SARNA

1. Suknia letnia i zimowa sarny.
Suknia letnia:
* długość włosa: 1,5 cm na kończynach, 3cm na tułowiu, 6 cm na zadzie,
* średnica włosa: 0,1 mm,
* sierść czerwono-brązowa.

Suknia zimowa:
* jest 3 razy grubsza od sukni letniej,
* długość włosa: 2 cm na kończynach, 4 cm na tułowiu, 7 cm na zadzie,
* średnica włosa: 0,3 mm,
* sierść siwo-brązowa, siwo-żółta, brunatno-złoto-szaro-biała,
* włos sfalowany z czarną końcówką.

Zmiana sukni: IX/X oraz IV/V.
Jeśli zmiana się opóźnia to oznacza, że zwierze jest w złej kondycji (ewentualny odstrzał).

Koźlęta mają na grzbiecie charakterystyczne biało-żółte plamy (w słońcu trudno je wypatrzeć wśród roślinności). Po 2-3 miesiącach od narodzin (czyli w VII/VIII) następuje wymiana na włos dorosły, a później na zimowy (ciemniejszy niż u dorosłych).

2. Areał życiowy sarny.
Sarny żyją w całej Europie (poza Norwegią) i Azji (do tajgi i tundry). Mają dużą zdolność przystosowywania się do warunków, dlatego żyją w prawie każdym większym kompleksie leśnym (sarna leśna) oraz na dużych przestrzeniach bezdrzewnych (sarna polna). Zimą bytują w lasach, a latem przenoszą się na przyległe pola i łąki. Areał życiowy stada to 100-200 ha. Mogą się przemieszczać, ale raczej rzadko.

3. Różnice między sarną polną, a leśną.
Sarny polne i leśne to ten sam gatunek saren.
Sarny leśne zimą żyją w lesie, a latem na przyległych polach i łąkach.
Sarny polne cały rok bytują na otwartych przestrzeniach. Zazwyczaj są to rozległe pola i łąki, o dobrej widoczności i płasko ukształtowanej powierzchni (gwarantuje to możliwość szybkiego zobaczenia niebezpieczeństwa i natychmiastowej ucieczki).

4. Wymiary sarny:
Wielkość saren jest uzależniona od regionu, w którym żyją.
* Niemcy: wysokość w kłębie 67 cm, masa ciała poniżej 15 kg,
* Polska: wysokość w kłębie 70-74 cm, masa ciała ok. 16 kg,
* Syberia: wysokość w kłębie 90 cm, masa ciała nawet 30 kg,
* południe Europy: są niższe i mniejsze, masa ciała ok. 12 kg.

Kozy (samice) są o ok. 10% mniejsze.

5. Czynniki determinujące masę ciała saren:
* północ-południe,
* wysokość n.p.m.,
* warunki pokarmowe (klasa gleb): im wyższa jakość gleb tym większe i mocniejsze sarny,
* zagęszczenie populacji,
* pasożyty,
* wiek (do 8 lat); po 8 latach regres,
* wahania sezonowe (wiążą się z uprawą roślin, urodzajem kasztanów, żołędzi i brukwi).

6. Aktualna liczba osobników w populacji w Polsce.

7. Odżywienie się saren.
W okresie wiosny i lata samy żywią się trawą, młodymi pędami drzew, krzewów i ziołami. Zjadają wybiórczo tylko niektóre rośliny (kierują się smakiem i zapachem) w odróżnieniu od jeleni i danieli. Żerują na polach i łąkach.
Jesienią wracają do lasu, gdzie łatwiej znaleźć później pokarm.
Zimą jedzą igliwia, gałązki iglaków, owoce drzew, delikatniejsze krzewy, wrzos i zioła, liście malin i jeżyn. Zimą sarny powinny być dokarmiane karmą soczystą (kartofle, kiszonki, topinambur).
Sarny polne cały rok żyją na otwartych przestrzeniach i żerują w uprawach.
Sarna zjada dziennie ok. 4-5 kg paszy soczystej.

8. Poroże kozła.
* kozioł co roku buduje nowe, zawsze inne poroże,
* poroże rośnie 4-5 miesięcy,
* w okresie wzrostu pokryte scypułą,
* budowanie poroża poł. XII - poł. IV,
* wysychanie scypułu, skostnienie poroża, czochranie o drzewa i gałęzie w celu usunięcia
scypułu (w ciągu 24 godz.),
* zaraz po wytarciu scypułu poroże jest białe, później ciemnieje od ocierania o drzewa i pod
wpływem światła,
* poroże zrzucają późną jesienią, w X, pod wpływem zmniejszenia wydzielania testosteronu
po okresie godowym,

* u 2-3 miesięcznego kozła: możdżenie i poroże pierwiastkowe, cały czas ma scypuł,
zrzucane jesienią,
* u 10 miesięcznego kozła: parostki (dorosłe, małe poroże),
* 7-10 letni kozioł: poroże najsilniejsze,
* od 8 roku życia: zmiany starcze, poroże coraz słabsze.

9. Rozród saren.
Dojrzałość płciową kozły i kozy osiągają w wieku 2 lat.
Ruja saren odbywa się od połowy lipca do połowy sierpnia, ale dodatkowo także w listopadzie-grudniu tych kóz, które nie zostały zapłodnione w lecie.
Jeśli sarna została zapłodniona w czasie rui letniej to ciąża trwa ok. 290 dni (tj. prawie 10 miesięcy). Jeśli została zapłodniona w listopadzie lub grudniu to ciąża trwa tylko 4,5 miesiąca. Ciąża z zapłodnienia w rui letniej jest utajona, aż do grudnia (jest to uwarunkowane hormonalnie). Dzieje się tak, aby koźlęta z rui letniej nie rodziły się w grudniu ze względu na złe warunki klimatyczne i ubogość pokarmu. Rozwój takiego płodu rozpoczyna się od grudnia, a wykocenie następuje ze wszystkimi innymi koźlętami w maju-czerwcu. Koza rodzi zazwyczaj 1-2 koźlaki (rzadziej 3). Koźlak zaczyna chodzić dopiero po 2 tyg., w tym czasie matka żeruje w jego okolicy i przychodzi go karmić. Koza karmi małe do listopada-grudnia. Koźlaki pozostają z matką przez cały rok, czasami dłużej.

10. Masa jąder rogacza.
zimą: 12 g
latem: 70 g

11. Co to jest peruka?
Peruke zakłada rogacz z dysfunkcjami i uszkodzeniami jąder lub po kastracji. Związane to jest z brakiem odpowiednich hormonów męskich. Występuje przy całkowitym braku tyk, a w ich miejsce rośnie duża, gruba, porowata narośl, której kozioł nie zrzuca. Peruka jest stale pokryta scypułem, wyrasta pomiędzy uszami, może rozlewać się w dół głowy.

11. Gruczoły sarny.
* czołowe (między wyrostkami przednimi u rogacza) – pociera on rogami o drzewa i
sygnalizuje kozie swoją obecność,
* szczoteczkowe (w okolicy skoku) – u wszystkich, jeśli w czasie niebezpieczeństwa zwierze
szybko ruszy naprzód, to z gruczołu wydobywa się wydzielina, co stanowi sygnał do
ucieczki dla innych osobników,
* napletkowe / sromowe – aktywne głównie w okresie rui,

* budowa gruczołów: duże gruczoły potowe, skupiska tkanki gruczołowej, o szerokim
świetle, wysłane nabłonkiem izopryzmatycznym, przewód wydzielniczy,
* stymulowane czynnikami emocjonalnymi i hormonalnymi,
* ich gęsta wydzielina jest rozkładana przez bakterie.

12. Uzębienie sarny.
* sarna dorosła
0-0/1-3-3
3+1-0-3-3
razem 32 zęby
P3 dwudzielny
wszystkie zęby stałe do 14 miesiąca życia

* koźlę
0-0/1-3-0
3+1-0-3-0
razem 20 zębów
P3 trójdzielny

13. Określanie wieku po zębach.
* do 12 miesiąca dokładnie,
* później szacunkowo na podstawie ścierania się powierzchni trącej,
* słoje na przekroju I3,
* ocena warstwy cementu pionowego szlifu M1,
* 7-8 lat: rejestry starte całkowicie.