GATUNKI SAREN

• sarna syberyjska,

• sarna Tien-Szańska,

• sarna Mandżurska,

• sarna północno-kaukaska,

• sarna seczuańska,

• sarna europejska.

SUKNIA LETNA
* długość włosa: 1,5 cm na kończynach, 3 cm na tułowiu, 6 cm na zadzie,
* średnica włosa: 0,1 mm,
* umaszczenie czerwono-brązowe.

SUKNIA ZIMOWA
* 3 razy grubsza od sukni letniej,
* długość włosa: 2 cm na kończynach, 4 cm na tułowiu, 7 cm na zadzie,
* średnica włosa: 0,3 mm,
* umaszczenie brunatno-żółto-szaro-białe, włos sfalowany z czarną końcówką.

ZMIANA SUKNI: IV/V oraz IX/X.
Jeśli zmiana się opóźnia oznacza, że zwierze jest w złej kondycji (ewentualny odstrzał).

Koźlęta mają na grzbiecie biało-żółte plamy (w słońcu trudno je dostrzec wśród roślinności). Po 2-3 miesiącach od narodzin (tj. VII/VIII) następuje wymiana na włos dorosły, a w IX na zimowy (ciemniejszy niż u dorosłych).

WYMIARY SAREN
Wielkość saren jest uzależniona od regionu, w którym żyją:
* Niemcy: 67 cm w kłębie, masa tuszy (ok. 63% masy ciała) 15-16 kg,
* Polska: 70-74 cm, 16-20 kg,
* Syberia: 90 cm, do 30 kg,
* południe Europy: są niższe i mniejsze, masa tuszy ok. 12 kg.
Kozy (samice) są ok. 10% mniejsze.

CZYNNIKI DETERMINUJĄCE MASĘ CIAŁA
* północ / południe,
* wysokość n.p.m.,
* warunki pokarmowe (klasa gleb),
* zagęszczenie populacji,
* pasożyty,
* wiek (po 8 roku życia: regres),
* wahania sezonowe (wiążą się z uprawą roślin, urodzajem kasztanów, żołędzi i brukwi).

GRUCZOŁY ZAPACHOWE
Budowa:
* duże gruczoły potowe,
* duże skupiska tkanki gruczołowej,
* szerokie światło,
* nabłonek izopryzmatyczny (tylko komórki ciemne: liczne mitochondria, lizosomy,
lipofuscyna, wakuole),
* komórki mioepitelialne,
* przewód wydzielniczy,
* stymulacja czynnikami emocjonalnymi i hormonalnymi,
* gęsta wydzielina rozkładana przez bakterie.

Umiejscowienie:
* czołowe (między wyrostkami przednimi u rogacza): pocieranie rogami o drzewa, krzewy,
* szczoteczkowe (w okolicy skoku): sygnał do ucieczki (gdy sarna gwałtownie ruszy, to
następuje wyciśnięcie gruczołu),
* napletkowe / sromowe: najbardziej aktywne w czasie rui,
* między racicami tylnych badyli.

BUDOWA CIAŁA
* kręgosłup: 7C, 13Th, 6 L, 8 Cd,
* brak woreczka żółciowego,
* jądra: 12 g latem, 70 g zimą,
* duże ślinianki (6 razy większe niż u owcy),
* szybka fermentacja i wchłanianie w żwaczu,
* krótkie jelita (2 razy krótsze niż u owcy),
* bobki brunatne, ok. 14 mm średnicy.

UZĘBIENIE
* dorosła sarna: 0 – 0(1) – 3 – 3
3 + 1 – 3 – 3
razem 32 zęby, P3 dwudzielny

* koźlę: 0 – 0(1) – 3 – 0
3 + 1 – 3 – 0
razem 20 zębów, P3 trójdzielny, wymiana na stałe do 14 miesiąca życia.

OKREŚLANIE WIEKU NA PODSTAWIE UZĘBIENIA
* do 12 miesiąca życia można ustalić wiek dokładnie,
* później szacunkowo na podstawie zużycia powierzchni trących, słoi na siekaczach I1 lub
warstwy cementu pionowego szlifu korzenia M1,
* 7-8 lat: rejestry starte całkowicie.

PRZYSTOSOWANIE SARNY DO ŻYCIA W ZAROŚLACH
* klinowaty kształt ciała,
* wyższy zad,
* małe poroże,
* silnia, wygięta tylna kończyna (skoki),
* białe lustro na zadzie (stroszenie, kierunkowskaz).

POROŻE
* gęstość masy kostnej 1,9 g/cm³,
* 44% związki organiczne, 56% związki nieorganiczne (fosforan wapnia, węglan wapnia).

WYTWARZANIE POROŻA
* 2-3 miesiące możdżenie,
* poroże pierwiastkowe,
* 10 miesięcy normalne parostki (jak u dorosłego),
* 7-8 lat najsilniejsze poroże,
* powyżej 8 roku życia poroże coraz słabsze (zmiany starcze).

* kozioł co roku buduje nowe, zawsze inne poroże,
* poroże rośnie 4-5 miesięcy,
* w okresie wzrostu pokryte scypułą,
* budowanie poroża poł. XII - poł. IV,
* wysychanie scypułu, skostnienie poroża, czemchanie o drzewa i gałęzie w celu usunięcia
scypułu (w ciągu 24 godz.),
* zaraz po wytarciu scypułu poroże jest białe, później ciemnieje od ocierania o drzewa i pod
wpływem światła,
* poroże zrzucają późną jesienią, w X, pod wpływem zmniejszenia wydzielania testosteronu
po okresie godowym,

PERUKA
Perukę zakłada rogacz z dysfunkcjami i uszkodzeniami jąder lub po kastracji. Związane to jest z brakiem odpowiednich hormonów męskich. Występuje przy całkowitym braku tyk, a w ich miejsce rośnie duża, gruba, porowata narośl, której kozioł nie zrzuca. Peruka jest stale pokryta scypułem, wyrasta pomiędzy uszami, może rozlewać się w dół głowy.

ZMYSŁY
* węch: do 300 m, sarny idą pod wiatr,
* słuch: bardzo dobry,
* wzrok: astygmatyzm, dostrzeganie ruchu, duże pole widzenia, wrażliwość na jaskrawe
barwy.

AREAŁ ŻYCIOWY
* sarna jest zwierzęciem osiadłym,
* sarny żyją w całej Europie (poza Norwegią) i Azji (do tajgi i tundry),
* mają dużą zdolność przystosowywania się do warunków, dlatego żyją w prawie każdym
większym kompleksie leśnym (sarna leśna) oraz na dużych przestrzeniach bezdrzewnych
(sarna polna),
* zimą bytują w lasach, a latem przenoszą się na przyległe pola i łąki,
* areał osobniczy (koczowisko) to 100-200 ha,
* terytorium kozła to kilka do kilkunastu ha (co najmniej raz dziennie kozioł obchodzi granice
swojego terytorium i odświeża znaki graniczne),
* mogą się przemieszczać, ale raczej rzadko.

RÓŻNICE MIĘDZY SARNĄ POLNĄ, A LEŚNĄ
Sarny polne i leśne to ten sam gatunek saren.
Sarny leśne zimą żyją w lesie, a latem na przyległych polach i łąkach.
Sarny polne cały rok bytują na otwartych przestrzeniach. Zazwyczaj są to rozległe pola i łąki, o dobrej widoczności i płasko ukształtowanej powierzchni (gwarantuje to możliwość szybkiego zobaczenia niebezpieczeństwa i natychmiastowej ucieczki).

ODŻYWIENIE SIĘ SAREN
W okresie wiosny i lata samy żywią się trawą, młodymi pędami drzew, krzewów i ziołami.

Zjadają wybiórczo tylko niektóre rośliny (kierują się smakiem i zapachem) w odróżnieniu od jeleni i danieli. Żerują na polach i łąkach.
Jesienią wracają do lasu, gdzie łatwiej znaleźć później pokarm.
Zimą jedzą igliwia, gałązki iglaków, owoce drzew, delikatniejsze krzewy, wrzos i zioła, liście malin i jeżyn. Zimą sarny powinny być dokarmiane karmą soczystą (kartofle, kiszonki, topinambur).
Sarny polne cały rok żyją na otwartych przestrzeniach i żerują w uprawach.
Sarna zjada dziennie ok. 4-5 kg paszy soczystej.

ROZRÓD SAREN
* dojrzałość płciową kozły i kozy osiągają w wieku 2 lat,
* ruja: poł. VII / poł. VIII, ale dodatkowo także XI/X u tych kóz, które nie zostały
zapłodnione w lecie.
* ciąża z zapłodnienia w rui letnie (ciąża utajona) trwa 290 dni (prawie 10 miesięcy), a ciąża z
zapłodnienia w rui zimowej trwa tylko 4,5 miesięca,
* poród: V/VI,
* koza rodzi zazwyczaj 1-2 koźlaki (rzadziej 3).

TROP SARNY
* ślady osobnika dorosłego: 40-46 mm x 30-36 mm,
* długość kroku: 39-45 cm,
* sarna: ciągnie, pomyka (niechętnie), sadzi (do 4 m, skacze wzwyż do 1,5 m), dobrze
porusza się po skałach, dobrze pływa.

RYTM DOBOWY
* 8-12 razy żeruje w ciągu doby (3-5 godz.),
* przeżuwanie: 4-7 godz.,
* sen: 1-3 godz.

PRZYCZYNY UPADKÓW
* drapieżniki (lis, ryś, psy, orzeł, puchacz),
* choroby,
* długotrwałe, silne mrozy i śniegi,
* powodzie,
* wypadki komunikacyjne,
* kosiarki.