Rosliny zielarskie
Klasyfikacja :
*ze względu na morfologie:
Liscie
Ziele
Kwiat
Kwiatostan
Korzen
Klacze
Nasiona
Owoc
Kora paczki
Drewno
Znamie
Szyszka
Zarodek
*ze wzglądu na sklad chemiczny:
Surowce olejkowe
Surowce glikozydowe
Surowce dekaloidowe
Surowce goryczkowe
Surowce garbnikowe
Surowce sluzowe
*ze względu na kierunek dzialania:
Moczopędne
Żółciopędnym
Uspokajającym
Immunostumulujacym
Przeciwzapalnym
Surowce:
Pierwotne wysuszone rosliny lub ich czesci
Wtorne otrzymywanie z roslin za pomoca prostych zabiegow fizycznych takich jak destylacja z para wodna , wyciskania, naciskania
Olejki lotne
Olejki tłuste
Gumy
Zywice
Balsamy
Termin zbioru:
Korzenie i klacza jesienia lub wczesna wiosna (spoczynek roslin)
Liscie przed kwitnieniem lub w początkowym okresie kwitnienia (wyjatki np. podbial)
Ziele w początkowym okresie kwitnienia
Kwiat na początku lub w pelni kwitnienia
Owoc właściwe wybarwienie, ale jeszcze trwale owoce jalowca, tarniny po przymrozkach)
Kora wiosna, przed rozwojem lisci z 2 4 letnich pedow
Paczki bardzo wczesna wiosna
Czynniki wpływające na jakość surowcow roślinnych:
Oddziaływujące na zywa roślinę
Endogenne (wewnętrzne) egzogenne(zewnętrzne)
Zmienność genetyczna zmiennosc ontogenetyczna edaficzne (glebowe) klimatyczne inne
(morfologicznia,
chemiczna)
rozbiorcze
warunki suszenia warunki przechowywania
Metody iceny jakości surowcow zielarskich:
Makroskopowe:
Okreslenie tożsamości botanicznej (na podstawie porównania wygladu i zapachu surowca z opisem zawartym w Farmakopei lub …?)
Oznaczenie zawartości domieszek i zanieczyszczen w surowcu
Domieszki:
Rozkrusz surowca
Surowce o wymiarach niezgodnych z wymaganiami
Surowce o niewłaściwym zabarwieniu
Surowiec uszkodzony, niewyksztalcony
Inne czesci tej samej rosliny, z ktorej pozyskuje się surowiec
Mikroskopowe:
Stosowanie zwl. w przypadku surowcow …?
Oparte na znajomości charakterystycznych dla poszczególnych rodzin i gatunkow cech budowy anatomicznej
Chemiczne i fizykochemiczne:
Wykrywanie obecności związków biologicznie czynnych charakterystycznych dla danego surowca
Oznaczenie zawartości związku lub grupy związków czynnych
Biologiczne:
Badania aktywności biologicznej surowca prowadzone na zwierzetach, mikroorganizmach , kulturach In vitro
Formy lekow roślinnych:
Leki ziolowe (ziola) rozdrobione pojedyncze surowce roślinne (pierwotne) lub ich mieszaniny
Preparaty roślinne stale lub plynne postacie leku zawarajace przetwory z roslin, np. wyciagi (suche, geste, plynne); nalewki: olejki , zywice.
ZIOLA:
*proste: ich sklad stanowi rozdrobiona jedna cala roslina lecznicza lub określone jej czesci
*zlozone :
a) mieszanki ziolowe
b) granulaty ziolowe
WYCIAGI WODNE:
NAPAR: ziola zalewa się goraca woda np. herbata, mieta, plynny świeżo sporządzany wyciag wodny, otrzymany przez ogrzewanie rozdrobionego surowca lub mieszanki ziolowej z okreslona objętością wody w temp. Poniżej temp. Wrzenia przez ok 15 min.
ODWAR: plynny, świeżo sporządzony wyciag wodny, otrzymywany przez ogrzewanie rozdrobnionego surowca lub mieszanki ziolowej z określonej objętości wody i otrzymywanie ich w stanie wrzesnia zwykle przez 30 min.
MACERAT: wyciag otrzymywany przez wytrawienie surowca woda w temp. Pokojowej przez 30 min. Przydzadzony z surowca zawierających związki sluzowe, np. nasiona kminku, korzenia prawoślazu.
WYCIAGI ALKOHOLOWE:
NALEWKI: plynne, zwykle etanolowo wodne , niezageszczone preparaty, otrzymwane przez wytracenie w temp. Pokojowej określonym rozpuszczalnikiem rozdrobionych suchych surowcow roślinnych. Na 1 kg surowca o dzialaniu lagodnym 5 kg rozpusz (1:5). Na 1 kg surowca o dzialaniu silnym 10kg rozpusz (1:10). Nalewki z pojedynczego surowca (nalewki proste), z kilku składników (nalewki zlozone). Nalewki przyrzadza się przez maceracje bądź perkolacje.
MACERACJA rozdrobniony suroweic zalewa się cala ilością rozpuszczalnika i w zamknietych naczyniach pozostawaia się na 7 dni w temp. Pokojowej , od czasu do czasu mieszając. Uzyskana ciecz zalewa się znad surowca , surowiec wytlacza się w prasie, ciecze lacza się i po odstaniu w miejscu chlodnym saczy. Ew. można przeprowadzic maceracje 2 krotnie, czesciami tej samej ogolnej ilości rozpuszczalnika
PERKOLACJA staly powolny przeplyw świeżych porcji rozpuszczalnika przez zwilżone warstwy surowca
INTRAKTY wyciagi alkoholowe otrzymane ze świeżych roslin przez dzialanie parami wrzącego etanolu pod cisnieniem 1 do 2 Atm.
Preparaty otrzymane z surowcow roślinnych przez:
Wytrawianie rozdrobnionego surowca woda, etanolem, ich mieszaninami lub innym rozpuszczalnikiem, dokładane zwykle przez perkolacje az do wydobycia z surowca zawartych w nim substancji leczniczych
Zageszczenie uzyskanego roztworu przez odparowanie właściwej dla typu ekstraktu ilości rozpuszczalnika.
Wyciagi plynnne:
Wyciagi plynne geste zawartość wodny 28 do 30 %
Wyciagi plynne suche zawartość wody <10%
KROPLE plynna postac leku, otrzymywana przez zmieszanie nalewki bądź Intraktow lub rozpuszczenie stalych srodkow lecznych w odpowiednio dobranym rozpuszczalniku np. wodzie, etanolu, glicerolu, olejkach roślinnych
Substancja lecznicza dawkowana jest w malych ilościach przez odliczanie określonej liczby kropli:
*jednoskładnikowe
*wieloskładnikowe (zlozone)
SYROPY plynna postac leku przeznaczona do podawania doustnego. Sa przezroczystymi roztworami sacharozy, innych sacharydow lub alkoholi wielowodorotlenowymi (np. sorbitolu) zawierającymi często substancje lecznicze . Sa lekami jedno lub wieloskładnikowymi uzykuje się je rozpuszcajac wielocukry w wodzie , wyciagach roślinnych sokach owocowych lub ich mieszankach.
W zależności od składu i przeznaczenia mogą być stosowane jako leki:
Same przez się czynne
Wspomagające dodatkowo dzialania
SOKI ROSLINNE plynna postac leku otrzymana przez mechanicznie wyciagniecie soku ze świeżych roslin lub ich czesci przeznaczona do podawania wewnętrznego, stabilizowane parami alkoholu (95^) przez pasteryzowanie lub z dodatkiem srodkow konserwujących
Soki owocowe
Soki ziolowe
AEROZOLE układy wielofazowe zamkniete w zbiornikach wyposażonych w urzadzenie rozpraszające (umożliwiające uzyskanie subtelnej..)
MASCI postacie lekow o konsystencji mazistej półstałej, przeznaczone wyłącznie do stosowania zewnętrznego, składają się z obojętnego podloza maściowego zwykle wymieszane
ZEL
TABLETKI stala dozowana postac lekow otrzymywana przez sprasowanie w specjalnych maszynach (tabletkorkach) mieszaniny substancji leczniczej oraz pomocniczych. Mogą mieć różny ksztalt i wielkość np. plaski lub dwustronnie wypukle krazki, często z rowkiem umozliwaiajacym dzialanie >wydłużone. Mogą być pokryte powloczka wytworzona z cukru, skrobi i ich dodatkow (drażetki) lub z bloniotworczych substancji powlekających (tabletki powlekane)
KAPSULKI stala dozowana postac leku przeznaczona do podawania doustnego lub doodbytniczego, składają się z otoczki żelatynowej , wypelnionej substancja lecznicza lub mieszanina substancji leczniczych, najczęściej z dodatkiem substancji pomocniczych w postacji np. suchego proszku.
PASTYLKI stala , twarda postac leku gotowego w formie plaskich krążków lub tabliczek różnokształtnych wyciąganych fabrycznie z wilgotnej masy plastycznej w prasie farmaceutycznego. Podloze stanowi duma arabska lub syrop cukrowy.
CZOPKI stala postac przeznaczona do wprowadzenia substancji leczniczej do jam ciala. Zawieraja substancje lecznicza oraz podloze lipidowe i substancje pomocnicze. M.in. czopki doodbytnicze, dopochwowe
PLASTRY LECZNICZE kawalki plotna lub plastiku pokryte jednostronne substancje leczniczymi w określonej dawce, wykorzystujące dzialanie miejscowe lub uogólnione. Stosowane w bolach mięśniowych, nerwobolach.
OLEJKI ETERYCZNE substancje plynne pachnące oleiste produkty roslinnne otrzymywane najczęściej przez destylacje surowcow olejkowych z para wodna. Cechy fizykochemiczne:
W temp. Pokojowej konsystencja plynna, rzadziej mazista, wyjatkowo zestalaja się (olejek anyzowy)
Najczęściej bezbarwne, lekko zolte, brunatne , niebieskie i zielone
W większości bardzo lotne
Silny zapach
Wysoka temperatura wrzenia (50 do 320^ C)
Łatwopalne, pala się kopcacym plomieniem
Ciezar właściwy mniejszy niż wody (wyjatek: olejek cynamonowy, goździkowy, goryczny, gorzkich migdałów)
W znikomym stopniu rozpuszczalne w wodzie
Rozpuszczalne w tluszach, rozpuszczalnikach organicznych (alkohol, eter, chlorofil) i innych olejkach eterycznych
W większości optymalnie czynne
Przechowywanie przy dostepnie swiatla i powietrza gęstnieją i ciemnieja > żywiczenie olejkow
Niektóre olejki w temp. Poniżej 0^C wydziałają związki stale, najprostsze w postaci krystalicznej >stearopteny (np. metanol z olejku mietowego, anetol z olejku anyzowego) ; frakcja pozostala po oddzieleniu steraroptenu to eleopten o bardzo niskiej temp. Krzepniecia
Zwiazki wchodzące w sklad olejkow eterycznych:
Terpeny
Związki aromatyczne:
Węglowodory aromatyczne i ich pochodne
Fenole i ich pochodne
Heterocykliczne pochodne związków aromatycznych
Estry kwasow organicznych
Kumaryny
Związki siarki
Związki azotowe (aminy, pochodne kwasow antranilowego)
Zdolnosc syntezy olejow eterycznych ma ok 2000 gat należących do 295 rodzin
43% w strefie zwrotnikowej
9% w strefie podzwrotnikowej
19% w strefie umiarkowanej
29% w roznych strefach klimatycznych
Olejki pozyskuje się najczęściej:
W klimacie umiarkowanym z roslin należących do rodzin: jasnotowante, selerowate, astrowate, kosadzcowate, liliowate, rozowate, rutowate, kapusiowate
W klimacie cieplejszym z roslin należących do rodzin: cyprysowate, imbirowate, mirtowate, wawrzynowate, pieprzowate, sandalkowate, oliwkowate, magnoliowate, jasnotowate
Rodzaje zbiornikow olejkowych:
Zewnatrztkankowe (egzogeniczne)
Brodawki olejkowe np. w platkach Rozy
Wloski gruczołowe (gruczolki olejkowe) Proste i zlozone
Wewnatrztkankowe (endogeniczne)
Komorki olejkowe
Zbiorniki olejkowe
Przewody olejkowe
Przewody balsamowe
RODZINA JASNOTOWATE LAMIACEAE
Rosliny zielne, rzadziej krzewy i polkrzewy typowe dla krajow śródziemnomorskich
Bardzo szeroki zasieg wystepowania
Ok 3200 gatunkow: w Polsce 77 gatunkow
Liscie naprzeciwlegle
Owoc rozlupnia > rozłupki
Kwiat o koronie zrosłopłatkowej, grzbiecistej, dwuwargowe
Wiele gatunkow ma zdolność syntezy olejku eterycznego, który zlokalizowany jest prawie wylkacznie w nadziemnych czesciach roslin glownie w lisciach i kwiatach (wlosek różyczkowy)
Najwieksze znaczenie dla produkcji olejkow eterycznych maja: mieta, tymianek właściwy, macierzanka piaskowa, szalwia lekarska, majeranek ogrodowy, lebiodka pospolita
MAJERANEK OGRODOWY ORIGANUM MAJORANA
Pochodzenie : pd.zach. Azja, pn. Afryka (krzewinka wys. Do 1m) W Polsce uprawiany roslina 1roczna, wys. 20 do 50 cm
Duza liczba form i ekotypow rozniacy się długością wegetacji, pokrojem, zawartością i skladem olejku eterycznego. Duze uprawy.
Surowiec:
*ziele majeranku (Majarance herba)
* olejek majerankowy (Majarance oleum)
Sklad surowca:
*olejek eteryczny (do 3%) gl. Składniki: terpen4ol, hydrosabinem, Ltetrapineol
*garbniki ok 10%
*fenolokwasy
*flawonoidy
*kwasy tri terpenowe
*polisacharydy
*gorycze
Dzialanie i zastosowanie:
*otarte ziele : przyprawa m.in. do grochowki, flakow
*wyciag z ziela:
Dzialanie rozkurczowe na jelito grube > wiatropędne
Dzialanie zolciopedna
Dzialanie przeciwwirusowe
Zewnętrznie: do kapieli w trudno gojących się ranach
Do wyrobu masci majerankowej stosowanej w katarze
*olejek:
Dzialanie przeciwbakteryjne
W przemysle perfumeryjnym i mydlarskim
Wymagania:
Stanowisko : cieple, dobrze naslonecznionw, osłonięte od wiatru
Gleba: lekka, przepuszczalna, w dobrej kulturze, zasobna w Ca, pH 5,6 do 6,4
Woda : brak wody ogranicza wzrost
Nawozenie> zwyzka plonu ziela
Nawozenie:
N: 60 do 100 kg/ha
P2O5: 40 do 70 kg/ha
K2O: 80 do 100 kg/ha
Przedplon: ziemniaki, rzepak, strączkowe, warzywa
Nastepstwo co 2 lata
Zakladanie plantacji:
Wysiew nasion do gruntu w kwietniu 3 do 5kg/ha; nasiona wymieszac z balastem rzedy co 30 do 40 cm, bez przykrycia, wschody po 3 lub 4 tygodniach
Z rozsady: wysiew od marca do kwietnia pod oslonami (1ha to 300 do 500 g nasion) wysadzenie do gruntu w fazie 3 4 par
Zbior:
1 lub 2 krotny; pierwszy zbior na początku kwitnienia (k.VI p.VII) na wys. 5 do 10 cm nad ziemia, nastepnie w miare odrastania
Suszenie:
W temp. 35^C , w warstwie grubości 10 cm; usychalnosc 1:4 (1kkg powietrznie suchego ziela z 4 kg świeżego ziela). Plon pow. Suchego surowca od 1 do 1,5t/ha
Choroby: zgorzel siewek
Szkodniki: mszyce
BAZYLIA WONNA OCIMUM BASILICUM
Pochodzenie:
Dzialanie i zastosowanie:
*przyprawa, m.in. do potraw z pomidorow
*dzialanie fizjologiczne
Pobudzenie apetytu
Reguluje flore bakteryjna jelit, przeciwdziała wzdęciom
*wyciag z ziela
W zaburzeniach trawienia
Do kapieli leczniczych i okładów > przy skaleczeniach , zle gojących się ranach
*olejek
Dzialanie wykrztuśne w przeziębieniach
W przemysle perfumeryjnym
Wymagania:
Stanowisko cieple , dobrze nasłonecznione, osłonięte od wiatru
Wysokie wymagania termiczne przemarza w temp 1 do 2 ˆC
Gleba lekka lub srednia zwiezla, przepuszczalna, w dobrej kulturze, zyzna, nie kwasna
Woda > brak wody ogranicza kielkowanie i początkowy wzrost
Nawozenie nie znosi świeżego obornika
N: 60 : 70 kg/ha (1/2 po wschodach 1/2 po pierwszym zbiorze)
P2O5 : 40 : 60 kg/ha
K2O: 80 :100 kg/ha
Przedplon okopowe lub bobowate
Zakladanie plantacji:
Wysiew nasion do gruntu
p.V
5 do 7 kg/ha
Rzedy co 40 cm
Wschody (w sprzyjających warunkach) po 2 tygodniach
Z rozsady
Wysiew III /IV pod oslonami
(1ha na 2 kg nasion)
Wysadzenie do gruntu Pol. V w fazie 2 lub 3 par lisci, 5 do 6 cm wys, rozstawa 20 x 40 cm
Zbior: 1lub 2 krotny.
Pierwszy zbior w pocz. Okresie kwitnienia (k.VII pVIII)
Drugi pokos (k.IX) możliwy przy sprzyjajacej pogodzie
Suszenie: w tem. 35^C , w warstwie grubości 10 cm, usychalnosc 1;5 – 10. Plon pow. Suchego surowca : 1-2 tony/ha
Choroby:
Zgnilizna pedow
Szara plesn
Plamistość lisci
Szkodniki:
Mszyce
Przędziorki
Zmieniki
CZABER OGRODOWY SATUREJA HORTENSIS
Pochodzenie: rejon M.Srodziemnego, Azja Mniejsza, pn.Afryka. W Polsce uprawiany roslina jednoroczna
Surowiec:
Ziele czabru
Sklad ziela czabru:
Olejek eteryczny 0,5 – 1,9% w pow. Suchym surowcu, gl. Sladniki: karwakrol (30 – 40%) tymol
Dzialanie i zastosowanie:
Przyprawa m.in. do potraw z roslin straczkowych
Dzialanie fizjologiczne:
Pobudza wydzielanie soku żołądkowego
Reguluje flore bakteryjna jelit, przeciwdziała wzdęciom
Wyciagi z ziela (rzadko stosowane):
W zaburzeniach trawienia
Zewnętrznie dzialanie slabo przeciwbakteryjne
Wymagania:
Stanowisko słoneczne , osłonięte od wiatru
Gleba lekka lub srednia zwiezla, przepuszczalna, zyzna, zasobna w Ca (wrażliwy na kwasny odczyn gleby)
Woda > brak wody ogranicza kielkowanie i początkowy wzrost
Nawozenie:
N: 60 – 80 kg/ha (1/2 przed siewem)
P2O5 : 50-70 kg/ha
K2O: 80 – 100 kg/ha
Przedplon okopowe lub bobowate
Zakladanie plantacji:
Wysiew nasion do gruntu, Pol IV – P.V, 7-10 kg/ha, rzedy co 30 cm, wschody po 2-3 tygodniach
Zbior: 1-2krotny. Pierwszy zbior w pocz. Okresie kwitnienia drugi pokos (IX) możliwy przy sprzyjającej pogodzie
Suszenie: w temp. 35^C w warstwie grubości 10cm, usychalnosc
Choroby: rdza mietowa – rzadko
ROSLINY WIELOLETNIE:
Mieta pieprzowa Mentha piperita
Mieta japonska Mentha Arvensisvar
Mieta kedzierzawa Mentha Spicaravar
MIETA PIEPRZOWA MENTHA PIPERITA
Pochodzenie: Anglia
Roslina wieloletnia , wys. 30 – 60 cm
W Polsce uprawiana , plantacje 3-5 letnie. Tworzy rozlogi nadziemne i podziemne nie zawiazuje nasion.
Zwiazki biologicznie czynne
Olejki eteryczne do 3%, gl. Składniki: metanol, metol, piperyton, pule gon, limonen, Lpinen, kamfen lin
Garbniki do 12%
Gorycze
Dzialanie i zastosowanie:
Liscie
Dzialanie żółciopędnie i zolciotworczce, rozkurczowe na jelita grube >wiatropędne poprawiaja trawienie, przeciwwymiotne
Stosowany jako pojedynczy surowiec (do przygotowania naparow) i jako składniki mieszanek ziolowych
Wyciag z lisci składnik kropli mietowych, żołądkowych
Liscie : przyprawa dodatek do napojow orzeźwiających
Ziele : po produkcji olejku
Olejek
W przemysle spożywczym, cukierniczym, kosmetycznym
Do inhalacji w niezytach gornych drog oddechowych
Składnik masci stos.w nerwobolach, bolach miesniowych
mentol
składnik preparatow przeciwkatarowych (krople, sztyfty, masci) przeciwswiadowych¸zolciopednskładnik preparatow przeciwkatarowych (krople, sztyfty, masci) przeciwswiadowych¸zolciopednch, przeciwmigrenowych, przeciwreumatycznych
składnik preparatow do pielęgnacji jamy ustnej, past do zebow
Wymagania:
RDD, roslina swiatlolubna
Stanowisko słoneczne, osłonięte od wiatry, wymagania termiczne umiarkowane
Gleba prochnicza , przepuszczalna, wilgotna, zasobna w Ca, ph 5,6 – 6,6
Nawozenie: N 80 -120kg/ha . nie stosowac siarczanu amonu > nizszy plon i zawartość olejku. Przenawozenie N >wieksza wrażliwość na wymarzanie i porazenie rdza: P2O5 40-60kg/ha przed sadzeniem ; K2O 120-140 kg/ha przed sadzeniem
Przedplon – okopowe i warzywa na oborniku , orzepak, bobowate przeorane na zielony nawoz
Zakladanie plantacji
Sadzonki rozlowowo-pedowe wysadzenie IV-V ok 150 tyhs/ha w rzedy co 40 cm, na głębokość 5-8 cm
Pielegnacja plantacji:
Zabezpieczenie na zime od II roku uprawy przeoranie na glebokosc 8-10 cm
Na przezimowaniu jak najwcześniej zabromowac
Oschwaszczanie: mechanicznie, chemicznie
Zbior:
W I roku w II Pol.IV (w fazie tworzenia pakow kwiatowych). Od II roku : jak w I w II zbior (IX) 5 do 7 cm nad ziemia
Suszenie: w temp. 35^C 2,5 kg/m2 powierzcni sita, usychalnosc 1:4,3
Pol pow. Suchego ziela: w I roku 1,5-2 t/ha, od II roku 2-5 t/ha
Liscie miety pieprzowej uzyskiwany przez wymłócenie ziela
Choroby: rdza miety, macznik prawdziwy
Szkodniki: pchełki, skoczki, stonka mietowa, tarczyk zielony, zmieniki, zwojki
MELISA LEKARSKA MELLISSA OFFICINALIS
Pochodzenie: rejon Morza Srodziemnego, Bylina do wysokości 60 cm. W Polsce uprawiana , plantacje 3-4 letnie
Surowiec: liscie melisy
Zwiazki:
Olejki eteryczne – 0,1-0,3% (w zielu 0,01%) gl.skl. cytral , cytronelol, geraniol, linalol
Garbniki ok.5 %
Goryczne
Flawonoidy
Fenolokwasy (rozmaryniowy, kawowy, ferulowy)
Tri terpeny
Dzialanie i zastosowanie:
Swieze lub suszone liscie – przyprawa m.in. do salatek, omletow, ryb, sosow, aromatyzowania herbaty, kompostow
Dzialanie fizjologiczne: pobudzaja wydzielanie sokow trawiennych, żółciotwórcze, uspokajające>w nerwicach wegetatywnych, wirusostatycznie m.in. w stosunku do wirusa opryszczki
Wyciagi alkoholowe ze świeżego ziela : zewnętrznie w nerwobolach
Olejek w aromaterapii dzialanie uspokajające
Wymagania:
Stanowisko cieple, słoneczne, osłonięte od wiatru
Gleba zyzna, ciepla, prochnicza, zasobna w Ca , nie kwasna!
Woda> brak wody ogranicza kielkowanie i początkowy wzrost
Nawozenie dobrze reaguje na nawozenie organiczne (obornik, kompost)
Zakladanie plantacji:
Wysiew nasion do gruntu, k.IV, 5kg/ha , rzedy co 40 cm, b. plytko, wschody po ok. 2 tyg
Z rozsady, wysiew marzec – kwiecień pod oslonami, wysadzenie do gruntu w fazie 3-4 par lisci, rozstawa 30x30
Pielegnacja plantacji: odchwaszczanie (herbicydy powoduja spowolnienie wzrostu) spulchnianie gleby
Zbior: w I roku I zbior przed kwitnieniem (VIII), w II i III roku 2 zbiory (VI i IX)
Sadzenie w temp. 35^C
Choroby: choroby zgorzelowe (przenoszenie z nasionami), septorioza melisy, rdza miety, mączniak prawdziwy
Szkodniki: mszyce, pchełki, skoczki, tarczyk zielony
SZALWIA LEKARSKA
Krzewinka.
Zwiazki:
Olejki eteryczne do 2,5 % w pow suchym surowcu, gl. Składnik (kamfora, borneol)
Garbniki
Gorzkie laktony oliterpernowe – katnozol, kwas karnozowy
Saponiny
Dzialanie i zastosowanie:
Swieze lub suszone liscie > przyprawa
Dzialanie fizjologiczne: pobudzaja wydzielanie sokow trawiennych, rozkurczowe na przewod pokarmowy, antyseptyczne (bakteriobojcza i grzybobojcza), przeciwzapalne, ściągające, zmniejszające laktacje, hamujące wydzielanie potu,
Wyciagi z liscia/ziela: w stanach zapalnych jamy ustnej i gardla, do przemywan przy kapieli, stany zapalne , do przemywania trudnogojacych się ran, w zaburzeniach trawienia
Olejek: do produkcji konserw miesnych i rybnych; jako utrwalacz zapachow : w meskich wodach kolońskich; masaze, kapiele w bolach i napieciach mięśniowych, infekcjach
Wymagania:
Kserofit , wysokie wymagania do swiatla i temp.
Stanowisko cieple, słoneczne, osłonięte od wiatru
W czasie ostrych …
Zakladanie plantacji: wysiew nasion do gruntu IV/V, 6kg/ha, w rzedy co 40-50 cm, na głębokość 1cm, wchody po ok 2 tyg.
Ew. z rozsady, sadzonki zielone lub zdrewniale nie na skale produkcji
Pielegnacja plantacji: odchwaszenie, spulchnianie międzywęźli. Przy uprawie 2-letniej, przed zima > obredlenie, wiosna> „odmladzanie” sciecie zeszłorocznych pedow
Zbior w I roku 1 zbior przed kwitnieniem (na wys. 6-8 cm) Nad 1 rozgalezieniem. W II roku 2 zbiory.
Suszenie w temp. 35^C, usychalnosc 1:3,5
Choroby: choroby przenoszone z nasionami, szara plesn, mączniak rzekomy
Szkodniki: mszyce, skoczki, przędziorki
TYMIANEK WLASCIWY THYMUS VULGARIS
Pochodzenie: rejon Morza śródziemnego
Krzewinka wys. 30-40 cm
Plantacje 1-3 letnie
Surowiec:
Ziele tymianku
Olejek tymianku > tymol
Zwiazki :
Olejek eteryczny – 0,7 – 2% w pow.suchym surowcu
Dzialanie i zastosowanie: otarte ziele – przyprawa m.in. do potraw
RODZINA SELEROWATE APIACEAE
Koper ogrodowy
Koper wloski
Seler
Pasternak
Trujące!! > szczwol plamisty conium maculatum
>szalej jadowity Cicuta wirosa
Liscie 2-3 krotne
Kwiatostan baldach
Wiele gatunkow ma zdolność syntezy olejku eterycznego, który zlokalizowany jest w przewodach olejkowych.
KOLENDRA SIEWNA CORIANDRUM SATIVUM
Pochodzenie: rejon Morza Srodziemnego. W Polsce uprawiana roslina 1roczna. Owoc: kulista rozlupnia zlozona z 2 rozlupek.
Surowiec:
*owoc kolendry
*olejek kolendrowy
Sklad owocu kolendry:
Olejki eteryczne do 1,5% , gl. Skl. Linalol (do 70%) geraniol, terpen
Flawonoidy
Kumaryny
Olej tlusty
Wymagania:
Stanowisko słoneczne, osłonięte od wiatru,
Gleba nie znosi podmokłych, zimnych, kwasnych
Woda>znacznie zapotrzebowanie do czasu wytworzenia pedu kwiatowego, potem mniejsze, w okresie kwitnienia i zawiązania owocow – wrazliwa na niska temp. I wysoka wilgotność powietrza
Nawozenie Male wymagania pokarmowe
N: 40-50kg/ha
P2O5 70-80 kg/ha
K2O 80-100 kg/ha
Zakladanie plantacji:
*wysiew nasion(= calych owocow) do gruntu k.III p.V, na gl. 1-1,5 cm, 10-15 kg/ha, rzedy co 40 cm
Nasiona kiełkują dlugo i nierównomiernie poczatkowo (do czasu wytworzenia pedu kwiatostanowego wolny przyrost masy)
Pielegnacja: odchwaszczenie
Zbior: gdy owoc w baldachach I rzedu zaczynaja brunatniec (scina się cale rosliny, suszy na wolnym powietrzu, mloci, dosusza owoc)
Plon: 1-2,5 t/ha
Choroby: zgorzel kwiatostanow i marnienie owocow, chwościk kolendry
Szkodniki : zmieniki, mszyce
KMINEK ZWYCZAJNY (CARUM CORVI)
Wystepowanie: srod. I pn. Europa , Azja (poza Chinami i Japonia), pn. Afryka
W Polsce dziko rosnący na wilgotnych lakach , przydrożach, uprawiany roslina 2letnia
Owoc rozlupnia
Surowiec:
*owoc kminku
*olejek kminkowy
Sklad owocu kminku:
Olejek eteryczny 2-7% gl.skl. karwon, limonen
Olejek tlusty
Polietyleny
Flawonoidy
Bialka, cukrym woski
Dzialanie i zastosowanie:
Przyprawa m.in. do pieczywa, kapusty
Lecznicze: rozkurczowe na miesnie gładkie przewodu pokarmowego pobudzające perystaltyce jelit , moczopędne,
Inne:olejek składnik past do zebow
Wyparki kminkowe dodatek do pasz
Wymagania
Rosl. B. wymagajaca (gleba, woda, składniki pokarmowe)
Gleboka, zyzna, ciepla, wilgotnam odczyn obojętny
Nawozenie I rok
N 60-80 kg/ha
P2O5 70-80 kg/ha
K2O 100-120 kg/ha
Zakladanie plantacji:
Wysiew nasion do gruntu, na gleb. 1,5-2 cm, rzedy co 40 cm, w siewie czystym : 8 do 10 kg/ha, wspolrzedzie 6 do 8 kg/ha, wschody po 2-3 tyg
Pielegnacja: odchwaszczenie, spulchnienie międzywęźli przed zimna – obredlenie (X – XI)
Zbior: gdy owoce w baldachach I rzedu brunatnieja (scina się cale rosliny,suszy, mloci, dosusza owoce)
Plon: 1,5-2,5 t/ha
Choroby: zgnilizna , mączniak prawdziwy,
Szkodniki: mszyce, zmieniki, plozek kminiaczek (gasienica zerujaca na lisciach i kwiatach