Gorczyca czarna Brassica nigra
kapustowate, jednoroczna
łodyga lekko owłosiona na dole; dolne liście lirowate, a górne lancetowate, całobrzegie; kwiaty małe, żółte; nasiona czarne;
gorzki smak zawdzięcza synapinie, bez zapachu (aromat uzyskują po sprażeniu)
surowiec: nasiona w całości lub sproszkowane
skład chemiczny: olejek gorczycowy (izotiocyjaniny allilu i pochodne allilowe), olej, białka, synapina, składniki mineralne
sztuka kulinarna: musztarda, majonez, masła ziołowe, ogórki konserwowe
roślina lecznicza: środek moczopędny, w chorobach układu pokarmowego: powlekające układ pokarmowy, przeciwzapalny, przeczyszczający, plastry łagodzące ból
Gorczyca biała Sinapis alba
kapustowate, jednoroczna
łodyga szorstko owłosiona; liście naprzemianległe, słabo owłosione, pierzastodzielne; kwiat złocistożółty, większy; owoc jasny;
roślina miododajna, trująca (sinalbina (glikozyd) w nasionach)
skład: śluz, olej, sinalbina, białko, sole mineralne, olejki eteryczne
roślina lecznicza: powleka śluzem układ pokarmowy, łagodzi nieżyt żołądka, wrzody, pobudza trawienie, płukanki przy zapaleniu gardła i migdałów, poduszki do łagodzenia bólów reumatycznych, olejek pobudza wydzielanie soków żołądkowych i trawienie
sztuka kulinarna: musztardy, pieprz ziołowy, marynaty, tłuste mięsa, wędliny
rolnictwo: roślina paszowa przed kwitnieniem, wzbogaca gleby w próchnicę
Kolendra siewna Coriandrum sativum
selerowate, jednoroczna
łodyga żebrowana, naga; liście długoogonkowe, górne podwójnie pierzastodzielne z równoległymi działkami, podobne do kopru; owoce o przyjemnym aromacie, słodkawo-korzennym smaku, kulista rozłupka
skład: kwas askorbinowy, rutyna (liście), linalol (owoc)
przemysł: perfumeryjny (olejek eteryczny), tłuszcz w mydlarstwie, przemysł tekstylny,
sztuka kulinarna: owoce do aromatyzacji i witaminizacji kiełbas, chleba, wyrobów cukierniczych, podstawowy składnik curry, przyprawa zup, sosów, liście w formie świeżej w sałatkach
działanie: rozkurczowe, wiatropędne, pobudza wydzielanie soku żołądkowego, rozpuszcza cholesterol, pobudza apetyt
Trybula ogrodowa Anthrisens cerefolium
selerowate, jednoroczna
łodyga: silnie rozgałęziona; liście jak u pietruszki, delikatne, 2- lub 3krotnie pierzaste, niekiedy lekko owłosione; kwiaty białe, drobne; owoce w dzikiej formie owłosione
skład: witamina C i karoten (liście),
sztuka kulinarna: przyprawa korzenna, przyprawa do zup, sałatek, ryżu, serów, jajecznicy, dawniej do ciasta drożdżowego; mieszanki przyprawowe (ostry smak); przyprawa zamiast pietruszki (ostrzejszy smak)
działanie: przyspiesza trawienie, łagodzi wzdęcia
Fenkuł (koper) włoski Foeniculum vulgare
selerowate, dwuletni
łodyga naga, drobno żebrowana, silny nalot woskowy; liście trzykrotnie pierzaste, ogonkowe o pochwiastej nasadzie; kwiaty drobne, żółte; owoc dojrzewa nierównomiernie
skład: olejki, flawonoidy
roślina uprawna: wymaga ciepłej temperatury, z 1ha 1-2 ton
roślina kosmetyczna: płukanie ust (olej anyżkowy), przemywanie tłustej skóry
sztuka kulinarna: przyprawa w mieszankach ziołowych, dodatek do zup, anyżkowy zapach; cebulę (zgrubienie) je się na surowo, gotowaną, grillowaną i duszoną
roślina ozdobna (w specjalnej odmianie)
roślina lecznicza: stosuje się owoc; działanie: wiatropędne, przeciwkaszlowo, przeciwskurczowo, pobudza wydzielanie żółci i soku żołądkowego
Kminek zwyczajny Carum carvi
selerowate, dwuletni
inne nazwy: karolek, kmin polny
łodyga charakterystycznie bruzdowana; liście rozetowe, dolne: długoogonkowe, górne: podwójnie lub potrójnie pierzastodzielne, ogonek liściowy przechodzi w pochwę; kwiaty drobne, białe; owoce bruzdkowane z zewnętrznej strony (5 żeberek), brunatne lub czerwone
podobne gatunki: koper włoski, szalej jadowity (trujący, mniej pierzaste liście)
skład: olejek eteryczny w nasionach (karwon, limonen, aldehyd kuminowy), flawonoidy, kwasy azotowe, garbniki, woski, żywice
roślina lecznicza: działanie przeciwskurczowe w układzie pokarmowym, poprawia trawienie, wiatropędnie, sokopędnie, mlekopędnie, bakteriobójczo
sztuka kulinarna: przyprawa: aromatyczny zapach, piekący smak, , do tłustych dań, sałatek, aromatyzowanie kiełbas, do wódek (kminkówka) i likierów (alasz); roślina jadalna: korzeń, w pierwszym roku wegetacji, gotowany jak korzeń marchwi
roślina uprawna: żyzne stanowiska, nasłonecznione, plon w drugim roku (uprawa współrzędna np. z czarnuszką), zbiór rano gdy jest rosa, aby owoce nie opadły
Nagietek lekarski Calendula officinalis
astrowate
inne nazwy: pazurki, miesięcznica, paznokietki
łodyga ma przyjemny, balsamiczny aromat, krucha, pokryta włoskami gruczołowymi; liście skrętoległe, gęsto na łodydze, dolne: szerokołopatkowate, krótkoogonkowe, górne: siedzące, obejmujące łodygę, szerokolancetowate; kwiaty w koszyczkach, żółte/pomarańczowe; owoc: niełupka, żółtawobrunatna
skład: olejek eteryczny, flawonoidy, karotenoidy, związki trój terpenowe (arnidiol, faradiol), śluzy
surowiec: kwiaty brzeżne, pomarańczowe
roślina ozdobna: w ogrodach lub zdziczała
roślina lecznicza: zewnętrznie substancje alkoholowe, olejowe (bo związki czynne nierozpuszczalne w wodzie): uszkodzenia skóry, kontuzje, wrzody, stłuczenia, otarcia, zapalenie skóry, rany pooperacyjne, wysypki, środek przeciwzapalny, antybakteryjny (np. w kroplach do oczu), okłady na zmęczone oczy, łagodzi podrażnienia,
cele kosmetyczne: maseczki, mleczka, kremy, pasty, szampon, olejek na cerę suchą, łuszczącą się, skłonną do zaczerwieniana
sztuka kulinarna: liście w sałatce, barwnik produktów spożywczych
dawniej: barometr – rozchylone płatki rano to brak deszczu, pod łóżkiem płatki na dobry sen
Ogórecznik lekarski Borago officinalis
ogórecznikowate, jednoroczna
cała szorstko owłosiona, odświeżający zapach świeżych ogórków; łodyga dobrze rozgałęziona; liście dolne duże i eliptyczne, górne małe i podługowate, brzegiem faliste, pomarszczone; kwiaty duże, zwisające, niebieskie; owoc rozłupnia
skład: flawonoidy, krzemionka, magnez, alantoina (łagodzi)
surowiec: olej (borogoglandyna) o żółtej barwie,
roślina uprawna
cele kosmetyczne: olej do pielęgnacji skóry
roślina lecznicza: działanie moczopędne, wiatropędne, bakteriobójcze, schorzenia związane z uszkodzeniami błony śluzowej, jamy ustnej, układu oddechowego, pokarmowego, choroby wewnętrzne, depresja, zewnętrznie jako odwar (łyżkę ziół zalać szklanką wody, gotować na wolnym ogniu) przy oparzeniach skóry, odmrożeniach, trądziku młodzieńczym, świądzie skóry
roślina miododajna
sztuka kulinarna: młode, jeszcze nieowłosione liście; sałatki, sosy, zupy, likiery, napoje (np. gazowane), octy, wina
Rącznik pospolity Ricinnus colmmunis
wilczomleczowate, w Polsce jednoroczny
trujący, w większych ilościach wywołuje śmierć
korzeń palowy; łodyga żebrowata, kolory od zielonego do czerwonego; liście długoogonkowe, skrętoległe, kształtem przypominają kasztanowiec, ząbkowane, do 50cm; kwiaty jednopienne, rozdzielnopłciowe, wiatropylne, na dole męskie, na górze żeńskie; owoce przypominają napitego kleszcza, są ciemnobrunatne do ciemnoczerwonego
surowiec: nasiona
skład: tłuszcze, białka, trujące związki: rycynina (alkaloid), rycyna (białko)
roślina lecznicza: składnik maść, past (olej tłoczony na zimno)
przemysł: olej nieschnący (z nasion toczonych na ciepło) – wyrób farb, impregnatów
roślina ozdobna (przeciwko kretom i turkuciom)
kosmetyka: do różnych kosmetyków, jak lotiony, brylantyny
Melisa lekarska Melissa officinalis
jasnotowate, bylina,
inne nazwy: wojownik, pszczelnik, matecznik
łodyga czterokanciasta; liście okrągławosercowate, karbowane na brzegach, silny i miły zapach cytryny; kwiat jasnożółty, mały, w miejscach połączeń liści z łodygą; owocem jest rozłupnia
surowiec: liść, przetwór: olejek melisowy
skład: cytral, cytronelal, linalol, flawonoidy, gorycze
roślina uprawna: na wilgotnej glebie, półcień, rozsiewanie przez podział kęp, zbiór przed kwitnieniem (gdy słońce – między 10 a 11, gdy pochmurnie – 12 a 14)
sztuka kulinarna: herbata, do sałatek, produkcja likierów
roślina miododajna
roślina lecznicza: działanie uspokajające, bezsenność, depresja, nerwica, przy bólach głowy, menstruacyjnych, zespole przewlekłego zmęczenia, zmniejsza wzdęcia i gazy, pomaga przy rozstrojach żołądka i przewodu pokarmowego, schładza organizm przy gorączce, łagodzi zranienia i ukąszenia przez owady, inhalacje przy atakach alergii i kaszlu, kompresy likwidują bolesne obrzęki,
Herbatka mnichów (na bezsenność, ból głowy, wyczerpanie nerwowe): 200g świeżych liści, 1l 30% brandy; liście dodać do brandy, zakorkować szczelnie butelkę i odstawić na 10 dni, przelać przez bawełnianą ściereczkę, podawać 10-20 kropli na dzień
Bylica piołun Artemisia absinthium
Astrowate, archeofit
Inne nazwy: piołun, psia ruta, wermut
łodyga bruzdkowana, srebrnoszare filcowe owłosienie; liście odziomkowe potrójnie pierzastodzielne, długie ogonki, wyższe są siedzące, pierzastodzielne, wierzchnia warstwa popielato zielona, spodnia srebrzystobiaława; kwiat żółty, drobny, zwisający
surowiec: ziele, liść, przetwór: wyciąg alkoholowy
sztuka kulinarna: przyprawa (gorzka, silnie aromatyczna), aromatyzowanie piwa, absynt
uprawa: dobrze nasłonecznione stanowiska, Francja, Włochy, Niemcy
roślina lecznicza: pobudza układ pokarmowy, zwalcza pasożyty skóry, działa żółciopędnie i odkażająco, przeciwgorączkowo i napotnie, większa odporność organizmu, rozgrzewa wewnętrznie – poprawia samopoczucie, pobudza łaknienie, reguluje przemianę materii
symbol goryczy, smutku
Rumianek pospolity Matricaria chanomilla L.
astrowate, jednoroczny
łodyga naga, silnie rozgałęziona, wewnątrz pusta, w uprawie poliploidy do 80cm, silny, aromatyczny zapach; liście skrętoległe, siedzące, 2- lub 3krotnie pierzastodzielne, kształt nitkowaty, ostro zakończone; korzeń palowy, rozgałęziony; kwiaty w koszyczkach, brzeżnie nibyjęzykowe, żeńskie białe; owoc to malutka niełupka
surowiec: koszyczek (lekko gorzki smak, charakterystyczny zapach), przetwór: olejek rumiankowy
roślina lecznicza: środek przeciwzapalny i przeciwskurczowy układu pokarmowego, przeciwalergiczny, w formie okładów likwiduje stany zapalne skóry i błon śluzowych, ochrona błony śluzowej żołądka przed przeciążeniami, leczenie wrzodów; zbyt duże dawki dzienne powodują zapalenie spojówek i zaburzenia nerwowe, nie można pić cały rok
kosmetyka: kremy
przemysł: wyrób farb i lakierów do malowania na porcelanie
uprawa: nasłonecznione stanowiska, suszenie w temperaturze poniżej 35 stopni
Szałwia lekarska Salvia officinalis L.
jasnotowate, bylina, nie gubi liści na zimę
ma skłonności o pokładania się; łodyga wzniesiona, czterokanciasta lub okrągława, drewnieje od dołu, lekko owłosiona; liście zielono-srebrne, miękkie w dotyku, podłużnie owalne lub lancetowate, na wierzchu pomarszczone; kwiaty niebieskie lub fioletowe, kwitną od maja do czerwca
surowiec: liść
skład: olejek lotny (fujon, kamfora, piren), garbniki, flawonoidy, kwasy organiczne, gorycze, witamina B1, PP, karoteny (witamina A), witamina C
roślina lecznicza: poprawia pracę układu trawiennego, obniża poziom cukru we krwi, napary łagodzą zapalenie gardła i skóry, kojąco na depresję, zmęczenie, bakteriobójczo przy płukaniu jamy ustnej, gardła, ropnym zapaleniu dziąseł, pleśniawce i anginie, okład na trudno gojące się rany, owrzodzenia nóg, dodatek do kąpieli w chorobach reumatycznych, wysypkach, schorzeniach skóry, herbatka łagodzi i przeciwdziała biegunce, środek przeciwgorączkowy, łagodzi dolegliwości w okresie menopauzy
sztuka kulinarna: przyprawa – liście zbierane przed kwitnieniem (mniej gorzkie), dodatek do sałatek, mięsnych i drobiowych farszów, cisat i deserów, przyprawa do węgorza, do dań z pomidorem, kapustą, grochem; gorzkawy smak, zbyt duża ilość daje nieprzyjemny zapach; szczelnie zamknięta przechowywana do dwóch lat, potem traci zapach, suszenie do 35 stopni
kosmetyka (olejki eteryczne)
Bazylia pospolita Osimum basilicum
jasnotowate
inne nazwy: bazylia wonna, bazylek ogrodowy, balsam
łodyga o przekroju czterokątnym, czerwonawa; liście nakrzyżległe, jasnozielone, błyszczące, jajowate lub romboidalne, na spodniej stronie gruczoły wytwarzające olejek eteryczny; kwiaty czerwonawe, różowe, lub żółtobiałe
surowiec: ziele (uliścione, ścięte w czasie kwitnienia, suszone)
skład: olejek bazylikowy (silny korzenno-kwiatowy zapach; metylochlanikol, cyneol i linalol, eugenol, cytral, limonen, terpinen), garbniki, saponiny, flawonoidy, substancje gorzkie, olej tłusty zawierający oksykwasy tłuszczowe, sole mineralne, witaminy
stosowana już w Starożytnym Egipcie, w Indiach poświęcona bogu Wisznu i Krysznie, w greckim kościele używana do przygotowania wody święconej, podobno liście w portfelu przyciągają pieniądze, a rozsypanie jej wokół serca ukochanego ma zapewniać jego wierność
roślina lecznicza: poprawa pracy układu trawiennego, ułatwia przyswajanie pokarmu, słabo wiatropędnie, przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, przeciwdepresyjnie, przy wzdęciach, niedoborze soku żołądkowego
sztuka kulinarna: miły, korzenny, słodkawy i pikantny smak i zapach; sałatki, zupy, duszone warzywa, twarożek, nacieranie mięsa przed dalszym przygotowaniem, włoskie dania, makaron, pomidory, składnik Pesto
roślina miododajna
przemysł perfumeryjny: mydło, perfumy
roślina uprawna: najwięcej w Ameryce Południowej, nasłonecznione, osłonięte od wiatru stanowiska, ścinanie pobudza do wzrostu
Cząber ogrodowy Satureja hortensis
jasnotowate, jednoroczne
łodyga do 25cm; liście drobne, lancetowate, wąskie; kwiaty liliowe, różowe lub białe
surowiec: ziele, obecnie często bez łodygi
skład: olejek lotny(karmalol i cynen), garbniki, żywice, śluzy
roślina uprawna: dwie formy w uprawie: niemiecka (do 60cm, skąpo ulistniona, mało kwiatów) i francuska (niska, do 45cm, dużo liści i kwiatów); lubi suszę, nasiona kiełkują pod wpływem światła; zbiór podczas kwitnienia, suszymy całe ziele, łamie się tuż przed podaniem
roślina lecznicza: powstrzymuje nadmierną fermentację i wzdęcia, pobudza trawienie, działa słabo moczopędnie, przeciwrobaczo
sztuka kulinarna: przyprawa do ziemniaków, zup, fasoli; aromat podobny do bazylii
Lebiodka pospolita Origanum vulgare L.
jasnotowate, wieloletnia
inna nazwa: oregano
łodyga prosta, wzniesiona, owłosiona, u starszych purpurowa, przyjemny, charakterystyczny aromat; liście ogonkowe, jajowate, tępe, całobrzegie, gruczoły wytwarzające olejki eteryczne (drobne, prześwitujące punkty); kwiaty różowoliliowate;
surowiec: ziele
skłąd: olejek eteryczny (tymolowy – tymol, karwanol, sekwiterpeny), garbniki, flawonoidy, kwas nar solowy, fitosterole, śluz w owocach
roślina lecznicza: wykrztuśnie, dezynfekująco, przeciwbiegunkowo, odtruwająco, wiatropędnie, olejek tymolowy do płukania gardła; wywar lebiodkowy: 2 łyżki lebiodki zalać 2 szklankami wody, zagotować, odstawić na 20 minut, przecedzić, dwa razy dziennie po 100 – 200 ml, przy nieżytach układu pokarmowego; spirytus lebiodkowy: rozgrzewa, w formie rozcieńczeń, ½ szklanki lebiodki zalać 200ml spirytusu i odstawić na 10 dni
sztuka kulinarna: przyprawa, wchodzi w skład ziół prowansalskich, do sosów, pizzy, mięsa, sałatek, wina, wermutów, likierów, pieczeni, kiełbas, jaj, ryb
kosmetyka: składnik płynów do kąpieli i płukania ust
przemysł: farbowanie tkanin na czarno (ziele) i wełny na pomarańczowo (owoc)
tytoń, herbata; zabezpieczenie przed czarami w średniowieczu
Bylica estragon Artemisia dracunculus L.
astrowate
inne nazwy: bylica głupich, estragon
wyglądem zbliżona do bylicy piołun; łodyga prosta, na wpół zdrewniała; liście lancetowate lub równowąskie, całobrzegie, lekko zwisające; kwiaty mniejsze niż u bylicy piołun, luźne wiechy
surowiec: ziele
skład: olejki eteryczne, gorycze, garbniki, karoteny, dużo soli mineralnych, w tym jod
roślina uprawna: dwie formy: francuska(przyprawa, ciemnozielone liście, nasiona niedojrzewają, estragon dominuje w olejku eterycznym) i rosyjska (jasne liście, dojrzewające owoce, słaby zapach, dużo monoserperoidów w olejku eterycznym)
sztuka kulinarna: zaprawianie octów ziołowych i musztardy, kiszenie ogórków i kapusty, świeże zioło do sałatek i zup, poprawia smak potraw, gdy nie używamy soli, do drobiu, ryb, jajek; nie należy go gotować
roślina lecznicza: składnik mieszanek ziołowych; lekko moczopędnie, wzmaga wydzielanie soków trawiennych, witamina A, działa przeciwpadaczkowo (monoterpery), przeciwgrzybowo
działanie owadobójcze
Macierzanka tymianek Thymus vulgaris L.
jasnotowate
inne nazwy: tymianek pospolity, tymianek właściwy, tymian
Tymon – odważny, ponoć lek na nieśmiałość
Łodyga zdrętwiała, czterokanciasta, popielatoszaro owłosiona; liście naprzeciwległe, spodem biało jedwabiste; kwiaty drobne, liliowo-różowe;
surowiec: ziele (intensywny, gorzkawy smak)
skład: olejek (tymol, karwol)
roślina lecznicza: działanie wykrztuśne
sztuka kulinarna: przyprawa, zwłaszcza we Francji; odwary mięsne, sosy, ciężkie zupy, pieczona kaczka, dziczyzna, cielęcina, wołowina, ryby, wędliny, bigos, pasztet, sery, sałaty, pizza, marynowanie mostków cielęcych
Starożytni Egipcjanie stosowali do mumifikacji zwłok i kadzideł, Samarytanie używali jako środka bakteriobójczego
Rozmaryn lekarski Rosmarinus officinalis
Jasnotowate, krzew
Aromatyczny, wiecznie zielony; łodyga czterokanciasta, szybko drewnieje; liście równowąsko lancetowate, brzegiem podwinięte, na wierzchu ciemnozielone, spodem kutnerowate; kwiaty niebieskie lub różowe
Surowiec: liść (silny terperynowy zapach i korzenny smak)
Skład: olejek (cyneol, piren, cymen, borneol)
Roślina uprawna: głównie Francja, Hiszpania, Włochy, Grecja, Meksyk
Roślina lecznicza: działa odkażająco, pobudzająco, wzmacnia pamięć, ponoć odstrasza choroby i robactwo, przeciwskurczowy, moczopędny, żółciopędny, alkohole zewnętrznie w bólach mięśni i nerwów obwodowych
Sztuka kulinarna: przyprawa do mięs, wędlin, sosów, kwiaty do sałatek, kandyzowane kwiaty do ozdoby potraw, łodyga jako szpilki do szaszłyków (niepowtarzalny smak i zapach)
Używany w kąpieli pobudza krążenie
Z liści robi się antyseptyczny środek do mycia przyborów w łazience
Dzięgiel litwor, arcydzięgiel litwor Archangelica officinalis
selerowate, dwuletnia
inne nazwy: ziele anielskie, archangielski korzeń
silny zapach, do dwóch metrów; łodyga bruzdkowana, pusta w środku; liście duże, 3-4krotnie pierzastodzielne, wierzchem ciemnozielone, od spodu sinozielone; kwiaty drobne, zielonkawo-żółte
surowiec: korzeń (zbiór po zakończeniu wegetacji, w drugim roku, przekroić w poprzek w trakcie suszenia)
skład: olejek eteryczny (felandren, terpeny, piren), kwas walerianowy, angelikowy, garbniki
uprawa: górzyste i wilgotne tereny; 2 podgatunki: typowy (uprawny, w górach, zielonkawo-żółte kwiaty) i nadbrzeżny (zielonkawo-białe kwiaty, wzdłuż brzegów rzek, jezior); poza uprawą ściśle chronione
roślina lecznicza: działa uspokajająco, antyseptycznie, rozkurczowo, wydzielanie soków żołądkowych, przy nerwobólach; może powodować stany zapalne skóry
sztuka kulinarna: w cukiernictwie do ozdabania ciast i tortów, z młodych łodyg i grubszych ogonków robi się konfitury, produkcja likierów, anżelika (kandyzowane łodygi i ogonki liści), stary korzeń zalany wrzątkiem – herbatka (pobudza, dodaje sił, antydepresyjnie), dawniej na Grenlandii baldachy gotowane w mleku reniferów do uzyskania konsystencji sera
Kozłek lekarski, Waleriana lekarska Valeriana officinalis
w uprawie dwuletnia
łodyga ma głębokie bruzdy, rozgałęziona głównie w górnej części, pusta w środku; liście naprzemianległe, dolne ogonkowe, górne siedzące, na spodniej stronie długie włoski; kwiatostany różowe
surowiec: korzenie
skład: estry kwasu izowalerianowego, kwas walerenowy, waleranon, walerenal
roślina lecznicza: zaburzenia neurowegetatywne (schizofrenia, nerwica), łagodny środek uspokajający i ułatwiający zasypianie; krople walerianowe – wyciąg alkoholowy, mają też melisę, na uspokojenie, wymagana konsultacja z lekarzem (można się nie wybudzić po operacji)
Ruta zwyczajna Ruta graveolens
rutowate
łodyga wzniesiona, sinozielona, dołem drewniejąca; liście pierzastosieczne; kwiaty obupłciowe, żółte, wiechowate kwiatostany;
surowiec: liść, ziele; zbiór przed kwitnieniem, liście najcenniejsze; zbierać w rękawiczkach – działanie fototoksyczne
skład: olejek eteryczny (piren, limonen, cynen), flawonoidy
roślina lecznicza: rozkurczowo na mięsnie gładkie przewodu pokarmowego, polepsza krążenie, obniża ciśnienie krwi, podwyższa poziom wapnia we krwi, odtruwa organizm
roślina ozdobna: na niskie żywopłoty
sztuka kulinarna: świeże liście: przyprawa do bigosu, mięsa, kapusty