrasta wraz z rosnącą koniunkturą.

CPI (Consumer Price Index) – indeks wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych. Najpopularniejsza na świecie miara inflacji.

Indeks cen dóbr produkcyjnych, (ang. Producer Price Index, PPI), nazywany dawniej wskaźnikiem cen hurtowych, służy do pomiaru cen ustalonych przez producentów na różnych etapach produkcji. Ten makrowskaźnik został wprowadzony w 1890 roku (w USA) i jest najstarszym nieprzerwanie obliczanym indeksem przez Departament Pracy (w USA). Wzrost tego wskaźnika pozwala przewidzieć niebezpieczeństwo inflacji.

Inflacja w Polsce powinna wynosić od 1,5% do 3,5%

Wady PPi :

- zmiany preferencji konsumenta

- zmiany jakości i postęp na rynku

- zmiany cen o charakterze marketingowym wynikające z faz życia produktu

- relatywizm w metodologii

HCPI – dodatkowo uwzględnia wydatki ponoszone przez cudzoziemców na zakup towarów i usług w Polsce CPI pokazuje nam o ile więcej musimy wydać na zakupy w stosunku do takich samych zakupów w roku ubiegłym. HCPI mówi z kolei o tym jak zmieniały się koszty konsumpcji bieżącej w porównaniu do kosztów konsumpcji o innej strukturze sprzed roku.

Inflacja popytowa – zjawisko spadku siły nabywczej pieniądza (wzrostu cen w gospodarce), zachodzące gdy podaż pieniędzy na rynku przekracza wartość towarów i usług.

Inflacja podażowa – Jest rezultatem wzrostu kosztów, przede wszystkim nakładów związanych z pozyskiwaniem przez firmę rzadkich surowców do produkcji. Jeśli rosną koszty przedsiębiorstwa to podnoszą się ceny. Zjawisko to w skali globalnej prowadzi do inflacji

Pozostałe przyczyny inflacji:

- nadmiar pieniądza na rynku w stosunku do produkcji

- oczekiwania inflacyjne

W zależności od tempa wzrostu cen możemy rozróżnić:

1. inflację pełzającą – nie rodzącą zbyt negatywnych skutków

2. inflację kroczącą – wzrost cen sięga kilkunastu % w skali rocznej (taki ruch cen daje się przewidzieć i uwzględnić w podejmowanych decyzjach)

3. inflację galopującą – wzrost cen od kilkudziesięciu do 100% w skali rocznej

4. hiperinflację – wzrost cen o więcej niż 50% w skali miesiąca działa ona już destrukcyjnie na gospodarkę i destabilizuje stosunki społeczno-polityczne, osłabi wiarygodność finansową u wierzycieli

Skutki, konsekwencje inflacji:

• powoduje redystrybucję dochodu narodowego na rzecz grup bogatszych kosztem ludzi biedniejszych: rencistów, emerytów (ludzi otrzymujących stałe dochody),

• powoduje spadek wartości pieniądza, czyli jego deprecjację,

• zniechęca do oszczędzania,

• obniża ciężar spłaconych kredytów,

• niszczy rachunek ekonomiczny (nikt nie wie jakich żądać cen), powoduje duże zamieszanie w kalkulacji kosztów produkcji,

• rodzi niepewność co do oczekiwanych zysków przez co zniechęca do podejmowania ryzykownych inwestycji

• powoduje wzrost stopy oprocentowania kredytów na działalność inwestycyjną (zwłaszcza kredytów długoterminowych – co odbija się niekorzystnie na budownictwie mieszkaniowym, postępie innowacyjnym i wzroście produkcyjności pracy)

• osłabia eksport (waluta krajowa stopniowo traci na wartości w stosunku do innych walut wymienialnych w krajach o niższej inflacji)

• prowadzi do dewaluacji waluty krajowej, która wzmacnia pozycje eksporterów, ale osłabia pozycje importerów co stanowi z kolei przyczynę dalszego wzrostu cen

• wprowadza zamieszanie na rynku papierów wartościowych, przez co zakłóca system finansowy kraju

• pogłębia niepewność jutra i prowadzi do obniżenia realnych dochodów ludności

Deflacja – wzrost siły nabywczej pieniądza

Przyczyny:

- brak proporcjonalnego wzrostu gospodarczego emisji pieniądza

- nadmierne oprocentowanie lokat terminowych

Skutki :

- wzrost dobrobytu społeczeństwa

- zmniejszenie opłacalności produkcji

Fazy klasycznego cyklu koniunkturalnego [

• Faza kryzysu

  • rośnie: bezrobocie

  • maleją: produkcja, zatrudnienie, inwestycje, popyt,ceny

• Faza depresji

  • koniec spadku, ww. wielkości pozostają na niskim poziomie

• Faza ożywienia

  • rosną: produkcja, zatrudnienie, inwestycje, popyt, ceny

  • maleje: bezrobocie

• Faza rozkwitu

  • koniec wzrostu, ww. wielkości utrzymują się na wysokim poziomie

Tempo wzrostu płac nie może przekraczać tempa wzrostu wydajności pracy

Kryteria Konwergencji traktatu z Maastricht

• inflacja w państwie starającym się o członkostwo w Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW) obserwowana przez cały rok przed procesem kwalifikacyjnym nie może być wyższa od poziomu wyznaczonego przez średnią inflację obliczoną dla trzech państw o najniższej inflacji wśród państw aspirujących do UGW, powiększoną o 1,5 punktu procentowego

• deficyt budżetowy nie może przekraczać 3% PKB danego kraju

• dług publiczny nie może przekraczać 60% PKB danego kraju

• długoterminowa stopa procentowa (mierzona na bazie 10-letnich obligacji skarbowych o stałym oprocentowaniu) nie może być wyższa niż 2 punkty procentowe od średniej odpowiednich stóp procentowych w trzech państwach Unii Europejskiej o najniższej inflacji

Deficyt budżetowy – różnica między wpływami a wydatkami budżetu państwa

Dług publiczny – zadłużenie względem społeczeństwa [%PKB]

Pojęcie wzrostu i rozwoju gospodarczego są tożsame.

Fałsz. Rozwój jest pojęciem szerszym. Wskaźnikiem wzrostu jest PKB, a rozwoju HDI.

Dług publiczny oznacza różnicę między wpływami i wydatkami z budżetu państwa.

Fałsz. Podana definicja dotyczy deficytu budżetowego.

Stopy procentowe powinny być równe stopie inflacji.

Fałsz. Z makroekonomicznego punktu widzenia stopa inflacji nie może być wyższa od stopy procentowej.

Stopa bezrobocia w Polsce stale rośnie.

Fałsz. Stopa procentowa w Polsce się waha. Najwyższa - ok. 20% w roku 2002.

Kryteria z Mastricht nie uwzględniają deficytu budżetowego.

Fałsz. Jest to jeden z warunków traktatu. Deficyt nie może przekraczać 3%.