ŻAGARY

• Nazwa obejmuje: czasopismo, grupę literacką oraz cały ruch młodej, radykalizującej inteligencji wileńskiej z początku lat 30’ związanej z Uniwersytetem Stefana Batorego

• Żagary w dialekcie wileńskim oznaczają suche, długie patyki, chrust

• Historia pisma splata się z dziejami grupy, choć mają różne przebiegi ewolucyjne

• Grupa zaczęła kształtować się nieco wcześniej, jeszcze przed ukazaniem się pierwszego numeru pisma, co nastąpiło w kwietniu 1931 r. , trwała dłużej od istnienia pisma

DZIEJE CZASOPISMA:

• 1931- 1934. Można wyodrębnić trzy fazy rozwoju: w pierwszych dwóch ukazywał się jako dodatek do dzienników, w trzeciej stał się wydawnictwem całkowicie samodzielnym

• Faza pierwsza obejmuje okres od kwietnia 1931 do marca 1932, kiedy to Żagary ukazywały się jako czterokolumnowy bezpłatny dodatek do wileńskiego dziennika ”Słowo”, wydawanego przez S.Mackiewicza. Redaktorami byli: Bujnicki, Gołubiew, Jędrychowski, Zagórski. Ukazało się w tej formie 8 numerów.

• Faza druga – maj 1932 grudzień 1932, organ grupy ukazywał się jako dodatek do „Kuriera Wileńskiego”. Ze względów prawnych nazwę pisma zmieniono na „Piony”, ale podtytuł „Miesięcznik żagarystów” uwydatniał tożsamość pisma i grupy. Ukazało się 5 numerów.

• Zmiana tytułu stanowiła także wyraz ewolucji grupy oraz konkretyzacji programu pisma. „Żagary” – żar i młodzieńczość romantyka. „Piony” – matematyka, konstrukcja, ekonomia, polityka, socjologia.

• Trzecia faza – listopad 1933 – marzec 1934, „Żagary” powróciły do tytułu pierwotnego i wychodziły jako wydawnictwo samodzielne o formacie gazetowym, opatrzone podtytułem „Pismo literackie”. Był to wynik połączenia dawnych „Żagarów” z czasopismem „Smuga”, które skupiało inną część literackiego młodego Wilna

• Redakcja podkreślała, że „Żagary” , „Piony” i „Smuga” tworzyły wspólny jednolity front. Zespół redakcyjny stanowili w tym czasie: Bujnicki, Dembiński, Kotlicki, Maśliński, Miłosz, Mikułko, Putrament, Zagórski. Ukazały się 4 numery.

• Żagary i Smuga oprócz prezentowania twórczości literackiej i publikacji programowych poświęcały sporo uwagi także innym sprawom, podejmowały problematykę macierzystego środowiska np. atakowały objawy jego zaściankowości.

Grupa Żagary istniała dłużej niż trwał okres ukazywania się czasopism.
Przechodziła trzy fazy: wstępną, podstawową i schyłkową.

Środkowa faza pokrywa się z czasem wychodzenia czasopism i z trwaniem wspólnoty akademickiej.

Żagary pojawiły się na gruncie kół naukowych i takich stowarzyszeń jak: Klub Intelektualistów, Klub Włóczęgów, Sekcji Twórczości Oryginalnej, która wydała trzy zbiory książek poetyckich.

Za początek Żagarów można uznać wieczór poetycki pt. „Najmłodsze Wilno literackie”, który odbył się w styczniu 1931r. z udziałem Bujnickiego, Hałaburdy, Miłosza i Zagórskiego. Przemówienie programowe wygłosił Jędrychowski, jeden z ideologów grupy.

Podstawową częścią grupy byli poeci, ale we wstępnej fazie dołączali też plastycy (J. Godziszewski) oraz ludzie związani z filmem (A.Bohdziszewski) i teatrem (T.Byrski)

W późniejszym okresie nastąpiło wewnętrzne zróżnicowanie związane z ewolucją postaw ideowych jej członków.

Początkowo za przywódcę grupy uważano Bujnickiego, poetę o największym wówczas dorobku i autorytecie, lecz wkrótce czołową postacią okazał się Dembiński.

DEMBIŃSKI – ideolog grupy, występował w swoich artykułach z krytyką dotychczasowych form ustrojowych i stosunków w Polsce, sformułował własne koncepcje „trzeciej strony barykady” tzn. odrzucił zarówno rozwiązania w duchu faszystowskim jak i komunistycznym.

Na działalność literacką grupy nałożyły się również inspiracje ideowe i polityczne członków. Dembiński był działaczem katolickiego stowarzyszenia, dlatego też początkowo szukał dla swoich koncepcji oparcia w nauce Kościoła, Jędrychowski – związany z organizacją piłsudczyków.

W okresie późniejszym Dembiński i Jędrychowski zbliżyli się do komunizmu i w tym kierunku starali się prowadzić grupę.

Radykalizacja ideowa widoczna była w publicystyce Miłosza oraz Zagórskiego

Ewolucja Żagarystów od grupy literackiej ku grupie o wyraźnym profilu ideowym spowodowała pierwszy kryzys. Interesy poetów zaczęły się rozmijać z działaniami Dembińskiego i Jędrychowskiego.

Około 1933r. skrzydło literackie Żagarów zaczęło się oddzielać od skrzydła politycznego. W tym czasie poeci powołali samodzielne pismo o charakterze literackim, natomiast Dembiński i Jędrychowski przystąpili do wydawania pism coraz bardziej radykalnych- „Czytajcie”, „Razem”, „ Karta”, związali się także z ruchem komunistycznym.

Zmiany osobowe w grupie wiązały się także z wstępowaniem w mury uniwersytetu nowych roczników i przystępowaniem poetów nowej generacji jak np. A.Rymkiewicz

Od wiosny 1934r. po zawieszeniu "Żagarów" grupa zaczęła tracić spoistość i odtąd można mówić o jej stopniowym rozpadzie. Wyrażało się to również w podziale na część "wileńską" i "warszawską" - Miłosz, Zagórki, Dembiński

Grupowy charakter działalności grupy podkreślały wypowiedzi programowe, działy polemiczne i recenzyjne.

Ważnym elementem były książkowe publikacje członków grupy, zwłaszcza że pierwsze zbiory czołowych poetów ukazywały się prawie jednocześnie, w 1933r. wyszły "Po omacku" Bujnickiego, "Poemat o czasie zastygłym" Miłosza, "Ostrze noża" Zagórskiego

Żagary pojawiły się i działały w czasach wielkiej intensywności wydarzeń historycznych w kraju i na świecie: kryzys ekonomiczny, narastające tendencje faszystowskie, procesy zachodzące w ZSRR.

Żagaryści dążyli do zbudowania programu nie tylko poetyckiego czy artystycznego, lecz programu obejmującego wszystkie dziedziny życia, zakładającego przebudowę podstaw ustrojowych państwa i społeczeństwa.
Zarys takiego programu dał Dembiński w artykułach "Defilada umarłych bogów" oraz "Podnosimy kurtynę", gdzie poddał surowej krytyce ustrój kapitalistyczny oraz inne ideologie polityczne. Heroizm pracy, dyscyplina moralna, uspołecznienia wielkich majątków - to główne elementy koncepcji społecznych i ustrojowych Dembińskiego.
Społeczny program Dembińskiego, uzupełniony w publicystyce Jędrychowskiego stał się podstawą działania całej grupy. Częścią tego programu była również nowa wizja kulturym którą należy dopiero stworzyć. Sztuka i literatura miały stanowić narzędzie przebudowy świadomości jednostki i społeczeństwa, były traktowane funkcjonalnie a nawet instrumentalnie.
Miłosz twierdził, że sztuka służy do "hodowli ludzi". Zagórski uważał, że stanowi ona zespół środków służących do przekształcenia rzeczywistości zastanej w rzeczywistość następną.
Prymat rzeczywistości społecznej, politycznej i ekonomicznej sprawił, że estetyczne aspekty sztuki schodziły w wypowiedziach Żagarystów na dalszy plan.
Fikcję i kreację wyobraźni zastąpić miały rzeczywistość, konkret, fakt społeczny.
Gatunki sztuki użytkowej (reportaż, plakat, fotomontaż) zostały podniesione do poziomu artystycznego.
Miejsce emocji lirycznej zajomowała dyktatura intelektu (boże...nareszcie...) i czynniki racjonalne.

Żagarści uważali poezję Skamandra za przestarzałą artystycznie, podobnie osądzali twórczość Kwadrygi.

Spośród ówczesnych grup najbliższa Żagarystom była Awangarda Krakowska przez jej racjonalizm i "inżynieryjne" podejście do słowa. Zbliżenie obu ośrodków wyraziło się także we współpracy redakcyjnej.

Żagary różniły się od Awangardy tym, że obcy był im optymizm cywilizacyjny, nieufni wobec rzeczywistości, przekonanie o kryzysie form ustrojowych, idei i wartości, katastroficzne odczuwanie i widzenie świata (a jednak...), pesymistyczna diagnoza współczesności.

Poezji Żagarystów z okresu wspólnoty grupowej nie da się jednak sprowadzić do katastrofizmu, gdyż była ona zapisem również innych doświadczeń histirycznych i egzystencjalnych. Sam zaś katastrofizm, jego światopogląd i poetyka zbliżały żagarystów do awangardy lubelskiej, zwłaszcza do liryki J. Czechowicza.
Opisy realnych załamań i katastrof społecznych i ekonomicznych stopniowo przechodziły w ujęcie katastrofy o charakterze apokaliptycznym.
Elementy baśniowe, mistyczne i wizyjne nasilające się u żagarystów przed 1939r. wzbogaciły się o inspiracje romantyczne. Miłosz nawiązywał do Mickiewicza, dla Zagórskiego i Rymkiewicza jednym ze wzorów stały się genezyjskie poematy Słowackiego i jego poezja mistyczna.
Źródłem twórczości Żagarystów była także tradycja klasycystyczna (poezja Miłosza, Zagórskiego, Putramenta), co prowadziło do tworzenia poezji kulturowej oraz podejmowania takich form garunkowych jak oda, hymn.

Rozbieżność dróg Żagarystów bardzo ostro uwidoczniała się po 1939r. a symboliczną wymowę mają tu znajdujące się na przeciwległych biegunach nazwiska Miłosza i Putramenta.

KATASTROFIZM MIŁOSZA:

-wizyjność zagłady, nawiązanie do Apokalipsy św. Jana - motywy żywiołów, 4 jeźdźców i ciemności
-destrukcyjne znaczenie symboli
-ostrość kolorów, kontrast, który wzmaga niepokój
-czerń jako kolor nocy
-CECHĄ POEZJI KATASTRFICZNEJ JEST LAWIROWANIE MIĘDZY BIEGUNEM ARKADII A BIEGUNEM APOKALIPSY
-obrazowość i kształtowanie przestrzeni - inaczej niż w poezji I Awangardy przestrzeń jest szeroka, niemal nieograniczona, czas jest analogiczny, ale także cykliczny, kręci się po kole, czas- przyszłość
-forma narracyjna (opisowa) - tradycyjna
-symbolizm
-motywy żywiołów
-brak racjonalizmu, zejście w głąb podświadomości, wyraz lęków
(to jest analiza jakiegoś wiersza co był na ćwiczeniach)